خانواده هاي زبان هاي جهان

در سال 2000، برابر محاسبه ي زبانشناسان، بيش از شش هزار زبان در سراسر جهان استفاده مي شده است که بيشتر آنها را ده هزار نفر يا کمتر بکار مي برده اند. اين تعداد تا سال 2100 يعني در گذرِ تنها يک قرن نصف خواهد شد. ”يعني هر دوازده روز = مرگ يک زبان“. بسياري از فرهنگ هاي بومي و ملي نيز همراه با اين زبان ها به موزه ي تاريخ سپرده خواهد شد. زبان هايي که تعداد سخنگويان بدانها بسيار است (مانند زبان فارسي)ديرتر فراموش خواهند شد. بسياري معتقدند که زبان هايي باقي خواهد ماند که خاستگاه آنها مهد فن آوري يا اقتصاد باشدبيشتر بر اين باورند که زباني که مردمِ آن بدان عشق ورزند نيز هرگز نخواهد مرد.
براي دسته بندي زبان ها از ديدگاه زبان شناسي، دو شيوه مرسوم است:
شيوه ي وابسته به گونه شناسي (Typology ) در اين شيوه، زبان ها بر پايه ساختار شان دسته بندي مي شوند. در اين روش، براي نمونه، زبان انگليسي و زبان چيني که هر دو از واژه پردازيِ ”فاعل- فعل- مفعول“ پيروي مي کنند، در يک گروه قرار مي گيرند.
شيوه ي زادگاني (Genetic) : در اين شيوه، زبان ها برپايه ي روند شکل گيري و برمبناي تاريخي دسته بندي مي شوند. اين روش، بسيار پيچيده تر و علمي تر از شيوه ي وابسته به گونه شناسي است. در شيوه ي زادگاني، گروهي از دانش ها همچون باستان شناسي ، مردم شناسي ، تاريخ، و... توسط زبانشناسان بخدمت گرفته مي شود. خانواده هاي زبان ها نيز با استفاده از همين شيوه دسته بندي شده اند.

خانواده هاي زبان هاي آفريقائي

زبان هاي آفريقايي
گروه بزرگي از خانوانده هاي زبان هايي که بومي آفريقا هستند و يا ريشه آفريقايي دارند. بيش از هزار زبان، در اين گروه بزرگ جاي مي گيرند؛ البته، در اين ميان، تنها 50 زبان وجود دارد که بيش از 500000 نفر بدان سخن مي گويند و بقيه زبان ها، تنها در ميان يک قبيله يا در يک منطقه کوچک رايج است.
بدون در نظر گرفتن زبان عربي ، زبان هاي سوواحيلي (با پنجاه ميليون نفر) و هُوسايي (با 22 ميليون نفر)، رايج ترين زبان هاي آفريقايي به شمار مي روند.
ژورف گرينبرگ ، زبان شناس آمريکايي، در سال 1963 براي اولين بار، دسته بندي جامعي از خانواده هاي زبان هاي آفريقايي ارايه داد:

1)خانواده زبان هاي نيجر- کنگو

اين گروه، بزرگترين خانواده زبان هاي آفريقايي به شمار مي رود. بيش از 400 ميليون نفر در آفريقا به زبان هاي نيجر- کنگو سخن مي گويند.

2)خانواده زبان هاي آفريقاسيايي

(3خانواده زبان هاي نيل و صحرايي

:18 تا 30 ميليون نفري که به يکي از زبان هاي اين خانواده سخن مي گويند، در خاور صحراي بزرگ آفريقا ، شمال دره نيل ، و اطراف درياچه ويکتوريا ساکن هستند.

4)خانواده زبان هاي خويسان

خانواده ي کويسان تنها 12 زبان را در بر مي گيرد، 200 تا 300 هزار نفر بدانها سخن مي گويند

