در اين مقاله به بررسي يك رويكرد سيستماتيك به منظور اشكال زدائي سيستم فايل بر روي سرويس دهندگاني كه ويندوز 2003 بر روي آنها نصب شده است ، خواهيم پرداخت . در اين راستا ابزارهاي متعددي معرفي و با نحوه استفاده از آنها آشنا خواهيم شد.
اشكال و يا خرابي سيستم فايل مي تواند زمينه بروز مسائل مختلفي نظير از دست دادن داده و يا عدم راه اندازي سيستم را ايجاد نمايد . كارشناسان حرفه اي فناوري اطلاعات علاوه بر اين كه اقدامات متعددي را به منظور نگهداري ايمن و مطمئن سيستم فايل انجام مي دهند به خوبي مي دانند كه در صورت بروز مشكل ، چگونه با آن برخورد نمايند .
در اين مقاله علاوه بر آشنائي با مجموعه اقدامات پيشگيرانه در خصوص نگهداري مطلوب ديسك ، به بررسي يك رويكرد سيستماتيك به منظور برخورد با مشكل ايجاد شده ، خواهيم پرداخت .

هفت قانون طلائي به منظور نگهداري ديسك

مديران سيستم به منظور نگهداري سيستم و پيشگيري از بروز مسائل و مشكلات در ارتباط با سيستم فايل ، مي توانند از مجموعه قوانين زير كه انجام آنها تابع يك نظم و يا اولويت خاص نمي باشد ، استفاده نمايند .
• ارتقاء سيستم به ويندوز 2003 : ارتقاء سيستم به ويندوز 2003 دلايل متعددي دارد كه برخي از آنها در ارتباط با امكانات ارائه شده به منظور مديريت و نگهداري سيستم فايل و يا ديسك مي باشد :
:: عملكرد دستور chkdsk در ويندوز 2003 بمراتب سريعتر از ويندور 2000 است . علاوه بر اين ، برنامه فوق قادر به حل مسائلي نظير خرابي MFT ( برگرفته از Master File Table ) است كه در نسخه هاي قبلي امكان آن وجود نداشت .
:: ارائه ابزارهاي قدرتمندي نظير DiskPart.exe ، Fsutil.exe و Defrag.exe كه داراي انعطاف مناسبي براي مديريت ديسك از طريق خط دستور در مقابل محيط رابط كاربر گرافيكي مي باشند . استفاده از ابزارهاي فوق را مي توان توسط اسكريپت ها مديريت و آنها را در يك بازه زماني خاص به صورت اتوماتيك اجراء نمود .
:: با استفاده از ويژگي جديد ASR ( برگرفته از Automated System Recovery ) ، بازيافت ولوم سيستم و يا بوت در زمان بروز مشكل آسانتر مي گردد .
• استفاده از سخت افزار هاي لازم به منظور افزونگي اطلاعات : با استفاده از RAID 1 ، امكان بازيافت اطلاعات از يك ديسك آسيب ديده با مدت از كارافتادگي صفر فراهم مي گردد در حالي كه RAID 5 ، روش مناسبي به منظور حفاظت داده موجود بر روي ديسك است . نسخه هاي سرويس دهنده ويندوز داراي امكانات نرم افزاري از قبل تعبيه شده به منظور حمايت از RAID مي باشند ( RAID نرم افزاري ) . يك كنترل كننده RAID سخت افزاري داراي كارائي بمراتب بيشتري نسبت به مدل نرم افزاري آن است . به منظور استفاده از پتانسيل RAID نرم افزاري ارائه شده در ويندوز براي mirroring ولوم هاي سيستم و بوت ، مي بايست ولوم هاي فوق يكي و مشابه باشند .
