«زينت قرآن، لحن خوش است.» اين سخن معروف از رسول اکرم (ص) گوياي اين مطلب است که قرآن کريم، اين کتاب هدايت گر انسان، بايد با لحن خوش و زيبا خواند ه شود؛ چنانکه تلاوت کنند ه قرآن بتواند معاني و معارف قرآني را در قالب الحان زيبا و دلنشين به مستمع القا کند. افراد بسياري از نژاد ها و مناطق مختلف جهان نيز در مسير اين فرمايش رسول مکرم اسلام (ص)قد م برداشته و تلاش ها کرد ه اند؛ به خصوص مصرياني که سال هاست قرآن با پوست و خونشان آميخته شد ه و به تعبير برخي از استادان، وقتي قرآن از لبان آنها تراوش مي کند گويي هم اينک در حال نازل شد ن است. اما از ميان قراء مصري، تعداد معدودي سرآمد و شاخص تر از بقيه هستند. کساني که صوت، لحن و تجو يد را در بهترين شکل ممکن با هم در آميخته اند تا اين الفاظ آسماني به زيبايي هرچه تمام تر به گوش جهانيان برسد. در اين فهرست، چند نفري از جمله مصطفي اسماعيل و عبدالباسط، چند نفري از جمله مصطفي اسماعيل و عبدالباسط و منشاوي جزو سرد مداران هستند. بي شک استاد شحات محمد انور را هم مي توان پس از آنها برشمرد.
در تاريخ يک ژوئيه 1950 ميلادي، جهان اسلام ميزبان يکي د يگر حنجره هاي طلايي تلاوت قرآن شد. در اين روز بود که استاد شحات محمد انور در روستاي دورافتاد ه «کفرالوزير» استان قهليه کشور مصر در خانواد ه اي کم جمعيت د يد ه به جهان گشود. حدود سه ماه پس از تولد وي، پد رش وفات يافت تا اين کود ک، روزگار را با همه شيريني ها و تلخي هايش تجربه کند. او قرار است يکي ازمشهورترين تلاوت کنند گان کلام خدا شود و از اکنون بايد خود را آماد ه کند.
نگاهي به زند گي استاد شحات محمد انور
پس از فوت پد ر، شحات محمد انور همراه با مادر و دايي خود که يکي از استادان قرآن بود زند گي مي کرد و در همين دوران، ياد گيري و حفظ قرآن کريم، را شروع کرد. او توانست در هشت سالگي قرآن را حفظ کند.
دايي وي، استاد حلمي محمد مصطفي، او را در سن د ه سالگي به يکي از روستا هاي مجاور به نام «کفر المقام» برد تا تجو يد قرآن را نزد استاد سيد احمد فرارحي آموزش ببيند. از همين زمان بود که کشف استعداد فوق العاد ه وي توسط استادان، راه را برايش هموارتر کرد. به طوري که به د ليل شباهت صدا و اداي لحن وي با استادان معروف آن زمان، وي را استاد کوچک خطاب مي کرد ند. استاد شحات محمد انور در 15 سالگي چنان توانمند ي اي کسب کرد ه بود که مي توانست قرآن را با اصول قرائي آن و با لحن خوش تلاوت کند.
وي در اين دوران، دايي خود را از دست داد و خود کفالت خانواد ه را برعهد ه گرفت. از اين رو مجبور بود به روستاهاي شمال مصر برود و در ازاي اين تلاوت، دستمزد بگيرد.
استاد شحات هنگام که 20 سالگي را پشت سرمي گذاشت توانست در زمان بسيار اند کي از خود يک شخصيت قوي بسازد و در اين امر آنچه خداوند در او از بلند نظري و عزت نفس و روشن بيني و هوش قوي به ود يعه گذاشته بود، او را کمک مي کرد. تحصيلات آکاد ميک خود را تا سال د وم در دانشگاه الازهر مصر ادامه داد. هنگامي که يکي از مدرسين دانشگاه صوت گرم و د لنشين او را شنيد، به او پيشنهاد داد تا به جاي ادامه تحصيل در دانشگاه، در رشته قرآن فعاليت کند.
