موريانه‌ها حشراتي هستند که بدني نرم دارند و به کندي حرکت مي‌کنند به حکم طبيعت تا پايان عمر در دژ تاريکي که محل اجتماع آنهاست به سر مي‌برند. زيرا در روشنايي آفتاب و فضاي باز ياراي ايستادگي در برابر دشمنان بي‌شمار خود را ندارند از نظر ساختمان بدني و چگونگي رشد (دگرديسي) به سوسک‌هاي حمام شباهت دارند. موريانه‌ها حشراتي هستند اجتماعي که دو نوع از آنها ديده مي‌شود: يک نوع در داخل چوبهاي منازل زندگي مي‌کنند و نوع ديگر مخصوص نواحي استوايي بوده و در بيابان‌ها براي خود مسکن مي‌سازند و طول خانه‌هايشان گاهي به 5 متر و قطرش به 8 متر مي‌رسد و بسيار هم سخت است، بطوري که با کلنگ هم شکسته نمي‌شود.
در حالت کلي موريانه‌ها، شاه، ملکه، شاهزاده، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آنها را بشکافيد همه اينها را از هم تشخيص خواهيد داد. تعداد زيادي از موريانه‌ها با استفاده از چوبهاي جويده شده و يا گل لانه‌هاي بزرگي درست مي‌کنند. اين لانه‌ها بسيار اصولي ساخته شده و براي ساخت آن هر موريانه وظيفه مشخصي دارد. معمولاً موريانه‌ها در درون لانه‌هايشان پنهان مي‌شوند، ولي در صورتي که کسي مزاحم آنها شود يا براي تشکيل اجتماع جديد قصد پرواز داشته باشند، از لانه‌هايشان بيرون مي‌آيند.
تنوع موريانه‌ها در هر دسته
امروزه در حدود دو هزار گونه موريانه در دنيا مي‌‌شناسيم که در مناطق گرمسير و نيمه گرمسير فراوانند يکي از نمونه‌هاي بزرگ و معروف آن موريانه تپه سياه است که در دماغه اميد (جنوب افريقا) به سر مي‌برند و نام علمي آن آمي ترمز آتلانتيکوس است. گونه ديگري که خيلي نزديک به اين نوع و داراي عادات مشابه است در افريقا و همچنين در استراليا و بعضي نواحي آمريکا و هندوستان و مالايا و سواحل مديترانه يافت مي‌شود. البته بطور عمده در سراسر ايالات متحده آمريکا و نيز در قسمت جنوبي کانادا يافت مي‌شود. در اروپا تا مناطق شمالي اين قاره مثلاً تا پاريس و وين جاي زيست موريانه است، اما پرشمارترين موريانه‌ها در مناطق باران خيز مدارگاني يافت مي‌شوند.
در موريانه‌ها نيز مانند مورچه‌ها چند شکلي در هر دسته ديده مي‌شود. يعني در هر اجتماع موريانه تعداد زيادي موريانه‌هاي کارگر و و موريانه‌هاي مدافع يا سرباز موجود هستند. وظيفه کارگران تهيه غذا براي مجتمع است، يعني چوب را مي‌خورند و سپس گوارده آن را در اختيار ديگر موريانه‌ها قرار مي‌دهند. سربازان بال ندارند، کور هم هستند، ولي با اين وصف جنگجويان دليري به شمار مي‌روند. موريانه ملکه مي‌تواند تا سي هزار تخم در يک روز بگذارد. او قادر به حرکت نيست و براي زنده ماندن کاملاً به موريانه‌هاي کارگر متکي است. بعضي از موريانه‌هاي ملکه مي‌توانند تا 50 سال زندگي کنند.
ساختار بدن موريانه‌ها
بسياري از مردم موريانه را با مورچه سفيد اشتباه مي‌گيرند. اگر چه موريانه‌ها نيز مانند مورچه‌ها جانوراني اجتماعي هستند، ولي به کلي با آنها تفاوت دارند. موريانه کمدي کلفت، رنگي روشن و شاخکهاي يکنواخت و خميده دارد. شکل هر موريانه به نوع وظيفه‌اش در اجتماع موريانه‌ها، بستگي دارد. براي مثال کارگراني که وظيفه غذا دادن و تميز کردن ملکه را به عهده دارند، معمولاً کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلي هم ندارند. فقط موريانه نر داراي 4 بال است و بيش از چند روزي زندگي نمي‌کند، يعني پس از جفت گيري با نر تنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موريانه‌ها زندگي مي‌کند و داراي شکمي بزرگ است و کارش فقط تخم‌گذاري است.
