ورود خلافکاران ممنوع است
 

اولين چيزي که از نام بيليارد و فضاي حاکم بر آن به اذهان خطور مي کند، سالني است با سقف کوتاه، تاريک، چراغ هاي روشن روي ميز و دودي فراوان ناشي از استعمال سيگار. تصورمان نيز از افراد حاضر در اين سالن چيزي نيست جز افراد خلافکار و بدجنس که باچهره هايي عجيب و غريب در حال قمار و شرط بندي هستند. ديالوگ هايي هم که معمولاً در آن رد و بدل مي شود بيشتر به برنامه ريزي براي انجام کاري خلاف است. از جابه جايي مواد مخدر گرفته تا قتل و اعمال خلاف قانون. بله: اين تصوري است که از سالن هاي بيليارد که نشأت گرفته از فيلم هاي هاليوودي و سريال هاي غربي است. تصاويري که طي 2 دهه پيش از جعبه جادويي و پرده سينماها پخش شد تا اين ذهنيت اشتباه را از اين ورزش نشاط آور و تمرکززا ايجاد کند. به هر حال بازي بيليارد يک رشته ورزشي است که به صورت انفرادي يا گروهي انجام مي شود و طي آن بازيکن در طول چند گيم يا فريم از مسابقه بيش از 3 کيلومتر در اطراف ميز پياده روي مي کند. اين ورزش براي افراد کم تحرک بسيار مفيد است. زيرا آن ها را وادار مي کند که در يک فريم يا گيم مسابقه بيش از 600 متر در اطراف ميز پياده روي کنند. در زدن کيوبال، بازيکن مجبور است دست مخالف را کشيده و روي ميز قرار دهد و در نتيجه عضلات گردن و پا و دست و بدن نيز کشيده مي شوند. اين بازي مانند شطرنج يک بازي فکري است که به تمرکز زياد نياز دارد و از اين رو براي تقويت حافظه و فکر ورزشي مناسبي است.

تاريخچه
 

در قرن پانزدهم خاندان سلطنتي فرانسه اين بازي را روي چمن و با بيلار billart به معناي گرز) و گوي انجام مي دادند که بعداً در قرن نوزدهم شکل تغيير يافته آن روي ميزي با چوب بلوط با پارچه سبز رنگ توسط لويس ايکس ارائه شد که رنگ سبز پارچه تداعي رنگ چمن بود.
اين بازي در ارتش انگليس طرفداران زيادي پيدا کرد و ژان رابرتس جي. ار در اوايل قرن نوزدهم (حوالي سال 1800 ميلادي) طي سفر به هند، استراليا، زلاندنو، آفريقاي جنوبي و آمريکا اين بازبي را که بيليارد ناميده مي شد گسترش داد و در هند رابرتس کارخانه ساخت ميز بيليارد را به سرپرستي ماهاراجو جيپور که خود بيليارد بازي مي کرد تأسيس کرد و سربازان انگليس مستقر در هند نيز اين بازي را انجام مي دادند. در ايران ريشه نوين اين بازي به صورت دسته جمعي با اسب و چوب و گوي انجام مي شد که چوگان نام داشت و به تدريج از اهميت آن کاسته و به دست فراموشي سپرده شد. نمونه ديگر اين بازي هاکي روي چمن است که هم اکنون پاکستان عنوان مقام اولي آن را دارد و به نوعي از بازي بيليارد نشأت مي گيرد. بيليارد سابقه اي طولاني و مفصل دارد که از ابتدا، اشارات متعدد به آن در آثار شکسپير از جمله در نمايشگاه «آنتوني و کلئوپاترا» گرفته تا ممنوعيت بيليارد در دوران مختلف، با فراز و نشيب هايي همراه بوده است. همچنين از علاقه مندان مشهور بيليارد مي توان به موتزارت، لويي چهاردهم، ماري آنتوانت، ناپلئون، آبراهام لينکلن، مارک تواين، چارلز ديکنز، لوئيس کارول، باب هوپ و بسياري از مشاهير ديگر اشاره کرد.

بيليارد نوين
 

در اوايل قرن بيستم بازي بيليارد سازمان دهي شد و تشکيلات خاص خود را پيدا کرد. اين رشته در اين قرن در قالب يک فدراسيون به جامعه ورزشي معرفي شد و در اين راستا مسابقاتي در عرصه قهرماني جهان ترتيب داده شد که از اهميت بسياري برخوردارند. رشته بيليارد هم اکنون داراي فدراسيوني با قدمت 40 ساله است و قرار است در آينده نزديک به عنوان يک رشته ورزشي به المپيک وارد شود. کنفدراسيون آسيا نيز با 28 عضو در حال حاضر فعاليت گسترده اي در سطح آسيا دارد و مقر آن در بنگلادش است. درخواست عضويت ايران در کنفدراسيون آسيا نيز سال 79 اعلام و در سال 80 بود که ايران به عضويت فدراسيون بيليارد آسيا درآمد.
فدراسيون بولينگ و بيليارد جمهوري اسلامي ايران در سال 1380 تأسيس شد. اين فدراسيون تا کنون (1389) 3 رئيس داشته است. اولين رئيس اين فدراسيون آقاي شهرياري بود. پس از او غلامرضا عبداللهي به مدت 2 سال رياست را بر عهده داشته است. پس از مجمع عمومي فدراسيون، در تاريخ 26 آبان 1386 آقاي مهندس علي اکبر شعباني فرد جهرمي به رياست فدراسيون انتخاب شد و از سال 1388 نيز اسکندري رياست اين فدراسيون را بر عهده دارد. فدراسيون از 6 کميته تخصصي داوران، آموزش و مربيان، امور استان ها، امور بين الملل، امور مسابقات و روابط عمومي تشکيل شده است.
کشورهاي عضو فدراسيون عربستان سعودي، بحرين، کويت، چين، تايوان، اندونزي، مالزي، قطر، امارات، کره، بنگلادش، هنگ کنگ، هند، فيليپين، سوريه، اردن، نپال، مغولستان، سريلانکا، پاکستان، قزاقستان، ميانمار، چين، ماکائو، تايلند، سنگاپور، ژاپن، ايران، درخواست عضويت ايران در سال 79 به فدراسيون بيليارد آسيا اعلام و در سال 80 به عضويت فدراسيون بيليارد آسيا درآمد.

