سم چيست ؟

سم ماده اي است كه بر اثر تماس خارجي يا داخلي مقداري از آن با بدن، تشنج، تاول، استفراغ يا تهوع و عوارضي كه منجر به مرگ مي شود. بروز مي كنند. سم انواع مختلفي دارد. دسته اي كه با خوردن آن بافتهايي مثل بافتهاي دهان و حلق از بين مي رود. «هيدروكلريد سديم» اسيدها و فنولها از اين دسته مي باشند. سمهاي محرك كه باعث تورم و التهاب رشته هاي عضلاني مي شوند. همچنين اين نوع سم بر ضره، روده و مراكز عصبي تأثير مي گذارند. استفاده بيش از حد بعضي از داروها، مانند چنين سمي عمل مي كند.
سمهاي سيستامتيك كه تأثير بر اعصاب، قلب و كبد دارند. مثلاً مقدار كمي از اسيد پروميك يا استركنين مي تواند منجر به مرگ شود. استفاده بيش از حد از بسياري باربيترلها مانند (امرباربيتول)، (پنتر باربيتول)، (فنرباربيتول) و غيره تأثيري مانند سمهاي سيماتيك به همراه دارند. از ميان اين گروه سمها «اسيد بوريك»، «كوتندين»، «كلرپرومازين» بسيار سمي هستند.
گازهاي سمي بر تنفس اثر مي گذارند. اين نوع سمها باعث تحريك چشم و بيني نيز مي شود. منوكسيدكربن يكي از گازهاي سمي است. سولفيد هيدروژن نيز از گازهاي سمي خطرناك است. غذاي سمي مي تواند بر اثر آلودگي غذا با مواد شيميايي يا حيوانات سمي در غذا به وجود ايد مثلا تماس بعضي از حشره كش ها با موادغذايي با عث سمي شدن ان ميشود يا استفاده از بعضي قارچها و ماهيهاي سمي كه مسموميت به دنبال دارند بعضي از سمها بسيار قوي هستند مثل دي اكسيد كه براي نابود كردن علف هرز از ان استفاده ميشود يا ( سيانيد تپاسيم ) كه از انرژي حاصله از فعاليت سلولها جلو گيري ميكندسموم مختلف بر نقا ط مختلف بدن تأ ثير دارند وراه درمان انها متفاوت است در صورت مسموميت بايد فوراً به پزشك مراجعه كرد.
سم ماده اي است که در کارخانه توليد و يا از معادن استخراج و يا از گياهان تهيه مي شود سم اگر به مقدا ر خيلي کم خورده
و يا با پوست بدن تماس پيدا کند و يا بخار آن تنفس شود باعث ايجاد ناراحتي ، مسموميت و يا حتي منجر به مرگ مي گردد و لذا مسموميت مي تواند خيلي شديد اتفاق بيافتد بطوريکه شخص مسموم و اطرافيان فورا " متوجه آن بشوند و يا ممکن است بتدريج بصورت ناراحتي و بيماري ظاهر گردد بنحويي که حتي شخص مسموم و اطرافيان او متوجه دليل ناراحتي و بيماري وي نگردند .
بنابراين سم مي تواند از طريق :
1- تنفس
2- تماس با پوست
3- و يا خوردن و آشاميدن وارد بدن شود .s
سم اگر بطور صحيح بکار نرود در اثر تماس با انسان مي تواند خطر مسموميت و بيماريزايي و براي درختان و محصولات
کشاورزي خطر از بين رفتن و آلودگي را در پي داشته باشد . علاوه بر آن با انجام سم پاشي به روش غلط موجبات آلودگي آب ،
خاک و هوا فراهم مي شود بطوريکه محيط را براي زندگي ناامن مي نمايد . و لذا تا جايي که ممکن است بايد از مصرف سم اجتناب
نمود و در صورت اضطرار در به کاربردن آن بايد قبلا " اطلاعات لازم را در مورد چگونگي نگهداري ؟ افراد و شرايطي که مي توانند
با سم کار کنند ؟ نحوه استفاده از آن ؟ روش صحيح بکارگيري حشره کش ها ؟ اقدامات احتياطي هنگام استفاده و پس از
سمپاشي و بالاخره کمکهاي اوليه براي فرد مسموم را کسب نمود .

چگونه و کجا سم را بايد نگهداري کرد ؟

1- سم را بايد دور از دسترس افراد و بچه ها و در محلي مجهز به درب و قفل مناسب نگهداري نمود .
2- به هيچوجه نبايد در آشپزخانه و اطاق محل زندگي سم نگهداري شود .
3- سم بايد در قوطي و ظرف خودش نگهداري شود و هرگز نبايد آن را داخل ظرف يا شيشه ديگر ريخت چون ممکن است
اشتباها" از آن استفاده شود .
4- بعد از هر بار استفاده حتما" بايد درب قوطي سم محکم بسته شود .
5- سم را نبايد با وسيله نقليه اي که مسافر ، دام و يا مواد غذايي حمل مي شود جابجا کرد .
6- سم نبايد در محل و يا نزديک مواد غذايي نگهداري شود .
چه کساني مي توانند با سم کار کنند ؟
1 -کسي که سم و خطرات ناشي از آن را مي شناسد و مي داند که چگونه بايد آن را بکار برد تا خطري متوجه خود و اطرافيان
نباشد( پس سمپاشي کار هر کسي نيست ) .
2- کسي که سالم و قوي بنيه باشد ، مردان پير ، زنان حامله و افراد کمتر از 18 سال نبايد به هيچوجه سمپاشي نمايند .
3- کساني در زمان سمپاشي بيماري خاصي مانند بيماريهاي قلبي ، کليوي و کبدي و يا حتي سرماخوردگي نداشته باشند .

