جنگ تحميلي عراق بر عليه ايران و فانتوم ها

در ابتداي جنگ تحميلي صدام عليه ايران، فانتوم هاي کشورمان (در کنار هليکوپترهاي کبراي هوانيروز) با انجام ماموريتهاي فراوان در جهت کند کردن پيشروي نيروهاي عراقي، نابودي تجهيزات زرهي، حمله به پايگاههاي هوايي الرشيد بغداد، ناصريه، ام القصر و . . . اقدامات بسيار قابل توجهي انجام دادند. بزرگترين عمليات تاريخ خاورميانه شايد در روز اول مهر 1359 به وسيله 140 جنگنده ي فانتوم و اف5 بر ضد پايگاههاي هوايي و نظامي صدام انجام شد. به طوري که تنها در اثر حمله ي 8 فروند جنگنده ي F-4E به پايگاه هوايي الرشيد بغداد، اين پايگاه تا ماهها نتوانست عملياتي شود!

پرواز در ارتفاع پائين در خاک عراق جهت مصون ماندن از ديد رادارهاي عراقي

31 شهريور 1359: F-4E پايگاه هوايي مهرآباد لحظاتي پس از اصابت راکت سوخوي7 عراقي

اين نکته قابل توجه است که در روزهاي ابتدايي حمله صدام به ايران، نيروي رزمي پياده و زرهي آماده در مقابل عراق موجود نبود و ترابري اين نيروها از مراکزي چون لشگر زرهي قزوين تا مناطق غرب و جنوب کشور، روزها به طول مي انجاميد که در اين صورت نيروهاي عراقي به راحتي و بدون مانع قادر مي شدند شهرهاي اهواز، کرمانشاه، ايلام، ماهشهر و . . . را به راحتي به اشغال خود درآورند. در اين ميان پايگاههاي هوايي نوِژه ي همدان و بوشهر (به همراه اف5 هاي پايگاههاي تبريز و اميديه) با فانتوم هاي خود، پيشروي ماشين جنگي صدام را کند کرده و با انجام گاها روزانه 600 سورتي پرواز، شليک موشکهاي ماوريک به ادوات زرهي و تدارکاتي عراق، عملا مانع پيشروي سريع 12 لشگر مجهز عراق شدند. ضمن اينکه با وجود خلبانان بسيار ماهري که در ايالات متحده آموزش ديده بودند، برتري هوايي در اوايل جنگ مطلقا در اختيار ايران بود و نيروي هوايي عراق جز در موارد بسيار معدودي، جرات استفاده از جنگنده هايش را پيدا نمي کرد. نيروي دريايي عراق با کمک ناوچه ي قهرمان پيکان و فانتوم هاي پايگاه بوشهر در 7 آذر 1359 ، نيروي دريايي عراق را تقريبا براي هميشه از صفحه ي روزگار محو کردند. سرلشگر شهيد عباس دوران در اين روز با انجام 9 ساعت پرواز مداوم بر عليه ناوچه هاي عراقي از قهرمانان اين نبرد به شمار مي آيد.

فانتوم پايگاه هوايي بوشهر؛ مجهز شده با موشک ضدکشتي هارپون

کشورمان بارها از قابليت بالاي اين هواپيما در حمل تعداد زيادي بمب بهره گرفت: از جمله مي توان به حملات هوايي فانتوم ها با 22 بمب به پالايشگاهها و مراکز مهم عراق، حمله و نابودي 48 فروند هواپيما بر روي زمين در پايگاههاي سه گانه ي موسوم به H3 در فروردين ماه 1360 توسط 8 فروندF-4D (يکي از بزرگترين ماموريتهايي که به نام فانتوم در جهان ثبت شده است)، حملاتي با بمب هاي 5/1 تني به پادگاني زرهي در شمال بغداد، نابودي ناوچه هاي عراقي در 7 آذر 1359 به وسيله موشکهاي هارپون و . . . اشاره کرد.

