خليج فارس بزرگترين پناهگاه موجودات دريايي به ويژه آبزيان ظريف و كوچك از قبيل ماهي هاي تزئيني زيبا و رنگارنگ مرجان ها، صدف ها، حلزون ها، نرم تنان، شقايق ها، اسفنج ها، عروس هاي دريايي و غيره است.تعداد زيادي از اين آبزيان كه در نوع خود زيباترين موجودات دريايي هستند، به علت حوادث مختلف و مسايل زيستي به اين پناهگاه آرام وگرم پناه آورده اند و از هزاران سال پيش در آن به زندگي خويش ادامه مي دهند. قباد( شاه ماهي)، را شكوه حلوا سفيد يا زبيده، شوريده، حلوا سياه، سرخو، شعري، سبيتي، خاور و دختر ناخدا از مهمترين ماهي هاي خــوراكي و اره ماهي، بمبك، ماهي لقمه،اسب ماهي از ماهي هاي غير خوراكي خليج فارس محسوب مي شوند.علاوه بر اين خليج فارس داراي صدها گونه ماهي تزئيني است. كه برخي از نمونه هاي آن مانند(امپراتور) در جهان نادر است جراح دم زرد، آنتن دار، دلقك آبي، كاردينال، هامور، سقماهي، دم گاوي، نئون، آرايشگر، صندوق ماهي، شاخدار، خروس دريايي، پيكاسو، ملوان، چيتي، شقايق، ژله و پيكاسوي مشكي از ديگر ماهي هاي تزئيني آبهاي پيرامون كيش هستند.