• استفاده از يك نرم افزار مناسب آنتي ويروس : ويروس هاي كامپيوتري در صورت آلودگي يك سيستم ، قادر به انجام خرابي هاي گسترده و متنوعي مي باشند . خرابي MBR ( برگرفته از Master Boot Record ) و ساير بخش هاي حياتي هارد ديسك ، نمونه هائي در اين زمينه مي باشد . مديران سيستم مي بايست علاوه بر نصب و بهنگام نگه داشتن يك برنامه مناسب آنتي ويروس ، پيشگيري لازم در خصوص انجام عمليات خطرناك و تهديد آميز نظير اجراي اسكريپت ها از منابع غير مطمئن (اسكريپت هاي موجود در يك وب سايت غيرمطمئن ) و يا استفاده غيرايمن از اينترنت را انجام دهند . عدم رعايت موارد فوق ، احتمال آلودگي سيستم را افزايش خواهد داد .
• Defragment كردن سيستم فايل در محدوده هاي زماني مشخص : انجام عمليات فوق در فواصل زماني خاص بر روي تمامي كامپيوترها خصوصا" سرويس دهندگاني كه تراكنش هاي متعددي را انجام مي دهند ، ضروري مي باشد . چراكه پس از استفاده زياد از فضاي ذخيره سازي ( اضافه و حذف فايل ) ، رسانه ذخيره سازي ( ديسك ) به سرعت قطعه قطعه خواهد شد . وضعيت فوق ، باعث كاهش سرعت اجراي برنامه هاي ذخيره شده بر روي رسانه ذخيره سازي مي گردد . به منظور انجام يك defrag موفقيت آميز، مي بايست حداقل پانزده درصد فصاي آزاد بر روي هارد ديسك موجود باشد . بنابراين در صورت تكميل ظرفيت يك ديسك ( سيستم و يا داده ) ، امكان نگهداري مطلوب آن با مشكل مواجه خواهد شد . دستور جديد Defrag.exe ارائه شده در ويندوز 2003 را مي توان با استفاده از دستور Schtasks.exe زمانبندي نمود ( در مقابل اجراي دستي برنامه Defrag و يا تهيه يك نرم افزار خاص ) .
• اجراي Chkdsk/r در محدوده هاي زماني مشخص : دستور فوق ، سكتورهاي بد موجود بر روي ديسك را پيدا كرده و با بازيابي داده ذخيره شده ، آنها را به مكان ديگر منتقل مي نمايد . دستور chkdsk.exe را مي توان از طريق خط دستور و يا از طريق كنسول Recovery ( در صورتي كه امكان راه اندازي طبيعي سيستم وجود نداشته باشد ) ، اجراء نمود . در مواردي كه قصد اجراي دستور فوق را بر روي ولوم سيستم و يا بوت داشته باشيم ، ويندوز برنامه autochk.exe را بگونه اي پيكربندي خواهد كرد تا در اولين مرتبه اي كه سيستم راه اندازي مي گردد ، امكان اجراي آن فراهم گردد .
• بررسي و مشاهده event logs به صورت ادواري به منظور آگاهي از مسائل مرتبط با ديسك : در برخي موارد همزمان با بروز مشكل در ديسك ، ويندوز به صورت اتوماتيك اجراي برنامه autochk.exe را در اولين مرتبه راه اندازي سيستم ،‌ زمانبندي مي نمايد . در چنين مواردي ، يك event در بخش application log ثبت مي گردد ( منبع بروز خطاء Chkdsk و يا WinLogon اعلام مي شود ) . با مشاهده application log ،‌ مي توان از وقوع اين نوع رويدادها و علل آن آگاهي يافت و قبل از بروز يك فاجعه اطلاعاتي ، راهكار مناسبي براي آن انتخاب نمود .
