تعريف زلزله

براي شناخت هر پديده اي درجهان واقع لازم است ابتداازآن تعريف مناسب ونسبتاً جامعي داشته باشيم ، چرا که بدون دانستن تعريفي مناسب ازآن نمي توان به کنه پديده پي برد وآن رابه خوبي درک نمود.
مردم عامي درکلامي ساده زلزله راحرکت ناگهاني زمين ناشي ازخشم نيروهاي ماوراء الطبيعه وخدايان مي دانند که بر بندگان عاصي وعصيــــــانگر خودکه نافرماني خداخود را نموده ومرتکب گناهان زيادي شده اند مي داننــد .
اگر چه امروزه با گسترش دانش تجربي اين تعريف در زمره اباطيل وخرافات قرارگرفته ،ولي هنوز در جوامع ومردم کم دانش وجاهل مورد قبول است.
درفرهنگ تک جلدي عميد زلزله را با فتح حروف‌‌ ‍‍‍‍‎‏« زَ» و « لَ » يعني زَلزلَه برخلاف آنچه در زبان عامه مردم رايج است ، آورده ومي نويسيد :
« زمين لرزه ، لرزش وجنبش شديد ويا خفيف قشر کره زمين که به نقصان درجه حرارت مواد مرکزي واحداث چين خوردگي وفشار يادر اثر انفجارهــاي آتشفشاني بوقوع مي رسد .»
در فرهنگ جغرافيا تاليف پريدخت فشارکي وهمچنين در فـــــرهــــنـگ جغرافيائي تاليف مهدي مومني تعريفي مشابه هم به گونه زير ارائه شده است:
«جنبش يا تکان پوسته زمين که به صورت طبيعي ناشي از زير پوسته زمين است بعضي وقتها زلزله باعث تغييراتي در سطح زمين مي شود ، اما اغلب زيان بوجود آمده ناشي ازتکان ها فقط محسوس است وممکن است زلزله بوسيلــــه يک انفجار آتشفشاني بوجود آيد. زلزله در حقيقت در بيشتر نواحي آتشفشاني امري عادي است واغلب قبل ويا همزمان با انفجار اتفاق مي افتد . اصل زلزلـــه تکتونيکي است واحتمالاً وجود يک شکست لازمه آن است . موجهاي زلزلـــه دست کم در سه جهت اتفاق مي افتد ودر يک مسافت قابل ملاحظه از مکــــان اصلي بطور جداگانه حس مي شوند . وقتي امواج زلزله ازمکاني مي گـــــــذرد زمين وساختمانها مي لرزند وبه جلووعقب مي روند .بالاترين زيان ناشي اززلزله هميشه در مرکز زلزله يعني جائي که حرکت بالاوپائين است نيست امـــــــــا در مکانــــهائي که موجهاي زلزله بصورت مايل به سطح مي رسد ونزديک مرکــز زلزلــــه باشند داراي بالاترين زيان مي باشند .يک زلزله شديد معمولاً بوســـيله يکسري ديــــگر ازتکانها همراه مي شود .زلزله اي که که در نزديک يازيردريا اتفاق مـــــي افتد سبب حرکات شديدآبها شده وبعضي وقتها امواج بــــــزرگي ازآن ناشي مـــي شود ودر مسافت زياد اين امواج ادامه پيــــدا مي کنند وگاهگاهي باعث تلفات جــبران ناپذير ومرگ وميرمي شوند .طغيان نواحي ساحلي بيشتراز خود زلزلـــه بــــاعث خسارت مي شوند ، در نواحي آتشفشاني زلزله عملاً هر روز اتفاق مي افتـــد. به عنوان مثال در هاوائي هرساله صدهاتکانهاي کوچک ثبت مي شوند .»
درفرهنگ گيتا شناسي تاليف عباس جعفري آمده است:
«جنبش سريع ومحسوسي که درنتيجه جابجائي ويا جايگيري تخته سنگهاي زير پوسته زمين پديد مي آيد،در نتيجه اين جنبش يـــــــک سري لرزش هاي موجي شکل پديد مي آيدوگاه تغييرات ارتفاعي پوسته زمين راباعث مي گرددواغلب ضايعات وزيان هاي جاني وفراواني ازخود برجا ميگذارد.زمين لرزه بيشتر مخصوص نواحي آتشفشاني بوده وگاه باخروش وفوران کوههاي آتشفشاني همراه مي گرددودرحالات شديدشکستهاوبريدگيهاي مهم ومشخص درروي پوسته زمين از خــودبجـــــاي ميگذارد.غالب زمين لرزه ها حداقل با سه نوع موج لرزاننده همراه است .در مرکز وقوع زمين لرزه سه موج مزبور بطور همزمان اثرگذارده و ساختمانهاوتأسيسات واقع دراين منطقه را با نوسان هاي شديد به عقب و جـــــلوومي برد و حد اکثر خسارت و زيان در محلي که امواج مزبور بطور مورب به سطح زمين مي رسندوارد مي سازد.....»
محمود صداقت درکتاب“ زمين شناسي براي جغرافيا ” تعريفي بدينگونه ارائة مي دهد:
«زمين لرزه عبارت است ازحرکات ولرزش هاي ناگهاني و گذرا در زمين که از ناحيه محدودي منشأ مي گيرد و ازآنجا درتمام جهات منتشر مي شوند.»
در کتاب فيزيکال جئوگرافي1 آمده است:
«زلزله يکسري ازتکانها ولرزشهاي ناگهاني که از آزاد شدن فشار در طول گسل هاي فعال ودر مناطق آتشفشاني فعال ناشي مي شود.تکانها ولرزشهاي سطح زمين که در ارتباط با حرکات پوسته زمين در زير زمين مي باشد.»
در فرهنگ آکسفورد آمده است:
«حرکات ناگهاني وشديد سطح زمين.»
از تعاريف ذکر شده در فوق ومنابع ديگر مي توان برداشت زير را نمود:
«زلزله عبارت از حرکات و ارتعاشات نا گهاني سطخ زمين ناشي از شکسته شدن سنگهاي پوسته زمين و رها شدن انرژي ذخيره شده در آنها است که در صورت شدت زياد در مراکز انساني موجب خسارتهاوزيانهاي فراوان مي شود.»
زلزله از يکطرف موجب شکسته شدن و جابجائي بين توده هاي سنگي پوسته زمين مي شود و ازطرف ديگر همين جابجائي و شکسته شدن منجر به ايجاد امواج و انتشار در درون زمين مي شود ، مانند انداختن قطعه سنگي در حوض يا درياچه که منجر به ايجاد امواجي مي شود.
زلزله مانند شکسته شدن قطعه چوب خشک شده اي مي ماند که از يکطرف موجب گسيخته شدن چوب و از طرف ديگر موجب انتشار امواج در اطراف خود مي شود.

