اهميت مديريت از ديدگاه امام علي (ع)
امير المومنين علي (ع) مديريت را محور و قطب مي‌دانند، تمام مسايل را در جامعه اسلامي بر محور مدير و مديريت خلاصه مي‌کنند و مي‌فرمايند: « تدبير و مديريت خود سرمايه اندك را افزون مي‌کند، اما مديريت و تدبير سوء و ضعيف سرمايه انبوه را نيز نابود و زائل مي‌سازد.»
امام علي (ع) در جاي ديگر مي‌فرمايند: «رجعت و سير قهقرايي چهار علت عمده دارد كه مهم‌ترين آن سوء مديريت است.»
وظايف عام مديريت اسلامي از ديدگاه امام علي (ع)
1- ايمان و تقوا
يك مدير در درجه نخست بايد همانند هر انسان ديگر ايمان و تقوا داشته باشد. مدير مومن، مطيع فرامين الهي است و مي‌داند كه اگر در جريان كارها شرايط سخت و دشواري به رايش پيش آيد و يا زمينه كارها بسيار آماده باشد و امور به سهولت در برابرش پديدار گردد، در هر دو حالت روحيه خود را نباخته و خود را در مسير اجراي فرامين الهي مي‌بيند و با وقار و اطمينان خاطر كار را ادامه مي‌دهد. توصيه اميرالمومنين علي (ع) به مالك اشتر در اين خصوص شنيدني است؛ «اي مالك، مالك نفس خويش باش و آن را به دست هوي مسپار، نفس خويش را با ترك خواهش‌ها بكش و به هنگام سركشي، عنانش را بكش كه نفس پيوسته به بدي فرمان مي‌دهد جز آنكه خداي رحم كند و در اجابت نفس در نارواها بخل بورزد و بدان كه همانا بخل ورزيدن نسبت به نفس، مراعات انصاف است در آنچه كه براي آن خوشايند يا ناخوشايند است.
2- اعتصام و اعتماد به خدا و نصرت الهي
اعتصام و اعتماد به خدا و نصرت الهي يكي از ابزارهاي معنوي است كه يك مدير اسلامي مي‌تواند براي انجام وظيفه خطير مديريت از آن استفاده كند تا از انجام كارها خسته و افسرده و مايوس نشود و سختي‌هاي بزرگ او را متزلزل نسازد. امام علي (ع) در اين خصوص مي‌فرمايد: «كسي كه بر خدا توكل كند، ناهمواري‌ها و سختي‌ها بر او هموار و دستيابي به ابزار و امكانات رسيدن به هدف براي او آسان مي‌شود.»
3- رعايت عدالت و انصاف
رعايت و برقراري عدالت يكي از مهم‌ترين وظايف يك مدير اسلامي است؛ عدالت مبناي همه حرکت‌هاي صحيح مديريت است كه در اثر وجود عدالت همه چيز در جاي خود قرار مي‌گيرد و هر كس كارش را به درستي انجام مي‌دهد. مراعات بي طرفي بر مدير واجب است و بايد صرفنظر از اينكه يكي از دو طرف دوست صميمي يا خويشاوند نزديك اوست و اگر حق را به او ندهد ممكن است از وي رنجيده شود بايد به دقت بررسي كند كه حق به جانب كدام است. اميرالمومنين علي (ع) در خصوص اين وظيفه مديريتي مي‌فرمايند: «كسي كه عادل باشد، دستور و حكمش نافذ خواهد بود.»
4- پرهيز از غرور و خودپسندي
يكي از بيماري‌هاي مهلك مديريت، گرفتار عجب و خودپسندي شدن و اينكه به محض منصوب شدن به مديريت، خود را بالاتر از ديگران ببيند و به افراد به ديده حقارت بنگرد و به همين دليل تماس خود را با مردم قطع كرده و از آنان دوري گزيند.
مديري كه دچار خودپسندي مي‌شود از جستجوي مرحله بهتري براي كار خود و بالا بردن سطح آن باز مي‌ايستد و هم از ديدن و پذيرفتن نوع بهتري از كار مورد نظر باز مي‌ماند و نيروي كمال گراي عقل خويش را فرو مي‌نهد.
حضرت علي (ع) در نامه خويش به مالك اشتر مي‌فرمايند: «اگر قدرت و مقامي كه به دستت رسيده به رايت خودپسندي و عجب آورده و كبريا و عظمتي براي خود پنداشتي، ملك خداي را بالاي سرت بنگر، بينديش كه قدرت‌هايي كه تو در حق خود نداري او درباره تو دارد… كه خدا هر جباري را ذليل گرداند و هر گونه فخرفروشي را زبون سازد.»
5- پرهيز از استبداد و ديكتاتوري
خطرناک‌ترين روحيه‌اي كه مدير در اثر ابتلاء به خودپسندي و تكبر پيدا مي‌کند روحيه ديكتاتوري و استبداد اوست. در چنين حالتي مدير همه معيارهاي حق و منطق و ملاك عدل و اخلاق را زيا پا مي‌گذارد و براي كسب قدرت بيشتر و اعمال آن به هر عمل نادرست و ظالمانه‌اي دست مي‌زند.
وظيفه مدير ايجاد شرايطي است كه افراد، داوطلبانه و آگاهانه از دستورات و قوانين پيروي كنند. زيرا انسان در برابر هر گونه ظلم و زور به طور آشكار يا پنهان، مقاومت مي‌کند. زورگويي و استبداد از نشانه‌هاي ناتواني است و به تعبيري آنجا كه منطق نباشد، از زور استفاده مي‌شود.
امام علي (ع) مي‌فرمايند:« مبادا بگويي، من نيرومندم، امر مي‌کنم و دستوراتم اجرا مي‌شود، زيرا اين روش موجب فساد فكر، تضعيف دين و نزديك شدن به انحراف است.»
اميرالمومنين علي (ع) شخص مدير را به توجه دائم به اينكه او خود زيردست رده‌هاي بالاتر از خود است و مديران بالاتر از او نيز در قلمرو فرمانروايي و حاكميت الهي قرار دارند، دعوت مي‌کند و به مالك مي‌فرمايند: «پس هر آينه تو بالاتر از آن‌هايي و ولي امر تو بالاتر از توست و خدا بالاتر از كسي است كه تو را به مديريت و فرماندهي و فرمانروايي گمارده است.»
و باز در جايي ديگر حضرت مي‌فرمايند: «تواضع آدمي را بالا مي‌برد و تكبر انسان را كوچك و پست مي‌کند.»
6- دوري از دنياپرستي و طمع
يك مدير اسلامي بايد مراقبت كند تا مال و مقام او را شيفته دنيا نسازد و او را از توجه به آينده و روز مرگ باز دارد و باعث انحراف و تباهي وي گردد. امام علي (ع) در مورد دنياپرستي مي‌فرمايند: «محبت دنيا عقل را فاسد مي‌کند و گوش را از شنيدن مطالب حكيمانه ناشنوا مي‌سازد.»
و از سخنان گهربار آن امام علي (ع) در مورد طمع همين بس كه حضرت مي‌فرمايند: «آنكه طمع را شعار خود گرداند خود را كوچك نماياند.»
7- صبر و شكيبايي
اهميت صبر در مديريت زماني روشن مي‌گردد كه بدانيم صبر واسطه اصلي در تحقق اهداف، به ويژه در رسيدن به هدف‌هاي بزرگ است و اين سنت قطعي الهي است كه بدون آن پيامبران هم نمي‌توانند اهداف مديريتي خود را محقق سازند. پس يك مدير اسلامي براي موفقيت در اهدافش بيش از هر چيز بايد به زيور صبور آراسته باشد. امام علي (ع) در اهميت صبر و شكيبايي در كارها مي‌فرمايند:« نقش صبر در كارها همچون نقش سر در بدن است. همان طور كه با جدا شدن سر از بدن، بدن فاسد مي‌شود وقتي صبر را از كارها جدا كنيم كارها تباه مي‌شود.»
و در جايي ديگر حضرت مي‌فرمايند: «شكيبا، پيروزي را از دست نمي‌دهد هر چند زمان درازي چشم به راه بماند.»
