مقدمه :

طبق اطلاعات موجود 514 گونه پرنده در ايران وجود دارد كه مي توان آ“نها را به ترتيب زير تقسيم بندي كرد:
- 324 گونه پرنده در ايران زاد و ولد مي كنند.
- 81 گونه زمستان گذرند.
- 5 گونه خارج از فصل جفت گيري به سواحل جنوبي مي آيند.
- 37 گونه به صورت اتفاقي ديده مي شوند.
-13 گونه وضع نامشخصي دارند.
4 گونه از خارج وارد- و شايد به طور عمد- در طبيعت رها شده اند.
در ميان 323 گونه بومي، 100 گونه كاملاً بومي اند، 86 گونه در بعضي قسمت هاي ايران بومي هستند ولي ممكن است در قسمت هاي ديگر كشور تابستان گذر يا مهاجر عبوري باشند، 78 گونه تابستان گذر و خيلي از آنها مهاجر عبوري هستند كه در زمستان ديده نمي شوند و 59 گونه در بعضي از قسمت هاي كشور تابستان گذر و در قسمت هاي ديگر زمستان گذرند پرندگان ايران در، 19 راسته و 64 خانواده جاي گرفته اند.
از ميان پرندگان بومي حدود 250 گونه در اصل متعلق به مناطق جغرافيايي ديگر ب.ده اند كه در آن نقاط تكامل يافته و سپس در قسمت هايي از ايران گسترش يافته اند كه شرايط محيطي با زيستگاه اصلي آنها مطابقت داشته است. نزديك به 50 گونه از پرندگاني كه در دشت ها و جنگل هاي نسبتاً خنك ناحيه خزر و آذربايجان يافت مي شوند و در واقع به مناطق جنگلي و استپ هاي مرط.ب اروپاي معتدل و اسيا تعلق دارند و اين قسم از شمال ايران حد جنوبي پراكندگي آنها را تشكيل مي دهد. از بين پرندگان، داركوب سبز، داركوب خال در بزرگ، ديوار خزك و اليكايي را مي توان نام برد.
در حدود 40 گونه ديگر كه در اصل وابسته به جنگل هاي پهن برگ اروپايي معتدله هستند به طور عمده در شمال و غرب ايران در جنگل هاي نواي البرز، آذربايجان و زاگرس ديده مي شوند. از آن جمله مي توان به كبوتر جنگلي، سار، چرخ ريسك سرآبي، سهره جنگلي اشاره كرد.
نزديك به 30 گونه ديگر از پرندگان كه مربوط به بتوه زارهاي گرم منطقه مديترانه اند، در غرب ايران به جنگل هي تنك غرب منطقه زاگرس و دامنه هاي جنوبي البرز روي آورده اند كه شرايط محيطي مناسبي براي زندگي آنها داشته است. به عنوان مثال داركوب باغي، چرخ ريسك سياه، زرده پره رخ زرد از آن جمله اند .
تعداد كمي از گونه هاي پرندگان كه متعلق به استپ هاي گرم تركستان و جنوب روسيه هستند فقط در استپي مشابه در شمال و شمال شرقي ايران يافت مي شوند مانند چكاوك طوقي و دزدپره سر سياه.
همان طور كه پيش تر نيز ذكر شد، حدود 4/3 وسعت ايران را سرزمين هاي خشك و نيمه خشك تشكيل مي دهد. اين سرزمين ها شامل كورهاي بزرگ، شنزارهي وسيع و كوهستان هاي با پوشش گياهاي كم و پراكنده اند. پرندگاني كه در اين بخش از سرزمين ما به سر مي برند، بيابان دوست هستند و در سراسر پهنه وسيع كويري و بياباني آفريقا پراكندگي دارند. از بين اين پرندگان مي توان از دودك، هوبره، زاغ بور، كوكر خال دار، چكاوك هدهدي و سهره صورتي نام برد.
زاغ بور كه به طور گسترده اي در كويرهاي مركزي و شرقي ايران ديده مي شود، پراكندگي محدود جهاني دارد و خارج از ايران تنها در حاشيه مرزهاي غربي پاكستان گزارش شده است. پرندگاني كه در ايران زاد و ولد ي كنند تنها 45 گونه به نواحي بسيار وسيع بياباني تعلق دارند چرا كه در نواحي خشك بياباني تعداد و تنوع گوننه هاي جانوري محدود است. ارتفاعات البرز و تا اندازه اي شته كوه زاگرس منطقه زيست گونه هاي كوهستاني است كه زادبوم اصلي آنها سلسله كوه هاي جنوب اروپا- آسيا بوده اس. در حد 15 گونه مانند هما، زاغ نوك زرد و گنجشك برفي به گروه وسيعي از جانوران تعلق دارند كه از جنوب اروپا تا سلسه جبال هيماليا گسترش يافته اند. در حالي كه معدودي ديگر مانند داركوب سبز راره راه، سسك نقابدار صرفاً به جانوران هيماليا هستند كه غربي پراكندگي آنها تا ايران مي رسد. هم چنين چندگونه معدود نظير سهره مغولي كه سرزمين اصلي آنها استپ هاي سرد و فلات هاي مغولستان و تبت است فقط در ارتفاعات شمال شرقي ايران كه منتهي اليه پراكندگي آنهاست ديده مي شئد.
در جنوب ايران پرندگاني يافت مي شوند كه اصل آفريقايي يا هندي دارند و حد شمالي پراكندگي آنها به دشت هاي ساحلي و دامنه هاي يك كوكوي خال دار كه فقط تا جنوب زاگرس گسترش دارند و ديگر حواصي زرد در حدود 20 گونه كه به جانوران آفريقا و هندوستان اختصاص دارند عموماً در طول كمربند باريكي در سراسر جنوب كشور زندگي مي كنند كه از ميان آنها اگرت ساحلي، باخورك كوچك، زنبور خور كوچ و سسك دم دراز را مي توان نام برد. نزديك 30 گونه ديگر اصولاً هندي هستند كه منتهي اليه شمال غربي منطقه پراكندگي آنها گوشه شرقي ايران را دبرمي گيرد. براي مثال مي توان به حواصل هندي، ال پشت سفيد، مينا و شهدخور اشاره كرد. سواحل جنوبي ايران كه از نظر جغرافيايي حد شمالي اقيانوس هند را تشكيل مي دهد، زيستگاخ مناسبي براي پرندگان دريايي ويژه اين درايي گرم را فراهم مي سازد كه نوك سرخ دريايي، پرستوي دريايي پشت دودي از آن جمله اند. بعضي از پرندگان مهاجر از منطقه قطبي توندرا، برخي از منطقه تايگا جنگل هاي پهن برگ اروپاي معتدل و غرب آسيا، گروهي از سيبري و بالخره تعدادي از استپ هاي ماوار خاورميانه به ايران مهاجر مي كنند. بسياري از آنها سراسر زمستان را در ايران بي مانند در حالي كه برخي تا آفريقا و هند پيش مي روند و زمستان را در آن نواحي سپري مي كنند .

وضعيت زيستي و حمايتي پرندگان:

بر اساس تقسيم بندي اتحاديه جهاني حفاظت، سه گونه از پرندگان ايران وضعيت بحراني دارند: درناي سيبري، دال پشت سفيد و گيلان شاه خال دار. هم چنين يك گونه به نام اردك سرسفيد در معرض انقراض و 12 گونه نيز آسيب پذير تلقي شده اند، كه عبارت اند از: غاز پيشوني سفيد، عروش غاز، اردك مرمري، عقاب ماهي خوار پالاس، عقاب تالابي، عقاب شاهي، دليجه كوچك، خروس كولي دشتي، يلوه حنايي، ميش مرغ، فاخته خاوري و باكلان گلو سياه.
اين طبقه بندي از منظر جهاني صورت گرفته است چنان كه ممكن است وضعيت تعدادي از گونه هاي موجود در ايران در شرايط بحراني باشد اما از آن جايي كه در سراسر جهان چنين وضعيتي ندارند نام آنها در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت قرار نگرفته است. مانند هوبره كه در ايران جزو جانوران در معرض خطر هستند، اما از منظر جهاني نسل آن دچار هيچ گونه تهديدي نيست.
از نظر حمايتي و قواني ملي تمام پرندگان شكاري گوشت خوار حمايت شده هستند مانند: عقاب ها، كركس ها، قوش ها، بحري، بالابان، شاهين، باز، قرقي، طرلان، سارگپه، هما، ليل، جغدها، ساير پرندگان حمايت شده عبارت اند از: پليكان، درنا، پرستو، بلبل، سار صورتي، سسك، سينه سرخ، كبك دري، اردك مرمي و عروس غاز .
در ادامه به توصيف تمام گونه هاي ايراني مي پردازيم :