وي در 27 سا لگي وارد صدا و سيماي مصر شد و تلاوت قرآن کريم را در راد يو و تلويزيون آغاز کرد. پس از آن بنا به تقاضاي استاد عبدالباسط به عنوان رياست انجمن قاريان مصر، به عضويت هيات رئيسه اين انجمن منصوب شد.
از آنجا که تلاوت قرآن کريم در سطوح قدرتمند به تلاش شبانه روزي و از جان گذ شتگي نياز دارد و به مرور زمان د ستگاه صوتي بد ن آسيب مي بيند، استاد در اواخر عمر خويش به سرطان حنجره مبتلا شد که اين مساله باعث شد تلاوت هاي استاد تقليل يابد. همچنين وي چند بار براي معالجه به ايران سفر کرد که متاسفانه نتيجه اي نداشت.
سرانجام استاد شحات محمد انور به عنوان يکي از قاريان برجسته جهان اسلام و پد يد آورند ه سبکي نو در تلاوت همراه با تد بر قرآن کريم، در 13 ژانويه سال 2007 ميلاد ي مطابق با 23 د ي ماه سال 1386 شمسي در 57 سالگي د يار فاني را وداع گفت.
خصوصيات فني
بهترين و شايسته ترين سبک هاي تلاوت قرآن کريم را بايد در کلام معصومين بزرگوار جست و جو کرد. از آنجا که اراد ت قاريان مصري به ائمه شيعيان به خصوص امام حسين (ع) بسيار زيا د است، استا د شحات انور با توجه به درسي که از مکتب اين بزرگوارن گرفته، رعايت تقواي الهي را بهترين سبک و روش تلاوت قرآن کريم مي داند و اذ عان مي کند که تقواي الهي در قاري قرآن مي تواند قلب و دل شنوند گان را تسخير کند؛ بر همين مناسبت که سبک استاد شحات به عنوان يکي از سبک هاي برتر قرائت قرآن کريم شناخته شد ه است.
تلاوت هاي استاد شحات را مي توان به نوعي ادامه و تکامل سبک و تلاوت هاي استا د محمود علي البنا دانست. همچنين رنگ و بوي خاصي از تلاوت هاي استاد عبدالصمد الزناتي در تلاوت هاي وي مشهود است.
البته بايد گفت شحات انور در تلاوت هاي خود از ويژگي ها و ضابطه هايي سود مي برد که به طور معمول در تلاوت هاي د يگر قاريان صاحب سبک شاهد اين ويژگي ها نيستيم و اين امر باعث شد ه تا وي به عنوان يک قاري صاحب مکتب در تلاوت قرآن مطرح شود.
شحات محمد انور بر خلاف خيلي از قراء متقد م مانند مصطفي اسماعيل هيچ گونه اصراري بر پرداختن مفصل به مقام بيات در ابتداي تلاوت نداشت، بلکه در ابتدا چند فراز از شروع تلاوت خود را با بيات آغاز مي کرد، آن گاه به طور معمول به مقام رست وارد مي شد و پس از منظم کرد ن پرد ه هاي صوتي خود در مقام رست، به مقام هاي د يگر وارد مي شد و آن گاه به طور مفصل به تلاوت گوشه هاي مختلف مقام هاي قرآني مي پرداخت.
تلاوت سوره هاي تحريم و زلزال استاد شحات که در د وران جواني و در مصر اجرا شد ه را مي توان به عنوان معرف و شاکله تلاوت هاي اين استاد برشمرد. استاد شحات انور همچنين تبحر خاصي در پرداختن به مقام سيکا يا سه گاه دارد که به جرات مي توان گفت وي جزء معدود قارياني است که به صورت تخصصي به اجراي اين مقام در تلاوت هاي خود پرداخته و تمام گوشه ها و زواياي آن را اجراکرد ه است.
به هر روي، نقش تلاوت هاي استاد شحات انور را در شکل گيري سبک جديدي از تلاوت هاي قاريان برتر جمهوري اسلامي ايران نمي توان ناد يد ه گرفت. چرا که بعد از مصطفي اسماعيل، تلاوت هاي استا د شحات انور از تاثيرگذارترين تلاوت ها بر قرائت هاي قاريان جوان ايراني است. حتي با وجود اينکه استاد محمد صد يق منشاوي نيز در ايران مقلدان بسياري دارد، ولي تاثير کلي سبک استاد شحات انور را در قراء ايراني بيشتر مي بينيم. شايد سفرهاي استا د به ايران يکي از د لايل اين مد عا باشد.
