در پنجاه سال گذشته بروز تحولات گسترده در زمينه کامپيوتر و ارتباطات ، تغييرات عمده اي را در عرصه هاي متفاوت حيات بشري به دنبال داشته است. انسان همواره از فن آوري استفاده نموده و کارنامه حيات بشريت مملو از ابداع فن آوري هاي متعددي است که جملگي در جهت تسهيل زندگي انسان مطرح شده اند. در ساليان اخير ، فن آوري هاي اطلاعات و ارتباطات که از آنان به عنوان فن آوري هاي جديد و يا عالي ، ياد مي شود ، بيشترين تاثير را در حيات بشريت داشته اند . دنياي ارتباطات و توليد اطلاعات به سرعت در حال تغيير بوده و ما امروزه شاهد همگرائي آنان بيش از گذشته با يکديگر بوده ، بگونه اي که داده و اطلاعات به سرعت و در زماني غيرقابل تصور به اقصي نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده کنندگان قرار مي گيرد . بدون شک مهمترين و در عين حال بزرگترين پيشرفت در زمينه فن آوري اطلاعات و ارتباطات به ابداع "وب" توسط " تيم . برنرزلي " در اواخر سال 1980 در CERN ، برمي گردد . به منظور آشنائي با جايگاه واقعي "وب " ، کافي است به ضريب نفوذ آن پس از ابداع توجه گردد. پس از ابداع هر فن آوري ، مدت زماني بطول مي انجامد تا فن آوري مورد نظر در مقياس عمومي مورد استفاده قرار گيرد( ضريب نفوذ) . مثلا" تلفن پس از 74 سال ، راديو پس از 38 سال ، کامپيوترهاي شخصي پس از 16 سال ، تلويزيون پس از 13 سال و "وب " پس از 4 سال ، موفق به جذب پنجاه ميليون استفاده کننده شده اند .
فن آوري اطلاعات و ارتباطات ، بدون شک تحولات گسترده اي را در تمامي عرصه هاي اجتماعي و اقتصادي بشريت به دنبال داشته و تاثير آن بر جوامع بشري بگونه اي است که جهان امروز به سرعت در حال تبديل به يک جامعه اطلاعاتي است . جامعه اي که در آن دانائي و ميزان دسترسي و استفاده مفيد از دانش ، داراي نقشي محوري و تعيين کننده است .
شايد تاکنون سوالات متعددي در رابطه با فن آوري اطلاعات و ارتباطات براي شما مطرح شده باشد:
• فن آوري اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
• تفاوت فن آوري اطلاعات با فن آوري اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
• آيا انباشت سخت افزار و يا نرم افزار ، دستيابي به اينترنت و تعداد تلفن هاي سلولي ، نشان دهنده استفاده از فن آوري اطلاعات و ارتباطات مي باشد؟
• ضريب نفوذ اطلاعات و دانش در يک جامعه به چه ميزان است و جايگاه فن آوري اطلاعات و ارتباطات در اين زمينه چيست ؟
• جايگاه ابزارها ، اهداف ، زيرساخت ها و عوامل انساني در فن آوري اطلاعات و ارتباطات چيست ؟ آيا مي شود يک ابزار را به عنوان يک هدف مطرح و آن را به عنوان يکي از شاخص هاي استفاده از فن آوري اطلاعات و ارتباطات مورد توجه قرار داد ؟
• چرا با اين که سال هاي زيادي است که از سخت افزار و يا نرم افزار استفاده مي شود ، از چنين واژه اي تاکنون استفاده نمي گرديد، به عبارت ديگر استفاده از واژه "فن آوري اطلاعات و ارتباطات " در عصر حاضر نشاندهنده چه واقعيتي است ؟
• ارتباط فن آوري اطلاعات و ارتباطات با توسعه چيست ؟
• شکاف و يا فاصله ديجيتالي چيست و چه عواملي باعث ايجاد و يا تشديد اين فاصله مي شوند ؟ وظيفه هر يک از ما در کاهش اين فاصله چيست ؟
• آيا براي کاهش شکاف ديجيتالي مي بايست در فرهنگ و نوع نگاه ما ، تغييري داده شود ؟