چرا زلزله بوجود مي‌آيد؟

به درستي مشخص نيست که چرا زلزله بوجود مي‌آيد، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژي در درون زمين از يک طرف و افزايش نيروي زياد در درون زمين و عدم تحکمل طبقات زمين براي نگهداري اين انرژي از طرف ديگر موجب شکسته شدن زمين در بعضي نقاط آن شده و انرژي از محل آن آزاد مي شود. اين شکستگي که اکثرا با جابجايي زمين اتفاق مي‌افتد باعث خطرات و ايجاد لرزش زمين مي‌شود که به آن زلزله گفته مي‌شود.
اما اين انرژي از کجا مي آيد؟ برخي معتقدند که زمين از ورقه‌هايي تشکيل شده است که اين ورقه‌ها با صفحاتي که در کنار هم قرار دارند به يکديگر فشار وارد کرده و باعث مي‌شوند که ورقه‌هايي که داراي وزن کمتري هستند به داخل زمين فرو روند (اين پديده در اصطلاح علمي فرو رانش صفحات گفته مي‌شود). همچنين ممکن است که ورقه‌ها در کنار يکديگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پايين رفتن صفحه به درون زمين و به دليل افزايش فشار و دماي طبقات دروني ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن مي‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاري را به طبقات مجاور وارد مي‌کند.
ترکيب اين نيروها در درون زمين باعث ايجاد يک حالت عدم تعادل انرژي مي‌شود، اين وضعيت تا زماني که طبقات فوقاني و سطحي زمين تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ مي‌گردد. اما زماني که سنگها ديگر تحمل اين فشارها را نداشته باشند، انرژي به يکباره آزاد مي‌گردد و زلزله بوجود مي‌آيد. البته اين بدان مفهوم نيست که تمامي زلزله‌ها بدين طريق ايجاد مي‌شوند، بلکه مي‌توان گفت بخش اصلي زمين لرزه‌ها ، با اين فرضيه قابل توجيه است.