ماهيهاي خوراکي خليج فارس

شير ماهي: شير ماهي در خليج فارس زيست و صيد مي شود و داراي اسکلت استخواني است. ماهي شير تقريباً به شکل هواپيماي جت است و رگه هاي عرضي تيره به مقدار کم و روي بدن ماهي مشاهده مي شود و تقريباً شبيه ماهي قباد بوده اما از آن بزرگتر است.
هوور يا تن: اين ماهي داراي گوشتي پرخون به رنگ شکلاتي تيره است و در بنادر خليج فارس از آن براي تهيه ماهي سوري استفاده مي کنند.
کولي: همان کوسه است که در داخل دهان داراي دندانهاي مخروطي نوک تيز و بسيار برنده است. از انواع کولي مي توان به انواع زير اشاره کرد: کولي بلند، کولي بي دندان، کولي پنگ، کولي جرجور(ظاهر اين کوسه نوزاد خود را در شکم پرورش داده و بعد به دريا رها مي سازد).
شوريده: اين ماهي که در بندرعباس موش دندان ناميده مي شود در جلوفک دو دندان شبيه دندان موش دارد و رنگ بدن آن در پشت و در قسمت شکم نقره اي مي باشد و پولک هاي آن ريز است.
حلوا: اين ماهي از انواع ماهي استخواني است که دو نوع حلوا سفيد و حلوا سياه دارد. ماهيهاي حلوا عموماً در دريا زندگي کرده و وارد خليج کوچک چابهار و خورموسي شده و تغذيه مي کنند و در زمستان و اواسط پاييز به دريا مي آيند.
شورت: بدن ماهي شورت نقره اي با اثرات تيره در پهلوهاست. داراي 11 تا 12 شعاع در باله پشتي است. ماهي شورت بيشتر در شن و يا روي شن و در کنار دريا زندگي مي کند.
سرخو: نام ديگر اين ماهي حمرو يا سبيتي است. رنگ آن قرمز متمايل به صورتي مي باشد و داراي گردن ضخيم و گوشتالويي است، دهان سرخو بزرگ بوده و کوهان دارد، وزن آن به سه تا چهار کيلو هم مي رسد. از انواع آن مي توان به سرخوي دم سياه، سرخوي خوني، سرخوي کم پولک و ... اشاره کرد.
شهري: رنگ اين ماهي سفيد مايل به زرد و داراي پولک است، لبه سرپوش آبشش نوعي از آن قرمز درخشنده است. از سخت پوستان و نرم تنان تغذيه مي نمايد، از انواع آن مي توان به شهري خال قرمز، دراز صورت، جلادار، نوار زرد و قوزي چشم درشت اشاره کرد.
سنگسر يا دختر ناخدا: تقريباً دراز و به رنگ سفيد تقريباً دراز و به رنگ سفيد و مات بوده، پشت سرش مثل سنگ سفت و شکم و پهلوهايش داراي پولکهاي کاملاً نقره اي است. رنگ بدن در ماهي بالغ خاکستري با جلاي نقره اي مي باشد.
ميش ماهي يا ماهي کر(KER): ماهي درشت و بزرگي است، رنگ شکم آن تقريباً کاهي سفيد و سرش بزرگ است، پولکهاي نسبتاً پهني داشته و در پشت قهوه اي رنگ و در ناحيه شکم سفيد متمايل به زرد مي باشد.
گاريز يا کاريز: ماهي کوچکي است به اندازه 10 تا 15 سانتيمتر يا بيشتر به وسيله مشتا Moushta يا حدر (Hadr) صيد مي شود.
چمن: شبيه سرخو و از نوع سرخو است. اما بزرگتر و کمرنگتر از آن است و تقريباً صورتي است.
بياه: اين ماهي بزرگ و شبيه ماهي راشگو است ولي سرش پهن تر مي باشد و در بيشتر مواقع در سطح آب شناور است.
راشگو: اين ماهي در آبهاي گرم و ساحل شني به مقدار خيلي کم يافت مي شود ولي طرفداران بسيار دارد. پشت اين ماهي سرمه اي کم رنگ و شکم آن نقره اي است. ماهي راشگو نسبتاً بزرگ و داراي گوشت لذيذي است،ضممناً خيلي زود صيد مي شود.
قباد:
نام علمي گونه : scmberomrus guttutus (bloch and Schneider)
نامهاي علمي مترادف : cybium guttatum cuvier , 1829 Indocybium guttatum munro 1955
نام انگليسي : indo – pacific king mackerel
نام فارسي : قباد
اندازه : حداكثر طول چنگالي به 76 سانتي متر مي رسد . مشخصات : بدن كشيده و از طرفين كاملا فشرده ، سر منفوط و درازي آن تقريبا برابر عرض بدن مي باشد ، بخش بالايي اولين كمان آبششي داراي 1 تا 2 عدد خار آبششي و بخش پائيني آن داراي 7 تا 12 عدد خار آبششي مي باشد . خط جانبي در جلو داراي انشعابات ظريف زيادي بوده و تا وسط دومين باله پشتي تقريبا مستقيم است . سپس به آرامي به طرف پائين خم شده تا وسط ساقه دمي امتداد مي يابد . باله پشتي اول داراي 15-17 شعاع نرم است . بدنبال باله پشتي دوم 8 تا 9 عدد بالچه و بدنبال باله مخرجي 8 تا 10 عدد بالچه وجود دارد . رنگ بدن در پشت آبي و طرفين نقره اي است در طول پهلوها سه رديف لكه هاي گرد نامنظم وجود دارد كه از چشم شروع مي شود . بخش بالايي باله پشتي تا خار هشتم سياهرنگ است .
زيست شناسي : يك ماهي اپي پلاژيك و نريتيك محسوب مي شود دامنه مهاجرت آن نسبت به s.commerson كمتر است ، از عمق 15 تا 200 متري ديده مي شود و گاهي وارد آبهاي گل آلود مصب مي شوند به صورت گله هاي كوچك حركت مي كنند ، تغذيه آنها از ماهيان كوچك ( سادرين و آنچوي ) ، اسكوديد و سخت پوستان صورت مي گيرد . نامهاي مورد استفاده در جنوب ايران : قباب ، شير وسايل صيد : تورگوشگير ، تورگردان پياله اي و قلاب خزنده .
سچل: اين ماهي را سه کله، سکله هم مي نامند و معتقدند که در اصل سگ کله بوده است، رنگ آن سياه روشن است، طول آن نيز گاهي به شصت سانتيمتر مي رسد و گوشت خوشمزه اي دارد و از خانواده تن ماهيان است.
صافي يا سافي: دو نوع دارد. صافي عجمي، با رنگ سياه (يا قهوه اي متمايل به سبز) و لکه هاي سفيد و ماهي صافي عربي با رنگ قهوه اي روشن تا سبز و شکم نقره اي. اين ماهي در ماههاي تير و مرداد و شهريور در آبهاي خليج فارس فراوان است و با گرگور صيد مي شود. جثه ماهي صافي کوچک است و طول بزرگترين آن به سي و پنج سانتيمتر مي رسد و گوشت لذيذي دارد.
ساردين: ساردين يا حشينه يا مومغ داراي رنگ سفيد است و طول آن بين 10 تا 20 سانتيمتر مي باشد. پشت اين ماهي متمايل به رنگ آبي، پهلوها نقره اي و بدن دراز و الستوانه اي مي باشد. در بنادر و جزاير خليج فارس اين ماهي را نمک سود کرده و با آن مهياوه تهيه مي کنند.
ساردين گروهي از چندين گونه از ماهي‌ها را مي‌گويند.
ماهي‌هاي ساردين ماهي‌هايي روغني هستند از خانواده شک‌ماهيان[1] که با شاه‌ماهي شمالي خويشاوند مي‌باشند.
نام ماهي ساردين برگرفته از جزيره ساردني ايتاليا است زيرا زماني اين نوع ماهي در آب‌هاي آن به وفور يافت مي‌شد. در داستان پيرمرد و دريا اثر ارنست همينگوي، سانتياگو از ساردين به‌عنوان طعمه استفاده مي‌کرد.