عمليات کمان 99

عمليات کمان 99 اولين عمليات هوايي بود که توسط نيروي هوايي ارتش ايران پس از حمله عراق به ايران انجام گرفت. اين عمليات در تاريخ 1 مهر 1359 انجام شد. در اين عمليات 140 هواپيماي ايراني شرکت داشتند که خلبانان ايراني اهداف نظامي ارتش عراق فرودگاه‌ها و آشيانه‌هاي نظامي ارتش عراق در مناطق کرکوک، موصل، رشيد، حبانيه، ناصريه، شعيبيه، کوت و المثني را مورد هدف قرار دادند.
در اين عمليات از جنگنده–بمب‌افکن‌هاي اف-5 و اف-4 براي بمباران و شکاري-رهگيرهاي اف-14 براي محافظت از هواپيماها و بوئينگ 747 و بوئينگ 707 براي سوخت‌رساني و سي-130هرکولس براي جمع‌آوري اطلاعات الکترونيکي براي مشخص کردن محل پايگاههاي موشکي استفاده شد.

کمان 99 بزرگ ترين عمليات تاريخ نيروي هوايي ايران و عملياتي موفق بود و باعث برتري هوايي ارتش ايران در ماه‌هاي آغازين جنگ شد.

تاريخچه

در روز اول جنگ فرودگاه مهرآباد هدف بمباران چند ميگ-23 عراق قرار گرفت و چندين هواپيما منهدم شدند.
در بعد از ظهر روز 31 شهريور سال 1359 نيروي هوايي عراق در عملياتي شبيه به حمله نيروي هوايي اسرائيل که در سال 1967 در جنگ با اعراب با حمله غافلگيرکننده نيروي هوايي مصر را از کار انداخته بود، به پايگاه‌هاي هوايي ايران حمله کرد، با اين تصور که با اين کار نيروي هوايي ايران را از کار خواهد انداخت. اين عمليات موفقيت چنداني براي عراق نداشت و نيروي هوايي ايران آسيب زيادي نديد.

طرح عملياتي البرز

پرسنل نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي (معاونت‌هاي عمليات پايگاه‌ها) با دستور فرمانده نيروي هوايي سرتيپ جواد فکوري شبانه مشغول برنامه‌ريزي براي اجراي طرح عملياتي البرز شدند و طرح عمليات در واپسين دقايق شامگاه 31 شهريور 1359 آماده شد.
اهداف اين عمليات پايگاه‌هاي هوايي، مخازن سوخت و مهمات، پالايشگاه‌ها، آشيانه هواپيماها، پناهگاه‌هاي تعميرات و نگهداري هواپيما، باندهاي پروازي، رادارهاي هدايت کننده هواپيماهاي جنگي، برج هاي مراقبت و مراکز مخابراتي عراق بودند.

ترتيب عمليات چنين بود که در ساعت مقرر تانکر‌هاي سوخت‌رسان در محل ملاقات حضور داشته باشند و ابتدا فانتوم‌هاي پايگاه همدان به پرواز درآيند و بدون سوختگيري هوايي به اهداف خود حمله کنند. دو دقيقه بعد از آنها، فانتوم‌هاي پايگاه تهران به پرواز درآيند و با سوختگيري هوايي، به اهداف خود حمله کنند. دو دقيقه بعد فانتوم‌هاي پايگاه بوشهر به پرواز درآيند و آنها نيز با سوخت‌گيري هوايي به اهداف خود حمله کنند. در همين زمان هم اف-5 هاي پايگاه‌هاي تبريز و دزفول به پرواز در آمده و اهداف خود را بمباران کنند و در اين زمان اف-14 ها از پايگاه‌هاي مربوطه به پرواز در آيند و کار پشتيباني عملياتي را از پشت مرزها به عهده بگيرند.
قرار شد نام عمليات «کمان 99» باشد که نمادي از فرستادن آتش خشم ملت ايران به سوي متجاوز بود به اين معني که تيري در چله کمان گذاشته مي‌شود و تا دور دست ترين نقاط عراق رها مي‌شود، تا يادآور آرش کمانگير باشد. عدد 99 نيز از شمار صفحات طرح عملياتي البرز گرفته شده بود.
براي اجراي اين طرح، خلبانان در هر پايگاه به فرماندهي فراخوانده شدند و تا صبح بر روي برنامه پروازي، نوع ماموريت و مشخص نمودن اهدافي که بايد هدف قرا بگيرد، کار کردند.
خدمه فني تا صبح بيدار بودند تا بمب ام‌ک82 بمب‌هاي MK82/83/84، بمب‌هاي خوشه‌اي، موشک‌هاي ماوريک، موشک‌هاي حرارتي و موشک‌هاي راداري را بر روي جنگنده‌ها بار کنند.

