اواخر اسفند 1382 گروهي از ستاره شناسان خبر کشف دورترين جرم منظومه ي شمسي را اعلام کردند. گروه کشف کننده، نام اين جرم را «سدنا» (Sedna) و نوع آن را «شبه سياره» (Planetoid) اعلام کرد.
حداکثر فاصله ي «سدنا» از خورشيد، حدود 900 واحد نجومي و حداقل فاصله ي آن حدود 76 واحد نجومي است. (هر واحد نجومي، ميانگين فاصله ي زمين از خورشيد، حدود 150 ميليون کيلومتر است.) کشيدگي مدار «سدنا» شگفتي ستاره شناسان را برانگيخته است؛ اين جرم در هر 10500 سال تنها يکبار بدور خورشيد مي گردد و در 22 سپتامبر 2075 ميلادي به کمترين فاصله از خورشيد خواهد رسيد!
اخيرا دو ستاره شناس اسپانيايي و آمريکايي در مقاله اي مشترک در Astronomical Jounal، به بررسي چندين سناريوي مختلف براي توضيح نحوه ي قرار گرفتن «سدنا» در مدار بيضي شکل فعلي پرداختند. بر اساس شبيه سازي هاي رايانه اي انجام شده، بهترين و رضايت بخش ترين سناريوي ممکن اين است که يک ستاره ي هم جرم با خورشيد، در 100 ميليون سال پس از تشکيل منظومه ي شمسي، از فاصله ي 800 واحد نجومي خورشيد عبور کرده و در اثر مواجهه ي «سدنا» با سياره ي نپتون، اين جرم تحت تاثير نپتون، به نواحي دور دست منظومه ي شمسي پرتاب شده و داراي مدار بسيار کشيده ي فعلي شده است.
نويسندگان مقاله ي مزبور تاکيد دارند که مدار شبه سياره ي «سدنا» در فاصله ي زماني کمتر از 100 ميليون سال پس از تشکيل منظومه ي شمسي به شکل امروزي در آمده است، زيرا در صورت عبور يک ستاره از نزديکي خورشيد،در بيشتر از 100 ميليون سال پس از تشکيل منظومه ي شمسي، تعداد دنباله دارهايي که منشا آنها «ابر اوورت» (Oort Cloud) است بسيار کمتر از مقداري مي شد که ستاره شناسان هم اکنون مي شناسند.
«ابر اوورت» در سال 1950 ميلادي توسط ستاره شناسي به نام «يان اوورت» کشف شد و ناحيه اي شامل هزاران جرم يخي کوچک در دوردست ترين نقاط منظومه ي شمسي که به باور ستاره شناسان، منشا بسياري از دنباله دارهاي نزديک شونده به زمين است. متخصصان ديناميک سياره اي، علت وجود اجرام فراوان در ابر «اوورت» را عبور يک ستاره از نزديکي خورشيد و آشوب ديناميکي ايجاد شده در اثر آن مي دانند.
گقتني است هنوز ستاره شناسان به تعريف جامع و قابل قبوي براي «سياره» نرسيده اند. با اينحال، بر اساس تعريفي که گروه کشف کننده ي «سدنا» از سياره دارد، اين جرم را نمي توان «سياره» ي منظومه ي شمسي دانست.
بر اساس تعريف اين گروه، «سياره» (Planet) جرمي است که بدور خورشيد مي گردد و جرم آن از جرم کليه ي اجرامي که در مدار مشابه آن قرار دارند بيشتر است. با اين تعريف، حتي پلوتو نيز سياره بشمار نمي رود!