رابطه گسل با زلزله

رابطه گسل - زلزله دو طرفه مي‌باشد. يعني وجود گسلهاي فراوان در يک منطقه سبب بروز زلزله مي‌گردد. اين زلزله به نوبه خود سبب ايجاد گسل جديدي گرديده و نتيجتا تعداد شکستگيها زيادتر شده و به اين ترتيب قابليت لزره خيزي منطقه افزايش مي‌يابد.

نحوه آزاد شدن انرژي زلزله

ممکن است يک زلزله به همراه خود پيش لرزه و پس لرزه‌هايي داشته باشد، که اين دو قبل و بعد از زلزله اصلي ممکن است وقوع يابند، به عبارتي ديگر اين موضوع به نحوه آزاد شدن انرژي زلزله بستگي دارد. بطوري که انرژي زلزله بصورتهاي زير آزاد مي‌گردند:

پيش لرزه

گاهي اوقات از بروز زلزله اصلي ، يکسري زلزله‌هايي با بزرگي کمتر از زلزله اصلي به وقوع مي‌پيوندند که معمولا فراواني آنها با نزديک شدن به زمان وقوع لرزش اصلي ، افزايش مي‌يابد.

لرزش اصلي

همان زلزله اصلي بوده که بواسطه آن اکثر انرژي ذخيره شده در سنگها يکباره آزاد مي‌گردد و چنانچه داده‌هاي مربوط به يک زلزله بزرگ غير دستگاهي باشد مهلرزه ناميده مي‌شود.

پس لرزه

زلزله‌هاي خفيفتري که غالبا پس از لرزش اصلي ، از حوالي کانون زلزله اصلي منشأ مي‌گيرند، را پس لرزه مي‌گويند. پس لرزه‌ها مي‌توانند حتي تا سالها پس از وقوع زلزله‌هاي اصلي نيز به طول انجامد.

دسته لرزه

مجموعه‌اي از تعداد زيادي زلزله که در يک منطقه محدود در مقطع زماني در حد هفته تا چند ماه به وقوع مي‌پيوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحي آتشفشاني ديده مي‌شوند.

ريز لرزه

زلزله‌هاي ضعيفي هستند که بزرگي آنها 3 ريشتر و يا کمتر از 3 بوده و غالبا افزايش ناگهاني و نامنظم آنها نشانه قريب الوقوع بودن مهلرزه يا زلزله اصلي مي‌باشند.

کانون زلزله

اغلب زمين لرزه ها بر اثر ايجاد گسل يا حرکت و جابجائي سنگها در امتداد گسل هاي قديمي تر ايجاد مي شوند ، بنابراين امواج زلزله در يک صفحه توليد مي شوند نه يک نقطه . ولي دانشمندان براي سهولت مطالعه خاستگاه موج را يک نقطه فرض مي کنند که البته فرضي دور ازواقعيت نمي باشد ، چرا که فاصله بين ايستگاههاي اندازه گيري و محل وقوع زلزله بيشتر از طول يک گسل است . بنابراين نقطه اي را که امواج ازآن منتشر مي شوند “ کانون زلزله ” مي نامند. اين همان محل داخل زمين است که سنگها شکسته مي شوند و منجر به آزاد شدن انرژي و انتشار به اطراف مي شود.

مرکز زلزله

اگر از کانون زلزله که درداخل زمين قرار داردخطي قائم به سمت سطح زمين رسم نمائيم ، محل برخورد اين خط با سطح زمين را “ مرکز زلزله ”مي نامند.

عمق زلزله

فاصله بين مرکز و کانون زلزله به “ عمق زلزله ” معروف است .
زلزله هااز نظر عمق معمولاً به سه دسته تقسيم مي شود:

زلزله هاي عميق:

که عمق کانون آن بيش از 300 کيلومتر است.

زلزله هاي متوسط :

که عمق کانون آن بين 70 تا 300 کيلو متر است.