پايگاه‌هاي شرکت کننده در عمليات

قرار بر اين شد که پايگاه‌هاي تهران، همدان و بوشهر با يگان‌هاي اف-4 ( فانتوم) خود و پايگاه‌هاي تبريز و دزفول با يگان‌هاي اف-5 (تايگر) خود در اين عمليات شرکت کنند و پايگاه‌هاي هفتم و هشتم شکاري با يگان‌هاي اف-14 (تامکت) خود کار پشتيباني را برعهده بگيرند.
زمان عمليات هم‌زمان با طلوع آفتاب در سرزمين عراق انتخاب شد تا نور خورشيد صبحگاهي کار هدف‌گيري را براي پدافند هوايي عراق مشکل کند.
منطقه عمليات نيز سرتاسر خاک عراق در حد فاصل مدار 30 درجه شمالي يعني جنوبي ترين مدار در خاک عراق تا شمالي ترين مدار آن که مدار 37 درجه شمالي را شامل مي‌شد.

از کار انداختن پدافند هوايي عراق

ماموريت‌هاي SEAD يا عمليات ضد پدافندهوايي قبل و همزمان با ورود بمب افکن‌ها به خاک عراق انجام شد تا رادارها و پدافندهاي مناطقي که قرار بود به آنها حمله شود، از سر راه بمب افکن ها برداشته شود. با انجام اين کار برتري کامل هوايي از آن خلبانان نيروي هوايي شد و اين باعث شد توان دشمن به ميزان قابل توجهي کاهش پيدا کند.

علت انتخاب اين عمليات

هاشمي رفسنجاني معتقد است در ابتداي جنگ ارتش عراق فاقد قدرت پدافند هوايي مناسب بوده است و به همين دليل نيروي هوايي ايران توانست بدون مزاحمت تاسيسات استراتژيک عراق را مورد حمله قرار دهد.
نيروي هوايي ايران تا انتهاي جنگ از انجام عمليات مشابهي امتناع ورزيد که يکي از دلايل آن تقويت سامانه ضد هوايي ارتش عراق بوده است.

انجام عمليات

بامداد روز يکم مهر ماه سال 1359 درحالي که بيش از 10 ساعت از هجوم هواپيماهاي عراق به ايران نمي‌گذشت، با ابلاغ رمز «کمان 99» به پايگاه‌هاي هوايي، عمليات آغاز شد.
پايگاه بوشهر که تا به آن روز پرواز 40 فروند فانتوم را با هم تجربه نکرده بود، آماده بود. هواپيماها برروي باند پروازي قرار گرفتند و يکي پس از ديگري در دل آسمان جاي گرفتند. بعد از سوختگيري هوايي، به سمت اهداف حرکت کردند. در آسمان بغداد به خاطر اين که اين اولين عمليات بزرگ نيروي هوايي بود، ناهماهنگي بوجود آمده بود. به شکلي که وقتي هواپيماهاي پايگاه بوشهر به آن جا رسيدند، هواپيماهاي ديگر از ارتفاع بالاتر درحال بمباران بودند که خلبانان ايراني با مانورهايي خود را در امان نگاه داشته و اهداف مورد نظر را بمباران کردند.
موج دوم حملات آغاز شد. پايگاه تهران حمله‌اي ديگر را آغاز نمود که بر اساس آن هشت فروند فانتوم هر کدام به 6 بمب MK82، چهار بمب و موشک هاي راداري مسلح شدند و به همراه يک فروند فانتوم شناسايي به قصد بمباران پايگاه هوايي الرشيد در جنوب بغداد و فرودگاه بين المللي بغداد به پرواز در آمدند.
قبل از ورود به خاک عراق، فانتوم ها به دودسته تقسيم شدند و با کم کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. وقتي به بغداد رسيدند، پدافند عراق که از حمله آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفته بودند و دودهاي ناشي از آن آسمان را پوشانده بود. خلبانان نيروي هوايي به سمت اهداف خود در پايگاه الرشيد و فرودگاه بغداد شيرجه رفتند و تمام بمب هاي خود را بر روي اهداف ريختند که در نتيجه آن باند فرودگاه، ساختمان هاي آن و ماشين آلاتي که در آن قرار داشت، تقريبا منهدم شد.