• براي حرکت به سمت يک جامعه مبتني بر اطلاعات به چه امکانات و يا زيرساخت هائي نياز مي باشد ؟ اولويت ها در اين رابطه چيست ؟
• آيا ايجاد زيرساخت ارتباطي براي استفاده از مزاياي فن آوري اطلاعات و ارتباطات به تنهائي کافي است ؟
• شرط لازم و کافي به منظور استفاده عموم شهروندان يک جامعه از دستاوردهاي فن آوري اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
• جايگاه توسعه منابع انساني به منظور استفاده سودمند از دستاوردهاي فن آوري اطلاعات و ارتباطات چيست ؟
• جايگاه توليد محتوي به زبان استفاده شده در هر جامعه چيست و مختصات آن در فن آوري اطلاعات و ارتباطات به چه صورت مشخص مي گردد؟
• آيا براي آشنائي و استفاده از مزاياي فن آوري اطلاعات و ارتباطات به اطلاع رساني خاصي نياز است ؟
• استراتژي ملي فن آوري اطلاعات و ارتباطات به چه صورت مي بايست تدوين گردد و آيا در اين رابطه به يک مدل خاص و متناسب با شرايط بومي هر کشور نياز است ؟
• نحوه بررسي و ارزيابي ميزان موفقيت برنامه هاي ملي فن آوري اطلاعات و ارتباطات به چه صورت است ؟
• استراتژي حرکت به سمت يک جامعه مدرن اطلاعاتي به چه صورت مي بايست تدوين گردد؟ آيا بدون وجود يک استراتژي مشخص و جامع ، امکان حرکت مثبت در اين راستا وجود دارد ؟
• جايگاه فن آوري اطلاعات و ارتباطات در جهت افزايش سواد عمومي ديجيتال ، ارتقاء سطح دانش عموم شهروندان يک جامعه ، افزايش ضريب نفوذ اطلاعات و توليد علم چيست ؟
• و سوالات بسيار فراوان ديگر !
قطعا" در اين مقاله نمي توانيم به تمامي پرسش هاي فوق پاسخ دهيم ولي قصد داريم با بررسي فن آوري اطلاعات و ارتباطات و نقش آن در توسعه به نوعي فضائي را ايجاد نمائيم که شايد لزومي به پاسخ صريح به اکثر سوالات فوق نباشد و هر خواننده بتواند پاسخي شايسته براي آنان را پيدا نمايد .
اطلاعات و دانش
تعاريف متفاوت اطلاعات ( Information ) از زواياي مختلف :
• تعريف اطلاعات از لحاظ نظري: اطلاعات ( Information ) به هر نوع داده جمع آوري شده با استفاده از روش هاي مختلفي نظير : مطالعه ، مشاهده ، شايعه و ساير موارد ديگر اطلاق مي گردد. در واژه "اطلاعات" ، بار معنائي از قبل تعريف شده اي در رابطه با کيفيت ، معتبر بودن و يا صحت داده وجود نداشته و امکان برخورد با اطلاعات معتبر ، غيرمعتبر ، واقعي ، نادرست ، صحيح و گمراه کننده ، وجود خواهد داشت .
• تعريف اطلاعات از منظر تئوري اطلاعات: اطلاعات دربردارنده يک معني خاص خصوصا" در ارتباط با پيشگوئي احتمالي از داده است .در تعريف فوق ، ميزان معني و محتواي ارائه شده توسط اطلاعات مورد توجه قرار مي گيرد.مثلا" پيامي که به ما اعلام مي نمايد:"فردا خورشيد طلوع مي نمايد " داراي حجم اندکي محتواي اطلاعاتي است در حاليکه يک پيام در رابطه با روز قيامت ، شامل حجم بالائي از اطلاعات است . در تعريف ارائه شده از منظر تئوري اطلاعات ، همانند تعريف ارائه شده قبلي ، توجه خاصي به کيفيت و يا ارزش اطلاعات نمي گردد .
• تعريف اطلاعات از منظر علم اطلاعات و فن آوري اطلاعات: علم اطلاعات و فن آوري اطلاعات با اطلاعات به عنوان داده جمع آوري شده ، ذخيره شده ، بازيابي شده ، پردازش شده و ارائه شده سروکار دارد . در تعريف فوق نيز به مواردي همچون اعتبار ، کيفيت و ارزش اطلاعات به صورت جانبي ، توجه مي گردد.