فاصله ي اين جرم از خورشيد در هنگام کشف، 90 برابر فاصله ي زمين از خورشيد و سه برابر فاصله ي دورترين سياره شناخته شده ي منظومه ي شمسي (پلوتو) از خورشيد بود. اين جرم در 23 آبان 1382 توسط «مايک براون» از موسسه ي فناوري کاليفرنيا، «چاد تروجيلو» از رصدخانه ي جميني در هاوايي و «ديويد رابينوويتز» از دانشگاه ييل کشف شد. اين محققان از تلسکوپ 48 اينچي «ساموئل اوشين» رصدخانه ي پالومار در «سن ديه گو» ايالت کاليفرنيا استفاده کردند. چند روز پس از کشف اين گروه، تلسکوپهايي در شيلي، اسپانيا و ايالتهاي آريزونا و هاوايي نيز اين جرم را رصد کردند. همچنين تلسکوپ فضايي «اسپيتزر» ناسا نيز که در طول موج فروسرخ کار مي کند، به جستجوي اين جرم پرداخت. گروه کشف کننده، نام اين جرم را «سدنا» (Sedna) گذاشته ولي نام علمي آن «2003 12 UB» است.
مشخصات مداري:
«سدنا» دورترين جرم شناخته شده در منظومه شمسي است. در بيشترين حالت، فاصله ي «سدنا» از خورشيد حدود 130 ميليارد کيلومتر، يعني 900 برابر فاصله ي زمين و سه برابر فاصله ي سياره ي پلوتو از خورشيد است. مدار «سدنا» به دور خورشيد، بصورت يک بيضي فوق العاده کشيده است، بطوريکه در هر 10500 سال يکبار به دور خورشيد مي گردد! «مايک براون» دانشيار نجوم سياره اي در موسسه فناوري کاليفرنيا و سرپرست گروه کشف کننده مي گويد: « از روي اين جرم، خورشيد بصورت يک ستاره ي کاملا معمولي و کوچک ديده مي شود بطوريکه مي توان با سر يک سنجاق که در فاصله ي بازوي دست از چشم قرار گيرد، قرص خورشيد را به راحتي پوشاند! »
کشف اين جرم در چنين فاصله ي زيادي از خورشيد، دليلي محکم بر وجود «ابر اوورت» (Oort cloud) مي باشد؛ ناحيه اي شامل هزاران جرم يخي کوچک در دوردست ترين نقاط منظومه ي شمسي که به باور ستاره شناسان، منشا بسياري از دنباله دارهاي نزديک شونده به زمين است.
اندازه و رنگ:
اندازه ي «سدنا» تقريبا سه چهارم سياره ي پلوتو است و پس از مريخ، قرمزرنگ ترين جرم منظومه شمسي است. ستاره شناسان قطر «سدنا» را بين 1280 تا 1760 کيلومتر برآورد مي کنند. «سدنا» همچنين بزرگترين جرم يافته شده در منظومه شمسي پس از کشف پلوتو در سال 1308 خورشيدي است. اين جرم در سرد ترين ناحيه ي منظومه شمسي قرار گرفته است؛ جايي که دماي آن هيچگاه بيشتر از 240- درجه ي سلسيوس نمي شود. البته دماي اين شبه سياره معمولا از اين هم کمتر است، زيرا در هنگام حرکت در مدار 10500 ساله ي خود، فقط مدت کمي را در فاصله اي نسبتا نزديک به خورشيد مي گذراند.
قدر ظاهري و موقعيت رصدي
:قدر ظاهري «سدنا» حدود 5/20 است و پس از غروب آفتاب، در افق جنوب غربي بين سياره مريخ و زهره ديده مي شود. البته تقريبا با هيچ يک از تلسکوپهاي آماتوري نمي توان اين جرم کم سو را مشاهده کرد! گفتني است قدر ظاهري، يک مقياس نسبي براي سنجش ميزان روشنايي اجرام آسماني است. مثلا قدر ظاهري خورشيد منفي 21 ، ماه شب چهارده منفي 13 و قدر ظاهري نوراني ترين ستاره آسمان، موسوم به «شعراي يماني» (شباهنگ،Sirius) منفي 5/1 است. در اين مقياس، هر چه به سمت اعداد منفي حرکت کنيم، ميزان روشنايي ظاهري جرم آسماني زيادتر مي شود.

منابع :
سدنا دهمين سياره ي منظومه ي شمسي http://esa.pib.ir
سدنا دهمين سياره منظومه شمسي http://www.pdb.ir
کشف دورترين جرم منظومه ي شمسي !! http://www.sharemation.com
سدنا http://daneshnameh.roshd.ir