8- تواضع و حلم
يكي از ابزارهاي مديريت تواضع و حلم است؛ با توجه به اينكه مدير مي‌خواهد به واسطه انسان‌ها كاري را انجام دهد، بايد بتواند در برابر رفتارهاي گوناگون آنان واكنش مناسبي داشته باشد و با حلم و تواضع، رفتارها و گفتارهاي نامطلوب آنان را (در حد متعارف) تحمل نمايد. البته اين رفتار زماني مناسب است كه مسايل شخصي مدير مطرح باشد ولي اگر در ارتباط با وظايف سازماني و مصالح جمعي باشد، وظيفه مدير برخورد قاطعانه خواهد بود نه گذشت و بخشايش.
اهميت حلم و سعه صدر به حدي است كه امام علي (ع) آن را ابزار كار مدير مي‌دانند مي‌فرمايند: «ابزار مديريت، سعه صدر است.»
9- گشاده رويي
يكي از ارزش‌هاي اخلاقي در نظام اسلامي، اين است كه مدير اسلامي با خوشرويي با مردم برخورد نمايد و به خاطر كاري كه براي آنها انجام مي‌دهد بر آنها منتي نداشته باشد. طبيعي است كه مدير يك سازمان در هر شرايطي قادر به حل كليه مشكلات مراجعين نيست ولي مي‌تواند با گشاده رويي با آنان روبرو شود و به سخنانشان توجه كند تا بدين وسيله از آلام و دردهاي آنان بكاهد و خوشي از خود به يادگار گذارد. اميرالمومنين علي (ع) به مالك مي‌فرمايند: «براي رعيت بالت را فرود آور و پهلويت را به رايشان هموار دار و با آنان گشاده رو باش.»
10- امانت داري
مسند مديريت، امانتي است كه به كارگزار سپرده مي‌شود و او بايد به نحو احسن از آن نگهداري كند و آن را بعد از خود به اهلش بسپارد. امام علي (ع) در نامه‌اي كه به فرماندار خود در آذربايجان به نام اشعث بن قيس مي‌نويسند، مي‌فرمايند: «پست و مقامي كه به دست تو افتاده براي تو طعمه نيست بلكه امانتي در گردن تو است و خواسته‌اند كه تو نگهبان باشي براي كسي كه از تو بالاتر است.…»
11- ساده زيستي
يكي از مواردي كه اسلام همواره به آن سفارش فرموده است، ساده زيستي مديران جامعه است. امام علي (ع) نيز مديران اسلامي را به ساده زيستي توصيه مي‌فرمايند: «خداوند بر پيشوايان دادگر واجب نمود خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا فقير را به هيجان و طغيان در نياورد.»
12- خدمت عاشقانه و توجه به محرومين
پس از پذيرش هر مسئوليتي مدير بايد تمام حسابگري‌هاي نفساني را به كناري نهد و با تمام وجود خود را وقف انجام وظيفه نمايد و بر خلاف كساني كه تصور مي‌کنند، مديريت يعني دست از كار كشيدن و تنها نظاره گر بودن، و لذا آن را مقدمه تن پروري و راحت طلبي مي‌پندارند، مدير اسلامي بايد در راه انجام مسئوليت خطيري كه بر عهده گرفته همه هستي‌اش را در طبق اخلاص بگذارد. مدير اسلامي بايد بيشتر عشق و محبت خويش را متوجه مردم و محروميني نمايد كه بدون هيچ توقعي بار مشكلات جامعه را به دوش مي‌کشند و پايه‌هاي نظام اسلامي به را دوش آنان استوار است و در هنگام هجوم دشمنان ايثارگرانه جان خود را نثار مي‌کنند. امام علي (ع) در فرمان خويش به مالك اشتر مي‌فرمايند: «مهر و محبت و احسان به رعيت را در دل بپرور، (تو كه در لباس چوپاني) براي آنها درنده شكاري نباش كه خوردن آنها را غنيمت داني، آنها دو گروه بيش نيستند: يا با تو برادرند در دين يا در خلقت با تو برابرند.»
و باز در جايي ديگر مي‌فرمايند: «اگر مدير نيت پاك داشته و مردم از او آسوده خاطر باشند، تمامي اوقات روزش براي خدا صرف مي‌شود و عبادت به شمار مي‌آيد.»