خانواده کوکو

Family Cuculidae
پرندگاني هستند بيشتر درخت زي که در مناطق قطبي معتدل واستوايي جهان زندگي مي کنند با بدني نسبتا باريک و دم دراز که شاهپرهاي آن از وسط به کنار به تدريج کوتاه تر مي شود ، منقاري کلفت و اندکي خميده به پايين دارند در پاي آنها دو انگشت در جلو و دو انگشت در عقب قرار دارد تک زي و انگلي هستند و در آشيانه پرندگان ديگر تخمگذاري مي کنند طريقه توليد مثل و زادآوري آنها بسيار جالب و عجيب است. کوکوي ماده در فصل تخم گذاري در آشيانه پرندگان ديگر تخم مي گذارد البته نه در آشيانه هر پرنده‌اي . معمولا کوکوي ماده تخم خود را در لانه اليکايي که پرنده‌اي کوچک و زيباست و همچنين در آشيانه پرندگاني چون سسک نقابدار، پرنده خوش الحان، حشره خوار کوچک ، چچک و سينه سرخ مي گذارد ولي بيشتر ديده شده که تخم گذاري در لانه اليکايي صورت مي گيرد . وقتي که پرنده ماده تخم خود را در لانه يکي از اين پرنده ها گذاشت ، به طور غريزي يک يا چند تخم پرنده ميزبان را از لانه بيرون مي اندازد . کوکو در هر آشيانه فقط يک تخم مي‌گذارد. پرنده ميزبان نيز روي تخم‌ها مي خوابد و آنها را به جوجه تبديل مي کند. اگر جوجه کوکو زودتر از بقيه به دنيا بيايد ، با وجودي که حتي ده ساعت هم از عمرش نگذشته ، به طور غريزي بقيه تخم‌ها را از لانه بيرون مي اندازد . اگر هم ديرتر به دنيا بيايد ، به دليل جثه بزرگ و قويترش در هنگام غذا گرفتن از مادرخوانده بهتر عمل مي کند ، در نتيجه با خوردن غذاي بيشتر، پرقدرت و بزرگتر شده و با تحت فشار قرار دادن جوجه‌هاي ضعيف ديگر يا همان جا آنها را مي کشد و يا از لانه بيرون مي اندازد بدين ترتيب تنها خودش در لانه باقي مي ماند و به رشد خود ادامه مي دهد . نر و ماده آنها هم شکل است ( به جز کوکوي آسيايي ، که از جمله پرندگان ايران به شمار نمي رود ) . از حشرات ، حلزون ها ، بي مهرگان کوچک و ميوه تغذيه مي کنند .!
کوکوها در ايران سه گونه هستند که عبارت از کوکو، کوکوي خالدار و کوکوي تاجدار . پراکنش کوکو در شمال و شمال غرب ايران است ، کوکوي خالدار در غرب ايران تا فارس توليد مثل مي کند و کوکوي تاجدار در جنوب شرقي ايران زاداوري مي نمايد .

کوکو

انگليسي : Cuckoo
فرانسوي : Coucou gris
لاتين : Cuculus Canorus

مشخصات :

32 سانتيمتر . دم دراز و بالهاي نسبتا نوک تيز دارد ، در پرواز گاهي با قرقي ( که بالهاي پهن و گرد دارد ) اشتباه مي شود . صداي خيلي مشخصي دارد ، سطح پشتي و گلويش خاکستري مايل به آبي ست و سطح شکمي آن راهراه عرضي خاکستري پررنگ دارد . دمش دراز ، خاکستري رنگ و در انتها گرد است . روي دم خالهاي سفيد دارد و حاشيه انتهايي آن نيز سفيد است . پاهايش زردرنگ مي باشد . پرنده نابالغ داراي پر و بالي متغير است ، سطح پشتي آن يا قهوه اي مايل به قرمز با راهراه عرضي فراوان ( تا حدي شبيه دليجه ماده ) ، يا قهوه اي خاکستري با راهراه عرضي کمرنگ . هر دو شکل مزبور سطح شکمي سفيد نخودي راهراه و در پس گردن يک لکه سفيد دارند . بعضي از کوکوهاي ماده گاهي خرمايي رنگ بوده ، به نابالغ هاي قهوه اي مايل به قرمز شباهت دارند . پرواز اين پرنده مستقيم است و قبل از فرود آمدن بالبازروي مي کند . اين پرنده در خارج از فصل زاد و ولد تک زيست .!

زيستگاه :

در حاشيه جنگل ها ، بوته زارهاي غير محصور و همچنين مناطق بي درخت و گاهي در زمينهاي باز مرتفع ديده مي شود . معمولا چند نر با يک ماده جفت گيري مي کنند . در لانه پرندگان ديگر تخمگذاري مي کند و غالبا هر پرنده فقط انگل يک گونه مي شود و در هر لانه تنها يک تخم مي گذارد .

پراکندگي :

كوكو پرنده‌اي است كه تابستانها براي زادوولد فراوان است و به صورت مهاجر عبوري نيز ديده مي شود .!

کوکوي خالدار

انگليسي : Great Spotted Cucoo
فرانسوي : Coucou-geai
لاتين : Clamator glandarius

مشخصات :

39 سانتي متر . نشانه هاي تشخيص آن عبارتند از کاکل مشخص ، دم دراز با کناره هاي سفيد که شاهپرهاي آن از وسط به کنار به تدريج کوتاهتر مي شود و سطح پشتي قهوه اي پر از لکه هاي سفيد . سطح شکمي و طرفين سر آن سفيد کرمي و گلويش زرد رنگ است . حلقه چشمي آن به رنگ نارنجي روشن است ، پرنده نابالغ سر تقريبا سياه و بدون کاکل دارد و شاهپرهاي نخستين آن بلوطي پررنگ است ، اين پرنده در فصل زادآوري خيلي پر سر و صدا و خودنماست و اغلب روي پرچين ها مي نشيند ، از لحاظ رفتار گاهي شبيه " زاغي " ست . پروازش نسبتا پر توان و مستقيم است . همچون کوکي تاجدار پرنده اي ست اجتماعي .!

زيستگاه :

در حاشيه يا فضاهاي باز وسط جنگل ، باغات زيتون و دشته هاي پر بوته و کم درخت ديده مي شود
از نظر لانه سازي ، انگل پرندگان ديگر بوده ، معمولا در آشيانه پرندگان خانواده کلاغ ( به خصوص زاغي ) تخم گذاري مي کند و غالبا در يک آشيانه چند تخم مي گذارد .

پراکندگي :

کوکوي خالدار پرنده‌اي است كه تابستانها به تعداد کمي ديده مي شود و از جمله پرندگان كمياب ايران محسوب مي شود .!

کوکوي تاجدار

انگليسي : Pied Crested Coukoo
فرانسوي : Coucou Jacobin
لاتين : Clamator jacobinus

مشخصات :

32 سانتي‌متر ؛ سطح پشتي ، تارک و کاکل افشان سياه رنگ با جلاي سبز دارد و سطح شکمي آن سفيد است ، دمش خيلي دراز ، پهن و در انتها گرد مي باشد و شاهپرهاي آن نوک سفيد مشخصي دارند .
بالهايش قهوه اي مايل به سياه است با نوار پهن سفيد که در پرواز به خوبي نمايان مي شود . به صورت دسته هاي کوچک و پر سر و صدا از درختي به درخت ديگر مي روند ولي اغلب براي تغذيه روي زمين مي نشينند !

زيستگاه :

جنگل هاي تنک ، مناطق باز يا شيبدار ، دشتهايي که در آنها آکاسيا يا بوته هاي خاردار مي رويد .
در آشيانه گونه هاي مختلفي از پرندگان تخم مي گذارد به خصوص در آشيانه ليکو .!

پراکندگي :

بنا به گزارش Zarudny تابستانها به تعداد کم در جنوب شرقي بلوچستان زادوولد مي کرده است ولي اخيرا گزارشي در اين مورد در دست نيست و آمار و اطلاع درست و دقيقي از وضعيت كوكوي تاجدار در ايران موجود نيست !

خانواده زنبور خور

Family Meropidae
پرندگاني هستند اجتماعي و رنگارنگ ، با بدني باريک ، بالهاي دراز و نوک تيز و دم بلند که اغلب جفت وسطي شاهپرهاي آن دراز است ، منقاري دراز ، نسبتا بارک و اندکي خميده دارند ، نر و ماده آنها همشکل است ، ئر سوراخ ها آشيانه مي سازند و از حشراتي که در هوا مي گيرند ، تغذيه مي کنند که اغلب زنبور يا انواع مشابه آرا شامل مي گردند .!

زنبور خور کوچک

نام انگليسي : Little Green Bee-eater
نام فرانسوي : Guepier d’Orient
نام لاتين : Merops orientalis

مشخصات :

25 سانتي‌متر ( با احتساب پرهاي دراز مياني دم ) از همه زنبور خورها کوچکتر است و به وسيله پر و بال سبز ، خط چشمي سياه ، طوق سينه‌اي سياه و گلوي آبي به آساني شناخته مي شود . تارک آن گاهي اثري از رنگ نارنجي دارد و زير بالهايش مسي رنگ است . کمتر از ساير زنبور خورها اجتماعي ست و گاهي جفت جفت ديده مي شوند .

زيستگاه :

درخت زارها ، زمينهاي مزروعي ، بيشه هاي گز ، باغها و امثال آن در نقاط خشک . زنبور خور كوچك از جمله پرندگان بومي ايران و نسبتا فراوان است .!

زنبور خور معمولي

نام انگليسي : Bee-eater
نام فرانسوي : Guepier d’Europe
نام لاتين : Merops apiaster

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ زنبور خور معمولي پرنده اي‌ست رنگارنگ با منقار دراز خميده و دو شاهپر خيلي دراز وسط دم که حتي از فاصله دور هم به آساني تشخيص داده مي شود . هر دو جنس آن سطح پشتي بلوطي و زرد ، شاهپرهاي نخستين ، دم و سطح شکمي سبز مايل به آبي و گلوي زرد درخشان را دارا هستند ، پرنده نابالغ شاهپرهاي دراز وسط دم را ندارد . پرنده اي ست اجتماعي ، اغلب روي سيم هاي برق و تلگراف مي‌نشينند ، پروازشان زيبا و توام با بالباز روي هاي چرخشي ست که در اين حالت بالها را افقي و در امتداد بدن نگه مي دارند .!

زيستگاه :

فضاهاي باز پر بوته و کم درخت ، تيرهاي تلگراف و امثال آن را ترجيح مي دهند . زنبور خور معمولي در سوراخ هايي که در ديواره ساحلي رودخانه ها ، گودال هاي شني و بريدگيهاي زمين و گاهي حتي در زمين هموار ايجاد مي کند و به‌طور دسته جمعي زندگي و زاد و ولد مي کند .!