اقدامات احتياطي هنگام سمپاشي

با توجه به اينکه هرگونه تماس با سم بسيار خطرناک است پس بايد در موقع استفاده از آن نکات زير را مراعات نمود :
1- به هيچوجه نبايد آب و غذا خورد و سيگار کشيد .
2- از لباسي که تمام بدن و کلاهي که موهاي سر را بپوشاند استفاده گردد .
3- از عينک مخصوص که کناره هاي آن بسته باشد و چشم را از قطرات سم محافظت نمايد استفاده شود .
4- از ماسک و يا پارچه تميزي که روي بيني و دهان را جهت جلوگيري از وارد شدن ذرات سم بصورت بخار يا پودر از راه دهان و بيني بپوشاند استفاده گردد .
5- از چکمه جهت جلوگيري از ريختن قطرات سم روي پاها استفاده شود .
6- از دستکش لاستيکي بمنظور جلوگيري از آلودگي دستها استفاده گردد .
7- در روزهايي که باد شديد مي وزد نبايد سمپاشي کرد و در شرايط باد کم بايد پشت به باد ايستاد تاقطرات سم به شخص
سمپاش نپاشد .
8- اگر سم به چشم پاشيده شود بايد فورا" چشم را زير شير آب گرفت و يا با آب زياد شست .
9 -اگر موقع سمپاشي سم روي بدن ريخت بايد فورا" با آب و صابون آن محل از بدن شسته شود .

اقدامات احتياطي پس از سمپاشي

1- سمي که در پمپ سمپاش باقي مي ماند نبايد داخل آبهاي جاري ريخته شود .
2- پ س از تمام شدن کار سمپاشي دستکش ، ماسک ، کفش و لباسها را بايد فورا " بيرون آورد ، دستها و صورت و بدن را
شست و هرگز با کفش و لباس مورد استفاده در سمپاشي نبايد وارد محل زندگي شد .
3- وسائل کار را نبايد در آب چشمه يا رودخانه يا آبهايي که از آن استفاده مي شود وارد کرد و شست .
4- آب ناشي از شستشوي سمپاش را بايد در چاه فاضلاب يا جايي دور از آبهايي که مورد استفاده قرار مي گيرند تخليه نمود .
5- قوطي يا ظرف خالي سم نبايد به اطراف پرتاب شود چون ممکن است مورد استفاده قرار گيرد لذا بايد آن له و در محل
امني نگهداري و يا در زيرخاک دفن نمود .
6- پاکت – گوني و کارتن سم را بايد با احتياط سوزاند تا مورد استفاده قرار نگيرد .
7- شخص سمپاش بايد بعد از انجام سمپاشي در فضاي آزاد بدور از مواد سمي و محل سمپاشي شده استراحت نمايد .

اقدامات احتياطي در موقع استفاده از اسپري حشره کش

1- همه افراد بايد از اطاق يا محل اسپري خارج شوند .
2- پنجره ها و درب ها بسته باشند .
3- روي ظروف غذاخوري و وسائل بچه ها پوشانده شده باشند .
4- تنگ ماهي و قفس پرندگان از اطاق يا محل اسپري خارج گردند .
5- موقع اسپري حشره کش بايد قوطي آنرا طوري بدست گرفت که از اسپري کننده فاصله داشته باشد .
6- بعد از اسپري کردن بايد فورا" اطاق را ترک و در را بسته نگه داشت .
7- بعد از گذشت حدود 30 دقيقه بايد درها را باز و هواي اطاق را تهويه نمود .
اقدامات احتياطي در هنگام سمپاشي منزل
1- حيوانات ، پرندگان و لانه آنها را بايد در محلي دور از مکان سمپاشي نگهداري نمود .
2- وسائل خانه را بايد از داخل اطاقها و يا محل سمپاشي بيرون آورد تا به سم آلوده نشوند .
3- روي مواد غذايي و ظروف غذاخوري را بايد پوشاند و بعد از سمپاشي جهت احتياط ظروف شسته شوند.
4- همه افراد خانواده به خصوص بچه ها ، افراد مسن و مريض بايد از محل دور و تا حداقل به مدت 5 الي 6 ساعت از ورود آنها

به محل سمپاشي شده جلوگيري شود .

5- اگر اشتباها" روي آب و مواد غذايي سم ريخته شود بايد فورا" آنها را دور ريخت و از مصرف آنها جددا" جلوگيري نمود .
6 -از بچه هاي کوچک مراقبت شود تا دست به ديوارهاي سمپاشي شده نمالند و به دهان خود نبرند .
7- بعد از انجام مراحل سمپاشي و قبل استفاده مجدد از محل مي بايد کف اطاق ها را تميز نمود .

مسموم کيست ؟

هر انسان و حيواني که سم از طريق بيني ، دهان و يا پوست او وارد شود و موجب ناراحتي و بيماري و يا مرگ وي گردد
مسموم گفته مي شود .
علائم مسموميت بستگي به نوع ، مقدار و مدتي که از مصرف آن سم گذشته باشد دارد اما بطور کلي مي توان به علائم زير اشاره
نمود :
سرگيجه ، حالت تهوع و استفراغ ، دل درد ، دل پيچه ، عرق ، رنگ پريدگي و خواب آلودگي مي باشد و چون بعضي از علائم در
ساير بيماريها نيز ممکن است وجود داشته باشد پس فقط موقعي مي توانيم بگوئيم کسي در اثر سم مسموم شده که شخص
مسموم و يا اطرافيان او بگويند که با سم تماس داشته و يا قوطي سم و آثار آن را در اطراف او پيدا کنند .