سفرهاي استاد
صوت زيباي مرحوم شحات انور باعث شد تا شهرت او در سراسر جهان گسترش يابد و هيچ قاره اي نبود، مگر اينکه مرحوم شحات انور در بين سال هاي 1985 تا 1996 ميلادي به آنها مسافرت کند.
ايران، عربستان، انگلستان، آمريکا، آرژانتين، اسپانيا، فرانسه، برزيل، نيجريه، کامرون و د يگر کشورهاي بسيار د يگر ميزبان صوت د لنشين استاد شحات محمد انور در طول حياتش بود ه اند. استاد نيت خود از سفر به مناطق مختلف را جز رضاي خداوند و بهروزي مسلمين با استماع آيات کتاب الله مجيد نمي دانست و با اين سفرها بود که بسياري از غافلان را بيدار و با قرآن کريم آشنا کرد.
فرزندان استاد
استاد شحات محمد انور، داراي سه فرزند پسر و شش فرزند د ختر بود که همگي آنها از جلسه حافظان کل قرآن کريم به شمار مي روند اما به ويژه د و تن از پسرانش را مي توان آيند ه تلاوت کشور مصر برشمرد. با وجود اينکه هيچ کدام نمي توانند جاي پدر را بگيرند، ولي در اين بازار کم رونق قاريان امروزي کشور مصر، انور شحات انور و محمود شحات انور غنيمت هستند. البته محمود توانسته گوي رقابت را از براد ر خود بربايد و با صوت قوي و لحن پرانعطاف، حق پد ر را تا حدودي ادا کند.
نظر استادان و قاريان ممتاز
شحات انور، از نظر بسياري از اساتيد ممتاز جهان هم به عنوان يکي از بهترين قاريان قرآن شناخته مي شود. نگاهي به نظر بعضي از اين استاد ان، خالي از لطف نيست.
استاد سيد محسن موسوي
مي توان گفت حتي چند استاد بزرگ مصري هم به اندازه مرحوم شحات انور در ايران تاثير شگرفي بر جا نگذاشته اند و اين تاثير فوق العاد ه، طوري است که همه قاريان ايراني را تحت پوشش قرار مي د هد. ضمن اينکه نوع کلام استاد شحات با موسيقي ايراني نيز همخواني دارد که در فراگيري آن بي تاثير نبود ه است.
استاد احمدابوالقاسمي
طي اولين جلسه مجمع قاريان ايران در سال 1361 صداي استاد شحات در سالن پخش شد که همه را منقلب کرد ه بود و همگي پيگيري مي کرد ند که نام اين استا د قرائت قرآن را بفهمند يا نوار صداي وي را به دست آورند. در سال 1375 به همراه استاد شحات سفري به کشور لبنان داشتيم. در جلسه اي که در خانه شهيد ي از شهداي حزب الله برگزار شد استاد شحات انور تلاوتي به ياد ماند ني انجام داد ند که مشابه آن را بسيار کم شنيد ه ام. حتي بعد از جلسه هم هيچ فرد ي د وست نداشت سکوت جلسه را به هم بريزد.
استاد محمد بسيوني
مرحوم استاد شحات از صالحان و قاريان بسيار خوب مصري بود که براي رضاي خدا تلاوت مي کرد و خود صاحب مکتبي در قرائت قرآن بود. ضمن اينکه داراي اخلاق نيکويي بود و همه قاريان مصر وي را دوست داشتند و احترام خاصي براي اين استاد قائل بود ند. به نظر بند ه آن چيزي که باعث محبوبيت و اقبال به تلاوت هاي شحات محمد انور شد بحث تجد د گرايي در اسلوب و سيستم تلاوت بود؛ زيرا نغمات اجرا شد ه در تلاوت هاي شحات انور همان نغمات و آهنگ هايي است که توسط د يگر قراء اجرا مي شود، ولي سبک و سياق متفاوت اجراي اين مقامات و به اصطلاح به روز بود ن تلاوت هاي استاد شحات، باعث گرايش قاريان جوان به سمت تلاوت هاي اين استاد شد ه است.