زنبور خور گلو خرمايي

انگليسي : Blue-cheeked Bee-eater
فرانسوي : Gupier de Perse
لاتين : Merops Superciliosus

مشخصات :

30 سانتي‌متر ؛ اندکي بزرگتر از " زنبور خور معمولي " است و به وسيله سطح پشتي ، پايين سينه و شکم سبز يکدست و نداشتن نوار سياه در پايين گلو از آن مشخص مي شود . گونه هاي آبي رنگش فقط از فاصله نزديک قابل تشخيص است . سطح زيرين بالهايش تقريبا خرمايي رنگ و شاهپرهاي وسطي دم
آن بلندتر از زنبور خور معمولي ست ، رفتارش شبيه به زنبور خور معمولي مي باشد

زيستگاه :

دشت هاي باز ، زمينهاي زراعتي و آبياري شده و تالابها . به طور دسته جمعي در سوراخ ديوار ساحلي رودخانه ها ، تپه ها و گودالها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

تابستانها در جنوب ايران ( جزاير قلمرو استان هرمزگان، جزيره فرور بزرگ كه در فاصله سي و شش مايلي شهر ابوموسي و در فاصله حدود صد و چهل و يك مايلي از بندرعباس قرار دارد ) زياد است . زنبور خور گلو خرمايي از جمله پرندگاني است كه در شمال ايران به تعداد نسبتا فراوان زادوولد مي کند و نيز به صورت مهاجر عبوري ، زياد ديده مي شود .!

خانواده گلاريول

Family Glareolidae

دودوک

انگليسي : Cream-Coloured Courser
فرانسوي : Courvite isabelle
لاتين : Cursorius Cursor

مشخصات :

22 سانتي‌متر ؛ ولي در حال پرواز بزرگتر به نظر مي آيد . نر و ماده همشکل ، پرنده اي ست لاغر و به رنگ خاکي با پاهاي دراز کرم رنگ و منقار نوک تيز و خميده که شاهپرهاي نخستين و سطح زيرين بالهايش سياه و خيلي مشخص مي باشد ، يک نوار پهن و سياه و سفيد از ناحيه چشم شروع شده و قوس مانند تا پس گردن خاکستري رنگش ادامه پيدا مي کند . رفتارش شبيه سليم هاست ؛ بدين ترتيب که سريع مي دود و دفعتا در حالي که قوز کرده است بي حرکت بر جاي مي ماند تا جلب توجه نکند ، پروازش سريع و با بال زدن هاي منظم همراه است . از گلاريول ها به وسيله ظاهر کمرنگ‌تر ، پاهاي تقريبا سفيد و دراز ، نوار چشمي واضح و دم کوتاه و گرد تشخيص داده مي شود .

زيستگاه :

بيابانهاي ماسه اي هموار و مناطق نيمه بياباني و کم گياه .

پراکندگي :

دودك از جمله پرندگان نيمه مهاجري‌ست که در گذشته از پراکندگي نسبتا فراواني برخوردار بوده است وضعيت كنوني اين پرنده از طرف سازمان محيط زيست ايران عادي اعلام شده است ، اما اطلاع دقيق و درستي از وضعيت كلي اين پرنده در دست نيست .!

گلاريول بال سرخ

انگليسي : Pratincole
فرانسوي : Glareole a collier
لاتين : Glareola pratincola

مشخصات :

25 سانتي‌متر ؛ نر و ماده همشکل ، گلاريول بال سرخ ، بالهاي دراز ، نوک تيز و تيره رنگ ، دم سياه دوشاخه يا قاعده سفيد و پاهاي سياه دارد ، منقارش کوتاه و اندکي خميده است ، در سطح پشتي قهوه اي زيتوني و در سطح شکمي نخودي رنگ مي باشد ، شکمش سفيد است و گلويي کرم رنگ با خط حاشيه اي سياه دارد ، اين خط حاشيه اي در پروبال زمستاني زياد واضح نيست . پرنده نابالغ يک نوار عرضي سينه اي پهن مرکب از رگه رگه قهوه اي دارد . پروازگلاريول بال سرخ ، سريع و به شيوه پرستوهاي دريايي ست ، هنگام برخاستن و يا فرود آمدن زير بغلهاي بلوطي رنگش ديده مي شود ، ولي اين قسمت معمولا در پرواز سياه بنظر مي رسد ، نيمه خارجي سطح پشتي بالهايش تيره تر از نيمه داخلي ست . به صورت گله هاي بزرگ و پر سروصدا در حال پرواز به شکار چشرات مي پردازند . پرنده اي ست اجتماعي و اغلب در نور کم مانند صبح خيلي زود و غروب فعاليت مي کند .

زيستگاه :

زمين هاي گلي با رويش گياهي کوتاه ، باتلاقها و دشت هاي وسيع و اغلب نزديک آب . اغلب به‌طور دسته جمعي زاد و ولد مي کنند .

پراکندگي :

گلاريول بال سرخ از جمله پرندگاني‌ست که در گذشته نچندان دور ، تابستانها از پراکندگي فراواني برخوردار بوده ولي در حال حاضراطلاع دقيقي از تعداد و وضعيت پراكندگي اين پرنده در دست نيست !

گلاريول بال سياه

انگليسي : Black-winged Pratincole
فرانسوي : Glareole a ailes noires
لاتين : Glareola nordmanni

مشخصات :

25 سانتي‌متر ؛ نر و ماده همشکل . از آنجا که ديدن پرهاي سياه زير بغل گلاريول بال سياه فقط هنگام برخاستن و فرود ميسر است ، تشخيص آن از گلاريول بال سرخ بسيار دشوار است . سطح پشتي و بال هايش تقريبا به طور يکدست تيره و شاه پرهاي ثانويه حاشيه سفيد ندارد . در اين پرنده نيز مانند گلاريول بال سرخ هنگام پرواز ناحيه زير بغل سياه بنظر مي رسد . رفتار ، صدا و زيستگاه گلاريول بال سياه شبيه گلاريول بال سرخ است .

پراکندگي :

گلاريول بال سياه از دسته پرندگاني‌ست که به صورت مهاجر عبوري در شمال غرب ايران به ندرت ديده مي‌شود . کمتر گزارش قابل اطميناني در اين مورد در دست است .

خانواده اسكوا

Family Stercorariidae
پرندگاني دريايي با جثه اي بزرگ كه شبيه شكاري ها هستند ، با پرو بال تيره رنگ و بالهاي باريك و زاويه دار، در پرنده هاي بالغ شاهپرهاي وسطي دم معمولا دراز است . رنگ پروبال آنها اغلب متغير و گمراه كننده است ولي در تمام اشكال سفيدي بن شاهپرهاي بال به خوبي ديده مي شود ، اغلب پرندگان ديگر را آنقدر دنبال مي كنند تا طعمه اي را كه در دهان دارند رها سازند ، معمولا روي سطح آب به استراحت مي پردازند . نر و ماده آنها همشكل است ، روي زمين آشيانه مي سازند .

اسكواي دم پيچ

انگليسي : Pomariskua
فرانسوي : Labbe Pomarin
لاتين : Stercorarius Pomarinus

مشخصات :

50 سانتي‌متر با احتساب دو شاهپر وسطي دم . از اسكواي قطبي بزرگتر ، پرجثه تر و سينه اش برآمده تر است ، پرنده بالغ با پرهاي بلند مياني دم كه بلنده بوده در انتها تاب خورده است ، مشخص مي شود ، ولي ممكن است گاهي اين پرها شكسته و كوتاه شده باشد ، اسكواي دم پيچ به دو شكل كمرنگ و پررنگ ديده مي‌شود ؛ شكل كمرنگ آن سر و صورت تقريبا سياه ،‌ گونه ها و طوق سفيد مايل به زرد ، سطح شكمي سفيد ، نوك بال ها و پهلوها با راه راه عرضي تيره رنگ و معمولا يك طوق سينه اي تيره دارد .شكل پر رنگ آن قهوه اي پر رنگ و نسبتا يكدست است .هردو شكل اسكواي دم پيچ ؛ لكه هاي بزرگ تقريبا سفيد در زير و روي بال دارد ، پرنده نابالغ ، بطور يكدست لكه لكه قهوه اي پررنگ و نخودي است ، در سطح شكمي راه راه عرضي فراوان دارد و شاهپرهاي وسطي دم آن بلند نيست . در طبيعت تشخيص آن از نابالغ اسكواي قطبي ميسر نيست ، جز به كمك اندازه بزرگتر، جثه پرتر و بالهاي پهن تر و گردتر .!

زيستگاه:

بيشتر دور از ساحل و در وسط دريا و گاهي در كنار ساحل نيز ديده مي شوند .

پراكندگي :

اسکواي دم پيچ پرنده اي‌ست که زمستانها در نزديكي سواحل جنوبي ايران از پراکندگي نسبتا فراواني برخوردار بوده ، به صورت مهاجر عبوري از سواحل جنوب شرقي درياي خزر گزارش شده ولي در حال حاضر و به‌طور كلي از پراكندگي اين پرنده اطلاعات كامل و دقيقي در دست نيست .

اسكواي قطبي

انگليسي : Arctic Skua
فرانسوي : Labbe Parasite
لاتين : Stercorrarius Parasiticus

مشخصات :

45 سانتي‌متر با احتساب دو شاهپر بلند وسطي دم . از لحاظ اندازه و جثه كوچكتر از اسكواي دم پيچ است و به وسيله شاهپرهاي مياني دمش كه درازتر و در عين حال راست و نوك تيز است ،‌ مشخص مي شود ( در اسكواي دم پيچ اين شاهپرها نوك پهن و تابدار است ) . منقار آن از منقار اسكواي دم پيچ باريكتر است ، شكل كمرنگ اين پرنده روي سرش تقريبا سياه است كه با گونه ها و پس گردن سفيد مايل به زردش تضاد خاصي دارد . سطح پشتي آن قهوه اي پر رنگ است ، سطح شكمي سفيد و معمولا يك نوار سينه اي تيره رنگ دارد . اشكال حد واسط اسكواي قطبي ؛ در سطح شكمي قهوه اي كمرنگ بوده ، طرفين سر آنها نخودي مايل به سفيد و اغلب متغير است . شكل پررنگ آن قهوه اي مايل به سياه يكدست مي باشد . در شكل كمرنگ پرنده نابالغ ، در سطح پشتي و شكمي پر از راه راه و لكه هاي نزديك به هم است . اسكواي قطبي از لحاظ رفتار، انگل پرندگان دريايي ديگر است ، بدين ترتيب كه آنها را آنقدر دنبال مي كند تا طعمه اي را كه گرفته اند رها سازند . پرواز عادي آن زيبا و مداوم است ، ولي در مواردي مانند شاهين ها پروازهايي بسيار سريع دارد . پرنده بالغ و بخصوص نابالغ ها لكه بزرگ و سفيدي روي بال دارند .