کارهايي که براي فرد مسموم بايد انجام داد

1- از اطرافيان و خود مسموم پرسيده شود که با چه ماده اي تماس داشته و يا آن را خورده است .
2- اطلاعات روي بر چسب قوطي سم بطور دقيق مطالعه تا جهت اقدامات درماني بعدا" مورد استفاده قرار گيرد .
3- بلافاصله کمکهاي اوليه شروع گردد .

کمکهاي اوليه براي فرد مسموم

1- فرد مسموم را بايد فورا" از محل سمپاشي خارج و در هواي آزاد نگه داري نمود .
2- اگر لباسهاي او آلوده به سم است بايد بلافاصله آنها را بيرون آورد .
3- محلهايي از بدن که به سم آلوده شده بايد با آب و صابون شستشو و پس از خشک کردن پوشانده شوند .
4- مسموم را بايد به حالت استراحت و گرم نگه داشت .
5- اگر سم داخل چشمها پاشيده شده باشد بايد فورا" به مدت 15 دقيقه زير شير آب گرفت و يا با آب زياد شستشو داد .
6- اگر سم به تازگي خورده شده باشد بايد مسموم را وادار به استفراغ نمود و براي وادار کردن وي به استفراغ مي توان از آب
نمک و يا تحريک ته حلق با انگشت و يا پر استفاده کرد .
ضمن ا"اگر معلوم نيست که چه سمي خورده بايد مقداري از مواد استفراغ شده را در يک شيشه تميز جمع آوري و همراه
مسموم به بيمارستان انتقال داد همچنين اگر کسي نفت خورده باشد نبايد او را مجبور به به استفراغ نمود زيرا ممکن اس ت
نفت وارد ريه او گردد .
7- وادار کردن مسموم به نفس کشيدن و قبل از آن بايد راههاي تنفسي وي يعني دهان و گلو و بيني او تميز گردد .

عوارض سم

ممکن است عوارض مختلفي به تناسب هرنوع سم و مواد بنيادي و تشکيل دهنده ي آن در شخص و جانداران پديدار شود اما عموماً به اين صورت است.
استفراق واسهال سرگيجه
تب غيرمعمول
ايجاد دمل و جوش هاي بسيار زياد و غيرمعمول برروي پوست و جاهاي مختلف بدن
و ...

سم شناسي

سم شناسي (Toxicology) درباره تاثيرات زيان آور عوامل شيميايي و فيزيکي بر روي سيستمهاي زنده بحث مي‌کند. يا علم راجع به سموم توليد شده بوسيله گياهان ، جانوران و باکتريهاي پاتوژن را گفته مي‌شود. اين کلمه از ريشه يوناني کلمه Lagos و taxicon گرفته شده که به معناي مطالعه تاثيرات منفي مواد شيميايي روي ارگانيسمهاي زنده است. سم شناسي (Toxicology) درباره تاثيرات زيان آور عوامل شيميايي و فيزيکي بر روي سيستمهاي زنده بحث مي‌کند. يا علم راجع به سموم توليد شده بوسيله گياهان ، جانوران و باکتريهاي پاتوژن را گفته مي‌شود. اين کلمه از ريشه يوناني کلمه Lagos و taxicon گرفته شده که به معناي مطالعه تاثيرات منفي مواد شيميايي روي ارگانيسمهاي زنده است.
يک تعريف قديمي از سم شناسي عبارت است از علم سم ها. براساس فهم ما از اين که چگونه عوامل مختلف باعث آسيب رساندن به انسان ها و ديگر ارگانيسم ها، يک تعريف مشخص تر از سم شناسي عبارت است از مطالعه ي اثرات سوء مواد شيميايي يا فيزيکي بر روي ارگانيسم ها مي باشد.
اثرات سوء ممکن است دراشکال زيادي اتفاق بيفتد، از مرگ فوري گرفته تا تغييرات کوچکي که پس از ماه ها يا سال ها تشخيص داده مي شوند. مشخص شده است كه بسياري از تغييرات قابل مشاهده مختلف در ساختمان يا فعاليت هاي بدن نتيجه تغييرات غيرقابل شناسايي شده قبلي در بدن مي باشد.
پيشرفت تاريخي سم شناسي بوسيله ساکنان اوليه غارها که سم هاي گياهان و حيوانات را ميشناختند و از عصاره آن ها براي شکارکردن يا در جنگ ها استفاده کردند، شروع شد. در سال 1500 قبل از ميلاد، مشخص شده است كه از شوکران، ترياک، تير هاي سمي وفلزات سمي براي مسموم کردن دشمنان يا اعدام در کشورها استفاده مي شده است.
پاراسلسوس (پدر علم سم شناسي) معلوم كرد که مواد شيميايي خاصي مسئول سميت در يک گياه يا حيوان هستند. او همچنين توضيح داد که پاسخ بدن به اين مواد شيميايي به مقدار ماده وارد شده بستگي دارد. مطالعات او نشان داد که دوزهاي کم از يک ماده ممکن است بدون ضرر يا مفيد باشند. در صورتيکه دوزهاي بيشتر ممکن است سمي باشند. به عبارت بهتر، بخش اصلي سم شناسي تعيين ارتباط ميزان پاسخ و دوز است.
اغلب اين جمله از پاراسلسوس نقل قول مي شود كه همه مواد سمي هستند و هيچ ماده اي که سمي نباشد وجود ندارد و تفاوت بين سم و دارو در ميزان آن مي باشد.
ارفيلا به عنوان بنيان گذار سم شناسي باليني كسي بود كه براي اولين بار ارتباط سيستميک بين خصوصيات بيوشيميايي سم هاي زمان خودش را معلوم كرد و اثرات سم ها بر روي اندام هاي خاص را با کالبد شکافي براي جستجوي سم ها و آسيب هاي بافتي مرتبط با آنها، اثبات کرد.
زنوبيوتيک يک کلمه عمومي است که براي يک ماده خارجي که وارد بدن شده به کار برده مي شوند. اين كلمه از يک کلمه يوناني به نام زنو به معني خارجي مشتق شده است. زنوبيوتيک ممکن است اثرات مفيدي مثل اثرات داروئي يا اثرات سمي مثل سرب داشته باشد.