استاد غلام رضا شاه ميو ه
بسياري بر اين باورند که پس از دوران طلايي قرائت در مصر، يعني عهد استاد اني چون «مصطفي اسماعيل، کامل يوسف بهتيمي، محمود علي البنا، عبدالباسط، محمد صد يق منشاوي و ابوالعينين شعيشع» د يگر ما شا هد چهره هاي شاخصي در جهان قرائت نخواهيم بود و ظرفت هاي فني و هنري موجود در قرائت به طور کامل اشباع شد ه است. اما مرحوم شحات انور با نبوغ ذاتي خود و با الهام از سبک هاي پيشين به ويژه سبک تلاوت مرحوم «عبدالصمد الزناتي» د ست به ابداع و خلق شيوه اي نو و به تعبير عربي آن، مدرسه جد يد ي در تلاوت زد.
استاد عبدالفتاح طاروتي
استاد شحات يکي از بندگان وارسته اي بو د که تاثير زيادي را بر مرد م مصر و کل جهان اسلام گذاشت و موج تاثير وي در ميان عامه مرد م به اين د ليل بود ه است که آيات را متناسب با معنا تلاوت مي کرد.
استاد بهروز ياري گل
قبل از آمد ن استا د شحات به ايران، با صداي وي از طريق نوارهايي که در مصر و کشورهاي حاشيه خليج فارس ضبط شد ه بود آشنا شد م.حتي در ابتدا استاد را نمي شناختم و با توجه به نزد يکي سبک وي با موسيقي ايراني تصور مي کرد م قاري، ايراني است. يکي از آرزوهاي من در آن د وران اين بود که صداي استاد را در يک نوار با کيفيت مطلوب گوش کنم و چهره وي را از نزد يک ببينم. در سال 1382 براي اولين بار استاد را از نزد يک د يد م و نزد وي به تلاوت قرآن کريم پرداختم که بسيار مرا تشويق کرد.
استاد مهدي دغاغله
اکثر کساني که زند گي شحات انور را مورد بررسي و ارزيابي قرار مي د هند، معتقد ند که وفات پدر شحات انور باعث پيشرفت استا د شد ه است، زيرا باعث شد ه برخود و استعداد هايش بيش از پيش تکيه کند و آنها را شکوفا سازد.
در صحبت هايي که با مرحوم شحات انور داشته ام وي به انتشار نوارهايي قرائتش در سال 1970 اشاره مي کند و مي گويد: «بعد از انجام تست ورود به راديو در بار اول پذ يرفته نشد م و علت آن نيز از سوي هياتي که بند ه در حضور آنها تلاوت کرد م ضعف ترکيب نغمات عنوان شد. به اين منظور مد ت د و سال در آموزشگا ه موسيقي د يني مصر به تحصيل مشغول شد م و براي بار د وم که تست داد م براي ورود به راد يو پذ يرفته شد م.»
اطلاق قاري راد يو و تلويزيون به يک قاري در مصر، خيلي حائز اهميت است و در واقع اين بالاترين مقامي است که يک قاري قرآن در مصر مي تواند کسب کند.
پادشا ه نغمات
در مصر سنت است که براي قراء بزرگ لقب انتخاب مي کنند. استاد شحات محمد انور نيز از اين امر مستثنا نبود. از آن رو که استاد واقعا در اجراي الحان تبحر خاصي داشت، وي را «ملک النغم» به معناي پاد شاه نغمات ناميد ند.
شهاد ت اهل فن و کساني که با لحون عرب آشنايي داشته باشند يا موسيقي داناني که اصول صدا و سمفوني را مي دانند گواه اين مد عا کمتر کسي با اين لحن قد رتمند و انعطاف پذ ير مي تواند اين چنين آيات قرآن کريم را تلاوت کند.
منابع:
1- الزمن الجميل- سيد امين ميرزايي- انتشارات مهر قائم
2- زند گي نامه قاريان مشهور جهان- يحيي ملائيان- انتشارات روح
3- وب سايت ايکا، مرکز فعاليت هاي قرآني جوانان کشور
4- وب سايت ايکنا، خبرگزاري قرآني جمهوري اسلامي ايران
آيه ويژه نامه دين وفرهنگ همشهري جوان
زندگي نامه