زيستگاه :

هم در وسط دريا و هم در نزديك ساحل ديده مي شوند .

پراكندگي :

اسکواي قطبي از دسته پرندگاني است که زمستانها در سواحل جنوبي ايران نسبتا فراوان است و نيز به صورت مهاجر عبوري و به تعداد كم در درياي خزر ديده مي شود !

خانواده کوکر

Family Pteroclididae
پرندگاني کبوتر مانند ، پر جثه و خشک‌زي هستند ، با بالها و دم دراز و نوک‌تيز و پاه‌هاي کوتاه پردار ، پرواز آنها سريع و مستقيم است ، مانند کبوتر‌ها راه مي روند . زيستگاه آنها معمولا بيابان و زمين‌هاي لم يزرع است ، رنگ پر و بالشان بيشتر خاکي و با زيستگاه آنان مطابقت دارد ، نر و ماده آنها همشکل نيست ، پرندگاني اجتماعي هستند و گاهي گله‌هاي بسيار بزرگ را تشکيل مي دهند ، معمولا روزها در ساعت معيني گله‌هاي آنها جهت نوشيدن آب مسافت زيادي را طي مي کنند ، روي زمين آشيانه مي سازند و از دانه‌ها ، ميوه‌هاي سته ، جوانه گياهان و حشرات کوچک تغذيه مي کنند .

کوکر راهراه

انگليسي : Lichtenstein’s Sandgrouse
فرانسوي : Ganga de Lichtenstein
لاتين : Pterocles lichtensteini

مشخصات :

25 سانتي‌متر ؛ شاهپرهاي دم آن دراز نيست ، كوكر راهراه نر ؛ پيشاني سياه و سفيد دارد و يک نوار پهن به رنگ زرد اخرايي روي سينه‌اش ديده مي شود که در حد بالا و پايين حاشيه سياه دارد و از وسط نيز با خط عرضي سياه به دو قسمت تقسيم شده است . بقيه پر و بالش قهوه اي خاکي ست با راهراه عرضي باريک ، نزديک به هم و به رنگ فقوه اي سير . كوكر راهرا ماده ؛ قهوه اي مايل به خاکستري و سراسر بدنش خال خال و راهراه است . معمولا جفت جفت و يا به صورت دسته هاي کوچک ديده مي شود . اغلب پس از تاريک شدن هوا براي نوشيدن آب مي آيد .

زيستگاه :

مناطق خشک ولي نه بيابان هاي برهنه ، مناطقي با درختان به خصوص از جنس آکاسيا را ترجيح مي دهد .
روي زمين و اغلب زير بوته ها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

کوکر راه راه از چمله پرندگان بومي ايران و از پراكندگي نسبتا فراواني برخوردار است . در زمستان از خوزستان نيز گزارش شده .

کوکر شکم سياه

انگليسي : Black-bellied Sandgrouse
فرانسوي : Gana unibande
لاتين : Pterocles orientalis

مشخصات :

34 سانتي‌متر ؛ کوکر شکم سياه از ساير کوکرها بزرگتر و پرجثه تر است . حتي از فاصله دور به کمک دم جمع و جورتر و شکم سياه خيلي مشخص ، شناخته مي شود . نشانه هاي تشخيص پرنده ، عبارتست از سر خاکستري مايل به نخودي ، سطح پشتي تقريبا خاکستري با خال هاي نارنجي ، پوش پرهاي بال و شاهپرهاي ثانويه نارنجي رنگ ، گلوي بلوطي با لکه سياه در قسمت پايين گلو و سينه خاکستري مايل به صورتي با طوق سياه سينه اي ، پرنده ماده خاکي رنگ است و در روي سر و سطح پشتي خالهاي فراوان دارد . گلويش زرد رنگ مي باشد و سينه اخرايي رنگ آن پر از خالهاي سياه است ، که در قسمت پايين به يک طوق سياه ختم مي شود .!

زيستگاه :

در مناطق نيمه بياباني و زمينهاي ناهموار سنگلاخ ديده مي شود . روي زمين آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

كوكر شكم سياه از جمله پرندگان بومي ايران و روزگاري از پراكندگي فراواني برخوردار بوده است ولي در حال حاضر اطلاع دقيق و مستندي از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر شکم سفيد

انگليسي : Pin-tailed Sandgrouse
فرانسوي : Ganga cata
لاتين : Pterocles alchata

مشخصات :

37 سانتي‌متر ( با احتساب پرهاي بلند دم ) در حالت نشسته منطره کبک کمرنگي را دارد که چمباتمه زده است ولي به وسيله پرهاي مياني دمش که نوک تيز و دراز هستند به آساني تشخيص داده مي شود . كوكر شكم سفيد در پرواز ظاهرا بي گردن به نظر مي آيد و نشانه هاي ديگر تشخيص آن در اين حالت عبارتست از بالهاي دراز و نوک تيز و سفيدي شکم و سطح زيرين بالها ، پرنده نر در پروبال زادوولد سطح پشتي قهوه اي مايل به خاکستري دارد که پر از خال هاي مشخص زرد ليمويي ست ، پوش پرهاي بال بلوطي ، تارک خاکستري ، صورت زرد نارنجي ، گلو و چانه سياه و بالاخره نوار سينه اي پهن بلوطي رنگ دارد . كوكر شكم سفيد ماده ؛ سطح پشتي زردرنگ با راهراه عرضي ظريف به رنگ هاي سياه ارغواني دارد .گلو و سطح شکمي آن سفيد است با دو يا سه نوار باريک سياه در ناحيه سينه . كوكر شكم سفيد نر ؛ در زمستان به ماده شباهت پيدا مي کند ولي راهراه ارغواني سطح پشتي را ندارد ، پرواز اين پرنده سريع و شبيه پرواز سليم طلايي ست ، اغلب به صورت گله هاي بزرگ ديده مي شود که ضمن پرواز دسته هاي کوچکي از آنها جدا مي شود .

زيستگاه :

در دشت هاي خشک و پر گرد و غبار ، فلات هاي مرتفع و سنگلاخ و زمين هاي گلي خشک شده ديده مي شود . روي زمين آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

كوكر شكم سفيد از جمله پرندگان بومي ايران و در 15 سال گذشته از پراكندگي فراواني برخوردار بوده است و اما در حال حاضر به رغم كاهش چشم‌گير اين پرنده ، از وضعيت تعداد و پراكندگي آنها اطلاع دقيق و مستندي در دست نيست .!

کوکر خالدار

انگليسي : Spotted Sandgrouse
فرانسوي : Ganga tachete
لاتين : Pterocles senegallus

مشخصات :

33 سانتي‌متر ( با احتساب دم دراز ) كوكر خالدار نر؛ نخودي مايل به صورتي کمرنگ است و يک نوار چشمي خاکستري رنگ دارد . چانه ، گلو و قسمت بالاي گردنش تقريبا زرد است و يک لکه بزرگ سياه و نامشخص در قسمت پايين شکم دارد ، كوكر خالدار ماده ؛ سطح پشتي و روي سينه داراي خالهاي سياه فراوان است ، گلو و قسمت بالايي شکم آن نخودي کمرنگ و بدون خال مي باشد ، در هر دو جنس شاه پرهاي وسطي دم خيلي دراز است .در پرواز سطح پشتي بالها تقريبا يکدست نخودي مايل به صورتي بنظر مي‌آيد ، كوكر خالدار ، به طور کلي پرنده اي اجتماعي ست و معمولا صبح زود براي نوشيدن آب مي آيد .!

زيستگاه :

بيابان هاي وسيع ، سنگلاخ يا ماسه اي . روي زمين و در فضاي باز آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

كوكر خالدار از پرندگان بومي ايران است و در گذشته نچندان دور از پراکندگي نسبتا فراواني برخوردار بوده ولي در حال حاضر اطلاع دقيق و مستندي از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر گندمي

انگليسي : Coronated Sandgrouse
فرانسوي : Ganga couronne
لاتين : Pterocles Coronatus

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ شاهپرهاي دم آن دراز نيست ، كوكر گندمي نر ؛ تارک خرمايي کمرنگ دارد که اطراف آن خاکستري مايل به آبي ست و طرفين سر و گلوي زرد روشن و نقش سياه مشخصي روي صورت دارد . بقيه پر و بالش به طور کلي قهوه اي کرمي ست و در انتهاي دمش نوار خرمايي و سياه ديده مي شود ، كوكر گندمي ماده ؛ تماما خاکي مايل به خرمايي ست با خطوط ظريف موجدار به رنگ قهوه اي ، به جز ناحيه چانه و گلو که زرد رنگ و تقريبا بدون خال مي باشد . هنگام پرواز ، در هر دوجنس شاهپرهاي نخستين و ثانويه تيره رنگ بال جلب توجه مي کند . رفتار كوكر گندمي شبيه به کوکر خالدار است .

زيستگاه :

بيابانهاي سنگلاخ يا صخره اي باز و زمينه هاي پوشيده از گدازه‌هاي آتشفشاني و دره هاي بسيار خشک در مناطق کوهستاني روي زمين و بين سنگها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

كوكر گندمي پرنده‌اي است بومي ايران و در گذشته نچندان دور از پراكندگي فراواني برخوردار بوده و اما در حال حاضر اطلاع دقيقي از وضعيت پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر شکم بلوطي

انگليسي : Chestnut-bellied Sandgrouse
فرانسوي : Gana a ventre chatain
لاتين : Pterocles exustus

مشخصات :

32 سانتي‌متر ( با احتساب دم دراز ) كوكر شكم بلوطي نر ؛ سر ، گردن ، و سينه نخودي مايل به صورتي با نوار سينه اي باريک و سياه دارد . شکمش بلوطي پر رنگ و در وسط تقريبا سياه است ، كوكر شكم بلوطي ماده ؛ يکدست زرد و خاکي است با خطوط موجدار تقريبا سياه بجز ناحيه گلو و نوار پهن پايين سينه ، شکمش پر از رگه هاي سياه است . در هر دو جنس شاهپرهاي وسطي دم دراز است و شاهپرهاي نخستين و ثانويه بال آنها تقريبا سياه است با نوک سفيد که در پرواز به خوبي ديده مي شود . رفتار كوكر شكم بلوطي ، شبيه کوکر خالدار است .!