کيواسپورت و اقسام آن
 

ورزش هايي که با چوب مخصوص بيليارد يا کيو (Cue) انجام مي شوند اصطلاحاً (Cuesports) ناميده مي شوند. که شامل طيف وسيعي از بازي هاي مهارتي هستند. در اين ورزش ها از کيو براي ضربه زدن به توپ هاي بيليارد استفاده مي شود و آن ها را بر روي ميزي با روکش پارچه اي و حاشيه لاستيکي يا ضربه گير حرکت مي دهد.
از نظر تاريخي، تمام اين بازي ها تحت عنوان کلي بيليارد شناخته مي شوند. اما در عين اين که اين نام آشنا هنوز توسط عده بسياري به عنوان نام کلي تمام اين گونه بازيها به کار مي رود، اما در ميان گروه ها و مناطق جغرافيايي خاص، بيليارد تعريف مشخص و جداگانه اي دارد. براي مثال در انگليس، بيليارد تنها به يک بازي مشخص گفته مي شود، در حالي که در ايالات متحده، بسته به گويش منطقه و سابقه ذهني افراد اين نام هم به يک بازي خاص و هم به گروهي از بازي هاي مشابه و يا تمام بازي هاي همراه با کيو، اطلاق مي شود.
اين ورزش به 4 زير مجموعه اصلي تقسيم مي شود:
1- کاروم بيليارد (carom billiards)، اين ها مجموعه بازي هايي هستند که بر روي ميز بيليارد بدون کيسه انجام مي شوند.
2- بيليارد آمريکايي يا جيب دار (pocket billiards) يا پول (pool) که معمولاً بر روي ميزي با 6 کيسه انجام مي شود.
3- اسنوکر (snooker) که اصولاً يک بازي بيليارد کيسه اي است اما به خاطر انشعاب تاريخي آن از بازيهاي ديگر و همچنين به خاطر داشتن فرهنگ و اصطلاحات متفاوت مخصوص خود، به طور جداگانه تقسيم بندي شده است. در اين ميان بازي هاي نسبتاً مهجوري نيز وجود دارند که با استفاده از مانع و هدف انجام مي شوند و بازي هايي نيز هستند که بر روي ميز و با استفاده از ديسک هاي کوچک - به جاي توپ - اجرا مي شوند.
4- دسته ديگر که هرچند اين روزها در بين بازي هاي کم طرفدار قرار دارد اما در گذشته بسيار رايج بوده، بازي هاي با مانع هستند. اين بازي ها به نظر قديمي ترين نوع بيليارد هستند که باگاتل (bagatelle) و پين پول (pin pool) از آن جمله اند. بعضي از اين بازي ها با وسايل و ابزارهاي مفصل اجرا مي شده و برخي بر روي ميزهايي شيب دار (اجداد بازي پين بال pinball) انجام مي گرفته اند.

پذيرفته شدن به عنوان ورزش
 

از حدود سال 1893، بازي هايي که داراي مسابقات حرفه اي جهاني و داراي قوانيني يکسان و تنظيم شده بودند، ديگر تنها به عنوان «بازي» شناخته نشده و عنوان «ورزش» را کسب کردند. تعداد قابل توجهي از بازي هايي با مشخصات ويژه (براي مثال بازي هايي که داراي مجموعه قوانين و ابزارهاي خاص بودند) براي حضور در رقابت هايي به شکل امروزي انتخاب شدند. از جمله شاخه هاي بيليارد که در مسابقات داخلي و جهاني به عنوان ورزش حضور دارد، مي توان به اسنوکر، three-cushion، nine-ball و eight ball اشاره کرد.
البته اسنوکر از نظر تکنيکي نوع بيليارد جيب دار محسوب مي شود و از نظر مبدا پيدايش و ابزارهاي بازي از خانواده بيليارد انگليسي است. اين بازي اکنون ورزشي سازمان يافته در حد جهاني است و قوانين آن شباهت اندکي به قوانين بازي هاي پول (pool) دارد.
در سال 2005، يک دسته بازي با عنوان billiards که شامل پول، اسنوکر و کاروم بود در مسابقات بازيهاي جهاني (World Games) آلمان به وجود آمد و سپس در بازي هاي آسيايي سال 2006 نيز بخشي تحت عنوان معرفي دسته بازي هاي با چوب introduction of a "Cuesports" category ايجاد شد. کوشش براي وارد کردن اين دسته بازي ها به المپيک همچنان ادامه دارد.
منبع: نشريه تماشاگر شماره 40