واژه شناسي سم شناسي:

بعضي واژه ها سم شناسي عمومي هستند و در بخش هاي مختلفي استفاده مي شوند. اين اصطلاحات به طور متداول بحث مي شوند.
سم شناسي به مطالعه اثرات سوء مواد شيميايي يا فيزيکي بر روي ارگانيسم هاي زنده گفته مي شود. يک سم شناس دانشمندي است که اثرات مضر عوامل ومکانيسمهاي مولکولي و بيوشيميايي و سلولي مسئول اين اثرات را تعيين مي کند.
ساير واژه هاي مهم سم شناسي عبارتند از سمي، سم، زهر، عوامل سمي، ماده سمي و ماده شيميايي سمي.
ماده سمي سم و زهر اکثراً به جاي هم در متون به کار مي روند. به هر حال تفاوت هاي ظريفي وجود دارد که در زير آمده است. عامل سمي هر چيزي است که مي تواند يک اثر مضر بيولوژيکي به وجود آورد. ممکن است به شکل ماده شيميايي، فيزيکي و يا بيولوژيکي باشد. براي مثال عامل سمي ممکن است شيميايي باشد (مثل سيانيد) ممکن است فيزيکي باشد (پرتو) و يا بيولوژيکي باشد (مثل سم مار).
اگر ارگانيسم هاي مورد تهاجم قرار گرفته باشد، مواد شيميايي دفع کننده که خاصيت سمي دارند به عنوان توکسينهاي بيولوژيکي شناخته مي شوند. ارگانيسم هاي مربوطه در اين مورد ارگانيسم هاي سمي ناميده مي شوند. يک مثال در اين مورد ميكرب کزاز است. کزاز توسط باکتري کلستريديوم تتاني به وجود مي آيد. باکتري کلستريديوم خود به وسيله مورد تهاجم قرار دادن و تخريب کردن سلول باعث بيماري نمي شود. بلکه بيماري به علت آزادسازي يك سم عصبي از ميكرب است كه بر روي دستگاه عصبي تاثير مي كند.
تعريف سادي يك ماده سمي، ماده ايست که خصوصيات سمي دارد. اين ممکن است يک ماده سمي خالص يا مخلوطي از مواد سمي باشد. براي مثال کرومات سرب و پنبه نسوز و بنزين همگي مواد سمي هستند. کرومات سرب و پنبه نسوز يک ماده سمي است که تنها از يک ترکيب مشخص تشکيل شده است و از فيبرها و مواد معدني متفاوتي ساخته شده اند.
مواد سمي ممکن است اثر سمستميک داشته باشند و کل بدن را فرا گيرد و يا غيرسيستميک باشد و تنها بر روي يك محل خاص اثر نمايد. براي مثال پتاسيم سيانيد يک سم سيستميک است که در واقع روي هر سلول ها و اندام هاي بدن اثر مي كند و باعث وقفه تنفسي مي شود.
مواد سمي همچنين ممکن است روي فقط يک بافت يا ارگان خاص اثر گذارد و درحالي که در کل بدن تخريب ايجاد نکند. اين مکان هاي خاص، ارگان هاي يا بافت هاي هدف خوانده مي شوند. بنزن يک سم اختصاصي است که بر روي بافت خون به طور عمده سميت ايجاد مي کند. همچنين سرب نيز يک سم عضوي خاص است اگر چه سه بافت هدف دارد (سيستم عصبي مرکزي، کليه و سيستم خوني).

سم شناسي شغلي

سم شناسي شغلي با مواد شيميايي که در محيط کار يافت مي‌شوند، سروکار دارند. کارگران صنعتي ممکن است در طي تهيه ، توليد يا بسته بندي اين مواد يا به واسطه استفاده از آنها در محيط شغلي ، در معرض تماس با آنها قرار بگيرند. به عنوان مثال کارگران کشاورزي ممکن است در معرض مقادير مضر حشره کش قرار گيرند. تاکيد عمده سم شناسي شغلي در جهت شناسايي عوامل مسئول ، تعيين وضعيتهاي منجر به مصرف بي‌خطر آنها و پيشگيري از جذب مقادير مضر آنها مي باشد. حدود تعيين کننده اي جهت مشخص نمودن غلظت هاي ايمن بسياري از مواد شيميايي در محيط کار طرح ريزي شده‌اند تا حالات گوناگون تماس ، مشخص گردد:
1. عبارتست از غلظت جهت کار روزانه معمولي 8 ساعته که کارگران مي‌توانند مرتبا در آن قرار گيرند بدون هيچ اثر منفي.
2. غلظتي که فقط بايد کمتر از 15 دقيقه در آن قرار گرفت و نه بيشتر.
3. غلظتي که فقط مي‌توان يک لحظه در آن قرار گرفت.

سم شناسي محيطي

سم شناسي محيطي با تاثيرات بالقوه زيانبار مواد شيميايي ، که به صورت آلودگيهاي محيط زيست به ارگانيسمهاي زنده عرضه مي‌شود، سروکار دارد. اصطلاح "محيط" همه مجاورتهاي يک ارگانيسم را دربرمي‌گيرد، مخصوصا هوا ، آب و خاک. آلوده کننده ماده‌اي است که در محيط وجود دارد و حداقل بخشي از آن نتيجه فعاليت انسان بوده و تاثير زيانباري روي ارگانيسمهاي زنده دارد. آلودگي هوا ، حاصل صنعتي شدن، توسعه تکنولوژي و افزايش شهرنشيني مي‌باشد. همچنين انسان ممکن است در معرض مواد شيميايي مورد استفاده در محيط کشاورزي قرار گيرد، مثل حشره کشها يا مواد مصرفي در ساخت مواد غذايي به صورت باقيمانده‌ها.
سازمان غذا و کشاورزي و سازمان بهداشت جهاني ، ميزان مصرف روزانه قابل قبول را چنين تعريف مي‌کند: ميزان مصرف روزانه يک ماده شيميايي که در طي عمر کامل ، بر اساس کل حقايق مشخص شده در آن زمان ، ظاهرا فاقد خطر محسوس باشد. اين سازمان پس از راه اندازي اطلاعات مرتبط ، ميزان مصرف روزانه قابل قبول بسياري از حشره کشها و افزودنيهاي خوراکي را که ممکن است وارد زنجيره غذايي انسان شوند، در فهرست مي‌آورد.

سم شناسي محيط زنده (اکو توکسيکولوژي)

اين شاخه از سم شناسي اخيرا به عنوان تعميم شاخه‌اي از سم شناسي محيط ، مشخص شده و مربوط به تاثيرات سمي عوامل فيزيکي و شيميايي بر روي ارگانيسمهاي زنده مخصوصا در جمعيتها و جوامع با اکوسيستمهاي مشخص مي‌باشد. اين شاخه همچنين ، مسيرهاي جايي شدن اين عوامل و اثرات متقابل آنها محيط را نيز ، بررسي مي‌کند. احتمال دارد يک حادثه محيطي که تاثيرات شديدي روي ارگانيزمهاي مجزا اعمال مي‌کند، هيچ تاثير مهمي روي جمعيتها يا يک اکوسيستم نداشته باشد. بنابراين نمي‌توان اصطلاحات سم شناسي و اکو توکسيکولوژي را بجاي هم بکار برد.

اثرات سمي:

سميت با بسياري فاکتورهاي ديگر کمپلکس مي شود. ترکيبات سمي از طريق مکانيسمهاي متفاوت منجر به اثرات سمي بسياري مي شوند،. برخي مواد شيميايي به خودي خود سمي اند. بقيه ممکن است متابوليزه شده (تغييرات شيميايي در بدن) و به ترکيبات سمي تبديل شوند. بسيار زنوبيوتيک ها دربدن تخريب مي شوند و اغلب روي ارگان هاي خاص اثر مي گذارند. بقيه مي توانند هر سلول يا بافتي که در تماس قرار بگيرند را مسموم کنند.
ارگانهاي هدف که تحت تاثير قرار مي گيريند به راه تماس و دوزاژ بستگي زيادي دارند. براي مثال هدف براي مواد شيميائي احتمالا بعد از يک تماس حاد سيستم عصبي است اما بعد از تماس مزمن ممکن است کبد باشد. سميت ممکن است نتيجه تغييرات سلولي-بيوشيميائي يا ماکرومولکولي باشد.
براي مثال جايگزيني سلولي مثل فيبروز ريه، آسيب به سيستم آنزيمي ، تخريب سنترپروتئين، توليد موادشيميائي فعال در سلول، آسيب به DNAو ....
بعضي از مواد سمي ممکن است به طور غير مستقيم تاثيراتي بر روي تغيير در فعاليت هاي ذاتي مواد بيوشيميائي، تداخل با مواد غذائي، تغيير در مکانيسم هاي فيزيولوژيکي بدن، داشته باشد. عوامل موثر بر سميت شامل شکل و فعاليت ذاتي مواد شيميايي، دوز اثر، ارتباط دوز – زمان، روش تماس با ماده شيميائي، گونه مورد تماس، سن، جنس، ميزان جذب ماده سمي و متابوليسم آن، توزيع و دفع آن در بدن و حضور ساير مواد شيميائي ارتباط داشته باشد.
شکل ماده سمي اثر مهمي بر روي سميت به ويژه در مورد فلزات دارد. براي مثال سميت بخار جيوه فرق زياري با فرم فلزي آن دارد. مثال ديگر کروم است که شکل سه ظرفيتي آن غير سمي است در حاليکه شش ظرفيتي ان مي تواند باعث سرطان ريه و آسيبهاي پوستي و بيني شود.
فعاليت شيميايي ذاتي مواد هم چنين تفاوت زيادي دارد. بعضي ترکيبات سمي مانند سيانيد مي تواند سريعاً به سلول ها آسيب برسانند و سبب مرگ فوري سلول شوند. در حاليکه ترکيبات ديگر فقط باعث تداخل ضعيف با فعاليت سلول ها مي شوند.
نوع تماس در سميت مهم است. بعضي مواد شيميايي ممکن است از يک راه داراي سميت بالائي باشند ولي از راه ديگر داراي سميت نمي باشند. به طور مثال ورود خوراکي برخي ترکيبات ممکن است توسط کبد غير فعال شود اما از طريق استنشاقي وارد جريان خون و اثر سمي ايجاد نمايد.
پاسخ به سم مي تواند اساساً خيلي وابسته به گونه مورد تماس باشد. براي مثال موش نمي تواند استفراغ کند يا ماده سمي را قبل از جذب خارج کند در صورتي که انسانها و سگ ها مي توانند استفراغ کنند. اين تفاوت سميت انتخابي در ميان جانوران مختلف داراي سودمندنيز مي باشد. براي مثال ترکيبات حشره کش داراي سميت انتخابي در حشرات هستند اما فاقد پاسخ مشابه در انسان مي باشند. از تفاوتهاي ديگر سميت انتخابي ممکن است ناشي از تفاوت هاي آناتوميک يا فيزيولوژيکال باشد.
آنتي بيوتيک ها سم انتخابي براي ميکروارگانيسم ها هستند در حالي که براي انسان واقعاً غير سمي اند. سن در تعيين پاسخ نسبت به ماده سمي ممکن است مهم باشد. بعضي مواد شيميايي سميت بيشتري براي کودکان و افراد سالخورده نسبت به افراد جوان دارند. به طور مثال ترکيبات حشره کش براي حيوانات جوان سمي تر است. ترکيبات نيتروز آمين ها بيشتر براي جنين يا حيوانات جوانسرطان زا هستند. پاسخ سمي همچنين ميتواند وابسته به جنس باشد. به طور مثال موش هاي نر ده برابر بيشتر از موش هاي ماده هستند نسبت به آسيب هاي کبدي ناشي از DDT حساسيت دارند. اما موش هاي ماده نسبت به اثرات سمي حشره کشها دو برابر حساس تر از موش هاي نر هستند.
توانايي جذب ماده شيميائي نيز براي ايجاد سميت سيستميک، ضروري است. بعضي از مواد شيميايي به آساني جذب مي شوند و بعضي ديگر بطور ناقص جذب مي شوند. تقريباً اکثر الکل ها به آساني جذب مي شوند و در صورتي که واقعاً هيچ جذبي براي بيشتر پلي مرها وجود ندارد. سرعت و مقدار جذب ممکن است تحت تأثير شکل مواد شيميايي و شيوه مصرف باشد. براي مثال، اتانول يا الکل از راه گوارش براحتي جذب مي شود اما جذب پوستي آن کم است.
جيوه آلي سريعا از راه گوارشي براحتي جذب مي شود اما سولفات سرب معدني اينطور نيست. متابوليسم، که به عنوان تبديل زيستي شناخته مي شود يک فاکتور مهم در تعيين سميت است. متابوليت ها توليدات متابوليسمي مواد مي باشند. دو نوع متابوليسم براي مواد سمي وجود دارد: سميت زدايي و فعال شدن زيستي (سميت زائي). سميت زدايي پروسه اي است که يک ماده سمي به يک ترکيب با سميت کمتر تبديل مي شود. اين پديده يک مکانيسم دفاع طبيعي ارگانيسم است. سميت زدايي پروسه تبديل ترکيبات قابل حل در چربي به ترکيبات قطبي است. فعال شدن زيستي پروسه اي است که يک ترکيب غير سمي يا با سميت اندک به ترکيب سمي و يا فرم فعال تر سمي تبديل شود.
توزيع و انتشار سم ها و متابوليت هاي سمي در بدن در تعيين بافت هدف و همچنين شدت سميت اهميت دارد. عامل اصلي ورود و آسيب رساندن به سلول، ميزان حلاليت در چربي است. اگر سم محلول در چربي باشد، به آساني به غشا سلول نفوذ پيدا مي کند. بيشتر سمها در بدن ذخيره مي شوند. بافت چربي، کبد، کليه و استخوان مهمترين محل ذخيره سم ها هستند. جريان خون راه اصلي انتشار سموم است. کليه اولين ارگان ترشح کننده سموم و در ادامه دستگاه گوارش و شش ها مي باشد. همچنين سموم ممکن است در عرق، اشک و شير ترشح شوند.
در آسيب کليوي (نارسايي کليوي) عملکرد دفع سموم کندتر مي شود و باعث افزايش قدرت سم مي شود. حضور ديگر مواد شيميايي ممکن است سميت را کاهش دهد (آنتا گونيست) ، سميت را زياد کند (افزايش دهندگي)، يا افزايش دهد (سينرژيک) شود.

راههاي تماس با مواد سمي

راه ورود مواد شيميايي به بدن در موقيعتهاي تماس مختلف فرق مي‌کند. در شرايط صنعتي ، استشمام راه اصلي ورود مي‌باشد و راه پوستي نيز کاملا مهم است اما مصرف خوراکي ، راه نسبتا فرعي مي‌باشد. در نتيجه ، معيارهاي پيشگيري کننده عمدتا جهت حذف جذب از طريق استشمام يا از طريق تماس موضعي ، طرح ريزي مي‌شوند. مواد آلوده کننده اتمسفر از طريق استشمام وارد مي‌شوند، در حالي که در موارد آلوده کننده‌هاي آب و خاک ، مصرف خوراکي راه اصلي تماس در انسان است.

طول مدت تماس

واکنشهاي سمي ممکن است بسته به طول مدت تماس از لحاظ کيفي متفاوت باشند. يک تماس واحد يا تماسهاي متعدد طي 1 يا 2 روز صورت مي‌گيرد، نمايانگر تماس حاد (acute exposure) مي‌باشد. تماسهاي متعدد که طي دوره طولاني‌تري از زمان ادامه يابد، نمايانگر تماس مزمن است. در شرايط شغلي هر دو تماس حاد و مزمن ممکن است رخ دهد.
در حالي که در حدود مواد شيميايي يافت شونده در محيط ، احتمال تماس مزمن بيشتر است. در تماسهاي مزمن ، تاثيرات سمي ممکن است تا چندين ماه بعد از تماسهاي تکراري قابل مشاهده نباشد. تاثيرات زيانبار ناشي از تماس حاد يا مزمن ممکن است برگشت پذير يا غير قابل برگشت باشد. برگشت پذيري نسبي تاثير سمي به خصوصيات قابليت بهبود عضو آسيب ديده ، بستگي خواهد داشت.

حضور مخلوط مواد

انسان بطور معمول ، همزمان يا به شکل متوالي با چندين مواد شيميايي مختلف تماس حاصل مي‌کند. اين امر ، ارزيابي موقعيتهاي بالقوه خطرناک را دچار اشکال مي‌کند. تاثير بيولوژيک ناشي از تماس مرکب با چندين ماده را مي‌توان به صورت افزايش ، فوق افزايش (سينرژيسم) ، يا تحت افزايش (آنتاگونيسم) مشخص نمود. نوعي از فوق افزايش به نام قوت بخشي است که در اين هنگام يکي از دو ماده ، هنگام تماس هيچ تاثيري اعمال نمي‌کند. اما وقتي تماس با هر دو ماده روي مي‌دهد، تاثير ماده فعال افزايش مي‌يابد. همه انواع تداخل عمل در انسان مشاهده شده است.

اهميت سموم محيطي

هنگامي که سم وارد زنجيره غذايي شود. از آنجا که يک گونه از سايرين تغذيه مي‌کند، جلويابي زيستي روي داده و موجب تغليظ ماده شيميايي مي‌شود. مواد آلوده کننده اي که وسيعترين آثار محيطي را دارند، ضعيف تجزيه مي‌شوند. و در آب ، خاک و هوا ، نسبتا داراي حرکتند و تجمع زيستي از خود نشان مي‌دهند. بنابراين تلاشهايي صورت گرفته تا پتانسيل تجمع زيستي مواد شيميايي آلي موجود در محيط برآورد گردد تا مقدمه‌اي براي برخوردهاي مناسب جهت مقابله يا رفع ، باشد.

چشم انداز بحث

با توجه به افزايش ميزان مواد آلوده کننده به علت افزايش جمعيت ، افزايش ميزان مصرف کنندگي ، افزايش توليد مواد شيميايي ، کاهش منابع طبيعي و ... نياز به علم سم شناسي بيشتر احساس مي‌شود چرا که زمينه هر برخورد در جهت حذف آلودگيها ، نياز به شناخت کامل آلودگي و تحليل و بررسي مکانيسم مشکل‌زايي آلودگيهاي دارد. در همين راستا ، برنامه هاي زير جزء تغييرات ملزوم آيند به شمار مي‌رود:
1. تاسيس يک واحد مديريت قوي
2. تاسيس مرکز اطلاعات سم
3. آزمايشگاه سم شناسي براي شناسايي سمهاي معمولي
4. مرکز اطلاعات سبب مرگ و مير مربوط به سم
5. مرکز مشاهده تخلفات مربوط به سم
6. تاسيس آموزشگاه سم شناسي

سموم كشاورزي

هرچندکنترل عامل بيماريزا ( با استفاده ازآفت کش ها ) در بخش کشاورزي سودمند است ولي آفت کشها باعث ايجاد بيماري و مرگ درانسان‌ها مي‌گردند،اين مشکلات ناشي از شرايط مختلف تماس مستقيم و غيرمستقيم انسان با آفت‌کش‌ها مي باشد.
مستعدترين افراد آنهايي هستند که در تماس مستقيم با اين چنين مواد شيميائي‌اند که همان کارگراني هستند که در بخش کشاورزي در معرض سموم آفت کش مي باشند و يا اينکه در کارخانه توليد سم کار مي‌کنند،کارگراني که سموم آفت‌کش را مخلوط،حمل يا در مزرعه بکار مي‌گيرند در معرض و تماس شديد آفت‌کش‌ها قرار دارند و اولين محل تماس سم در انسان پوست مي باشد، اگر همين کارگران به لباس محافظ سم در زمان استفاده از مواد شيميايي مجهز نباشند جذب آفت‌کش‌ها از طريق پوست مي تواند چشمگير و قابل ملاحظه باشد.
به محض اينکه پوست در معرض سم قرار مي گيرد ، ممکن است سم به بدن جذب يا تنها در سطح پوست باقي بماند.اثرموضعي عمومي که از تأثيرسم بر روي پوست ديده مي‌شود ، مشکلاتي از قبيل درماتيت‌هاي موضعي (حساسيت‌هاي پوستي ) مي باشد.جذب آفت‌کش در بدن مي‌تواند باعث بروز مشکلاتي براي سلامتي انسان بشود: از قبيل سوزش چشم ، در حالت جذب بيشتر مشکلات دستگاه تنفسي با مسموميت سيستميک که درآخر ممکن است به مرگ بيانجامد.
تماس غير مستقيم با آفت‌کش ها ناشي از خوردن غذاهايي است که سموم آفت‌کش در آن نفوذ کرده‌اند و مي تواند باعث افزايش مواد سمي در بدن انسان گردد،که معمولاً وابسته به در معرض بودن درازمدت اين آفت کش‌ها مي باشد که ممکن است منجر به بيماري شود ويا اينکه نگردد.
بدن انسان يک سازواره ( ارگانيسم) بيوشيميائي خيلي پيچيده‌اي است که براحتي خودسازگار وانعطاف پذيرمي‌شود و آن داراي سيستم تنظيم کننده متعددي است ، تا مطمئن سازد که تمام اجزاء بدن در پاسخ به شرايط بيروني کاملاً درست ايفاي نقش مي‌کنند.
اين نوع تنظيم ،خودپايداري ( هوموستازي ) شناخته شده است و براي تمامي فرآيندهاي بدني معمولاً بدون اطلاع و آگاهي يا تأملي روي اعضاء بدن ما اتفاق و بروز مي نمايند ، وقتي در تأثير شرايط محيطي بيروني ( همچمون گرما يا سرماي زياد ) يا شرايط دروني ( بيماري يا مسموميت ) که سيستم‌هاي بدن نمي‌توانند بوسيله مکانيسم‌هاي عادي تنظيم گردند ، علائم ( ناراحتي ) غير معمول و بيماري ظاهر مي‌گردد. انواع اثرات فيزيکي (علائم ونشانه ها) که مشاهده يا احساس مي گردند به انواع استرسي‌که بدن در معرض آن قرار مي‌گيرد بستگي دارد،براي اينکه داخل بدن ارتباط دروني پيچيده بسيار زيادي بين سيستمها وجود دارند و يک تغيير جزئي درهرسيستم ممکن است در سيستم هاي ديگر بدن اثرات متعددي را بوجود آورد.
بعلاوه انواع واکنش ها به مريضي محدود هستند بنابراين نشانه‌ها و علائم مريضي اغلب کاملاً شبيه به انواع مختلفي از عوارض بيماريها هستند بعنوان مثال : سردرد،تب،تهوع،استفراغ و اسهال علائم عمومي غيرخاص بيماري هستند که در شرايط متفاوت ايجاد ميگردند ، لازم بذکر است بطورمعمول اغلب واکنش هاي فيزيولوژيکي به بيماري ، با شيوه هاي متعددي براي کمک به تشخيص عوامل واقعي بيماري توسعه يافته اند.
خودپايداري (هوموستازي) بدن مي تواند بوسيله عکس العمل فيزيکي و يا بيولوژيکي بدن به استرس‌هاي اوليه بهم زده شودکه به ماهيت دروني عامل و همچنين به درجه و مدت استرس بستگي دارد، وقتي استرس بسيار شديد يا مدت‌دار باشد خودپايداري وخودتنظيمي نميتواند حفظ يا بازگردانده شود و بيماري در اين زمان بروز مي نمايد.مسموميت بوسيله عوامل شيميائي چيزي کمتراز بيماري ناشي از مواد شيميائي نبوده و علائم مسموميت شيميائي اغلب شبيه علائمي هستند که بوسيله عوامل بيولوژيکي مثل باکتري ها و يا ويروس‌ها بروز مي نمايند.
براي تفهيم بهتر اينکه مريضي چطوري در تماس با موادشيميائي (مواد سمي ) در انسان عارض مي شود ما اول بايستي بدانيم که آفت کش هاچطوري در داخل بدن عمل مي‌کنند.
آفت کش‌ها چطوري به انسان تأثير مي گذارند.
آفت‌کش‌ها با تغيير سرعت فعاليت‌هاي مختلف بدن ، افزايش آنها ( بعنوان مثال: افزايش تپش قلب و تعريق ) يا کاهش آنها ( توقف کامل تنفس) عمل مي‌کنند.
بعنوان مثال ، جمعيت قرارگرفته در معرض سمپاشي با حشره‌کش مالاتيون بر اساس تجربه مي‌تواند سبب تعريق گردد،اين نتيجه در اثر يک سري از رخدادهاي فيزيولوژيکي در بدن مي باشد که به عنوان پاسخي به موادشيميائي وارد شده در بدن است و در ابتدا سبب عدم فعاليت بيوشيميائي آنزيم مي‌گردد.در نتيجه :
اين تغيير بيوشيميائي به تغيير سلولي مي انجامد (در اين حالت افزايش فعاليت عصبي )
تغيير سلولي سپس موجب تغييرات فيزيولوژيکي مي‌شود که علائم مسموميت مشاهده يا در سيستم‌هاي فيزيولوژيکي خاص بدن(اندام ها يا دستگاه‌هاي بدن) احساس مي شوند(در اين حالت فعاليت غدد تعرقي ) در ادامه نيز توسعه بنيادين اثرات مذکور از بيوشيميائي به سلولي و آنهم به فيزيولوژيکي در اغلب مسموميت‌ها بدين شکل بروز مي‌نمايد.بسته به مکانيسم بيوشيميائي ويژه يک فعاليت ، يک سم ممکن است اثرات خيلي وسيعي در داخل بدن داشته باشد، ويا امکان دارد سبب تغيير خيلي محدودي در فعاليت ‌هاي فيزيولوژيکي در يک ناحيه خاصي ازبدن يا اندامي گردد. سم مالاتيون به سادگي سبب غير فعال شدن يک آنزيم مي‌شود که رابط بين اعصاب است ، آنزيمي که توسط سم پاراتيون ويا ديگر آفت‌کش‌ها غير فعال مي گردند در بدن معمول است و بنابراين تنوع اثرات روي اکثر سيستمهاي بدن در کنار تعريق مشاهده مي‌شوند.

منابع :

سم http://fa.wikipedia.org.
سم چيست و چگونه بايد از خطرات آن در امان بود ؟ http://www.iums.ac.ir
سم شناسي چيست؟ http://www.samshenasi.com
سم چيست ؟ http://www.jalali-hse.blogfa.com
سم شناسي http://daneshnameh.roshd.ir
سم چيست؟ http://khschool.ir

/س