13- پيشگامي در كارها و تسريع در امور مردم
از جمله كارهايي كه مدير بايد در آن پيشگام باشد، سرعت عمل در كار مردم و برطرف كردن مشكلات آن‌هاست. اين امر علاوه براي اينكه موجب موفقيت و پيشرفت كارهاي مدير شده و از انباشته شدن امور جلوگيري مي‌نمايد، بلكه باعث جلوگيري از دلسرد شدن و نارضايتي و نااميدي مردم نيز مي‌شود. امام علي (ع) به مالك اين گونه سفارش مي‌کنند: «از وظايف اختصاصي تو زمامدار و والي اين است كه نيازمندي‌هاي مردم را در همان روز كه به اطلاعت مي‌رسد مرتفع سازي.»
14- حافظ بيت المال بودن
يكي از مهم‌ترين وظايف مدير اسلامي اين است كه حافظ بيت المال مسلمين باشد. امام علي (ع) در اين به اره مي‌فرمايند: «بخشش زمامداران از خزانه مسلمين ستم و فساد است.»
15- وفاي به عهد
يكي ديگر از وظايف و ويژگي‌هاي مهم مدير وفاي به عهد است. امام در منشور خود به مالك مي‌فرمايند: «اگر دشمن در پيكار و كشاكش جنگ پيشنهاد صلحي پسنديده داد هرگز رد مكن… اگر مشكلي رخ داد كه ناچار شدي با دشمن صلح برقرار كني يا عهد يا ميثاقي ببندي بايد به پيمان خود وفادار باشي، قرارداد را با كمال درستي محترم شماري و جانت را سپر پيمان سازي.»
16- متين و ساده سخن گفتن
يك مدير اسلامي بايد در هنگام سخن گفتن، آنچنان ساده، سالم و قابل فهم سخن بگويد كه در شنوندگان خستگي و ملال و نهايتاَ بي تفاوتي ايجاد نكند. بايد از به كار به بردن اصطلاحات و كلمات و عبارات نامفهوم و پيچيده خودداري كند تا سنخنش به سادگي و به راحتي قابل فهم باشد. سخن وسيله ارتباط ميان مدير و كارشناس است. مدير بايد در فن خط و سخنوري تمرين نمايد و فصيح صحبت كند. امام علي (ع) در اين زمينه مي‌فرمايند: «چه بسا كلامي كه تاثيرش از تيرهاي بران افزونتر است.»
17- جلوگيري از رواج تملق و عيب جويي و سخن چيني
يك مدير اسلامي بايد به گونه‌اي عمل كند كه افراد ناباب، زمينه ايجاد اغتشاش در روابط را بدست نياورند و موجبات ناراحتي، نگراني، سوءظن و بي اعتمادي بين افراد را به وجود نياورند. زماني كه مدير به خودپسندي مبتلا مي‌شود، عده‌اي براي خوشامد وي به تملق گويي مي‌پردازند كه رواج اين امر محيط سازمان را مسموم و ناامن مي‌سازد. امام علي (ع) در اين مورد مي‌فرمايند: «پرهيز كن از خودپسندي و تكيه بر چيزي كه تو را به خودپسندي وادارد و از اين كه دوست بداري مردم تو را بستايند، زيرا اين حالت از مهم‌ترين فرصت‌هاي شيطان است تا نيكي نيكوكاران را از بين ببرد. شيطان انسان را به ستايش دوستي و خودپسندي وامي دارد تا كار نيكي كه انسان انجام داده، بي اثر شود.»
18- تثبيت رويه ديگران
يك مدير اسلامي بايد به اين اصل اعتقاد و ايمان داشته باشد كه بزرگاني كه قبل از وي در آن پست بوده‌اند انتصاب‌هايي را انجام داده‌اند كه صحيح است، دستورالعمل‌هايي را داده‌اند كه به رشد سازمان كمك مي‌کند، بنابراين يك مدير اسلامي نبايد به صرف رفتن مديران قبلي و جايگزين شدن خود به جاي آنان، كليه امور را تغيير دهد و در تمامي انتصابات، دستورالعملها، سازماندهي‌ها و … تجديدنظر نمايد چرا كه ممكن است برخي از اين انتصاب‌ها و دستورالعملها به جا، دقيق، صحيح و مبتني بر بررسي علمي انجام شده باشد و در هم ريختن آنها موجب كندي يا توقف كار سازمان گردد. امام علي (ع) در نامه‌اي به مالك اشتر مي‌نويسد: «آداب و رسوم شايسته‌اي را كه بزرگان نخستين بكار بسته‌اند و مايه همبستگي و اصلاح حال رعيت بوده درهم مشكن و نيز رويه جديدي را كه به چيزي از آن روش‌ها آسيب مي‌رسانند وضع منما، زيرا در غير اين صورت پاداش از آن كسي است كه آن رويه‌ها را برقرار كرده و مسئوليتش بر عهده توست، به خاطر اينكه آنها را نقض کرده‌اي.»
