فانتوم ها در عمليات سلطان

نيروي هوايي عراق در سالهاي آخر دهه 1970 ميلادي قرادادهايي جهت خريد و بکارگيري جنگنده هاي ميراژ اف 1 با فرانسه منعقد کرده بود . با آغاز کار ساخت اين جنگنده ها در فرانسه و نزديک شدن زمان تحويل آنها تعداد 47 متخصص فرانسوي به همراه تعداي جنگنده Mirage F1C در پايگاه هوايي الهوريه (در نزديکي بصره) مستقر شدند تا کار آموزش خلبانان عراقي براي پرواز با Mirage F1EQ را شروع نمايند . اين تحولات از چشمان مسئولان نيروي هوايي کشورمان پنهان نمانده بود و آنان نيز اطلاع دقيقي از ماجرا داشتند . نيروي هوايي بي ميل نبود تا با انجام حمله اي به پايگاه هوايي الهوريه کار آموزش عراقيها بر روي ميراژ را متوقف کند و همچنين خوش آمدي نيز به ورود فرانسوي ها به جنگ گفته باشد . بنابر اين طرحي براي انجام يک عمليات عمقي توسط نيروي هوايي و حمله به پايگاه هوايي الهوريه ريخته شد . در اين طرح که با نام عمليت سلطان شناخته ميشد قرار بود تا تعداد قابل توجهي جنگنده بمب افکن F-4 فانتوم تا عمق 300 کيلومتري عراق نفوذ کنند و آن پايگاه هوايي را نابود کنند .طراحان اصلي اين عمليات سرهنگ افشار و سرگرد شوقي بودند . مطابق اين طرح، قرار بود 6 فروند جنگنده F-4E ، هر کدام مسلح به 12 بمب MK-82 (متعلق به اسکادران هاي 31 و 32 شکاري تاکتيکي مستقر در پايگاه شهيد نوژه همدان ) به هدف حمله نمايند . براي اين حمله تصميم گرفته شده بود تا جنگنده ها از شمال عراق به هدف نزديک شوند ( بر خلاف معمول هميشه که جنگنده ها از غرب عراق وارد آسمان اين کشور ميشدند ) . اين تغيير مسير به جنگنده ها اين امکان را ميداد که از خطر قرار گرفتن در برد 12 سايت از 16 سايت موشکي شناخته شده SA-2 ، SA-3 و SA-6 مستقر در منطقه پرهيز نمايند ، همچنين اين تغيير مسير باعث ميشد تا جنگنده ها در مسير گشت هاي هوايي شناخته شده جنگنده هاي عراقي که عمدتا با MiG-21 بر روي شهر موصل صورت ميگرفت قرار نگيرند .

يك فانتوم در حال شكستن ديوار صوتي

با اين وجود ، بارگيري جنگنده هاي فانتوم با بمبهاي 500 پوندي (آن هم به تعداد 12 تير براي هر جنگنده) باعث ميشد تا وزن هواپيما شديدا افزايش يابد و به تبع آن جنگنده ها نتوانند با تکيه بر سوخت داخلي خود و مخازن سوخت اضافه ماموريت را به سلامت انجام دهند ، از اين رو نياز به سوختگيري هوايي در بين مسير احساس ميشد . بنابر اين قرار شد تا 2 فروند هواپيماي تانکر 707 به همراه گروه پروازي به داخل عراق وارد شوند و کار سوخترساني به فانتومها را انجام دهند . براي محافظت از تانکرها هم قرار شد 2 فروند جنگنده F-14A تامکت (متعلق به گردان 81 شکاري تاکتيکي پايگاه هشتم شکاري اصفهان) در گروه پروازي حضور داشته باشند . اين ماموريت يکي از معدود ماموريتهايي بود که هواپيماهاي تانکر و جنگنده هاي تامکت به طور رسمي اجازه يافتند تا وارد خاک عراق شوند.
براي حفظ اصل غافلگيري و شوکه کردن عراقيها ، تصميم بر آن شد تا گروه پروازي سلطان (شامل تانکرها ، فانتومها و تامکتها) بعد از عبور از فضاي هوايي ترکيه وارد آسمان عراق شوند . اين آخرين باري نبود که جنگنده هاي نيروي هوايي از آسمان ترکيه استفاده ميکردند .
بعد از انجام همه مقدمات ، روز موعود فرا رسيد و نيروي هوايي براي اجراي عمليات سلطان کاملا آماده بود . قبل از شروع عمليات سرهنگ افشار ماموريت را براي خلبانهاي شرکت کننده کاملا تشريح کرد. وي ابتدا خلبانان فانتومها را نسبت به ماموريت توجيه کرد و در خلال آن به خلبانان گفت که آنها بايد بر روي اصول پروازي تمرکز کنند ، همديگر را در ديد داشته باشند ، هدف را پيدا کرده و منهدم نمايند و سپس بعد از توجيه کردن خلبانان تامکتها خطاب به آنها تاکيد کرد که آنها ميبايست به همراه تامکتهايشان در کنار تانکر ها بمانند و از آنها کاملا محافظت کنند، چون اگر تانکر ها از بين بروند همه چيز از بين خواهد رفت . خود سرهنگ افشار قرار بود تا شخصا در عمليات حضور داشته باشد و از درون يکي از تانکرها عمليات را فرماندهي کند .

سحرگاه روز 29 اکتبر 1980 ، پايگاه دوم شکاري تبريز ، شاهد برخاست 3 فروند تانکر 707 (1 فروند ذخيره) ، 8 فروند جنگنده فانتوم (2 فروند ذخيره) و 3 فروند جنگنده تامکت (1 فروند ذخيره) بود . هواپيماها در جنوب اروميه به يکديگر ملحق شدند و با حرکت در ارتفاع پايين و در پناه کوهها خود را از ديد رادارهاي عراقي مخفي کردند . قبل از ورود به آسمان ترکيه تمام هواپيماهاي ذخيره به پايگاه بازگشتند . سپس بقيه هواپيماها که اکنون 10 فروند ميشدند گروه پروازي سلطان را تشکيل دادند . اين گروه پروازي شامل 6 فروند جنگنده فانتوم با اسامي سلطان 1 تا سلطان 6 ، 2 فروند جنگنده تامکت با اسامي سلطان 7 و سلطان 8 و 2 فروند هواپيماي تانکر 707 با اسامي سلطان 9 و 10 بود . ليدر دسته فانتومها ، سلطان 1 به خلباني سرگرد شوقي بود ، ليدر تامکتها تامکت سلطان 7 به خلباني کاپيتان صدقي بود و همبال (وينگ من ) او تامکت سلطان 8 به خلباني کاپيتان تايبي بود. سرهنگ افشار نيز درون تانکر سلطان 9 قرار داشت و از آنجا عمليات را فرماندهي ميکرد. هواپيماهاي گروه پروازي سلطان به مسير خود ادامه دادند و وارد آسمان ترکيه شدند و دقايقي به طي مسير در آسمان ترکيه ادامه دادند ، سپس فضاي هوايي ترکيه را ترک کرده و وارد آسمان عراق شدند و در پناه کوههاي جبل سينجار به حرکت ادامه دادند ، سپس تمام جنگنده ها يکبار ديگر در آسمان سوختگيري کردند . پس از سوختگيري فانتومها راهي هدف شدند ،در حاليکه تانکرها و تامکتها در همان منطقه شروع به چرخيدن کردند و منتظر آنها ماندند .
جنگنده هاي فانتوم پس از دقايقي توانستند تا بدون مشکل به هدف نزديک شوند و با رها کردن بمب هاي خود آنجا را به جهنمي از آتش بدل نمايند . در همان زماني که فانتومها مشغول بمباران پايگاه هوايي الهوريه و سپس برگشت به سمت تانکرها بودند، رادار يکي از تامکتها 4 جنگنده عراقي را در 70 کيلومتري تانکرها شناسايي کرد . با استفاده از تجهيزات شناخت دوست از دشمن ، مشخص شد که جنگنده هاي عراقي از نوع ميگ 23فلانكر هستند. خبر حضور جنگنده هاي عراقي سريعا به اطلاع سرهنگ افشار رسيد . افشار ميدانست که اکنون ميگ 23 ها در منطقه اي بين تانکرها و فانتومها پرواز ميکردند و اگر چه تاکنون متوجه حضور هيچ يک از هواپيماهاي ايراني نشده بودند ، اما امکان دارد که فانتومها در سر راه برگشت به سمت تانکرها به آنها بر بخورند و مشکلاتي برايشان بوجود آيد ، در شرايط عادي جنگنده هاي فانتوم مشکلي در رويارويي با جنگنده هاي عراقي نداشتند اما در چنين ماموريتي سوخت به مانند زندگي بود و رسيدن جنگنده هاي فانتوم به تانکر ها بدون هيچ تغيير مسير يا برخورد به دشمن ضروري مينمود ، همچنين هيچ کدام از فانتومها به موشک هوا به هوا مجهز نبودند . از اين رو سرهنگ افشار به 2 فروند تامکتي که در معيت تانکرها پرواز ميکردند دستور داد تا ميگ 23 ها را رهگيري کنند و پيش از رسيدن آنها به جنگنده هاي فانتوم ، نابودشان کنند.
تامكتها بدون هيچ گونه تلفاتي و البته با مهارتي واقعا مثال زدني فلانكرها را نابود كردند.
بعد از عمليات مشخص شد که فانتومهايي که به پايگاه هوايي الهوريه حمله کرده بودند ، علاوه بر وارد کردن خسارات جدي توانسته اند تا 2 فروند ميگ 21 و يک فروند Mi-8 را نيز بر روي زمين از بين ببرند . همچنين حداقل يک متخصص فرانسوي در جريان حمله به هلاکت رسيد و يک نفر ديگر نيز زخمي شد . بعد از اين جريان تمامي متخصصان فرانسوي به فرانسه بازگشتند . همچنين بعدا مشخص شد که 3 خلبان از 4 خلباني که ميگ 23 هايشان توسط صدقي ساقط شده بود کشته شده اند که از جمله آنان ميتوان به کاپيتان احمد صباح (شکارچي 2 فروند F-5E ايراني در روز اول جنگ) اشاره کرد .

نکات تکميلي

بيشتر مدلهاي فانتوم در کشورمان E و تعداد کمي (حدود 20 فروند) نيز از مدل D هستند.
15 فروند RF-4E تا زمان وقوع انقلاب 1357 به ايران تحويل شده بود. بسياري از آنان در جريان جنگ از بين رفتند و به اعتقاد کارشناسان نظامي مجله Aviation Week تنها يک يا دو فروند از آنها قادر به پرواز مي باشند.
بيش از 30 فروند فانتوم خريداري شده کشورمان، پس از انقلاب هيچگاه تحويل نشدند.
آمار دقيقي از ميزان فانتوم هاي ساقط شده در جنگ از سوي مسئولان مربوطه ارائه نشده است اما کارشناسان مجله Aviation Week به تعداد حدود 70 فروند اشاره دارند.
بنا به گفته ي يکي از خلبانان پايگاه نوژه ي همدان، در سال 1367 و در زمان اجراي آتش بس، تنها 12 فروند فانتوم (در کل کشور) قادر به پرواز بودند و اين در حالي بود که رژيم صدام در آن روزها با بهره گيري از پشتيباني بي دريغ دولتهاي روسيه، فرانسه و چين، 714 فروند جنگنده ي آماده ي پرواز داشت. (از قبيل: ميگهاي 21، 23، 25، 27 و 29 ؛ سوخوي20، 22، 24 و 25 ؛ توپالف16 و 22 ؛ آواکس ايليوشين76 و F-7 ساخت چين)
رادار قديمي هواپيماهاي فانتوم در بسيار از کشورها جايگزين شده است. در آلمان رادار اف18 و در اسرائيل نيز رادار ساخت صنايع الکترونيک البيت به جاي رادار قديمي و پرهزينه ي APQ-120 نشسته است. ترکيه نيز حدود 50 فروند هواپيماي فانتوم خود را توسط صنايع هوافضاي اسرائيل به روز کرده و بسياري از ادوات آنالوگ کابين F-4E هايش توسط اسرائيل با نمونه هاي ديجيتال اسرائيلي، تعويض نموده است.

تصويري استثنايي از کابين F-4E ارتقا يافته با پردازشگر پنتيوم و

سنسورهاي ساخت صاايران - سيستم آلتيمتر اصلاح شده و . . .
رادار اسرائيلي فانتوم (بنا به ادعاي سايت مربوطه) دو برابر رادار اصلي، برد دارد.
بسياري از کشورهاي کاربر فانتوم (F4) و تايگر (F5)، هواپيماهاي F-15 و F-16 را جانشين کرده اند. نيروي هوايي ترکيه در قالب قراردادي، دهها فروند از F-16C/D را در داخل ترکيه مونتاژ مي کند. اردن نيز به جاي F-5A/B خريداري شده از ايران (قبل از انقلاب)، هواپيماهاي F-16C/D را خريداري کرده است.
اسرائيل نيز پس از درگيري هاي سالهاي 1980 تا 1983 با لبنان، سوريه و حمله به تاسيسات ساخت بمب اتمي عراق (عمليات Opera با استفاده از جنگنده هاي اف15 و اف16) نقش برتري هوايي فانتوم را به اف15 (که در اسرئيل به آنها باز2000 گفته مي شود) سپرده است. اف15 هاي اسرائيلي تاکنون دهها فروند از ميگهاي 21 ، 23 و 25 سوري را به راحتي و بدون حتي يک مورد تلفات، سرنگون کرده اند.
کشور ما نيز در زمان قبل از انقلاب، سفارش 300 فروند F-16A/B را به ايالات متحده داده بود. قرار بود 140 فروند F-16A به صورت آماده و 160 فروند F-16B در صنايع هساي اصفهان (هواپيماسازي ايران) مونتاژ شوند. تا سال 1357 تنها 2 فروند F-16A به ايران جهت پروازهاي آزمايشي تحويل شدند و مابقي آنها پس از لغو قرارداد توسط دولت موقت، به نيروي هوايي اسرائيل فروخته شدند. (وجود دو فروند اف-16 در ايران، مورد ترديد برخي کارشناسان قرار دارد)
منابع تحقيق :
Fa.wikipedia.org
www.fas.org
military.blogfa.com
www.air.blogfa.com
منبع:انجمن هوافضا www.air-mag.blogsky.com
/ن