زيستگاه :

دشت هاي نيمه خشک با بوته هاي پراکنده و زمينهاي زراعتي مناطق خشک . روي زمين آشيانه مي سازد

پراکندگي :

كوكر شكم بلوطي پرنده‌اي است بومي ايران و روزگاري از پراكندگي نسبتا فراواني برخوردار بوده و اما در حال حاضر و به رغم نابودي زيستگاه‌هاي اين پرنده ، اطلاع دقيق و درستي از وضعيت تعداد و پراكندگي آن در دست نيست .!

کوکر دم دراز

انگليسي : Pallas’s sandgrouse
فرانسوي : Syrrhapte paradoxal
لاتين : Syrrhaptes paradoxus

مشخصات :

35 تا 40 سانتي‌متر ؛ به وسيله پرهاي دراز و نوک تيز وسط دم ( درازتر از پرهاي کوکر شکم سفيد ) و لکه سياه روي شکم ( کوچکتر از سياهي شکم کوکر شکم سياه ) مشخص مي شود . كوكر دم دراز نر ؛ سر و گلوي نارنجي با يک قسمت خاکستري قوس دار از چشم تا کنار گردن ، سطح پشتي خاکي با راهراه عرضي و سينه و شاهپرهاي نخستين خاکستري کمرنگ دارد . كوكر دم دراز ماده ؛ در حد پايين لکه گلويي يک خط سياه دارد و خالهاي سياهي روي تارک و روي گردن آن که فاقد رنگ نارنجي است ديده مي شود .

زيستگاه :

در مناطق نيمه بياباني ، ماسه اي و استپ هاي خشک ديده مي شود ، روي زمين آشيانه مي سازد

پراکندگي :

کوکر دم‌دراز از جمله پرندگان نادر ايران است ؛ البته در زمستان به طور نامنظم در شمال شرقي ايران ( ترکمن صحرا ) ديده مي شود .

خانواده کبوتر

Family Columbidae
پرندگاني هستند نسبتا پر جثه و تند پرواز با بال‌هاي نوک‌تيز و دم نسبتا بلند که اغلب طرح خاصي دارد سري کوچک و گردني نسبتا کوتاه دارند ، روي زمين يا درخت زندگي مي کنند در خارج از فصل زادوولد به طور دسته‌جمعي ديده مي شوند ، پروازي قوي و سريع دارند نر و ماده آنها همشکل است روي درخت و يا سوراخ‌ها آشيانه مي سازند جوجه‌هاي خود را در ابتدا از ( شير) غدد چينه دان خود تغذيه مي نمايند از دانه‌ها و ميوه‌ها تغذيه مي کنند ، بعضي از گونه‌هاي حشرات ، کرم‌ها و حلزون‌ها را نيز مي خورند .

کبوتر جنگلي

انگليسي : Wood Pigeon
فرانسوي : Pigeon Ramier
لاتين : Columba Palumbus

مشخصات :

40 سانتي‌متر ؛ از ساير کبوترها بزرگتر است ، گردنش شرابي رنگ با جلاي سبز و ارغواني که در هر طرف آن يک لکه سفيد دارد و در پرواز نوار پهن سفيدي روي بال‌هاي آن مشاهده مي شود . پرنده نابالغ ، نشانه‌هاي گردن را ندارد . كبوتر جنگلي غالبا در زمستان به صورت گله‌هاي بزرگ ديده مي‌شود و اغلب با فاخته‌ها همراه است . وقتي احساس خطر مي کند ، با صداي شديد و ناگهاني از درخت پر مي کشد ( رجوع شود به فاخته خاوري و کبوتر چاهي )

زيستگاه :

کبوتر جنگلي از جمله پرندگاني‌ست که معمولا در مناطق بدون درخت يافت نمي شود . معمولا روي درخت‌ها ، پرچين‌ها و لانه‌هاي متروک آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

زمستان‌ها نسبتا زياد بوده و به تعداد نسبتا فراوان در ايران زادوولد مي کرده است. در گذشته نه چندان دور تقريبا همه جا حتي در شهرها هم ديده مي شد و اما در حال حاضر جمعيت آنها رو به کاهش نهاده به گونه‌اي که اطلاعي دقيق و مستندي از وضعيت تعداد و پراکندگي آن در دست نيست .

فاخته

انگليسي : Stock Dove
فرانسه : Pigeon Colombin
لاتين : Columba Oenas

مشخصات :

32 سانتي‌متر ، از کبوتر جنگلي نسبتا کوچک‌تر و تيره‌تر است ، در حال پرواز و يا در حالت نشسته به خاطر نداشتن سفيدي روي بالها و گردن به آساني از آن تشخيص داده مي شود ، رنگ خاکستري سطح پشتي
فاخته بيشتر به رنگ آبي متمايل است ، در کنار گردن لکه‌هايي با جلاي سبز و دونوار باريک سياه رنگ کوتاه و مقطع دارد . پرنده نابالغ فاقد لکه سبز روي گردن است .رفتار فاخته ، شبيه به کبوتر جنگلي است و غالبا در زمستان با آن ديده مي شود ولي کمتر از کبوتر جنگلي اجتماعي مي باشد و پروازش تيز و سريع‌تر است ، ( کبوتر چاهي ) داراي دمگاه سفيد و مشخص با دو نوار بالي خيلي پهن و سياه رنگ است ( رجوع شود به فاخته خاوري )

زيستگاه :

مانند کبوتر جنگلي ولي پارک‌هاي وسيع‌تر و با درخت‌هاي کهن را ترجيح مي دهد ، همچنين روي صخره‌هاي مشرف به دريا ، تپه‌هاي شني و غيره ديده مي شود . در سوراخ تنه درختان کهن ، شکاف صخره‌ها ، سوراخ‌هاي زمين و يا در ساختمان‌ها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

فاخته از جمله پرندگاني است که زمستان‌ها از پراکندگي فراواني برخوردار است و به تعداد نسبتا فراوان در ايران زادوولد مي کند .

فاخته خاوري

انگليسي : Eastern Stock Dove
فرانسه : Pigeon d’Eversmann
لاتين : Columba Eversmanni

مشخصات :

29 سانتي‌متر ؛ خيلي شبيه فاخته ولي کوچک‌تر از آن است ، رنگ سرش متمايل به شرابي ( نه خاکستري خالص مانند فاخته ) جلاي گردنش سبز ( نه ارغواني ) و نوار کمرنگ روي دم آن خيلي واضح‌تر است . رفتار و صدايش شبيه فاخته مي باشد .

زيستگاه :

فضاهاي باز ، با درختان پراکنده در نواحي کوهستاني ، شيب‌هاي سنگي ، کوهستان ، سواحل سنگي يا رسي رودخانه‌ها . در سوراخ تنه درختان و يا بين سنگ‌ها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

به درستي وضعيت فاخته خاوري معلوم نيست ، احتمالا به تعداد کم در کوه‌هاي شمال خراسان زاد و ولد مي‌کند ، از سيستان گزارش شده است .

کبوتر چاهي

انگليسي : Rock Dove
فرانسه : Pigeon Biset
لاتين : Columba Livia

مشخصات :

32 سانتي‌متر ؛ اين پرنده جد کبوتر اهلي است ، از فاخته و کبوتر جنگلي به وسيله دمگاه تقريبا سفيد ، دو نوار پهن و سياه روي شاهپرهاي ثانويه و سفيدي سطح زيرين بال‌ها مشخص مي شود . دمش يک نوار انتهايي سياه رنگ دارد و معمولا قسمتي از پرهاي خارجي دم آن سفيد است . پر و بال اين پرنده خاکستري مايل به آبي و در ناحيه پشت کمرنگ‌تر است . در طرفين گردن جلاي سبز و بنفش دارد ، پروازش از کبوتر جنگلي سريع‌تر است و معمولا در ارتفاع کم پرواز مي کند .

زيستگاه :

معمولا در اطراف صخره‌هاي مشرف به دريا ، پرتگاه‌هاي کوهستان ديده مي شود ، آشيانه خود را در شکاف سنگ‌ها و غارها مي سازد ، کبوتر‌هاي اهلي در شهرها و مزارع فراوان هستند و در ساختمان‌ها آشيانه مي‌کنند

پراکندگي :

كبوتر چاهي از جمله پرندگان بومي ايران و از پراكندگي خيلي زيادي برخوردار است .!

يا کريم

انگليسي : Collared Dove
فرانسه : Tourterelle Turque
لاتين : Streptopelia Decaocto

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ تفاوتش با قمري معمولي در اين است که دمش درازتر به نظر مي آيد و سطح پشتي آن قهوه‌اي خاکي کمرنگ و يکدست است ، در پشت گردن يک نيم طوق سياه دارد . از زير ، سفيدي نيمه انتهايي دم سياهش به شناخت آن کمک مي کند و از روبرو ، دم بسته آن با بقيه سطح پشتي همرنگ مي باشد .
سر و سطح شکمي آن کم رنگ‌تر و خاکستري رنگ است ، با جلاي صورتي شرابي به خصوص در ناحيه سينه سياهي شاهپرهاي نخستين با بقيه پر و بال آن تظاد خاصي دارد . چشمهايش قرمز رنگ است .

زيستگاه :

بيشتر در شهرها و مناطق روستايي ديده مي شود ، آشيانه‌اش را معمولا روي درخت‌ها و گاهي در ساختمان‌ها مي سازد .

پراکندگي :

ياكريم پرنده‌اي است بومي ايران و از پراكندگي فراواني برخوردار است .!

قمري معمولي

انگليسي : Turtle Dove
فرانسه : Tourterelle des bois
لاتين : Streptopelia turtur

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ جثه نسبتا لاغر و دم سياه با کناره‌هاي سفيد که شاهپرهاي آن به تدريج از وسط به کنار کوتاه‌تر است شناخته مي شود ، سطح پشتي آن به رنگ خرمايي مايل به خاکي است ، با پرهايي که وسط آن سياه مي باشد و در کنار گردنش ، لکه اي مرکب از رگه‌هايي سفيد و سياه دارد . گلو و سينه آن شرابي کم رنگ است ( نا بالغ لکه‌هاي کنار گردن و رنگ شرابي ناحيه گلو و سينه را ندارد ). قمري معمولي پرنده‌اي است كه معمولا جفت‌جفت و يا به صورت گله‌هاي کوچک ديده مي شود ، پروازش سريع و مستقيم و حرکات بالش بيش از کبوتر جنگلي توام با تکان‌هاي شديد است ( رجوع شود به قمري خاوري )

زيستگاه :

فضاهاي باز و پر‌بوته با پرچين‌هاي بلند و بيشه‌هاي پردرخت . در بوته‌ها ، بيشه‌ها و باغ‌هاي ميوه آشيانه مي‌سازد

پراکندگي :

قمري معمولي پرنده‌اي‌ست که در فصل تابستان‌ از پراکندگي نسبتا زيادي برخوردار است .

قمري خاوري

انگليسي : Rufous Turtle Dove
فرانسه : Tourterelle orientale
لاتين : Streptopelia orientalis

مشخصات :

31 سانتي‌متر ؛ شبيه قمري معمولي ولي به طور محسوسي از آن پررنگ‌تر است ، به جاي سفيدي روي گردن و دم ( قمري معمولي ) در اين پرنده ، رنگ هاي آبي روشن و خاکستري ديده مي شود . خال‌هاي پشتش ظريف‌تر است و بخش کمرنگ زير دم آن وسيع‌تر مي باشد . رفتار قمري خاوري شبيه به قمري معمولي است .!

زيستگاه :

زيستگاه قمري خاوري مانند قمري معمولي است ولي نقاط مرطوب‌تر را ترجيح مي دهد

پراکندگي :

اتفاقي و در زمستان از جنوب شرقي بلوچستان گزارش شده است .

قمري خانگي

انگليسي : Palm Dove
فرانسه : Tourterelle maillee
لاتين : Streptopelia senegalensis

مشخصات :

26 سانتي‌متر ؛ جثه اش نسبتا کوچک و تنها قمري ست که طوق پهني در جلوي گردن دارد . سر و گردنش صورتي شرابي است ، با يک طوق پهن خال‌خال سياه و مسي رنگ در قاعده جلويي گردن . چانه‌اش کمرنگ و شکم و پوشپرهاي زير دم آن سفيد است .سطح پشتي خرمايي پر رنگ با دمگاه خاکستري و پوشپرهاي خاکستري مايل به آبي کمرنگ بالهايش در پرواز به خوبي نمايان است . دمش سياه رنگ و نميه انتهايي پرهاي کناري آن سفيد است ، پاه‌ها و حلقه چشم قرمز رنگ مي باشد . نر و ماده قمري خانگي شبيه به هم و پرنده نابالغ از آنها تيره‌رنگ‌تر است .

زيستگاه :

در شهرها ، روستاها و اطراف آنها ديده مي شود . در بوته‌هاي خار درخت‌هاي کوچک و در ساختمان‌ها آشيانه مي سازد .

پراکندگي :

به طور کلي قمري خانگي بومي ايران و از پراکندگي فراواني برخوردار است .

خانواده طوطي

Family Psittacidae

طوطي طوق صورتي

انگليسي : Rose-Ringed Parakeet
فرانسه : Perruche a Collier
لاتين : Psittacula Krameri

مشخصات :

40 سانتي متر با احتساب دم كه طول آن 25 سانتي متر است . پرنده‌اي ست كاملا مشخص به رنگ سبز روشن ، با دم خيلي دراز و دم تيز ، بال‌هاي نوك‌تيز و منقار قرمز قلاب مانند . طوطي طوق صورتي نــر ؛ گلوي سياه دارد و در پس گردنش يك طوق باريك به رنگ صورتي مايل به قرمز ديده مي شود . پروازش سريع و توام با بال زدن‌هاي تند است ، پرنده‌اي است اجتماعي و در مناطقي كه فراوان است به صورت گله‌هاي كوچك ديده مي شود .

زيستگاه :

باغ‌ها ، ميوه‌زارها ، پارك‌ها و كشتزارها با درختان بلند .

پراكندگي :

جمعيت‌هايي كه از طوطي‌هاي قفسي فراري نتيجه شده اند ، به حالت وحشي در بسياري از شهرهاي بزرگ ايران ، در زمين‌هاي پست ناحيه خزر و خوزستان ديده مي شوند . امكان دارد كه به حالت طبيعي و در منتهي‌اليه جنوب شرقي ايران يافت شود . اخيرا در جزيره خارك چند طوطي بزرگ هندي ديده شده است .

شاه طوطي ( طوطي بزرگ اسکندر )

انگليسي : Alexandrine parakeet
فرانسوي : ــــــــ
لاتين : Psittacula eupatria

مشخصات :

85 سانتي‌متر با احتساب دم که طول آن در پرنده نر به 36 سانتي‌متر مي رسد . پرنده‌اي ست به رنگ سبز مشخص ، با دم خيلي دراز و دم تيز ، بال‌هاي نوك‌تيز و منقار قرمز قلاب مانند . در جنس نر، نوار سياهي از بخش زيرين منقار جدا شده و در پشت گردن به نوار قرمز مايل به صورتي امتداد يافته و يک طوق کامل گردني ايجاد مي کند . شباهت زيادي به طوطي طوق صورتي دارد اما نسبتا از آن بزرگتر و پرجثه‌تر است ؛ سرش بزرگتر و منقاري قطورتر دارد . بارزترين مشخصه آن لکه قرمز رنگ روي شانه‌هاست که آن را به خوبي از طوطي طوق صورتي متمايز مي سازد . پرنده ماده دم کوتاه‌تري دارد و فاقد طوق گردني‌ست که در اين حالت ممکن است با جنس ماده طوطي طوق صورتي اشتباه گرفته شود ، اما رنگ سبز تيره ، جثه بزرگتر ، دم بلندتر و لکه قرمز شانه‌ها آن را از پرنده مزبور متمايز مي سازد ؛ پرنده نابالغ شبيه به پرنده ماده است با دمي کوتاه تر و عنبيه چشم مايل به خاکستري ( عنبيه چشم در پرنده بالغ سفيد است )، پرهاي بلوغ در طوطي بزرگ اسکندر در سال سوم و گاها در سال دوم ظاهر مي‌شوند .

زيستگاه :

باغ‌ها ، ميوه‌زارها ، پارك‌ها و كشتزارها با درختان بلند و کهنسال .

پراکندگي :‌

زيستگاه هاي اصلي شاه طوطي ( طوطي بزرگ اسکندر ) از شبه جزيره هندوستان تا برمه و ويتنام و تايلند و نواحي مختلفي در آفريقا را دربرمي گيرد . جمعيت‌هايي كه از طوطي‌هاي قفسي فراري نتيجه شده اند ، به حالت وحشي در بسياري از شهرهاي بزرگ ايران ديده شده‌اند . آمار پراکندگي طوطي ها در تهران به ترتيب کاخ موزه، بوستان و فرهنگسراي نياوران با بيشترين تعداد و بعد از آنها باغ وزارت کشاورزي، کاخ موزه سعدآباد، پارک هاي جمشيديه، ملت و ساعي در شمال شهر و همچنين فرهنگسراي اشراق، فضاي سبز پادگان هاي نيروي هوايي و قصر فيروزه در شرق و درختان سفارت انگليس، روسيه و کاخ موزه گلستان و پارک شهر در نقاط مرکزي شهر محل هاي اصلي زيست شاه طوطي هاي آزاد در تهران هستند. اما کارشناسان آزمايشگاه پرندگان بخش تحقيقات وزارت جهاد و کشاورزي، مقاله ارزشمندي در يکي از مجلات انگليسي زبان در خصوص شاه طوطي هاي تهران و تعداد تقريبي آنها به چاپ رسانده اند که در آن مشاهده طوطي هاي آزاد در ايران منحصر به موارد بسيار معدودي در بوشهر و بندرعباس و همچنين تعداد قابل ملاحظه اي در تهران و کرج شده است (نگارنده افزون بر اينها خود ناظر طوطي هاي آزاد در عمارت هشت بهشت قزوين و باغ ملي مشهد نيز بوده است) ازدياد جمعيت طوطيان تهران و حضور و سازگاري شان در محيط پرسر و صداي شهري علت هاي مختلفي دارد که مهم ترين آن مي تواند طولاني شدن فصل گرما و افزايش نسبي دما در فصل زمستان باشد. همچنين داشتن پاهايي با دو انگشت رو به جلو و دو انگشت رو به عقب و منقار نيرومند قلاب شکل، باعث شده طوطي به راحتي دور از دسترس انسان و در محيط هاي داراي درختان بلند و کهنسال (امثال کاخ ها و بوستان هاي قديمي تهران) زندگي کرده و به تخم گذاري بپردازد . ازدياد جمعيت طوطيان تهران و حضور و سازگاري شان در محيط پرسر و صداي شهري علت هاي مختلفي دارد که مهم ترين آن مي تواند طولاني شدن فصل گرما و افزايش نسبي دما در فصل زمستان باشد.از طرفي اين عامل، توانايي نشستن روي زمين و ديوار و بام خانه ها را از آنان سلب کرده و در نتيجه به يکي از مهم ترين علت هاي بقا و آسيب ناپذيري و به قفس افتادنش منجر شده است. از ديگر سوي عمر طولاني شاه طوطي که گاه به پنجاه سال يا بيشتر مي رسد نيز از جمله دلايل جالب و تامل برانگيز در ماندگاري و حفظ اين پرنده بر روي درختان تهران است. آمار تقريبي کارشناسان بخش تحقيقات وزارت کشاورزي از حضور بيش از هزار عدد طوطي در تهران خبر مي دهد. وجود اين تعداد طوطي آزاد با توجه به يکجانشيني و مهاجر نبودن طوطي ها و شرايط متغير آب و هوايي تهران (تابستان هاي گرم و زمستان هاي سرد) عجيب و قابل توجه است .

خانواده هُـدهُـد

Family Upupidae

هـُدهُـد ( شانه به سر ، پوپک ، هدهد )

انگليسي : Hoopoe
فرانسوي : Huppe Fasciee
لاتين : Upupaepops

مشخصات :

27 سانتي‌متر ؛ نر و ماده همشكل . تشخيص هدهد خيلي آسان است ، نشانه‌هاي تشخيص هر دو جنس آن ، عبارت است از سر و بدن قهوه اي مايل به صورتي كم رنگ ، دم و بالها با راه راه عرضي پهن سياه و سفيد ، كاكل بلند با پرهاي بلند نوك سياه و منقار دراز و خميده . هدهد ماده در انتهاي بدنش غده چربي بد بويي دارد که سبب مي‌شود وقتي در لانه حضور دارد بوي بدي از لانه خارج شود و اکثر مردم بر اين تصورند که بوي بد به علت مدفوع اين حيوان است. هدهد پرنده‌اي است كه بيشتر روي زمين و در فضاي باز تغذيه مي كند ، پروازش كند و موجي‌ ، توام با باز و بسته كردن آهسته بالهاست .!

زيستگاه :

در زمينه هاي باز و پر درخت ، باغهاي ميوه و پارك ها ديده مي شود . زمستان ها را در فضاهاي بازتر و بوته زار مي گذراند . در سوراخ درختان كهن و گاهي در خرابه ها آشيانه مي سازد ..

پراكندگي :

به طور كلي هدهد پرنده‌اي است كه تابستانها فراوان است و گاهي زمستان را در زمين هاي پست ناحيه درياي خزر مي گذراند .

خانواده درنا

Family Grudae
همه گونه هاي اين خانواده مهاجرند ، پرندگاني بزرگ با پاها و گردن دراز ، دم نسبتا كوتاه ، بالهاي دراز و منقاري بلند و كلفت كه ظاهرا به لك لك‌ها شباهت دارند . شاهپرهاي ثانوي داخلي بالهاي آنها خيلي بلند شده روي دم را مي پوشاند ، در پرواز گردن و پاهاي خود را كشيده نگه مي دارند . گله هاي آنها هنگام مهاجرت در يك خط يا به شكل " 7 " پرواز مي كنند . نر و ماده آنها همشكل است ، غير از فصل زادآوري به طور دسته جمعي ديده مي شوند ، روي زمين آشيانه مي سازند و همه چيز خوارند . . .

دُرنــا

انگليسي : Crane
فرانسوي : Grue Cendree
لاتين : Grus Grus

مشخصات :

112 سانتي‌متر ؛ شاهپرهاي ثانوي سياه بسيار دراز و آويخته و به شكل دم ، اين پرنده را از لك‌لك‌ها و حواصيل‌ها مشخص مي كند . بدن آن به طور كلي خاكستري سربي ست . يك نوار پهن سفيد از پشت چشم شروع شده ، در طرفين سر و گردن ادامه پيدا مي كند كه در برابر گلو و صورت سياه پرنده جلوه خاصي دارد . از نزديك تارك قرمز آن قابل تشخيص است ،‌منقارش از منقار لك‌لك‌ها و حواصيل‌ها كوتاه‌تر مي باشد .
در پرنده نابالغ سر و سطح شكمي ؛ قهوه اي رنگ است ، نوار سفيد سر و گردن را ندارد .
آهسته و موزون راه مي رود ، هنگام احساس خطر گردن خود را راست مي كند و در پرواز ؛ گردن و پاهايش كشيده است و بالهاي آن در انتها چهارگوش بنظر مي رسد . گله هاي مهاجر اين پرنده به شكل " 7 " يا در يك خط پرواز مي كنند ( لك‌لك‌ها معمولا به صورت دسته هاي نامنظم حركت مي كنند ) .

زيستگاه :

دور از جنگل‌ها و مناطق پردرخت . در سواحل رودخانه‌ها ، مردابها ؛ كشتزارها و استپ‌ها زندگي مي كنند

پراكندگي :

درنا پرنده اي است که زمستانها در بعضي مناطق ايران از جمله تالاب‌هاي امن فراوان است و ضمن مهاجرت بطور منظم در ناحيه درياي خزر ديده مي شود .

خانواده قرقاول

Family phasianidae
قرقاول ها ماكيان‌هايي هستند خشك‌زي با پاهاي بدون پر و اغلب داراي سيخك بالهاي كوتاه و گردي دارند و پروازشان پرصدا و مستقيم است قرقاول‌ها معمولا بزرگترند و دم درازتري دارند ، كبك ها و دراج‌ها متوسط و بلدرچين‌ها خيلي كوچك هستند با بدني گردتر و دم خيلي كوتاه ، در بعضي گونه‌ها نر و ماده همشكل است ، معمولا پرندگاني اجتماعي هستند از دانه‌هاي غلات ، ميوه‌هاي انگوري ، حشرات ، كرم‌ها و غيره تغذيه مي كنند

كبك دري

انگليسي : Caspian Snowcock
فرانسوي : Tetraogalle de La Caspienne
لاتين : Tetraogallus Caspius

مشخصات :

نر 58 سانتي‌متر ، ماده 55 سانتي متر .كبك بسيار بزرگي‌ست كه در كوهستان‌هاي مرتفع زندگي مي كند و حتي در زمستان به ندرت تا حد رويش درخت پايين مي آيد . پروبالش بطور كلي خاكستري ، با خطوط موج‌دار و رگه‌هاي قهوه‌اي و‌سفيد فراوان است كه در سطح شكمي كمرنگ‌تر و در پهلوها رگه‌هاي مشخص‌تر دارد . دوسوم طول شاهپرهاي نخستين و ثانوي بال از سمت قاعده سفيد رنگ است كه هنگام پرواز در زير بال به صورت نوار پهن و مشخصي ديده مي شود . طرح خاص صورتش كه شامل نوار چشمي و گلوي سفيد ، تارك خاكستري و خط خاكستري پررنگ كنار گردن است از فاصله نزديك قابل تشخيص مي باشد . تفاوت پرنده ماده با نر در اين است كه در پرنده ماده تضاد نقش و نگار صورتش كمتر است و در پاه ها سيخك ندارد . پرنده اي ا‌ست بي نهايت محتاط و اغلب پس از احساس خطر مسافت زيادي پرواز مي كند . به اندازه ساير ماكيان‌ها اجتماعي نيست ، و معمولا جفت‌جفت ديده مي شود .

زيستگاه :

پرتگاه‌هاي پرشيب ، كوهسارهاي صخره‌اي و قلل مرتفع با گياهان كم و پراكنده . به ندرت در ارتفاع كمتر از 3500 متر ديده مي شود . روي زمين و در بين سنگ‌ها و يا غالبا در لبه صخره‌هاي مرتفع آشيانه مي سازد

پراكندگي :

کبک دري از پرندگان بومي ايران است ، در گذشته اين پرنده بسيار زيباي ايراني نسبتا فراوان بوده و اما در حال حاضر اين پرنده از گونه‌هايي است كه به شدت در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .

كبك

انگليسي : Chukar Partridge
فرانسوي : Perdrix Chukar
لاتين : Alectoris Chukar

مشخصات :

33 سانتي‌متر ؛ پرنده‌اي آشنا و فراوان كه از تيهو كاملا بزرگتر است و به وسيله سطح پشتي خاكستري ، گلوي نخودي رنگ با نوار حاشيه‌اي پهن و سياه و با راه‌راه عرضي و خيلي واضح پهلو‌ها مشخص مي شود . منقار و پاه‌هايش قرمز رنگ است . رنگ خرمايي شاهپرهاي كناري دمش در پرواز نمايان مي شود .
معمولا جفت جفت يا به صورت دسته‌هاي كوچكي ديده مي شود ، ولي گاهي در زمستان گله‌هاي بزرگي تشكيل مي دهند . هنگام احساس خطر كمتر پرواز مي كند و بيشتر به سمت سربالايي كوهستان مي دود .
در بهار و تابستان پرنده‌اي پرسر و صدا است .

زيستگاه :

تقريبا هميشه در دامنه‌ها و شيب‌هاي كوهستاني باز و سنگلاخ يافت مي شود و معمولا در نواحي پردرخت ديده نمي شود . در نواحي خشك اغلبا صبح زود و يا عصر در اطراف چشمه‌ها جمع مي شوند .
در ميان بوته‌هاي كوتاه بين صخره‌ها آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

كبك پرنده‌اي است بومي ايران و از جمله پرندگاني‌ست كه به رغم كاهش قابل توجه آنها در طي
25 سال گذشته ، هنوز به تعداد فراوان در ايران زادوولد مي كند ، شايان ذكر است ، اين پرنده از جمله پرندگان حمايت شده است . !

تيهــو

انگليسي : See-see Partridge
فرانسوي : Perdrix a gorge grise
لاتين : Ammoaerdix Griseogularis

مشخصات :

23 تا 25 سانتي‌متر ؛ يك ماكيان كوچك كه ظاهرا شبيه كبك كوچكي به‌نظر مي آيد . پرنده نر سطح پشتي قهوي مايل به خاكي با خطوط ريز موجدار خاكستري دارد . سطح شكمي‌اش به طور كلي قهوه‌اي مايل به صورتي كمرنگ است و در پهلوها در حدود شش نوار خيلي پهن به رنگ دارچيني پررنگ و سفيد دارد . تاركش قهوه‌اي مايل به خاكي و گلو و جلوگردنش خاكستري است . نوار چشمي پهن و سفيدي دارد كه در حد بالا و پايين آن خط سياهي ديده مي شود . پرهاي كناري دمش خرمايي رنگ است ، تفاوت پرنده ماده با نــر در اين است كه طرح مشخص سياه و سفيد صورت و پهلوها را ندارد . رفتارش شبيه كبك است و هنگام احساس خطر به جاي پريدن ، مي دود .

زيستگاه :

مناطق بياباني و نيمه بياباني . تپه و ماهورهاي سنگي و كم ارتفاع . ساحل رودخانه‌ها و جويبارهاي مناطق خشك و زمين‌هاي سنگلاخ را ترجيح مي دهد . روي زمين آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

تيهو از پرندگان بومي ايران است و از جمله پرندگاني‌ست كه در حال حاضر و به گزارش سازمان محيط زيست ايران از وضعيت مناسب و عادي برخوردار است ، اما آنچه مسلم است اينكه تعداد اين پرندگان طي سال‌هاي گذشته تا به امروز بسيار كاهش پيدا كرده و به درستي اين امر نمي تواند بازگو كننده روال عادي زيستي اين پرنده باشد .!

دراج

انگليسي : Black Partridge
فرانسوي : Francolin Noir
لاتين : Francolinus francolinus
31 سانتيمتر ؛ پرنده نـــر به‌طور كلي سياه است با خال‌ها و راه‌راه عرضي سفيد به ويژه در پهلوها ، تارك و پس گردن قهوه‌اي ، نوار چشم سياه ، پوش‌پرهاي گوش و گونه سفيد و نيم طوق پهن خرمائي در پس گردن دارد . پرنده ماده به طور كلي قهوه‌اي است با خط وخال سياه و نخودي و يك لكه بزرگ خرمائي در پس گردن دارد ، پرهاي كناري دم در هر دو جنس سياه است . معمولا جفت جفت ديده مي شوند . عموما خود را از انظار مخفي نگاه مي دارد و به دشواري مي توان آن را وادار به پرواز كرد

زيستگاه :

علفزارهاي ناهموار با بوته‌ها و خاربن‌هاي انبوه به خصوص در نقاطي كه درخت گز مي رويد و مناطق تالابي در بيابان‌ها و يا نواحي خشك . روي زمين و بين گياهان انبوه آشيانه مي سازد

پراكندگي :

دراج ، پرنده‌اي است بومي ايران و از جمله پرندگاني‌ست كه به رغم حمايت‌هاي محيط زيست و شكار ممنوع بودن آنها ، طي سال‌هاي گذشته تا به امروز ، تعداد آنها رو به كاهش نهاده است ، اما و با اين اوصاف هنوز به بقاي اين پرنده اميد است .!

جيرفتي

انگليسي : Grey Partridge
فرانسوي : Fracolin gris
لاتين : Francolinus pondicerianus

مشخصات :

29 سانتي متر ؛ نر وماده همشكل ، سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري با خطوط موجدار خرمائي نخودي است كه در وسط هريك از پرها نقش صليب مانندي به رنگ سفيد ديده مي شود . سطح شكمي اين پرنده نخودي كمرنگ با راه‌راه عرضي باريك به رنگ قهوه‌اي است . تارك و پس گردنش قهوه‌اي است و پيشاني و نوار بالاي چشم خرمائي رنگ دارد . چانه و گلويش نخودي كمرنگ است با حاشيه قهوه‌اي پرهاي كناري دم از خرمائي تا تقريبا سياه متغير مي‌باشد . پاهايش سرخ رنگ است و رفتارش شبيه دراج ، ولي روي بوته‌ها يا درخچه‌ها مي نشيند .

زيستگاه :

فضاهاي باز خشك يا نيمه خشك با بوته‌هاي پراكنده ، بوته‌زارهاي تنك ، گز ، در بستر رودخانه ها و زمينهاي زراعي ناهموار روي زمين زير بوته‌ها يا درختچه‌ها آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

از گونه‌هاي تحت حمايت محيط زيست است ، جيرفتي پرنده‌اي است بومي ايران و بنا به گزارش سازمان محيط زيست ، از تعداد و وضعيت نسبتا عادي برخوردار است . .

كبك چيل

انگليسي : Common Partridge
فرانسوي : Perdrix grise
لاتين : Perdix perdix

مشخصات :

30 سانتيمتر ؛ اين پرنده مانند همه كبك‌ها ماكيان شكل و داراي بدني نسبتا گرد و فربه است ، بالهاي كوتاه و گرد و دم كوتاه خرمائي رنگ دارد ، به وسيله صورت بلوطي مايل به نارنجي كمرنگ و گردن وسينه خاكستري مشخص مي شود . پرنده نــر علامتي نعلي شكل به رنگ بلوطي سير در پايين سينه دارد ، ( در پرنده ماده نيز اثري از اين علامت به چشم مي خورد ، در حالي كه سينه پرنده نابالغ ، رگه‌رگه‌دار است ) سطح پشتي آن رگه‌رگه نخودي رنگ است و پهلوهايش راه‌راه عرضي بلوطي رنگ دارد . هنگام راه رفتن قوز مي كند و به محض احساس خطر فورا چمباتمه مي زند ، بعد در حالي كه سر خود را بالا مي گيرد و آماده پرواز است ، بسرعت مي دود ، از جوجه قرقاول ؛ دم‌كوتاه‌تر و از بلدرچين بالغ ؛ خيلي بزرگتر و كمرنگ‌تر است .

زيستگاه :

كشتزارها ، چراگاه‌ها ، زمين هاي باير و غيره . آشيانه‌اش را در نقاطي كاملا مخفي مانند پاي پرچين‌ها و در مزارع گندم و ذرت و امثال آن مي سازد

پراكندگي :

كبك چيل از جمله پرندگان بومي ايران است و به تعداد كم ديده مي شود . اين گونه در معرض خطر انقرض نسل قرار دارد و تا به امروز حركتي در جهت حمايت از اين گونه زيبا و نادر انجام نگرفته است .

بلدرچين

انگليسي : Quail
فرانسوي : Caille des bles
لاتين : Coturnix Coturnix

مشخصات :

17 سانتي متر ؛ پرنده‌اي كوچك و به ظاهر شبيه كبك است . معمولا بهترين نشانه شناسايي آن صداي مشخص پرنده نـــر مي باشد ، بدنش به طور كلي خاكي‌رنگ است و در سطح پشتي راه‌راه فراوان نخودي و سياه دارد . سطح شكمي آن كمرنگ‌تر است و پهلوهايش رگه‌هاي تيره و روشن دارد ، تاركش قهوه‌اي پرنگ است . با يك نوار كمرنگ در وسط و يك نوار بلند كرم رنگ در بالاي هر چشم .پرنده نــر نوارهاي سياه رنگي روي گلو دارد . پرنده ماده گلوي نخودي رنگ يكدست و سينه خال‌خال دارد . پروازش كندتر و معمولا كوتاه مدت‌تر از كبك است . در فصل زاد و ولد كمتر مي توان آن را از محل اختفايش وادار به پرواز كرد .

زيستگاه :

به ندرت در فضاي باز ديده مي شود . غالبا در چراگاه هاي ناهموار ، كشتزارهاي غلات و بين علفهاي انبوه
و نظاير آن بسر مي برد و زادوولد مي كند

پراكندگي :

بطور كلي بلدرچين از جمله پرندگاني ست که تابستانها از پراکندگي فراواني برخوردار است . معدودي از آنها زمستانها در زمينهاي كم ارتفاع سراسر ايران باقي مي مانند .

قرقاول

انگليسي : Pheasant
فرانسوي : Faisan Commun
لاتين : Phasianus Colchicus

مشخصات :

قرقاول نر 75 تا 87 سانتي متر ، قرقاول ماده 53 تا 62 سانتي متر . پرنده‌اي آشنا كه دمي دراز و نوك تيز دارد . پروبال نـــر بسيار رنگارنگ ، سرش به رنگ سبز سير براق و پوست برهنه دور چشمش قرمز روشن است و گوشپرهاي كوتاهي دارد ( به نظر شاخک ) . رنگ پروبال بر حسب نژاد و اصل پرنده متغير مي باشد ولي معمولا يك طوق گردني سفيد دارد . البته نژاد ايراني اين پرنده فاقد طوق سفيد گردن و همينطور بلندي گوشپرهاي کناري سر است . رنگ پرنده ماده ملايم و بطور كلي لكه‌لكه قهوه‌اي با زمينه نخودي است و دمي دراز ولي كوتاهتر از قرقاول نــر دارد . اين پرنده هنگام احساس خطر معمولا پرواز نمي كند ، بلكه به سرعت مي دود و پنهان مي شود . پروازش پرتوان و آغاز آن پرسرو صداست . در ارتفاع كم پرواز مي كند و مدت پروازش معمولا كوتاه است .

زيستگاه :

حاشيه جنگل ها ، كشتزارها ، بوته‌زارها و ني‌زارها . روي زمين و زير گياهان كوتاه و سرخس‌ها آشيانه مي سازد

پراكندگي :

قرقاول از پرندگان بومي ايران است ، روزگاري اين پرنده را مي توانستيم در هر باغ و كشتزاري ديده باشيم
اما به رغم شكارهاي بي رويه ؛ هم اكنون چندان به وفور يافت نمي شود ، هرچند كه اين پرنده در حمايت سازمان محيط زيست و شكار ممنوع قرار دارد ، اما در طي 17 سال گذشته تعداد آنها به شدت رو به كاهش نهاده . و اين به دليل عدم وجود زيستگاه و پناهگاه مناسب براي اين پرنده زيباي ايراني‌ست ، تعدادي از اين پرندگان به سبب نابودي زيستگاه هاي اصلي خود به فرودگاه ها و دشت هاي غير قابل دسترس عموم پناه آورده اند و به رغم عادي دانستن وضعيت اين پرنده توسط سازمان محيط زيست ، اين پرنده در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .!
ادامه دارد ...

منابع :

پرندگان ايران http://fa.wikipedia.org
اشنايي با پرندگان ايران http://www.persianpet.org
پرندگان ايران http://www.iranian-birds.com
سايت پرندگان ايران http://www.centralclubs.com
پرندگان ايران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلي http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com

/س