• تهيه Backup از تمامي ولوم ها بطور مرتب : گرفتن backup از ولوم سيستم ، بوت و داده از جمله اقدامات حياتي به منظور نگهداري مطمئن ديسك در شرايط خاص و بحراني است. با استفاده از ASR در ويندور 2003 ، به سادگي مي توان از ولوم هاي سيستم و بوت backup تهيه نمود . براي گرفتن Backup از داده هاي موجود برروي ديسك مي توان از برنامه Backup ويندوز ( ntbackup.exe ) و يا ساير ابزارهاي موجود در اين زمينه استفاده نمود . صرفنظر از روش استفاده شده براي تهيه backup ، مي بايست همواره انجام آن در يك بازه زماني خاص و كاملا" مشخص تكرار تا در صورت بروز مشكل بتوان به سرعت و مطمئن به آخرين اطلاعات دستيابي داشت .
در پايان، مي توان يك اصل مهم ديگر را به موارد فوق اضافه نمود :
• نسبت به تغيير صداي ديسك بي تفاوت نباشيد : خرابي ديسك اغلب با صداي عجيب آن آغاز مي گردد . هر نوع صداي غيرطبيعي مي تواند علائم اوليه بروز يك مشكل باشد. بنابراين در صورت شنيدن صداي غيرعادي ، مي بايست بلافاصله از آخرين اطلاعات موجود backup تهيه و در ادامه ، با بررسي event log ، اجراي دستور chkdsk - r و ساير ابزارهاي اشكال زدائي ، علل بروز مشكل بررسي گردد .

نكاتي براي اشكال زدائي

با اين كه اقدامات پيشگيرانه در جاي خود بسيار حائز اهميت است ، ولي همواره احتمال بروز مشكل و يا خرابي وجود خواهد داشت . در چنين مواردي ، از امكانات مختلفي به منظور برخورد با مشكل موجود استفاده مي گردد . chkdsk.exe ، يكي از ابزارهاي كليدي ارائه شده در ويندوز 2003 به منظور اشكال زدائي سيستم فايل است كه در ادامه با برخي نكات در خصوص استفاده بهينه و مطلوب از آن آشنا مي شويم .
• اطمينان از وجود آخرين نسخه backup سيستم قبل از اجراي دستور Chkdsk.exe
• عدم توقف اجراي برنامه chkdsk.exe در حين انجام وظايف خود
• توجه به مدت زمان مورد نياز به منظور اجراي دستور chkdsk.exe . اجراي دستور فوق بر روي ولوم هاي با ظرفيت بالا زمان زيادي بطول خواهد انجاميد . در صورت ضرورت مي توان اجراي دستور فوق را با استفاده از سوئيچ هائي خاص سبك تر نمود ( chkdsk drive_letter /f /c /i ) .
• دستور Chkdsk.exe را نمي توان بر روي ولوم هاي سيستم و يا بوت در زمان فعال بودن ويندوز ، اجراء نمود . همچنين ، در صورت باز بودن file handles بر روي‌ يك ولوم ، نمي‌ توان از خدمات دستور فوق در جهت اشكال زدائي استفاده نمود . برنامه Chkdsk.exe قبل از هر گونه عمليات بر روي‌ رسانه ذخيره سازي، اقدام به قفل نمودن آن مي نمايد . بديهي است در صورتي كه برنامه Chkdsk.exe قادر به قفل كردن يك ولوم نگردد ، پيكربندي آن را بگونه اي انجام خواهد داد كه در اولين مرتبه راه اندازي سيستم ، شرايط اجراء فراهم گردد .
• با استفاده از دستور chkntfs.exe مي توان از وضعيت ولوم و اين كه آيا برنامه autochk.exe به منظور اجراء در اولين مرتبه راه اندازي پيكربندي شده است ، آگاه گرديد . در صورت ضرورت ، مي توان اجراي برنامه autochk.exe را با استفاده از دستور chkntfs.exe با تاخير همراه ساخت .
نگهداري مطلوب يك رسانه ذخيره سازي ، مستلزم عمليات پيشگيرانه و آگاهي از نحوه برخورد ساختيافته با مشكلات موجود و استفاده مفيد از ابزارهاي اشكال زدائي است .