منشأ ظهور آمار به صورت توصيف اطلاعات را مي توان سرشماري هايي که حدود 4000 سال قبل از ميلادمسيح توسط بابلي ها و مصري ها و بعداً توسط امپراتوري هاي روم و ايران درباره اطلاعات مربوط به زاد و ولد و دارائي هاي افراد جامعه زير سلطه خود انجام مي گرفته، به حساب آورد. در آن زمان بود که روش هايي براي جمع آوري، تنظيم و تلخيص داده ها ابداع گرديد. در قرن چهاردهم براي محاسبه نرخ بيمه، جمع آوري اطلاعات درباره تولد و وفات، تصادفات و حوادث رايج گرديد. در اواسط قرن شانزدهم اولين کتاب احتمال توسط کاردن با عنوان "بازي ها و شانس" نوشته شد، او در اين کتاب روش هاي تقلب در بازي هاي قمار را ارائه داد. بعلاوه، موضوع پيش بيني در نتايج حاصل از انجام آزمايش ها را مطرح نمود. يکي از کارهاي او پيش بيني روز وفات خودش بود که براي اثبات صحت پيش بيني در آن روز خودکشي نمود.
در اواسط قرن هفدهم پاسکال و فرما اولين کساني بودند که مطالعه احتمال را به طور علمي شروع نمودند. در همين سال ها به طور همزمان مطالعات آماري به صورت توصيفي انجام مي گرفت. مثلاً گرونت با مطالعه تعداد متولدين کشف نمود که تعداد پسرها از دخترها کمي بيشتر است، اما سال هاي اول زندگي تعداد بيشتري از پسرها فوت مي کنند. استفاده از احتمال در آمار، در اواخر قرن هفدهم شروع شد، که در اين باره مي توان به مطالعات مندل در مورد قانون وراثت، گالتون در بکارگيري همبستگي و ارتباط بين صفات، و به ويژه فيشر در ابداع روش هاي مختلف استنباط آماري اشاره نمود. از شروع قرن بيستم همه ساله روش هاي متعددي براي جمع آوري، تجزيه و تحليل اطلاعات ارائه گرديده که همچنان ادامه دارد.مفهوم آمار از کلمه لاتيني ،به معني شرط ، استخراج شده است. مدت هاي مديد ، اين علم ، محدود به کار در اين حوزه بود ، و تنها در دهه هاي اخير از اين انحصاري جدا شدو ، و به کمک نظريه احتمال ،شروع به بررسي روش هاي تحليل داده هاي آماري و اثبات فرض هاي آماري کرد. روش هاي اين آمار رياضي با آشکار کردن قوانين جديد ، به ابزاري موثر در علوم طبيعي و تکنولوژي تبديل شد.

تاريخچه علم آمار در ايران

آمار، امار، هامار، شمار و شماره از مصدر اوستايي « مر » معني حساب، شمردن، شمارش، به ياد داشتن، از برداشتن. بنابراين آمار يك كلمه كاملا پارسي است كه در ادوار مختلف با گويش هاي متفاوت به كار رفته است.
در مفهوم كلي، آمار مجموعه داده هاي عددي مربوط به يك موضوع است. تا قبل از قرن 19 از آمار در زمينه هاي محدود نظير مسايل مالياتي و نظامي استفاده شده و با شروع قرن 19 همراه با تحولات اجتماعي- اقتصادي كه در اروپا وسپس در ساير نقاط جهان پديد آمد انجام خدمات اجتماعي به عنوان يك وظيفه براي كشورها مطرح و بدنبال آن ضرورت برنامه ريزي براي ارايه اين خدمات كاربرد آمار را به طور فزاينده گسترش داد تا آن جا كه امروزه در كليه زمينه هاي اجتماعي- اقتصادي به عنوان اصلي ترين وسيله شناخت نيازها و امكانات و مهمترين ابزار برنامه ريزي به شمار مي رود.