در دستگاه گوارش موريانه‌ها که از چوب استفاده مي‌کنند، عده‌اي از تک ياختگان از دسته فلاژله‌ها به نام «پلي ماستيژين» زندگي مي‌کنند که با موريانه‌ها زندگي اشتراکي دارند، بدين نحو که اين تک سلولي‌ها دياستازي به نام سلولاز ترشح مي‌کنند که موجب هضم و نرم شدن چوبها مي‌شود و در اين حالت موريانه‌ها چوبهاي نرم شده را مي‌خورند.
تپه‌هاي موريانه‌اي و زندگي اجتماعي موريانه‌ها
تپه‌هاي موريانه‌اي که به‌وسيله موريانه‌هاي تپه سياه ساخته مي‌شوند ممکن است به شکل لکه‌هاي نماياني در تمام نقاط دامنه‌هاي کوهستاني جنوب غربي دماغه اميد ديده شوند. سطح هر تپه درست مانند سطح خارجي مغز داراي برجستگيها و شيارهاي مخصوصي است. بزرگ‌ترين آنها در حدود 60 سانتيمتر بلندي دارد و پهناي قاعده آن نيز به 60 سانتيمتر مي‌رسد اگر يکي از آنها را بشکافيم ديده مي‌شود که داخل آن مانند اسفنج است و از تعداد زيادي اتاقک تشکيل شده که عرض هر کدام از آنها 2.5 سانتيمتر است و با دريچه‌هاي کوچک راه دارد.
گرچه در يک تپه موريانه‌اي بزرگ ممکن است بيش از 50000 موريانه زندگي کنند ولي داخل آن هميشه تميز است. اين تميزي به اين دليل است که موريانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سيمان در ساختن ديواره‌هاي تپه و اتاقکها بکار مي‌برند و لاشه‌ها را نيز مي‌خورند و مصرف مي‌کنند. بيشتر ساکنين تپه حشرات کوچکي به طول 5 ميليمتر هستند که سرهايي سفيد و بدني به رنگ خاکستري تيره دارند. اينها کارگرها را تشکيل مي‌دهند کارگرها ممکن است نر يا ماده باشند اندام تناسلي آنها رشد نمي‌کند و فعاليتي ندارد و فقط اثري از آن باقي است موريانه‌هاي کارگر کاملاً کورند و کارشان جمع آوري غذا و رسيدگي به بچه‌ها و پرستاري از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.
موريانه ملکه مي‌تواند تا 30000 تخم در يک روز بگذارد او قادر به حرکت نيست و براي زنده ماندن کاملاً به موريانه‌هاي کارگر متکي است بعضي از موريانه‌هاي ملکه مي‌توانند تا 50 سال زندگي کنند که از طول همه حشرات ديگر بيشتر است. افراد ديگري که در حدود يک دهم کليه ساکنين تپه را تشکيل مي‌دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بيضي شکل است و يک جفت آرواره بلند و نوک تيز دارند که سلاح آنها را تشکيل مي‌دهد کار آنها دفاع در برابر هجوم دشمنان خارجي است. سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولي هميشه براي حمله به دشمناني که مي‌خواهند به زور وارد جايگاه آنها شوند آماده‌اند. بزرگ‌ترين دشمن موريانه‌ها، مورچه‌ها هستند که اگر آنها را بگيرند فورا مي‌کشند و لاشه شان را براي تغذيه به لانه خود مي‌برند.
لانه‌سازي
در مناطق مدارگاني، بسياري از موريانه‌ها لانه سازي مي‌کنند. لانه‌هايي به صورت تپه‌ها و گنبدها که حدود 20 متر وسعت و ارتفاعي شايد بيشتر از 10 متر از سطح زمين دارند. برخي ديگر از موريانه‌ها درخت آشيان هستند، يعني آشيانه‌هايي به اندازه‌هاي گوناگون معمولاً به بزرگي يک توپ بستکبال، بر فراز درختان مي‌سازند. موريانه‌ها در داخل چنين آشيانه‌هايي خود را از خطر حمله پرندگان، سوسمارها، عنکبوت‌ها و مورچه‌ها مصون مي‌دارند.
آشيانه برخي از موريانه‌هاي افريقايي مانند چتر است، طوري که آب باران به اطراف آن سرازير مي‌شود. دسته‌اي ديگر از موريانه‌ها، لانه خود را به گونه‌اي مي‌سازند که دماي درون آن هماهنگ‌پذير گردد. لانه و آشيانه سازي موريانه‌ها نمونه شگرفي از کار غريزي است. اين کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چرا که کارگران تازه تولد يافته هيچگاه در لانه پدر و مادر خود زيست نمي‌کنند و در نتيجه راهي براي آموختن لانه سازي ندارند.
منبع:http://www.irandeserts.com
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله