ميدان مغناطيسي مريخ چهار ميليارد سال پيش از بين رفته است .
آيا شما مي توانيد ميدان مغناطيسي يک سياره را مثل کليد برق قطع و وصل کنيد ؟ « جعفر ارکاني حامد » ، استاد ايراني دانشگاه تورنتو، معتقد است يک سيارک چهار ميليارد سال قبل اين کار را با مريخ انجام داده است ! دانشمند معتقدند مريخ نيز زماني همانند زمين داراي يک ميدان مغناطيسي بوده که احتمالا از جريان هاي کنوکسيون ( هم رفتي ) هسته آن منشا گرفته بود . اطلاعات ثبت شده از بررسي عوارض سطح مريخ نشان مي دهد که ميدان مغناطيسي اين سياره چند ميليارد سال پيش ناگهان از بين رفته و پژوهشگران بر سر توضيح آن اختلاف نظر دارند .
بنا به نظريه اي که به تازگي از سوي دکتر جعفر ارکاني حامد ، سياره شناس برجسته ايراني و عضو فرهنگستان علوم کانادا ارائه شده ، کشش جاذبه اي يک يا چند سيارک که سال ها گرداگرد سياره سرخ مي چرخيده و احتمالا حدود چهار ميليارد سال نابود شده اند ، با تاثير بر جريان هاي مواد دروني مريخ ، بيشترين نقش را در ايجاد ميدان مغناطيسي آن داشته اند .
دکتر ارکاني حامد ، دانشگر ايراني مقيم کانادا در تشريح يافته هاي اخير گروه تحقيقاتي اش در خصوص ميدان مغناطيسي مريخ مي گويد : « منشا ميدان مغناطيسي عظيم زمين در هسته آن است که از آهن مذاب تشکيل شده است که حرکات آن باعث ايجاد اين ميدان مغناطيسي مي شود . بررسي سنگ ها و عوارض سطح مريخ نشان مي دهد که در مريخ نيز چنين ميدان مغناطيسي وجود داشته که حدود چهار ميليارد سال قبل از بين رفته است » .
عضو انجمن سلطنتي نجوم انگلستان مي گويد : « يکي از دلايل اين امر اين است که هسته مريخ کوچک يا منجمد شده يا به هر دليلي ديگر نتوانسته ميدان مغناطيسي را حفظ کند ؛ مثلا اگر ترکيب مواد دروني سياره از نظر شيميايي به نقطه اي برسد که هنگام انجماد همه اجزاي آن با هم منجمد شوند ( نقطه يوتکنيک ) ، نمي تواند انرژي لازم ميدان مغناطيسي را ايجاد کند » .
« اگر چه نا خالصي را با هم ترکيب ( مذاب ) و آن ها را منجمد کنيد ، ماده اصلي ( خالص ) منجمد شده و نا خالصي ها بر جاي مي مانند و ما معتقديم درباره زمين اين اتفاق مي افتد . هسته زمين عمدتا از آهن تشکيل شده و حدود 10 درصد نا خالصي دارد ، به تدريج در حال سرد شدن است و بنابراين مقدار زيادي از ترکيب آن که آهن است ، منجمد مي شود ، ولي نا خالصي هاي موجود بر جاي مي مانند و چون وزن مخصوص آن ها کمتر است ، به بخش هاي فوقاني صعود مي کنند . اين کنوکسيون ايجاد شده به ميدان مغناطيسي انرژي مي دهد ، اگر در موقع منجمد شدن اين نا خالصي ها با هم منجمد شوند ، چنين کنوکسيوني به وجود نيامده ، براي همين ميدان مغناطيسي وجود نخواهد داشت . »
دکتر ارکاني حامد مي گويد : « برخي بر اين باورند که ممکن است در مورد مريخ هم چنين اتفاقي افتاده باشد ؛ يعني هسته مريخ از نظر شيميايي به نقطه اي رسيده باشد که همه اجزاي آن با هم منجمد شده و نا خالصي باقي نمانده باشد . اين حالت در شرايطي بسيار ويژه رخ مي دهد که احتمال آن بسيار ضعيف است . بسيار مشکل است که بپذيريم يک سياره تنها در مدت پانصد ميليون سال اول فعال بوده و بعد متوقف شده است . »
« ساز و کار ديگري که مطرح کرديم اين است که ميدان مغناطيسي مريخ از تغيير کنوکسيون ناشي نشده ، بلکه ممکن است جزر و مد هايي که از چرخش يک يا چند سيارک پيرامون آن ايجاد مي شده با تاثير بر ترکيبات دروني هسته مريخ و خارج کردن آن از حالت کروي به حالت بيضي ( تخم مرغي ) همانند يک دينام سبب ايجاد ميدان مغناطيسي در آن سياره شده باشند » .
عضو موسس فرهنگستان علوم ايران و عضو فرهنگستان علوم کانادا با بيان اين که آزمايش هاي انجام شده ، امکان ايجاد ميدان مغناطيسي در اثر جاذبه اجرام خارجي را اثبات کرده است ، اضافه مي کند : « نظريه ما با توجه به نتايج اين آزمايش ها و همچنين وجود سيارک هايي در اطراف مريخ که مي توانسته اند منشا ايجاد جزر و مد و وارد کردن نيرو به هسته مريخ باشند مطرح شده است . جالب اين جا است که اين سيارک ها حدود چهار ميليارد سال پيش روي مريخ افتاده اند و همين همزماني بين نابودي اين سيارک ها و از بين رفتن ميدان مغناطيسي مريخ که مطمئنا نمي تواند تصادفي باشد ، نظريه پيشنهادي ما درباره تاثير آن ها در ايجاد و حفظ ميدان مغناطيسي مريخ را تقويت مي کند » .
« البته تئوري هاي ديگري هم در اين ارتباط وجود دارد ، ولي هيچ کدام توجيهي براي بين رفتن ميدان مغناطيسي مريخ درست در چهار ميليارد سال پيش يعني زمان سقوط سيارک ها ندارند » .
دکتر ارکاني حامد که سه سال پيش نيز با ارائه يافته هاي جالب خود مبني بر تغيير موقعيت قطب هاي اوليه سياره سرخ در ميليارد ها سال قبل ، توجه محافل علمي و خبري را به گذشته نه چندان آرام سياره سرخ جلب کرده بود در خصوص ادامه آن تحقيقات خاطر نشان کرد : « بنا بر آن تحقيقات ، محور دوران سياره مريخ در چهار ميليارد سال گذشته ، حدود 60 تا 70 درجه تغيير کرده و به همين نسبت به محل خط استواي اين سياره نيز دستخوش تغيير شده است . در آن تحقيق با بررسي موقعيت پنج گودال برخوردي عظيم بر سطح سياره مريخ به نام « آرگيري » ، « هلاس » ، « اوتوپيا » ، « تائوماسيا » و « ايسيديس » که قطر برخي از آن ها حدود سه هزار کيلومتر است ، دريافتيم که همه اين گودال ها روي قوس دايره فرضي بزرگي قرار دارند که مي تواند منطبق بر خط استواي مريخ در آن زمان بوده باشد . »
« اين بررسي ها در سه چهار سال اخير هم ادامه داشت و اتفاقا يکي از دانشجويانم تحقيقات رساله اش را در اين زمينه به پايان برد . پژوهشگران ديگري هم اين مساله را دنبال و محل هاي احتمالي را معرفي کرده اند . البته در مورد ميزان تغيير محور دوران مريخ اختلاف است ، برخي آن را 25 درجه ، بعضي ، 30 درجه ، 40 درجه ، 120 درجه و ... مي دانند ولي اصل تغيير محور را همه قبول دارند . البته مساله تغيير قطب ها ارتباطي با از بين رفتن ميدان مغناطيسي که موضوع تحقيقات اخير ماست ، ندارد » .
منبع:مجله دانشمند
/خ