آمار و آمارگيري و سرشماري از دير باز در كشورهاي مختلف جهان سابقه داشته و عموماً به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه امور مالياتي و نظامي استفاده شده است.واژه آمار ريشه در تاريخ زبان و فرهنگ کهن ايراني دارد و قدمت آن به زمان هخامنشبان مي رسد در زمان هخامنشيان آمار و آمارگيري و سرشماري از جهات مختلف مورد توجه بوده و كراراً براي تعيين تعداد نفوس و ميزان محصولات كشاورزي انجام شده است.و تا اواسط دوره اشکانيان واژه هامار يا آمار به معني شمار و واژه شاهامار به معني سرشماري به کار مي رفته است.به گواه سنگ نوشته ها و آثار مورخان شرق شناس، در زمان داريوش، به منظور جمع آوري آمار، تشکيلات منظمي وجود داشته است و با استفاده از اطلاعات جمع آوري شده، دفاتر مالياتي و نظامي تدوين مي يافته و بودجه مملکتي بر اساس آن تنظيم مي شده است. در زمان کوروش نيز آمارگيري در مقياس وسيع و در تمام پهنه ممالک تابعه حکومت مرکزي ايران انجام مي شده و اخذ هرگونه تصميم درباره ولايات بايستي مبتني بر شناسائي هاي محلي و اطلاع دقيق بر کثرت و يا قلّت جمعيت و قدرت و توانايي هاي مالي آن ولايات باشد. ساسانيان توجه بيشتري به آمار داشتند و امور مالي، کشاورزي و صنعتي و بازرگاني خود را بر اساس آمارها و اطلاعاتي که مأموران سرشماري جمع آوري مي کردند، به انجام مي رساندند. به گونه اي که در زمان خسرو انوشيروان، براي اخذ ماليات سرانه، ضمن انجام سرشماري نفوس، سن افراد و ميزان ثروت آنها تعيين مي شد و حتي ميزان محصول درختاني مثل نخل، زيتون و تاک تعيين مي گرديد و بر اساس آن براي افرادي که سن آنها بين 20 تا 50 سال بود، مطابق ثروت و مکنتي که داشتند، ماليات تعيين و آگهي مي گرديد
بعد از ظهور اسلام در ايران، آمارهاي جمعيتي بيشتر به منظور تعيين تعداد پيروان اديان مختلف جمع آوري مي شد و در همين دوران ثبت جمع آوري آمارهاي مربوط به ورود وخروج مسافران و مهاجران و ميزان صادرات و واردات شهرها از طريق دروازه بانها و ماموران حكومتي در دروازه ها انجام مي گرفت.
در سال 1297 هجري شمسي به منظور ثبت وقايع چهارگانه اداره ثبت احوال كشور تأسيس و با ثبت اطلاعات مرتبط با تولد، فوت، ازدواج و طلاق توسط اداره مذكور ضرورت اطلاع از جمعيت كشور و تعيين سازماني كه موظفاً به جمع آوري اين اطلاعات بپردازد مورد توجه قرار گرفت و منجر به آن شد تا در سال 1303 هجري شمسي آيين نامه اي به تصويب برسد و در اين آيين نامه اداره مسؤول آمار و وظايف آن مشخص گردد. براساس اين مصوبه مسؤوليت جمع آوري و مركزيت بخشيدن به آمارهاي مورد نياز بر عهده وزارت كشور گذاشته شد.
در خرداد ماه 1318 هجري شمسي اولين قانون سرشماري از تصويب مجلس شوراي ملي گذشت و در اجراي اين قانون، سرشماري نفوس از همان سال در شهر تهران و در سال 1319 و 1320 هجري شمسي در 33 شهر كشور بتدريج به اجرا درآمد ولي ادامه آن به خاطر وقايع شهريور 1320 معوق ماند.
در اسفندماه سال 1331 هجري شمسي سازمان همكاري آمار عمومي تشكيل و در فروردين ماه سال 1332 قانون آمار و ثبت احوال متنوع و به سازمان همكاري آمار عمومي ملحق شد و به اين ترتيب براي اولين بار سازماني كه منحصراً وظيفه جمع آوري آمار را به عهده داشت به وجود آمد كه در سال 1344 به اداره آمار عمومي وابسته به وزارت كشور تغيير نام و اين اداره در سال 1335 هجري شمسي اولين سرشماري عمومي نفوس را در كل كشور به اجرا درآورد.
نياز روز افزون دستگاههاي برنامه ريزي كشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همكاري بسيار نزديك سازمان اصلي توليد كننده آمار با دستگاه برنامه ريزي موجب شد تا براساس قانون سال 1344 اداره آمار عمومي از وزارت كشور جدا و با نام مركز آمار ايران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شده و اين مركز به عنوان اولين اقدام سرشماري عمومي نفوس و مسكن را طبق قانون در آبان ماه 1345 به مرحله اجرا درآورد و فعاليت هاي ديگري مثل آمارگيري از هزينه و درآمد خانوارهاي شهري و روستايي، آمارگيري نمونه اي كشاورزي روستايي ، سرشماري عشاير و سرشماري از كارگاه هاي بزرگ و صنعتي و غيره را انجام داد. مطابق قانون تأسيس اين مركز، سرشماري كه منظور آمارگيري هايي كه كليه افراد و واحد هاي جامعه مورد مطالعه را در بر گيرد و در مواعد مشخص به منظور جمع آوري اطلاعات در زمينه فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي مانند نفوس، مسكن، كشاورزي، صنعت، ساختمان- بازرگاني- فرهنگي و ساير فعاليت ها صورت مي گيرد را انجام مي دهد و همچنين آمارگيري نمونه اي كه در واقع جمع آوري اطلاعات آماري از تعدادي افراد يا واحدهاي جامعه براساس روشهاي علمي آماري كه نتايج آن قابل تعميم باشد را عهده دار است.
منابع:
1- http://daneshnameh.roshd.ir
2- http://www.cityonline.5u.com
3- http://stats.blogfa.com
4-http://sepideh_statistic.persianblog.ir
/خ