در تعاريف فوق ، توجه خاصي به کيفيت و يا ارزش اطلاعات نشده است . در مقابل اطلاعات از واژه اي ديگر و با نام " Knowledge " استفاده مي شود که مي توان آن را معادل " دانش " در نظر گرفت . " دانش " ، بر خلاف اطلاعات ، داراي بار معنائي مختص به خود بوده که توسط فرد و يا افرادي کارشناس و بر اساس بررسي و مطالعه انجام شده بر روي اطلاعات معتبر ، حاصل مي شود. اطلاعات معتبر ، به خودي خود مفيد و قابل استفاده مي باشند ولي قادر به پيشگوئي نتايج نمي باشند. برخي اطلاعات معتبر نظير قيمت يک کالا و يا خدمات و يا برنامه زمانبندي پروازهاي هوائي ، مستقيما" قابل استفاده مي باشد، ولي برخي اطلاعات ديگر نظير داده هواشناسي و يا داده مربوط به آنتي بيويتک ها صرفا" زماني مفيد و معتبر مي باشند که در ابتدا توسط کارشناسان متخصص ( داراي دانش لازم ) استفاده وپس از بررسي و آناليز داده ها ي اوليه ، نتايج استخراج و در اختيار عموم علاقه مندان جهت استفاده قرار گيرد.در بطن دانش همواره آناليز و نتيجه گيري نهفته است در حالي که ، اطلاعات در بهترين وضعيت استنتاج استقرائي را به دنبال خواهد داشت . بنابراين حداقل از لحاظ فلسفي ، شايسته و منطقي است که ظهور " جوامع مبتني بر دانش " را در مقابل " جوامع اطلاعاتي " ، ترويج نمود . در جوامع مبتني بر دانش ، آموزش و فراگيري به عنوان فرآيند کسب دانش مطرح بوده تا در مرحله بعد ، امکان ايجاد دانش فراهم مي گردد ( ترکيب و آناليز قياسي ) .
از لحاظ تاريخي ، دستيابي به اطلاعات از طريق رسانه هاي چاپي ( کتاب ، روزنامه ، مجله ) حاصل مي گرديد در حالي که فراگيري دانش از طريق مدارس و دانشگاهها بدست مي آمد . امروزه ، فن آوري اطلاعات و ارتباطات افقي جديد در رابطه با توليد و عرضه اطلاعات را ارائه نموده است و مي بايست بطور همزمان امکانات موجود را در جهت فراگيري و ايجاد دانش ، سازماندهي و به خدمت گرفت . ما مي بايست در مرحله اول با بهره گيري از امکانات موجود موفق به فراگيري دانش بوده تا در ادامه امکان توليد ، ميسر گردد. بديهي است با استفاده مناسب از دستاوردهاي فن آوري اطلاعات و ارتباطات، مي توان به سرعت اقدام به فراگيري دانش و در نهايت توليدعلم نمود . شايد از زاويه فوق ، بتوان مهمترين رسالت فن آوري اطلاعات و ارتباطات را ايجاد زيرساخت و بستر مناسب براي فراگيري و توليد علم در نظر گرفت . در جوامعي که توانسته اند زير ساخت مناسبي ( صرفا" زيرساخت ارتباطي مورد نظر نمي باشد ) در رابطه با فن آوري اطلاعات و ارتباطات ايجاد نمايند ، شرايط مناسب براي استفاده از "دانش " فراهم و ميزان توليد دانش در اينگونه جوامع ارتباط مستقيمي با زيرساخت فن آوري اطلاعات و ارتباطات آنان دارد.
استفاده مناسب از دانش و بکارگيري آن در تمامي عرصه هاي زندگي و در نهايت توليد دانش ، ارتباط مستقيمي با توسعه دارد .
دانش و توسعه
همانگونه که در بخش قبل اشاره گرديد ، بين استفاده و توليد دانش با توسعه ارتباطي مستقيم وجود دارد . قطعا" در جوامع توسعه يافته برآيند استفاده از دانش مثبت بوده و در ادامه با توجه به زيرساخت ها و سياست هاي تدوين شده ، امکان توليد دانش فراهم مي گردد .