وظايف خاص مديريت اسلامي از ديدگاه امام علي (ع)
1- تصميم گيري
به جرات مي‌توان گفت كه مهم‌ترين وظيفه يك مدير، تصميم‌گيري است. تصميم گيري سه ركن اساسي دارد كه اگر هر سه در اتخاذ يك تصميم مدنظر قرار گيرد، آن تصميم بهينه و به نتيجه مطلوب خواهد انجاميد:
ركن اول تصميم‌گيري «آگاهي از شرايط موجود و جمع‌آوري اطلاعات» است. امام علي (ع) در اين خصوص مي‌فرمايند: «داناترين مردم كسي است كه آينده را بهتر ببيند.»
ركن دوم تصميم‌گيري « استفاده از تجارت گذشته» است. امام علي (ع) در اين زمينه مي‌فرمايند: «هر كس كه از وقايع گذشتگان عبرت بگيرد، بصيرت پيدا مي‌کند و كسي كه بصيرت و بينايي يابد قدرت تحليل و فهم آن را نيز پيدا مي‌کند و آن كسي كه فهميد عالم مي‌شود.» ركن سوم تصميم‌گيري نيز «مشورت كردن» است. امام به مالك مي‌فرمايند: «اي مالك، در اموري كه واقعيت آنها بر تو روشن نيست دانايان و آگاهان را جمع كن و با آنان به بحث و اقناع بپرداز، آنگاه نظري كه مورد اتفاق دانايان مسلمين است را به مرحله اجرا درآور.»
و باز حضرت مي‌فرمايند: «هيچ چيز مانند مشورت درستي و حقيقت را آشكار نمي‌سازد.»
اما با چه كساني بايد مشورت كرد؟ امام علي (ع) مالك را از مشورت با چند گروه باز مي‌دارد و مي‌فرمايند: «و بخيل را در مشورت خود راه مده كه تو را از نيكوكاري باز گرداند و از درويشي مي‌ترساند و نه نه ترسو را، چون در كارها ناتوانت جلوه دهند و يا آزمند مشورت مكن كه ترا به جمع مال از راه ستم تشويق كند، بخل و ستم و حرص غريزه‌هايي مختلفند كه در نهاد اشار جمع شده و همه بدگماني به خداست.»
2- گزينش و استخدام
يكي ديگر از وظايف مدير اسلامي، گزينش نيروهاي انساني كاردان جهت سپردن مسئوليت به اوست. امام علي (ع) براي انجام اين كار شاخص‌هايي را توصيه مي‌کند تا بتوان افراد شايسته را انتخاب كرد، اين شاخص‌ها عبارتند از :
الف- فريب ظاهرسازي افراد را نخوريد: يك مدير اسلامي بايد كاملا متوجه باشد كه براي انتخاب افراد تنها به برداشت‌هاي شخصي خود تكيه نكند بلكه بايد ملاک‌هاي گزينش را مدنظر قرار دهد. امام علي (ع) در اين زمينه مي‌فرمايند: «نبايد گزينش آنها را بر اين گمان شخصي خود، كه به نظرت خوب آمده يا شخصاَ به آنان خوش بين مي‌باشي، انجام دهي، زيرا افراد با ظاهرسازي و خوش خدمتي نظر مديران را جلب مي‌کنند در حالي كه در وراي آن ظاهر، از خيرانديشي و امانت اثري نيست.»
ب- افراد باسابقه روشن و درخشان را انتخاب كنيد: يك مدير بايد همواره به خاطر داشته باشد كه بهترين معرف هر فرد اعمال و رفتار اوست بنابراين بايد افراد را بر اساس سابقه كاري آنها انتخاب كند. امام علي در اين زمينه مي‌فرمايند: «آنها را با نحوه همکاري‌شان با مديران صالحي كه قبل از تو بر سر كار بوده‌اند، ارزيابي كن.…»
ج- افراد خوش سابقه در نزد مردم را برگزين: يك مدير اسلامي به هنگام سپردن مسئوليت به يك فرد، بايد به قضاوت عمومي در مورد آن فرد نيز توجه داشته باشد. امام علي (ع) به مالك مي‌فرمايد: «پس خوش سابقه ترين آنها را در نزد عموم برگزين»
د- امانتداران را انتخاب كن: مدير مسئوليت را بر عهده شخصي قرار دهد كه شايستگي لازم را براي حفظ اين امانت داشته باشد. حضرت علي (ع) به مالك مي‌فرمايند: «و كسي را كه از همه بيشتر، چهره‌اش به امانتداري و وفاداري شناخته شده است، انتخاب كن.»
ه- صلاحيت اخلاقي افراد را مدنظر قرار بده: يك مدير اسلامي بايد در انتصاب‌هاي خود، صلاحيت اخلاقي افراد را مدنظر قرار دهد. امام علي (ع) در اين زمينه مي‌فرمايند: «مكاتبات و اموري كه حاوي تمامي تدابير محرمانه و اسرار توست را به شخصيت‌هاي واجد صلاحيت اخلاقي واگذار.»
و- افراد با درك روحي بالا را برگزين: امام علي (ع) مي‌فرمايند: «اي مالك از كساني برگزين كه تعهدي كه از جانب تو مي‌پذيرد، يا مقرراتي كه از سوي تو وضع مي‌کند، سست نباشد و از رهانيدن تو از تعهدات و مقرراتي كه گره در كارت ايجاد كرده ناتوان نباشد.»
ح- مراعات كننده حدود كارها، را برگزين: اميرالمومنين علي (ع) مي‌فرمايند: «و از كساني انتخاب كن كه به قدر و حدود خود در كارها نادان نباشند، پس هر آينه كسي كه حدود خود را نشناسد حدود ديگران را بيشتر نخواهد شناخت.»
ط- افراد با شهامت را انتخاب كن: امام علي (ع) به مالك مي‌فرمايند: «و كساني را براي مسئوليت‌ها انتخاب كن كه با پذيرش هر چه كه از رهگذر هواي نفس تو ممكن است براي آنها پيش آيد، کم‌ترين كمك را به تو در آنچه خدا بر دوستانش نمي‌پسندد بدهند.»
ي- افراد باظرفيت را برگزين: امام علي (ع) مي‌فرمايند: «كسي را انتخاب كن كه نه بزرگي كار، او را از پاي درآورد و نه فراواني كار او را دچار پريشاني و سردرگمي نمايد.»
ك- افراد دقيق و هوشيار را انتخاب كن: امام به مالك مي‌فرمايند: «از كساني انتخاب كن كه غفلت او باعث آن نگردد كه نامه‌هاي كارگزارانت را به نظرت نرساند يا از طرف تو در آنچه براي تو مي‌ستاند يا از طرف تو مي‌بخشد نادرست جلوه دهد.»
ل- حق گويان را برگزين: امام علي (ع) مي‌فرمايند: «پس آنگاه برگزيده‌ترين آنان در نزد تو بايد حقگوترين آنها در عين تلخي حقايق تو باشد.»
3- عزل و نصب
يكي ديگر از وظايف مهم مديريت، عزل و نصب است. يك مدير اسلامي با صداقت و حسن نيت و با توجه به ويژگي‌هاي افراد ، آنها را براي تصدي مسئوليت‌ها انتخاب مي‌کند اما چنان كه شخص ديگري را يافت كه به مراتب بهتر از فرد قبلي از عهده آن مسئوليت بر مي‌آيد يا آن فرد براي كار ديگري مناسب‌تر است و در سمت ديگري بهتر مي‌تواند انجام وظيفه كند بايد بي درنگ در انتصاب‌هاي قبلي خود تجديد نظر كند و با عزل وي هر كس را در مسئوليت مناسب‌تر قرار دهد. امام علي (ع) در نامه‌اي به فرماندار بحرين در جريان تعويضش مي‌نويسند: «من نعمان پسر عجلان زرقي را بر بحرين فرمانروا كردم و تو را بي آنكه بر تو نكوهشي باشد يا سرزنشي، از كار بركنار داشتم. همانا تو وظيفه فرمانداري را نيكو انجام دادي و شرط امانت را به جاي آوردي. پس اكنون نه به تو بدگمانم نه توبيخي به رايت روا مي‌دانم. نه تهمتي بر تو است و نه گناهي. نزد من آي كه برآنم تا با ستمگران شام درآويزم و دوست دارم كه در اين سفر با من باشي، چه تو از زمره آن مردمي هستي كه در جهاد با دشمن و در برپا داشتن ستون دين، از آنان ياري مي‌جويم.»
4- ترفيع و ارتقاء
مدير اسلامي بايد از يك سو مقررات سازمان را به نحوي تنظيم نمايد كه كليه افراد امكان داشته باشند با كسب شايستگي‌هاي بيشتر و ابزار كارايي در زمينه‌هاي بالاتر، مسئوليت‌هاي مهم‌تري را بر عهده گيرند و از سوي ديگر معيار را در نيل به مراتب بالاتر، صرفاَ شايستگي و كارآيي افراد قرار دهد و از هر گونه رابطه گرايي و نورچشمي پروري اجتناب ورزد. امام علي (ع) مي‌فرمايند:پس زمينه را براي نيل آنها به آرمان‌هاي خودشان (دستيابي به مسئوليت‌هاي بالاتر و ابراز لياقت بيشتر) باز كن.»
5- پرداخت‌ها و دستمزد
يك مدير اسلامي همچنان كه به ميزان و كيفيت كار كاركنان توجه دارد بايد مسايل انساني آنها را نيز مدنظر قرار دهد و به دقت مسايل و مشكلات و نيازهاي مادي و معنوي آنان را شناسايي نموده و در جهت رفع آنها اقدام كند. امام علي (ع) به مالك مي‌فرمايند: « بايد (خدمتگزاران وفادار) از حقوق سرشار و زندگي مرفه برخوردار باشند تا هم بتوانند (با فكر آسوده) خود را اصلاح كنند و هم ( در اثر بي نيازي) دست تطاول به اموال عمومي دراز نكنند و اگر سر از فرمان تو بپيچيدند يا در امانت تو رخنه‌اي وارد كردند هيچ عذري و بهانه‌اي نداشته باشند.»
6- كنترل و نظارت
يك مدير اسلامي همواره بايد در جريان كارهاي انجام شده قرار گيرد تا چنانچه اشكال يا انحرافي پيش آمد قبل از اينكه عمليات خاتمه يابد يا زياني متوجه سازمان گردد جلوي آن را بگيرد. مدير دقيقاَ بايد بداند كداميك از كاركنان كارش را درست و كداميك ضعيف انجام مي‌دهد تا بتواند افراد فعال را تشويق و افراد كم كار را تنبيه كند. امام علي (ع) به مالك مي‌فرمايند: «به جزئيات كارهاي عمال رسيدگي كن، بازرسان مخفي راستگو و وفادار بر آنها بگمار كه بازرسي محرمانه آنها را به امانت و درستي و ارفاق با رعيت وادار كند و از (شر) دستياران مصون دارد.»
7- ارتباطات
يك مدير براي موفقيت خود و سازماني كه در آن مديريت مي‌کند بايد جريان ارتباطات را همانند جريان خون در بدن، در سازمان خود به كار اندازد و نبايد ارتباط خود را با مردم قطع كند. امام علي (ع) به فرماندار خويش در مكه مي‌نويسد: «از ارباب حاجت كه خواستار ارتباط با تو است خويشتن را پنهان مكن كه هر آينه اگر در نخستين بار كه مراجعه مي‌کند از درگاهت رانده شود چنانچه بعد از آن هم نيازش را برآورده سازي ستوده نخواهي بود.»
منبع: سلوك مديريت از ديدگاه اميرالمومنين (ع)، علي اصغر رشيد گزكوه، كانون تبليغات ساحل هنر، اسفند 1380 /ع