وضعيت عراق بعد از پايان عمليات

تمامي اهداف از پيش تعيين شده در خاک عراق کوبيده شد و هيچ منطقه عملياتي از قلم نيفتاد. در اين عمليات: پايگاه‌هاي هوايي الرشيد بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نينوا، ناصريه در استان ذيقار، شعيبه در استان بصره، پايگاه هوايي کرکوک در استان کرکوک، پايگاه‌هاي هوايي حبانيه شامل دو پايگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پايگاه هوايي ام‌القصر، فرودگاه بين‌المللي بغداد و فرودگاه المثني، توسط بمب افکن هاي ايراني بمباران شد.
هر دو باند پروازي پايگاه کرکوک، پالايشگاه‌هاي نفت کرکوک و بصره، فرودگاه حبانيه شمالي، فرودگاه المثني، پل هاي ارتباطي تنومه و بصره و چاه‌هاي نفت باباگرگر و مخازن نفت موصل و تاسيسات گازي کرکوک، تنها قسمتي از خسارت هاي وارد به عراق بود.
با انجام اين عمليات، نيروي هوايي عراق بيش از 55 درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت ها پايگاه‌هاي هوايي آنان قادر به استفاده از تمام يا بخشي از توان خود نبودند. پايگاه هوايي الرشيد به عنوان يکي از مهم ترين پايگاه‌هاي هوايي عراق، تا 69 روز نتوانست عملياتي شود.

پايگاه‌هاي هوايي شرکت کننده و اهداف هر کدام

48 فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن F5E از پايگاه هوايي تبريز به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي موصل را در هم کوبيدند.
40 فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن F5E از پايگاه هوايي دزفول به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي ناصريه را در هم کوبيدند.
16 فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن فانتوم از پايگاه همدان به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي کوت را در هم کوبيدند.
12 فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن فانتوم از پايگاه بوشهر به پرواز در آمدند و پايگاه هوايي شعيبه را در هم کوبيدند.
12 فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن فانتوم از پايگاه همدان به پرواز درآمدند و پايگاه هوايي الرشيد در نزديکي بغداد را بمباران کردند.
هواپيماي جنگنده بمب افکن فانتوم از پايگاه بوشهر به پرواز در آمدند و فرودگاه بغداد و پايگاه شمالي حبانيه را در غرب بغداد در هم کوبيدند.
براي اين عمليات جمعاً 380 نفر از پرسنل نيروي هوايي با 200 فروند جنگنده بمب افکن به پرواز در آمدند که 140 هواپيما از مرز عبور کرد.
در اين روز نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با 300 پرواز عملياتي باعث شدند ارتش عراق در بکارگيري نيروهايش دچار مشکل شود و با از دست دادن آزادي عمل، نيروي زميني خود را بدون پشتيباني هوايي در صحنه نبرد در مناطق اشغالي ايران، به حال خود رها کند.
منابع تحقيق :
Fa.wikipedia.org
www.fas.org
military.blogfa.com
www.air.blogfa.com
منبع: انجمن هوافضا www.air-mag.blogsky.com
/ن