خانواده زبان هاي نيجر- کنگو

اين گروه، بزرگترين خانواده زبان هاي آفريقايي به شمار مي رود. بيش از 400 ميليون نفر در آفريقا به زبان هاي نيجر- کنگو سخن مي گويند.
زبان مادر نيجر- کنگو، 5000 هزار سال پيش وجود داشته و پس از آن، به تدريج به هفت زير گروه تقسيم شده است. اين هفت زير گروه را ما امروزه به نام هاي بنو- کنگو ، آتلانتيک غربي ، مانده، ولتايي، کوا، آداماوا و کُردوفاني مي شناسيم.
زبان بنو- کنگو ، مهمترين زير گروه خانواده زبان هاي نيجر- کنگواست. بيش از نود ميليون نفر، به يکي از شاخه هاي اين زير گروه، به نام «بانتو»، سخن مي گويند. زبان هاي «زولو» ، «سوواحيلي» و «کيکنگو» جزو شاخه بانتو هستند.
همه زبان هاي خانواده نيجر- کنگو، به استثناي سوواحيلي و فولفولده ، آهنگين (يا بقول زبان شناسان Tonal يا نواختي) است. بدين معني که با تغيير آهنگ بيان، معني واژه تغيير مي کند. براي نمونه، در زبان Yoruba ، واژه «بي»، اگر با آهنگ متوسط خوانده شود، يعني زاياندن بچهبا» را اگر با آهنگ بالا بخوانيم، يعني "رودخانه" و اگر با آهنگ پايين بخوانيم، يعني "بز"!
در زبان هاي زيرگروه بنو- کنگو ، پيشوندها و پسوندها نقش مهمي ايفا مي کنند. چنانکه پيشوند هاي فعل ، نشاندهنده «چه کسي»، «چه هنگام» و «چه چيزي» هستند و پسوندها، بيشتر نقش دستوري دارند (مثلا صيغه مجهول مي سازند و...). براي نمونه، در زبان سوواحيلي، جمله «او دارد براي من غذا مي پزد» را با يک کلمه، مي توان گفت : «آنانيپيکيا»!!
همچنين، مفرد يا جمع بودن اسم را پيشوند آن معين مي کند. براي نمونه، m و wa در زبان سوواحيلي و نيز umu و aba در زبان زولو به ترتيب، نشانه مفرد و جمع هستند. اکنون با در نظر گرفتن ريشه tu (به معناي فرد) مي توان حدس زد که در زبان سوواحيلي، mtu يعني يک نفر و watu يعني مردم. همچنين در زبان زولو، umutu يعني يک نفر و abatu يعني مردم.
نکته جالب توجه ديگر، اين است که همه اجزاي سخن (parts of speech) در زبان هاي شاخه بانتو، از نظر دستوري، با اسم هماهنگي دارند. براي نمونه، جمله « اين صندليِ خوب، شکسته است» در زبان سوواحيلي اينگونه بيان مي شود: "kiti hiki kizuri kimevunjika" و جمله «اين صندلي هاي خوب، شکسته اند" اينگونه: "viti hivi vizuri vimevunjika".
در زير زبان هاي مهم خانواده ي نيجر کنگو در يک جدول آمده است:
(قابلگي) و اگر با آهنگ آرام خوانده شود، يعني بالا آوردن (استفراق کردن) و اگر با آهنگ بالا خوانده شود، يعني پرسيدن! در زبان بامبارا، واژه «
Mande Branch
Mende : Malinke : Bambara : Dyula : Soninke
Susu : Kpelle : Vai : Loma
West Atlantic Branch
Fulani : Wolof : Serer : Dyola : Temne : Kissi
Gola : Balante
Voltaic Branch
Mossi : Gurma : Dagomba : Kabre
Senufo : Bariba
Kwa Branch
Yoruba : Ibo : Ewe : Twi : Fanti : Ga
Adangme : Fon : Edo : Urhobo : Idoma
Nupe : Agni : Baule : Kru : Grebo : Bassa
Bantu Branch
Swahili : Luba : Kongo : Lingala : Mongo : Ruanda
Rundi : Kikuyu : Kamba : Sukuma : Nyamwezi
Hehe : Chagga : Makonde : Yao : Ganda
Nkole : Chiga : Gisu : Toro : Nyoro : Nyanja
Tumbuka : Bemba : Tonga : Lozi : Lwena
Lunda : Shona : Fang : Bulu : Yaundé : Duala
Bubi : Mbundu : Chokwe : Ambo : Herero
Makua : Thonga : Sotho : Tswana : Pedi
Swazi : Zulu : Matebele : Xhosa : Venda
Efik Branch
Efik : Ibibio : Tiv
Adamawan Branch
Mbum
Eastern Branch
Zande : Sango : Gbaya : Banda
Ijo Branch
Ijo

خانواده زبان هاي آفريقاسيايي

حدود 200 ميليون نفر در شمال آفريقا، اتيوپي، اريتره و پيرامون درياچه چاد، به اين زبان سخن مي گويند. اين خانواده، به پنج زيرگروه زبان هاي «چادي»، «سامي»، «بربري»، «کوشي» و «مصري» تقسيم مي شود. زبان مادر اين خانواده که «سامي باستان» ناميده مي شود، حدود 6000 سال پيش، شروع به تقسيم شدن نمود.
خانواده ي زبان هاي آفريقاسيايي 250 زبان را دربر گرفته و به زير خانواده هاي زير تقسيم مي شود:
1)ساميعربي ، عبري (زبان رسمي فلسطين اشغالي)، امحاري (زبان رسمي اتيوپي)، و زبان هاي باستاني چون آشوري و بابلي، آکدي، آرامي (که حضرت عيسي بدان سخن مي گفت)، فينيقيه اي ، و...
2)مصرياين زبان در حال حاضر وجود ندارد. شايد چون کساني مثل فردوسي، حافظ، سعدي، و... در مصر وجود نداشتند تا زبان ملت شان را حفظ کنند. آخرين گويش از زبان مصري که قبطي (Coptic) نام داشت در حدود قرن چهاردهم ميلادي از ميان رفت و اکنون مصريان به زبان عربي که زباني سامي است سخن مي گويند.
3)بربرياين زيرخانواده، زبان توارق (Tuareg) و ديگر زبان هاي شمال و شمال باختري آفريقا را شامل مي شود. بيشتر کساني که به زبان هاي بربري سخن مي گويند، عربي را نيز مي دانند و حتي زبان بربري را نيز با خط عربي مي نويسند.
4)کوشيزبان اُرومينگا (در کنيا و جنوب اتيوپي) که با خط اتيوپيايي نوشته مي شود و زبان سومالي که با البفاي لاتين نوشته مي شود، جزو اين زيرخانواده است.
5)چادياين زيرخانواده در آفريقاي مرکزي و باختري رايج است. مهمترين زبان اين زيرگروه، ”هوسايي“ است که زبان مادري ساکنان شمال نيجريه و مناطق اطراف آن است. اهميت اين زبان در اين است که بسياري از مردم نواحي مرکزي و باختري آفريقا که به زبان هاي ديگري سخن مي گويند نيز زبان هوسايي را نيز مي دانند. زبان هوسايي بطور سنتي با خط عربي نوشته مي شد، اما در گذر قرن بيستم اين خط به تدريج جاي خود را به خط لاتين داد.

خانواده زبان هاي نيل و صحرايي Nilo-Saharan

18 تا 30 ميليون نفري که به يکي از زبان هاي اين خانواده سخن مي گويند، در خاور صحراي بزرگ آفريقا ، شمال دره نيل ، و اطراف درياچه ويکتوريا ساکن هستند. زيرخانواده هاي نيل و صحرا عبارتند از:
1)نيلوتيک (Nilotic) /b> بزرگترين زيرخانواده ي نيل وصحرا است و زبان Luo (در کنيا)، ماساي (در کنيا و تانزانيا)، و نوبيان (در دره نيل در بخش هايي از سودان و مصر) را شامل مي شود. ديگر زبان هاي متعلق به اين زيرخانواده در چاد، اتيوپي، اوگاندا، جمهوري دموکرات کنگو «زئير)، و جمهوري آفريقاي مرکزي بطور پراکنده استفاده مي شوند. 2) سونگهاي (Songhai)/b> در کرانه ي رود نيجر در کشورهاي مالي و نيجر. 3) صحرايي (Saharan)/b> شامل زبان کانوري در نيجريه، تِدا در صحراي مرکزي، و Zaghawa در چاد و سودان. 4) مابان (Maban)/b> در چاد. 5) کُمان (Koman)/b> در بخشي از مناطق مرزي ميان اتيوپي و سودان. 6) فور (Fur)/b> در استانِ Darfur در سودان.
زبان هاي نيل و صحرايي، همچون زبان هاي نيجر- کنگو ، نواختي هستند. در بعضي از زبان هاي گروه يادشده، هم پيشوند و هم پسوند و در برخي تنها پسوند به فعل افزوده مي شود، اما بر عکسِ زبان باتو(در نيجرکنگو)، همخواني صرفي در اسم وجود ندارد.

خانواده ي زبان هاي اورالي Uralic Family of languages

کساني که در اصل به زبان اوراليِ آغازين سخن مي گفتند، بين 7 تا 10 هزار سال پيش در کوه هاي اورال در کنار سيبري ساکن بودند. اين افراد، 1500 سال پيش به سوي اروپا مهاجرت کردند. نخستين تيره زباني که از زبان مادر جدا شده بود، زبان سُمويِدي بود. البته گسترش زبان ها ي اين خانواده پيش از مهاجرت آنها به اروپا آغاز شده بود. براي نمونه، زبانهاي اوگري، حدود 3000 سال پيش، از زبان هاي فيني جدا شدند. زيرخانواده هاي زبان هاي اورالي را درپي مشاهده مي کنيد:

1)سمويدي (Samoyedic)/b>

الف( سمويدي شمالي ، شامل نِنِتس(Nenets) که در واپسين منطقه از شمالِ خاوري از بخش اروپاييِ روسيه استفاده مي شود، اِنِتس (Enets) که مردم شمال سيبري آنرا بکار مي برند، و ناگاسان (Nagasan) که آنهم در شمال سيبري و بويژه در منطقه ي Taymyr استفاده مي شود.
ب( سمويدي جنوبي ، شامل زبان Selkup است که ساکنان مناطق ميانِ رودهاي اُب (Ob) و يِنيسِي (Yenisey) در سيبري بدان سخن مي گويند. Selkup تنها زبان باقي مانده از شاخه ي سمويدي جنوبي است.

(2 اوگري (Ugric)

شاملِ زبان مجاري (Hungarian) که زبان رسمي مجارستان است، و زبان هاي خانتي (يا Ostyak) و مانسي (يا Vogul) که در باختر سيبري، در کنار رود اُب از آنها استفاده مي شود. بر سر اينکه آيا اين دو زبان اخير را بايد با زبان مجاري در يک گروه قرار داد يا نه، ميان زبانشناسان اختلاف وجود دارد. به دو زبانِ يادشده، اُب- اوگري هم مي گويند.

3) فيني (Finnic)

الف) Permic: شامل کومي (يا Zyrian)، کومي پرمياک ، و اودمورت (يا Vodyak) که در خاور بخش هاي اروپاييِ روسيه استفاده مي شوند.
ب: ولگايي (Volgaic) شامل زبان هاي مردوين و ماري که از هر دو در پيرامون بخش هاي باختري و مياني رود ولگا استفاده مي شود. زبان مردوين دو گويشِ متفاوت دارد: Erzya و Moksha .
پ:( Saami )اين شاخه و زبان را با خانواده ي زبان هاي سامي اشتباه نگيريد). گروهي از مردم شمال اسکانديناوي و شمال باختري روسيه به اين زبان سخن مي گويند.
ت): بالتوفيني (Balto-Finnic) شامل زبان فنلاندي که در فنلاند از آن استفاده مي شود و عده ي کمي در روسيه و استوني هم بدان سخن مي گويند؛ و نيز زبان استونيايي که در استوني بکار مي رود. زبان هاي ديگري نيز در اين شاخه وجود دارند که افراد بسيار کمي بدانها سخن مي گويند. از آنجمله مي توان به Livonian اشاره کرد که عده کمي در لتوني بدان سخن مي گويند (فراموش نکنيد که زبان رسمي لتوني، لتونيايي است) و يا به زبان هاي Karelian, Veps, Ingrian, Votic که همگي در بخش هايي از شمال باختري روسيه استفاده مي شوند. شاخه هاي ديگر از زيرخانواده ي فيني، از شاخه ي بالتوفيني جداشده اند.
زبان هاي اورالي، پسوندهاي بسياري دارند. زبان فنلاندي 14 حالت اسمي و مجاري 17 حالت اسمي دارد. اين تعداد در سامي 6، و در خانتي تنها سه عدد است! فعل در زبان مردوين شکل هاي پيچيده اي دارد؛ اين شکل ها با چهار زمان و هفت وجه، براي فاعل و مفعول فرق مي کنند.
در زبان هاي فنلاندي، استونيايي، مجاري، و کومي، فشار يا تکيه بر روي نخستين بخش «هجا) از واژه است. احتمالا اين ويژگي در زبان اوراليِ آغازين نيز وجود داشته. در زبانِ نگاناسان از زيرخانواده ي سُمويِد، ويژگي تکيه گذاري بر پايه ي ”پاره- هجا- شماري“ وجود دارد. به اينگونه تکيه ها در انگليسي، stress mora-counting مي گويند. در زبان يادشده، در حالتي که هر واکه کوتاه، ”يک واحد“ و هر واکه ي بلند، ”دو واحد“ شمرده شود، تکيه ي واژه ها بر روي ”واحدِ“ سوم از آخر قرار مي گيرد.
همخواني واکه اي در زبان هاي اورالي نيز وجود دارد. براي نمونه، در زبان نروژي ، talo يعني خانه و talosa يعني درونِ خانه؛ در همين زبان، kyn? يعني خودکار، اما sa در هنگام افزوده شدن بر واژه ي خودکار و ساختن عبارتِ درون خانه، بشکلِ kyn?ss? در مي آيد. يعني هماهنگي واکه اي بوجود مي آيد. اين ويژگي در زبان مجاري و ديگر زبانهاي اورالي نيز به چشم مي خورد.
همچون بسياري زبان هاي ديگر، در زبان هاي اين خانواده نيز همگون سازي يا ابدال (assimilation) ديده مي شود. گفتيم که تالو در زبان نروژي يعني خانه؛ اکنون مي خواهيم hen را بدان بيافزاييم تا عبارت ”درون خانه“ بدست آيد:
Talo + hen = taloon.
اکنون مي خواهيم بگوييم ”درون خانه ها“:
Talo + i + hen = taloihin
زبانشناسان در گذشته، زبان هاي اورالي را با زبان هاي آلتاي در يک گروه بسيار بزرگ قرار مي دادند. امروزه زبانشناسان بر اين باورند که مدارک زيادي مبني بر همريشه بودن اين دو خانواده وجود ندارد.
زبان Yukaghir که تعداد کساني که بدان سخن مي گويند بسيار انک اند و در خاور سيبري زندگي مي کنند، از نوعي تصويرنگاري مربوط به دوران پيش- الفبايي براي نوشتن استفاده مي کنند. گروهي از زبانشناسان، اين زبان را يک زيرخانواده ي مستقل مي دانند.
امروزه بيش از 20 ميليون نفر به زبان هاي اورالي سخن مي گويند.
در زير توجه شما را به جدول زبان هاي اورالي جلب مي کنم:
Finnic Branch
Finnish : Estonian : Mordvin : Udmurt
Mari : Votyak : Komi : S?mi : Karelian
Ugric Branch
Hungarian : Ostyak : Vogul
Samoyed Branch
Nenets : Selkup : Nganasan
Enets : Kamas
Yukaghir Branch
Yukaghir

خانواده زبان هاي خويسان Khoisan

خانواده زبان هاي خويسان تنها 12 زبان را در بر مي گيرد، 200 تا 300 هزار نفر بدانها سخن مي گويند و دو زيرگروه دارد:
1)خويسانِ آفريقاي جنوبي/b> شامل زبان هاي ناما و نارون (Naron) که در صحراي کالاهاري و اطراف آن در آفريقاي جنوبي و نيز در ناميبيا و جنوب باختري بوتسووانا بدان ها سخن گفته مي شود. 2) خويسانِ آفريقاي خاوري/b> شامل Sandawe و Hadza که هر دو در تانزانيا بکار مي روند.
زبان هاي اين گروه، ويژگيِ دُمي دارند، يعني click language هستند. در زبان هاي دُمي، آواهايي همخوان بنام کليک وجود دارند. براي توليد اين آوا، درحاليکه هوا به داخل مکيده مي شود، زبان بر روي نرم کام قرار مي گيرد و صدايي شبيه به تق تق ايجاد مي کند.
بيشتر زبان هاي اين خانواده، از ساختارِ ”فاعل- گزاره- مفعول“ پيروي مي کنند.
منبع: http://forum.parsigold.com
/خ