زلزله هاي کم عمق :

که عمق آنها از 60 کيلومتر کمتر است.
هر چه عمق زلزله ها کمتر باشد خرابيهاي بيشتري دارد. زلزله ها معمولاً از عمق 5 کيلومتري تا عمق 300 کيلومتري هم مشاهده شده است. اثرات زلزله هاي با عمق بالاي 300 کيلومتر بر روي زمين ناچيز است . هرچه بزرگي يک زلزله بيشتر وکانون آن به سطح زمين نزديکتر خطرات بيشتري دارد . لرزه شناسان دريافته اند که تقريباً تمام زمين لرزه ها ي با عمق متوسط و عميق از مناطق دراز گودالهاي اقيانوسي منشاء گرفته اند ،جائي که صفحه ها به زير رانده مي شوند.
زمين لرزه هاي که بگونه اي غير عادي عميق اند به چند طريق قابل تشخيص است ، اولاً امواج سطحي اين زلزله ها بطور غيرمعمولي ضعيف اند ، ثانياً زلزله در منطقه خيلي وسيعي احساس مي شود با لرزش هاي که تقريباً در تمام نقاط به يک اندازه شديد است . در زلزله هاي کم عمق معمولاً شدت تکانها به سرعت از مرکز زلزله کاهش مي يابد.
براي تعيين موقعيت مرکز زلزله از منحني هاي زمان سير ( فاصله – زمان ) استفاده مي شود . اگر موقعيت دقيق يک زمين لرزه و زمان وقوع آن معلوم باشد مي توان از روي لرزه نگاشتي که در فاصله اي معلوم ازکانون زلزله ثبت شده ، زمان رسيدن اولين پالس موج (طولي P )را تعيين کرد .
اين کار توسط زلزله شناسان درمناطق عمده زلزله خيز انجام و بمرور اصلاح گرديده است . براي تعيين موقعيت زمين لرزه ها از اين منحني سير استفاده مي نمايند . براي اينکار ابتدا بايد اولين امواج P و S( Sموج برشي است) را در روي لرزه نگاشتهاي حداقل سه ايستگاه تشحيص داد ، آنگاه بايد مشخص کرد که موج S چه مدت بعد از موج P به ايستگاه وارد شده است . اختلاف زمان بين رسيدن دو موج در روي منحني هاي زمان سير بوسيله قائم منحني مشخص مي شود بنا براين مي توان فاصله بين مرکز زلزله از يک لرزه نگار را با توجه به منحني هاي زمان سير بدست آورد . براي اين کار بايد ديد که درچه فاصله اي اختلاف زماني بين دو منحني همان مقداري است که در لرزه نگاشت اندازه گيري شده است .
براي تعيين موقعيت مرکز زلزله حداقل بايد فاصله مرکز زلزله از سه ايستگاه معلوم باشد . روي نقشه اي به مرکز هر ايستگاه و به شعاع فاصله بين ايستگاه و مرکز زمين لرزه دايره اي رسم مي نمائيم از برخورد دايره ها نقطه تقاطعي بوجود مي آيد که مرکز زلزله رامشخص مي نمايد .
براي اندازه گيري عمق کانون زلزله اختلاف زمان رسيدن فازهاي موج P را که مسيرهاي مختلفي در درون طي کرده اند مورد استفاده قرار مي دهند . بنابراين با اندازه گيري فاصله زماني رسيدن دو فاز زلزله و با دانستن تغييرات سرعت نسبت به عمق ، عمق کانون زلزله قابل محاسبه است . اين روش در زلزله هاي عميق دقيقتر است ،عمق بدست آمده با 15+يا-15 کيلومتر خطا همراه است.

نگاه اجمالي:

در هنگام وقوع زلزله بارها با کلمه مقياس ريشتر مواجه مي‌شويم. شايد کلمه مقياس مرکالي هم به گوشتان رسيده باشد. هر چند که کمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين دو مقياس قدرت يک زلزله را از دو جنبه مختلف بيان کنند. از مقياس ريشتر براي بيان بزرگي يک زمين لرزه يعني مقدار(انرژي آزاد شده طي يک زمين لرزه استفاده مي‌شود.

مقياس ريشتر:

اطلاعات مورد نياز براي محاسبه بزرگي زمين لرزه را از لرزه نگار به دست مي‌آورند. مقياس ريشتر لگاريتمي است يعني افزايش يک واحد در مقياس ريشتر نشان دهنده افزايش ده واحدي در دامنه موج است. به عبارت ديگر دامنه موج در زلزله 6 ريشتري ده برابر دامنه موج زلزله 5 ريشتري است و دامنه موج 7 ريشتر 100 برابر زلزله 5 ريشتري است. مقدار انرژي آزاد شده در زلزله 6 ريشتري 7.21 برابر زلزله 5 ريشتري است.

بزرگترين زلزله ثبت شده:

بزرگترين زلزله ثبت شده 9.5 ريشتر شدت داشت، هرچند که مطمئناً زلزله‌هاي شديدتري در تاريخ طولاني زمين روي داده است. عمده زلزله‌هايي که روي مي‌دهد کمتر از 3 ريشتر قدرت دارند. زمين لرزه هايي که کمتر از 4 ريشتر شدت داشته باشند، نمي‌توانند ويراني‌هاي چنداني به بار آورند. زلزله هايي که 7 ريشتر يا بيشتر قدرت داشته باشند، زلزله هاي شديدي محسوب مي‌شوند. مقياس ريشتر فقط يکي از عواملي است که تبعات يک زلزله را بيان مي‌کند.

قدرت زلزله:

قدرت تخريبي يک زلزله علاوه بر قدرت آن به ساختار زمين در منطقه مورد نظر و طراحي و مکان سازه‌هاي ساخت بشر بستگي دارد. ميزان ويراني‌هاي به بار آمده را معمولاً با مقياس مرکالي بيان مي‌کنند. دانشمندان مي‌توانند درجه مقياس ريشتر را درست پس از زمين لرزه و زماني که امکان مقايسه اطلاعات از ايستگاه‌هاي مختلف زلزله نگاري به وجود آمده، معين کنند.
اما درجه مرکالي را نمي توان به اين سرعت مشخص کرد و لازم است که محققان زماني کافي براي بررسي اتفاقاتي که حين زمين لرزه روي داده است، در اختيار داشته باشند. هنگامي که تصور دقيقي از ميزان خسارت هاي وارده به عمل آمد، مي توان درجه مرکالي مناسب را تخمين زد.

موج زلزله

موج زلزله موجي است که از طريق زمين حرکت مي کند، که اغلب سبب ايجاد زمين لرزه يا انفجار مي شود. امواج زلزله توسط زلزله شناسان مطالعه ميشوند، و توسط لرزه نگار و زلزله سنج اندازه گيري مي شوند.
بطور کلي پس از اينکه در داخل زمين زلزله اي به وجود آمد و انرژي زمين آزاد شد، اين انرژي آزاد شده به صورت امواج ارتعاشي در کليه جهات منتشر شده و انرژي زلزله را با خود منتقل مينمايند.

انواع امواج زلزله

امواج زمين لرزه با توجه به حرکتشان در داخل يا سطح زمين به دو دسته تقسيم ميشوند:

امواج داخلي يا پيکري

دسته اي از امواح لرزه اي هستند که در درون زمين حرکت کرده و در تمامي جهات منتشر ميشوند و با سرعتي بيش از موجهاي سطحي حرکت مي نمايند. امواج داخلي نيز به دو گروه امواج طولي يا اوليه و امواج عرضي يا ثانويه قابل تقسيم هستند.

امواج سطحي

سرعت امواج سطحي از امواج عرضي کمتر است وشدت آن نسبت به عمق و نسبت به فاصله از مرکز به سرعت کاهش مي يابد . اين امواج درتحت شرايط خاص ودر فصل مشترک دو محيط گازي ومايع ،در اثر ارتعاشات ناشي از زلزله بوجود مي آيد. بيشترين انرژي ناشي از تکانهاي کم عمق را دارا بوده و عامل اصلي خرابي هاي ناشي از زمين لرزه بخصوص در مناطق مسکوني ميباشند. اين گروه از امواج پس از تداخل موجهاي داخلي در امتداد حدفاصلها، شروع به ارتعاش کرده و عمق نفوذ محدودي دارند، از اين رو همواره در نزديکي سطح هاي ناپيوستگي متمرکز ميشوند. بدين جهت در محيطهاي همگن موجهاي سطحي نخواهيم داشت. اين امواج که به نامهاي موجهاي محدود شده و يا موجهاي هدايت شده نيز معروفند خود به گروههاي مختلفي چون موج لاو و امواج رايلي تفکيک ميگردند. حرکت اين دو موج بسيار پيچيده و قدرت تخريبي اين امواج و موج S بسيار زيادتر از امواج P است .
اين امواج توسط ويژگيهايي چون سرعت، دامنه، طول موج، دوره تناوب و فرکانس از يکديگر تمييز داده ميشوند.
در فاصله اي در حدود 120 کيلومتري مرکز زلزله ،اولين موجي که ازکانون زلزله ( با عمق 18 کيلومتر ) به ايستگاه زلزله نگار مي رسد موج P است . سرعت اين موج 6 تا 6.5 کيلومتر است . بعداز آن موج sوسپس موجهاي L و R مي رسند . سرعت امواج P در حدود 1.73 برابر امواج S است.

بررسي انواع موج زلزله

در زير به تفصيل به بررسي اين چهار نوع موج مي پردازيم:

امواج طولي(P) :

اين امواج باعث کشش ها و انقباضهاي متوالي درامتداد حرکت موج مي شود . سرعت انتشار اين امواج زيادتر ازامواج ديگر است و اولين امواجي هستند که به ايستگاه لرزه نگار مي رسد .
امواج تراکمي از همه محيطهايي که توان تحمل فشار را دارند از جمله گازها، جامدات و مايعات عبور مي کنند. ذراتي که تحت تاثير موج P قرار ميگيرند در جهت انتشار موج به جلو يا عقب نوسان ميکنند. در صورتي که بخشي از يک فنر را جمع کرده و به طور ناگهاني رها کنيم، فشردگي تمام طول فنر را طي خواهد کرد تا به انتهاي آن برسد. در اين مثال فنر در راستاي حرکت موج به ارتعاش درآمده است که بسيار شبيه به نحوه انتشار امواج P است. دليل نامگذاري اين امواج به نام امواج اوليه سرعت بالاي اين امواج ميباشد، چرا که اولين موجي که از زلزله احساس ميشود امواج P ميباشد. اين امواج با وجود سرعت بالاي انتقال، چون بسيار سريعتر از ساير امواج ديگر ميرا ميشوند (يعني انرژي خود را از دست ميدهند) باعث ايجاد خرابي زيادي در زلزله نميشوند.

امواج برشي(S) :

اين امواج باعث مي شود که سنگ خم شود و شکل خود را از دست بدهد . اين امواج فقط ازجامدات مي گذر ند. .
تقريباً اثر تخريبي تمام زلزله ها بر اثرامواج برشي است و به اين معني که وقتي لحظه شکستن سنگ فرا برسد سنگ شکاف بر ميدارد ونقاط مجاور شکاف بطور جانبي نسبت بهم حرکت مي نمايند . در اين زمان است که دو نوع موج P وS ايجاد مي شوند.
اين امواج تنها در محيطهايي که ميتوانند در برابر تغيير شکل جانبي مقاومت کنند - مانند محيطهاي جامد - منتشر ميگردند. اين امواج در مايعات و گازها نميتوانند منتقل شوند. در صورتي که يک طناب را به ديواري متصل کرده و سر ديگر آن را در دست گرفته و به صورت قائم حرکت دهيم، در طناب موجي ايجاد ميشود شبيه امواج S ميباشد. در اين امواج ارتعاش ذرات محيط عمود بر جهت حرکت موج ميباشد (همانطور که مثال طناب ديده ميشود، موج در امتداد طول طناب حرکت ميکند در حالي که ذرات طناب در جهت عمود بر طول طناب ارتعاش ميکنند

امواج لاو (love) :

حرکت زمين توسط موج لاو، تقريبا شبيه موج S است با اين تفاومت که ذرات ماده به موازات سطح زمين و در جهت عمود بر انتشار موج حرکت کرده و ذرات در صفحه قائم حرکت ندارند. انتشار اين امواج مانند تکانهايي است که بر اثر حرکت طناب به سمت چپ يا راست ايجاد ميشود. موجهاي لاو قدري سريعتر از امواج رايلي حرکت کرده و زودتر بر روي لرزه نگاشت ظاهر ميشوند.

امواج رايلي LR

اين امواج به نحو خاصي حرکت مي کنند. بدين ترتيب که حرکت ذرات در امتداد مدارهاي دايره اي (يا بيضوي) صورت ميگيرد. درست مانند حرکت امواج در سطح اقيانوس البته جهت حرکت دايره ها برخلاف حرکت امواج اقيانوس است به عبارتي حرکات ذرات سنگ، مدار بيضوي پسگرد را در صفحه قائمي به طرف منشاء زمين لرزه طي ميکنند.

زلزله‌هاى 100 سال اخير جهان

طي 100 سال اخير، زلزله‌ در مناطق مختلف جهان، جان صدها هزار نفر را گرفته و پيشرفت‌هايى که بشر در زمينه زلزله شناسى کسب کرده، به ميزان ناچيزى از شمار قربانيان اين فاجعه طبيعى کاسته است پايگاه اينترنتى بخش فارسى بي.بي.سى تاريخچه‌اى از زلزله‌هاى يکصد سال اخير جهان ارائه کرده که با استناد به گزارش اين پايگاه، روزشمارى از آن را مى‌آوريم.

زلزله در ايران

بزرگترين زمين‌لرزه يک‌صد سال اخير ايران، زلزله استان گيلان بوده که 21 ژوئن 1991 برابر با 31 خرداد 1369 روى داد و در اثر آن حدود 40 هزار نفر کشته شدند.
در زلزله بم نيز که 26 دسامبر 2003 برابر 5 دى 1382 روى داد نزديک به 30 هزار نفر کشته شدند. در اين زمين لرزه همچنين تقريبا تمام ارگ تاريخى بم ويران شد.
در زمين‌لرزه 22 فوريه 2005 برابر با 3 اسفند 1383 نيز که به بزرگى 4/6 درجه به مقياس ريشتر در منطقه‌اى دور افتاده در نزديکى شهر زرند در استان کرمان روى داد، صدها نفر کشته‌شدند.
در ماه مى 1997 نيز بيش از هزار و 600 نفر در بيرجند در شرق ايران در اثر وقوع زلزله اى به بزرگى 1/7 درجه در مقياس ريشتر، کشته شدند.
زمين لرزه طبس نيز که ماه سپامبر 1978 برابر با شهريور 1356 در شمال شرق ايران روى داد، هزاران کشته بر جاى گذاشت.
زلزله سپتامبر 1962 در منطقه بوئين زهرا در نزديکى قزوين در ايران بيش از 20 هزار کشته داشت.

زلزله در جهان:

بزرگترين زمين‌لرزه در جهان، زلزله‌اى بود که در آبهاى اقيانوس هند روى داد و سونامى يا تسونامى نام گرفت. در اثر اين زمين‌لرزه که 26 دسامبر 2004 برابر با 5 دى 1383، به بزرگى 9 درجه در مقياس ريشتر روى داد، امواجى عظيم سواحل بسيارى از کشورهاى آسيايى مجاور اقيانوس هند را درنورديد و به کشته شدن صدها هزار نفر و ناپديد شدن افراد بسيارى انجاميد.
زمين‌لرزه 28 مارس 2005 که به بزرگى 7/8 درجه در مقياس ريشتر سواحل جزيره نياس در اندونزى واقع در غرب سوماترا را لرزاند، حدود 1300 نفر کشته شدند.
24 فوريه 2004: در اثر وقوع زمين لرزه در شهرهاى مديترانه‌اى کشور مراکش، دست کم 500 نفر کشته شدند. الجزاير شاهد شديدترين زلزله در بيش از دو دهه تاريخ خود بود. وقوع زلزله در 21 مه 2003 در اين کشور 2000 کشته و بيش از 8000 مجروح بر جاى گذاشت. 1
مه 2003: در اثر زمين لرزه در منطقه جنوب شرق ترکيه، بيش از 160 نفر از جمله 83 کودک در يک خوابگاه کشته شدند.
24 فوريه 2003: زمين لرزه در منطقه شين جيانگ در غرب چين به کشته شدن بيش از 260 نفر و تخريب حدود 10 هزار خانه منجر شد.
31 اکتبر 2002: زلزله، تمامى شاگردان يک کلاس درس را در دهکده اى در جنوب ايتاليا به کام مرگ فرستاد. در اين زمين‌لرزه ساختمان مدرسه در اثر زلزله بر سر کودکان فرو ريخت.
بزرگترين زمين‌لرزه هند نيز در 26 ژانويه 2001 روى داد. اين زمين‌لرزه‌ که به بزرگى 9/7 درجه در مقياس ريشتر بود، بخش اعظم ايالت گوجرات در شمال غرب هند را نابود کرد و 20 هزار کشته برجاى گذاشت. در اثر اين زلزله، بيش از يک ميليون نفر بى خانمان شدند. شهرهاى بوج و احمدآباد متحمل سنگين ترين خسارات ناشى از اين زلزله شدند. 12
نوامبر 1999: در اثر وقوع زلزله اى به قدرت 2/7 در مقياس ريشتر در شهر "دوچه" در شمال غرب ترکيه، حدود 400 نفر جان باختند.
21سپتامبر 1999: زلزله اى به بزرگى 6/7 درجه در مقياس ريشتر در تايوان رخ داد و حدود دوهزار و 500 نفر را به کام مرگ فرستاد. تمامى شهرهاى اين جزيره در اثر زلزله خسارت ديدند.
17 اوت 1999: زلزله اى به بزرگى 4/7 درجه در مقياس ريشتر شهرهاى "ازميت" و "استانبول" ترکيه را به لرزه درآورد و بيش از 17 هزار کشته بر جاى گذاشت. 30
مه 1998: وقوع زمين شديد در شمال افغانستان به کشته شدن بيش از چهار هزار نفر منجر شد.
27 مه 1995: جزيره دورافتاده ساخالين در روسيه صحنه وقوع يک زلزله شديد به بزرگى 5/7 درجه در مقياس ريشتر بود که يک هزار و 989 روس در اثر آن کشته شدند.
17 ژانويه 1995: زلزله در شهر کوبه ژاپن که کشورى زلزله‌خيز است و اين امر در آنجا امرى عادى محسوب مى‌شود به کشته شدن 6 هزار و 430 نفر منجر شد.
30 سپتامبر سال 1993: در اثر وقوع زلزله در غرب و جنوب هند، حدود 10 هزار نفر کشته شدند.
7 دسامبر 1988: زلزله اى به بزرگى 9/6 درجه در مقياس ريشتر مناطق شمال غرب جمهورى ارمنستان را به لزره درآورد و 25 هزار کشته بر جاى گذاشت.
19 سپتامبر 1985: مکزيکوسيتى، پايتخت مکزيک، شاهد زلزله اى شديدى بود که ساختمان ها را با خاک يکسان کرد و بيش از 10 هزار کشته بر جاى گذاشت.
28 ژوئيه 1976: در شهر تانگشان چين زلزله اى رخ داد که شهر را به ويرانه اى تبديل کرد و جان دست کم 250 هزار نفر را گرفت.
23 دسامبر 1972: در شهر "ماناگوآ"، پايتخت نيکاراگوئه زلزله اى به بزرگى 5/6 درجه در مقياس ريشتر رخ داد و تا 10 هزار نفر را به کام مرگ فرستاد. ساختمان هاى بلندى که بدون رعايت اصول ايمنى ساخته شده و به راحتى فروريختند، عامل فاجعه اى خوانده شد که آغازگر آن زلزله بود.
31 مه 1970: زمين‌لرزه رشته‌کوه‌هاى "آند" در کشور پرو، باعث رانش زمين شد، شهر يونگى را مدفون کرد و 66 هزار را به کام مرگ فرستاد.
26 ژوئيه 1963: زلزله اى به بزرگى 9/6 درجه در مقياس ريشتر شهر "اسکوپيه"، مرکز مقدونيه را به لرزه درآورد و يک هزار نفر را کشت.
22 مه 1960: شديدترين زلزله اى که تاکنون در جهان ثبت شده به بزرگى 5/9 درجه در مقياس ريشتر کشور شيلى را ويران کرد.
بزرگترين زمين‌لرزه يکصد سال اخير ژاپن نيز اول سپتامبر 1923 در توکيو روى داد و به کشته شدن 142 هزار و 800 نفر منجر شد.
18 آوريل 1906: در سانفرانسيسکو، يک رشته زمين‌لرزه‌هاى شديد به وقوع پيوست که تا يک دقيقه ادامه يافت. در پى وقوع اين زمين لرزه، بين 700 تا 3000 نفر يا در اثر فرو ريختن ساختمان ها و يا بروز حريق کشته شدند.
منابع :
زمين لرزه http://daneshnameh.roshd.ir
زلزله شناسي www.daneshnameh.roshd.ir
شناخت زلزله http://www.tehran.ir
کانون زلزله http://daneshnameh.roshd.ir
شدت زلزله www.daneshnameh.roshd.ir
زلزله‌هاى 100 سال اخير جهان http://forum.p30world.com