به منظور شناخت مناسب نحوه عملکرد پروتکل در شبکه مي بايست با برخي از مدل هاي رايج شبکه که معماري شبکه را تشريح مي نمايند، آشنا گرديد. مدل OSI )Open Systems Interconnection) يک مرجع مناسب در اين زمينه است . اين مدل در سال 1984 توسط ISO ( يک سازمان بين المللي استاندارد سازي با بيش از 130 عضو) ارائه گرديد. در مدل فوق از هفت لايه براي تشريح فرآيندهاي مربوط به ارتباطات استفاده مي گردد. هريک از لايه ها مسيوليت انجام عمليات خاصي را برعهده دارند.. مدل OSI به عنوان يک مرجع و راهنما براي شناخت عمليات مربوط به ارتباطات استفاده مي گردد. به منظور آشنا ئي با نحوه عملکرد يک شبکه ، مطالعه مدل فوق، مفيد مي باشد. شکل زير هفت لايه مدل OSI را نشان مي دهد.

ارسال و دريافت اطلاعات از طريق لايه هاي مربوطه در کامپيوترهاي فرستنده و گيرنده انجام خواهد شد. داده ها توسط يک برنامه و توسط کاربر توليد خواهند شد ( نظير يک پيام الکترونيکي ) .شروع ارسال داده ها از لايه Application است . در ادامه و با حرکت به سمت پايين، در هر لايه عمليات مربوطه انجام و داده هائي به بسته هاي اطلاعاتي اضافه خواهد شد. در آخرين لايه ( لايه فيزيکي ) با توجه به محيط انتقال استفاده شده ، داده ها به سيگنالهاي الکتريکي، پالس هائي از نور و يا سيگنالهاي راديوئي تبديل و از طريق کابل و يا هوا براي کامپيوتر مقصد ارسال خواهند شد. پس از دريافت داده در کامپيوتر مقصد ، عمليات مورد نظر (معکوس عمليات ارسال ) توسط هر يک از لايه ها انجام و در نهايت با رسيدن داده به لايه Application و بکمک يک برنامه، امکان استفاده از اطلاعات ارسالي فراهم خواهد شد. شکل زير نحوه انجام فرآيند فوق را نشان مي دهد.

لايه هاي OSI

همانگونه که اشاره گرديد مدل OSI از هفت لايه متفاوت تشکيل شده است . در ادامه عملکرد هر لايه تشريح مي گردد:
• لايه هفت ( Application) . اين لايه با سيستم عامل و يا برنامه هاي کاربردي ارتباط دارد. کاربران با استفاده از نرم افزارهاي کاربردي متفاوت قادر به انجام عمليات مرتبط با شبکه خواهند بود. مثلا" کاربران مي توانند اقدام به ارسال فايل خواندن پيام ارسال پيام و ... نمايند.
• لايه شش ( Presentation) . لايه فوق داده هاي مورد نظر خود را از لايه Application اخذ و آنها را بگونه اي تبديل خواهد کرد که توسط ساير لايه ها قابل استفاده باشد.
• لايه پنج ( Session) . لايه فوق مسئول ايجاد ، پشتيباني و ارتباطات مربوطه با دستگاه دريافت کننده اطلاعات است .
• لايه چهار ( Transport) . لايه فوق مسئول پشتيباني کنترل جريان داده ها و و بررسي خطاء و بازيابي اطلاعات بين دستگاه هاي متفاوت است . کنترل جريان داده ها ، بدين معني است که لايه فوق در صورتي که اطلاعاتي از چندين برنامه ارسال شده باشد ، داده هاي مربوطه به هر برنامه را به يک stream آماده تبديل تا در اختيار شبکه فيزيکي قرار داده شوند.
• لايه سه ( Network) . در لايه فوق روش ارسال داده ها براي دستگاه گيرنده تعيين خواهد شد. پروتکل هاي منطقي ، روتينگ و آدرس دهي در اين لايه انجام خواهد شد.
• لايه دو (Data). در لايه فوق ، پروتکل هاي فيزيکي به داده اضافه خواهند شد. در اين لايه نوع شبکه و وضعيت بسته هاي اطلاعاتي (Packet) نيز تعيين مي گردند.
• لايه يک (Physical) . لايه فوق در ارتباط مستقيم با سخت افزار بوده و خصايص فيزيکي شبکه نظير : اتصالات ، ولتاژ و زمان را مشخص مي نمايد.
مدل OSI بصورت يک مرجع بوده و پروتکل هاي پشته اي يک و يا چندين لايه از مدل فوق را ترکيب و در يک لايه پياده سازي مي نمايند.

پروتکل هاي پشته اي

يک پروتکل پشته اي ، شامل مجموعه اي از پروتکل ها است که با يکديگر فعاليت نموده تا امکان انجام يک عمليات خاص را براي سخت افزار و يا نرم افزار فراهم نمايند. پروتکل TCP/IP نمونه اي از پروتکل هاي پشته اي است . پروتکل فوق از چهار لايه استفاده مي نمايد.
• لايه يک (Network Interface) . لايه فوق ، لايه هاي Physical و Data را ترکيب و داده هاي مربوط به دستگاه هاي موجود در يک شبکه را روت خواهد کرد.
• لايه دو (Internet) . لايه فوق متناظر لايه Network در مدل OSI است . پروتکل اينترنت (IP) ، با استفاده از آدرس IP ( شامل يک مشخصه شبکه و يک مشخصه ميزبان ) ، آدرس دستگاه مورد نظر براي ارتباط را مشخص مي نمايد.
• لايه سه (Transport) . لايه فوق متناظر با لايه Transport در مدل OSI است . پروتکل TCP(Trnsport control protocol( در لايه فوق ايفاي وظيفه مي نمايد
• لايه چهار (Application) . لايه فوق متناظر با لايه هاي Session,Presentation و Application در مدل OSI است. پروتکل هائي نظير FTP و SMTP در لايه فوق ايفاي وظيفه مي نمايند.