"درآمد سرانه " ، يکي از شاخص هاي مهم به منظور سنجش ميزان موفقيت برنامه هاي توسعه است که همواره در آمار اعلام شده توسط سازمان ها و نهاد هاي دولتي به آن استناد تا ميزان موفقيت برنامه هاي توسعه ، نشان داده شود. به منظور آشنائي با تاثير دانش بر توسعه و در نهايت افزايش درآمد سرانه شهروندان يک جامعه ، دو کشور غنا و کره جنوبي را بررسي مي نمائيم . بر اساس مستندات بانک جهاني ، چهل سال قبل ، ميزان درآمد سرانه دو کشور کره جنوبي و غنا معادل يکديگر بوده است . در حالي که امروزه درآمد سرانه کره اي ها ، شش مرتبه بيشتر شده است . به عبارت ديگر شهروندان کره جنوبي شش برابر نسبت به شهروندان غنائي ثروتمندتر شده و يا مردم غنا نسبت به مردم کره جنوبي شش برابر فقيرتر شده اند . بر اساس بررسي انجام شده ، بيش از پنجاه درصد نابرابري فوق ، به استفاده موفقيت آميز کره اي ها در رابطه با فراگيري و استفاده از دانش برمي گردد. استفاده موثر و موفقيت آميز از دانش ، عامل اصلي شکوفائي و موفقيت اقتصادي در برخي کشورهاي آسيائي بوده که از آن به عنوان "معجزه اقتصادي " ، نام برده مي شود. استفاده از ساير امکانات نظير جاده ها ، ساختمان ها ، ماشين آلات کمتر از سي درصد سهم داشته است .از ديگر نمونه هاي موجود در اين رابطه و نقش دانش و توسعه مي توان به "انقلاب سبز " در آسيا اشاره نمود. در اين رابطه با استفاده از روش هاي پيشرفته اقدام به ارتقاء سطح دانش و آگاهي افراد گرديد و استفاده کنندگان با به کارگيري اندوخته هاي خود توانستند حرکتي عظيم و تحولي گسترده را در جامعه خود باعث گردند .در گذشته دانش ( براي توسعه ) از طريق کارشناسان و ارتباط مستقيم با فراگيران به آنان منتقل مي گرديد . بديهي است در چنين مواردي ميزان سرمايه گذاري محدود به قيمت و تعداد کارشناسان مورد نظري بود که مي بايست رسالت انتقال دانش به مخاطبان خود را انجام دهند. هندوستان ، يکي از کشورهاي موفق در اين زمينه بوده که از رسانه هاي ارتباط جمعي نظير راديو و تلويزيون براي نشر دانش استفاده نموده است . راديو ، تلويزيون و تلفن هاي ثابت از جمله عناصر موجود در زيرساخت فن آوري اطلاعات و ارتباطات،مي باشند( کانال هاي نشر اطلاعات ) . انقلاب سبز ، اولين تجربه موفقيت آميز در زمينه استفاده از فن آوري اطلاعات و ارتباطات در آسيا مي باشد .
افزايش و ارتقاء سطح دانش و آگاهي شهروندان يک جامعه داراي دستاوردهاي بسيار مثبتي مي باشد و شايد برخي از دستاوردهاي به دست آمده در مرحله اول محسوس و يا ملموس نباشند( مثلا" ارتقاء سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با يک بيماري خاص که به دنبال آن کاهش ويا ريشه کني بيماري را به دنبال خواهد داشت ، ارتقاء سطح دانش شهروندان يک جامعه در رابطه با حوادث رانندگي که کاهش تصادفات و حوادث رانندگي را به دنبال خواهد داشت ) . ارتقاء سطح دانش تاثير مستقيم و مثبتي بر کيفيتت زندگي شهروندان يک جامعه را به دنبال داشته و شرايط مناسبي را براي توسعه همه جانبه فراهم مي نمايد.
مهمترين رسالت فن آوري اطلاعات و ارتباطات ، ارائه امکانات و زير ساخت لازم براي توليد و توزيع دانش مي باشد . بديهي است از زاويه فوق و با توجه به ارتباط مستقيم استفاده و توليد دانش در يک جامعه با توسعه ، مي توان به اهميت و جايگاه واقعي فن آوري اطلاعات و ارتباطات در ارتباط با توسعه همه جانبه بيشتر واقف گرديد.
در بخش دوم اين مقاله با تمرکز بر روي فن آوري اطلاعات و ارتباطات و ارائه تعاريف متفاوت از آن به بررسي زيرساخت فن آوري اطلاعات و ارتباطات ، خواهيم پرداخت .
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله