در صورت بروز مشكل در شبكه و به منظور اشكال زدائي آن از چه روش و يا روش هائي استفاده مي نمائيد ؟ براي حل هر مشكل ، قطعا" مي توان يك راه حل مناسب را پيدا نمود ولي مهم استفاده از روشي است كه در كوتاهترين زمان و با صرف كمترين هزينه مشكل را برطرف نمايد .
به منظور اشكال زدائي شبكه هاي مبتني بر پروتكل TCP/IP ، مي بايست شناخت مناسبي نسبت به اين پروتكل وجود داشته باشد . پروتكل ، در حقيقت مجموعه اي از مراحل به منظور ارسال بيت ها در شبكه را مشخص مي نمايد . TCP/IP ، پروتكلي ‌است با چهار لايه و چندين پروتكل در هر لايه .

رويكرد سنتي

به منظور اشكال زدائي شبكه از روش هاي مختلفي استفاده مي گردد . دنبال نمودن مجموعه اي از مراحل كاملا" مشخص و بررسي سيستماتيك نتايج هر يك از مراحل ، يكي از روش هاي متداول در اين زمينه است .
• استفاده از دستور ipconfig به منظور مشاهده آدرس هاي IP ، Subnet mask و Gateway و اطمينان از صحت آنها
• استفاده از دستور ping 127.0.0.1 به منظور حصول اطمينان از صحت عملكرد كارت شبكه
• Ping نمودن آدرس IP كامپيوتر به منظور حصول اطمينان از صحت تنظيمات و پيكربندي پروتكل TCP/IP
• ping نمودن آدرس IP ساير كامپيوترهاي موجود در Subnet مشابه
• Ping نمودن آدرس Gateway پيش فرض
• Ping نمودن آدرس IP كامپيوتر موجود در Subnet ديگر
در روش فوق ، شعاع ميدان عملياتي به منظور اشكال زدائي بتدريج افزايش خواهد يافت . به عنوان نمونه در ابتدا فرض خواهد شد كه مشكل ايجاد شده مربوط به كامپيوتر كاربر است . در صورت عدم صحت فرضيه فوق ، بر روي شبكه اي متمركز خواهيم شد كه كاربر مورد نظر عضوي از آن است . در صورتي كه مشكل همچنان وجود داشته باشد ، پا را فراتر گذاشته و بر روي‌ ساير شبكه ها متمركز خواهيم شد .
روش فوق در زماني كه واقعيتي با نام اينترنت وجود نداشت و يا استفاده از DNS براي حل مشكل نام متداول نشده بود و فايروال ها و VPNs به عنوان يك حقيقت انكار ناپذير در حيات اكثر شبكه هاي سازماني مورد توجه قرار نگرفته بودند ،‌ در ابعاد گسترده اي استفاده مي گرديد ( همچنان نيز مورد توجه است ) .
فرض كنيد يكي از كاربران طي تماس با بخش پشتيباني شبكه ، عبارت زير را بيان و درخواست كمك نمايد .
من نمي توانم هم اينك به سرور ( server ) متصل شوم .
بد نيست عبارت فوق را آناليز و تمامي احتمالات ممكن را بررسي نمائيم .
من نمي توانم ...
آيا تنها كاربري است كه اين مشكل خاص را در شبكه گزارش مي نمايد ؟ آيا ساير كاربران شبكه نيز چنين مشكلي را گزارش نموده اند ؟ در صورتي كه مشكل فوق توسط تعداد زيادي از كاربران شبكه گزارش شده است ، نمي توان از روش اشاره شده به منظور تشخيص و حل مشكل استفاده نمود . مشكل ، كامپيوتر كاربر نيست بلكه اشكال چيز ديگري است . به عنوان نمونه ممكن است سرويس دهنده DNS دچار مشكل و يا offline شده باشد و يا شايد يك روتر در شبكه داخلي دچار مشكل شده باشد و يا سرويس دهنده اي كه كاربران قصد اتصال به آن را دارند مشكل سخت افزاري پيدا كرده است .
آيا مي توان بين تمامي كاربراني كه براي آنان يك مشكل خاص ايجاد شده است ، رابطه اي منطقي پيدا نمود ؟ به عنوان نمونه ، آيا تمامي ماشين هاي آنان بر روي يك subnet قرار دارد ؟ آيا gateway پيش فرض براي subnet مورد نظر به درستي پيكربندي شده است ؟ آيا روتر دچار مشكل شده است ؟ شايد كابلي كه دپارتمان مورد نظر را به ستون فقرات اصلي شبكه وصل مي نمايد ، قطع شده باشد . شايد يك سرويس دهنده DHCP غيرواقعي در subnet مورد نظر نصب و به كاربران ( پس از اتمام مدت زمان IP نسبت داده شده توسط DHCP واقعي) ، يك آدرس IP تقلبي و غيرقابل روت نسبت مي دهد .
در صورتي كه مشكل گزارش شده مربوط به يك كاربر باشد ، مي توان از روش اشاره شده استفاده و كار اشكال زدائي را با طرح سوالات مورد نظر آغاز نمود .
... متصل شوم .
در چنين مواردي بد نيست كه با صراحت از كاربر سوال شود كه منظور وي از "متصل شدن " چيست ؟ در برخي موارد ، كاربران از واژه فوق در جايگاه خود به درستي استفاده نمي نمايند . در شبكه از واژه اتصال در موارد متعددي استفاده مي گردد . TCP Session ، ارتباطات MAC level ، تائيديه رمزعبور ، حقوق دستيابي و مجوزها ، اتصالات عبور يافته از NAT ، عبور از فايروال ها ، Application Session level و ... نمونه هائي در اين زمينه مي باشند .
كاربران داراي چه نوع مشكلي ارتباطي مي باشند ؟ كاربران پس از اتصال به سرور چه عملياتي را مي خواهند انجام دهند ؟ آيا آنها قصد دستيابي و استفاده از يك منبع مشترك بر روي سرور را دارند ؟ آيا كاربران با پيامي نظير "Access denied" مواجه مي شوند ؟ آيا از كاربران به منظور اتصال به سرور درخواست نام و رمزعبور مي گردد ؟ آيا كاربران در يافتن منابع به اشتراك گذاشته شده در اكتيو دايركتوري دچار مشكل شده اند ؟ آيا كاربران با يك map drive مشكل دارند و سوالات فراوان ديگري .
تمامي سوالات فوق زماني مطرح مي گردد كه يك كاربر قصد اتصال به يك سرور را داشته باشد . اين مشكل مي تواند جهت اتصال به ساير سرورها و يا ساير كاربران نيز وجود داشته باشد . تعيين دقيق مختصات مسئله ايجاد شده بسيار حائز اهميت است . آيا مشكل ايجاد شده صرفا" در يك مورد خاص خود را نشان داده است و يا در موارد ديگري نيز مشكل وجود دارد.
... به سرور ....
شما داراي كاربر و سرويس دهنده اي در شبكه هستيد كه عليرغم وجود يك شبكه ارتباطي ، امكان ارتباط بين آنها وجود ندارد . علت چيست ؟ آيا سرور و كاربر عضوء‌يك subnet مشابه هستند و يا در يك دپارتمان ، subnet ، طبقه و يا ساختمان ديگر مستقر شده اند ؟ كاربر با استفاده از چه نوع لينك ارتباطي به سرور متصل شده است ؟ يك كابل و از طريق LAN ، يك لينك بي سيم WLAN ، يك خط T1 ، يك لينك Frame Relay ، يك ارتباط VPN ، يك ارتباط ازطريق مودم كابلي و يا خطوط DSL ؟
در ابتدا لازم است نوع لينك ارتباطي بين كاربر و سرور دقيقا" مشخص گردد و در ادامه با توجه به ماهيت لينك ارتباطي ، بررسي لازم در خصوص عدم امكان برقراري ارتباط ، انجام پذيرد . شايد CSU/DSU شل شده باشد و يا به علت تميز كردن اطاق سرورها ، برخي كابل ها قطع و باعث خاموش شدن يك سوئيچ اترنت شده است . شايد محل سرور در مكان ديگري است و در آن مكان يك خاموشي غيرقابل پيش بيني اتفاق افتاده باشد .
به هر حال لازم است به دقت مشخص گردد كه مشكل برقراري ارتباط صرفا" در خصوص يك سرور است و يا ساير سرورها نيز داراي مشكل مي باشند . چه نوع ارتباط منطقي بين تمامي سرورها وجود دارد ؟ آيا كاربران ديگر از لحاظ ارتباط با ساير سرورها نيز داراي مشكل مي باشند ؟
... هم اينك ...
عنصر زمان در اشكال زدائي بسيار تعيين كننده و مهم است . آيا مشكل تازه ايجاد شده است ؟ آخرين مرتبه اي كه كاربران بطور موفقيت آميز به سرور متصل شده اند ، چه زماني بوده است ؟ از آن زمان تاكنون چه اتفاق خاصي افتاده است ؟ آيا مشكل دائمي است و يا به صورت كاملا" تصادفي خود را نشان مي دهد ؟
پارامتر زمان يك عامل تعيين كننده به منظور تشخيص مشكل ارتباطي با ساير رويدادهائي است كه ممكن است شبكه را تحت تاثير قرار داده باشند . آيا مشكل ايجاد شده در يك ساعت خاص خود را نشان مي دهد ؟ در آن زمان خاص چه اتفاق ديگري در شبكه افتاده است ؟
با بررسي نمونه پرسش هاي فوق و يافتن پاسخ مناسب براي هر يك از آنها ، مي توان ارتباط احتمالي مشكل ايجاد شده با ساير مسائل موجود را تشخيص و يا حداقل رديابي نمود .

رويكرد ساختيافته

در اين روش به منظور اشكال زدائي شبكه هاي مبتني بر پروتكل TCP/IP مي بايست بر روي‌ سه محور اساسي زير متمركز گرديد :

محور اول : مشخص كردن عناصري كه باعث بروز مشكل شده اند

• سرويس گيرندگان : سرويس گيرنده و يا سرويس گيرندگاني كه عملا" دچار مشكل شده اند و امكان استفاده از منابع موجود در شبكه را ندارند .
• سرويس دهندگان ، چاپگرها و ساير منابع شبكه نظير اينترنت كه سرويس گيرندگان با آنها مشكل دارند .
• شبكه موجود : كابل ها ( در صورتي كه بي سيم نباشد ) ، هاب ها ، سوئيچ ها ، روترها ، فايروال ها ، و ساير عناصر موجود در زيرساخت شبكه بين سرويس گيرندگان و سرويس دهندگان
• شرايط محيطي : شرايط خارجي نظير قطع جريان برق ، تعمير و نگهداري ساختمان و ساير مواردي كه ممكن است سرويس دهي شبكه را تحت تاثير قرار دهد .
• محدوده بروز مشكل : چه تعداد از سرويس گيرندگان و يا سرويس دهندگان داراي مشكل هستند .
• محدوده زماني بروز مشكل : مشكل ايجاد شده در چه مقطع و يا مقاطع زماني ايجاد مي شود . ماهيت آن به چه صورت است : هميشگي ، تصادفي و يا بندرت
• نوع مشكل ارتباط‍ي : در كدام لايه امكان برقراري ارتباط وجود ندارد : لايه فيزيكي ، شبكه ، حمل و يا application ، تائيد و يا كنترل دستيابي و ...
• بررسي لاگ ها و خطاها : مشاهده و بررسي پيام هاي خطاء بر روي ماشين هاي سرويس گيرنده ، جعبه هاي login و ...

محور دوم : مشخص كردن مراحل اشكال زدائي

• بررسي محيط انتقال فيزيكي براي سرويس گيرندگان و سرويس دهندگان و سخت افزار استفاده شده در زيرساخت شبكه . بدين منظور ، مي بايست كابل ها و آداپتورهاي شبكه بررسي‌ و نسبت به نصب و عملكرد صحيح آنها اطمينان حاصل نمود .
• برسي پيكربندي TCP/IP سرويس گيرندگان ، سرويس دهندگان و ساير سخت افزارهائي كه از آنها در زيرساخت شبكه استفاده مي گردد . بر روي سرويس گيرنده و سرويس دهنده ، مي بايست آدرس هاي IP ، sunbet ، تنظيمات Default Gateway ، سرويس دهنده DNS و ... بررسي گردند.
• بررسي ارتباط روتينگ بين سرويس گيرندگان و سرويس دهندگان . بدين منظور مي توان از دستوراتي نظير Ping , Pathping , tracert و ساير ابزارهاي مشابه به منظور بررسي صحت ارتباط end-to-end TCP/IP در سطح شبكه ، استفاده از packet sniffing به منظور مانيتورينگ session لايه transport ، استفاده از nslookup و telnet و ساير ابزارها به منظور اشكال زدائي لايه application نظير مسائل name resolution ، مسائل تائيديه و ... استفاده نمود .

محور سوم : درك مناسب ، طرح پرسش و تست

• به منظور تسريع در امر اشكال زدائي و گرفتار نشدن در سيكل هاي بسته ، مي بايست علاقه مندان با نحوه عملكرد پروتكل ها به خوبي آشنا شوند . اشكال زدائي موفقيت آميز TCP/IP به درك و شناخت مناسب از نحوه كاركرد اين پروتكل و ابزارهاي اشكال زدائي بستگي دارد.
• نوع پرسش و نحوه پاسخ به آن ، نحوه ذخيره سازي و ايجاد ارتباط بين اطلاعات دريافتي با اطلاعات ذخيره شده ، يكي از اركان مهم در موفقيت اشكال زدائي شبكه محسوب مي گردد . اشكال زدائي ،‌ هنري است ارزشمند كه موفقيت آن به استفاده مناسب از منطق و بصيرت بستگي دارد .
• در نهايت ، به منظور محدود نمودن شعاع عمليات اشكال زدائي ، مي بايست همه چيز را تست نمود. بدين منظور ، مي توان از نرم افزارهاي متنوع اشكال زدائي استفاده نمود .
هيچ چيز در زندگي با ارزش تر از حل يك مسئله سخت و كسب يك تجربه موفقيت آميز نمي باشد.