ويژگي‌ها[1]:

• قاعده باله مخرجي بزرگتر از قاعده باله پشتي است.
• داراي کيل شکمي فلس دار است.
• براي محافظت از خود به صورت آرايش ماهي بزرگ قرار ميگيرد.
• کيسه شنا از جلو با معده و از پشت با مخرج ارتباط دارد.
• داراي فلس‌هاي سوراخ سوراخ دار است.
• يک خال تيره در قاعده باله پشتي آنها وجود دارد.
• باله مخرجي کوتاهي دارد.

سينگو SINGOO

در اصطلاح مردم جنوب، به خرچنگ سنگو(Sengoo) يا سينگو، مي گويند. سينگو داراي انواعي به اين شرح مي باشد:
سينگو آدمي: خوراکي است.
سينگو کلگري(Kolgery): خرچنگي است که به وسيله کلگر يا قفس سيمي صيد مي شود.
سينگو شه يوب(hahyyoob): به مصرف صيد ماهيان مي رسد.
سينگو باکمال(Bacoumal): در سنگهاي ساحلي زندگي مي کند.
سينگو کندراشکن(Kandar Eshkan)، يا خرچنگ چوب شکن، سينگو گاري: چثه اي کوچک دارد.
سينگو ملا(Mulla): رنگش سفيد و پشتش گل گلي است.
خرچنگ: دراري رنگ سرخ است و سنگو نرمو: پشتش نرم است.
سينگو مرجان: در محلهاي سنگي و در بين مرجانها، زندگي مي کند.

ميگوي خليج فارس

يکي از محصولات پر ارزش خليج فارس و درياي عمان، ميگو، است.ميگوي خليج فارس از جنس پنائاس، ميباشدو بين 7 تا 15 سانتيمتر طول دارد. بدن ميگو کشيده و دراز و از دو طرف به هم فشرده است، ميگو از سه قسمت سر و سينه و شکم تشکيل يافته و بر روي سر و قطعات سينه، پوسته سختي موجود است. در دنبال شکم، دم ميگو واقع گرديده که از شش حلقه کيتيني پوشيده شده است، اين قسمت که در واقع دنبه ميگو محسوب مي شود مملو از يک قطعه پروتئيني سفيد است. همين دم ميگو است که پس از صيد در کشتي بلافاصله از سر جدا و مخلوط با يخ نگهداري شده تا به موقع ممنجمد و بسته بندي و آماده صدور به داخل يا خارج کشور گردد.
انواع ميگو: بنا به اظهار کارشناسان شيلات، تاکنون بيش از ده نوع ميگو در آبهاي خليج فارس صيد و شناخته شده است که مشهورترين آنها لابستر يا شاه ميگو است که وزن آن تا يک کيلو و گاه بيشتر مي رسد. از اين نوع ميگوي کمياب که در سواحل صخره اي و نزديک ساحل زيست مي کند سالي حدود 200 هزار عدد صيد مي شود. بعد از شاه ميگو معروفترين نوع ميگو يوفايو است که هر 5 عدد آن يک پاوند وزن دارد. کوچکترين نوع ميگوي خليج فارس که در زبان محلي به آن چکو و سرتيز ميگويند، براي کنسرو مورد استفاده قرار مي گيرد. وزن يکصد تا دويست عدد از اين ميگو به يک پاوند ميرسد و به حد وفور در خليج فارس يافت مي شود.
راههاي صيد ميگو: صيد ميگو تا چند سال گذشته توسط صيادان محلي و به مقدار ناچيز انجام مي شد ولي از چند سال پيش به اين طرف شرکت سهامي شيلات جنوب اهميت خاصي به اين محصول داده و بهره برداري بيشتر، از آن به عمل مي آيد. صيد محلي به وسيله تورهاي مخصوص و در برخي مناطق توسط قايقهاي کوچک و موتور لنج انجام مي شود، گرچه وفور محصول در سواحل جنوبي ايران به حدي است که حتي با وسايل ابتدايي صيادان محلي، و در اعماق 5/3 تا 5/5 متر نيز صيد قابل ملاحظه اي انجام مي شود. ميگو معمولاً چسبيده به کف دريا زندگي مي کند، روي اين اصل تورهاي کشتيهاي صيد ميگو از نوع تورهاي خاص کيسه اي هستند که مي توانند با دهانه باز خود در حال حرکت کشتي در کف دريا ميگو را صيد نمايند. هر کشتي داراي دو دستگاه از اين تورها مي باشد، تورها بوسيله دو بازوي چسبيده به دکل اصلي کشتي از قسمت پاشنه يا عقب آن، به کف دريا فرستاده مي شوند. ميگوهاي صيد شده با ماهيهاي خوراکي و غير خوراکي و ساير آبزيان به عرشه کشتي کشيده مي شوند، ميگوها را از ماهيها و ساير آبزيان جدا کرده و پس از کندن سر آنها، دم ميگو را که قسمت اصلي آن است پس از شستشو براي مخلوط کردن با يخ و نگهداري، به انبار عايق بندي شده کشتي حمل مي نمايند.
گوشت ميگو از نقطه نظر پروتئين بسيار غني و نسبت به گوشت دامهاي کشتاري داراي ميزان پروتئين بيشتري است، مزيت ديگر گوشت ميگو بالا بودن ميزان املاح و بخصوص کلسيم فسفر است، ميزان فسفر و کلسيم آن نسبت به گوشت دامهاي کشتاري بسيار قابل توجه است. با توجه به اين نکته که ارزش غذايي گوشتهاي مختلف در درجه اول مربوط به ميزان پروتئين و املاح آن(خصوصاً فسفر) است، گوشت ميگو از اين نقطه نظر داراي کيفيتي ممتاز مي باشد. گرچه ارزش حياتي گوشتهاي قرمز از نظر تامين اسيد هاي آمينه لازم، بيشتر از ساير گوشتها مي باشد ولي از نقطه نظر تامين پروتئين غذايي، بخصوص پروتئين حيواني و با در نظر گرفتن ميزان صيد ميگو و امکان توسعه و تکثير اين محصول در درياي جنوب بايستي توجه خاص به اين محصول با ارزش مبذول شود.
فصل و مقدار صيد: فصل صيد ميگو معمولاً از مرداد ماه هر سال تا اواسط آبان ماه ادامه دارد و پس از آن چون فصل تخمکگذاري ميگو فرا مي رسد ممنوعيت صيد آغاز مي گردد و تا ارديبهشت ماه ادامه پيدا مي کند صيد معمولاً هر سال دوبار انجام مي شود و مدت آن بستگي به نظر کارشناسان شيلات دارد. ددر اوايل پاييز در منطقه آبهاي قشم، بندرعباس و ميناب صيد ميگو روزانه به حدود 40 تا 50 تن مي رسد ولي بعداً هر چه به خاتمه فصل صيد نزديک مي شود، مقدار صيد کاهش مي يابد و به حداکثر 10 تا 15 تن بالغ مي گردد.

منبع :

www.hums.ac.ir
ويکي پديا

/س