شترمرغ ، گوسفند پرنده

شترمرغ موجودي عظيم الجثه است که از لحاظ جسمي به شتر شباهت زيادي دارد چون داراي سه پلک مي باشد و زندگي آن مانند زندگي مرغ است .
استقامت او در دماي 30 – درجه و 56 + درجه است . تا 4 ماه اول به انواع بيماريهاي مرغي مبتلا مي شود اگر بيمار شود تا 2 يا 3 ماه زنده مي ماند . روزي 20 ليتر آب مي خورد . اگر مي خواهيد شترمرغ را شکار کنيد به پاي او ضربه بزنيد چون بدون پاهايش نمي تواند کاري کند . استفاده از نوک و لگد وسايل دفاع اوست . بال دارد اما پرواز نمي کند . مغزش ازچشمش کوچکتر است . غذاي او ذرت ، يونجه ، سويا و سبوس است و براي هضم غذا 50 تا 200 گرم روزانه سنگ مي خورد .
از فوايد شترمرغ اين است که قرنيه چشم او به چشم انسان پيوند مي خورد . پاندوم پاي او به پاي انسان پيوند مي خورد . روده ي او بهترين نخ براي بخيه است .
از چربي زير شکم او براي درست کردن لوازم آرايشي استفاده مي شود و از پوشش بهترين کيف و لباس تهيه مي کنند و گوشت قرمز شتر مرغ بدون کلسترول است و قيمت جهاني آن 15000 تومان هر کيلو است . غرش شير و سرعت اوليه يوز پلنگ را دارد يعني 70 کيلو در ساعت مي دود با يک لگد 750 کيلوگرم را پودر مي کند زانويش برعکس انسان خم مي شود . زمان تخم گذاري شترمرغ از اسفند ماه به مدت 6 الي 9 ماه شروع مي شود از 30 الي 110 تخم مي گذارد که 20 تا 40 جوجه مي آورد البته سواري هم مي دهد . از صداهاي ناهنجار مي هراسد 9 ساعت کامل بدون هيچ حرکتي مي خوابد شترمرغ ها گله اي هستند و هر گله براي خودش به نوبت در شبها نگهباني دارد . به آهنگ و آواز علاقه ي فراواني دارند با آهنگ شاد باريتمي خاصي گروهي مي رقصند هر صبح نرمش مي کنند و مي رقصند با صداي قرآن و مرثيه همه آرام مي شوند و گوش مي کنند و ديد شترمرغ در شب تا 5/3 کيلومتر است و چشمش رنگي مي بيند و به انسان علاقه دارد مخصوصاً وقتي انسان به او غذا مي دهد شترمرغ انس خاصي با انسان مي گيرد .
از ديگر مختصات اين موجود آنست که 120 کيلوگرم وزنش است که شترمرغ نر مشکي و ماده قهوه اي است . زيبا ترين نژاد از اين حيوان بنام گردن آبي در آفريقاي جنوبيست و در حال حاضر بهاي شترمرغ که براي تخم گذاريست مبل 25/000/000 ريال و شترمرغ گوشتي 000/000/10 ريال است و قيمت جهاني گوشت آن براي مصرف کننده هر کيلو 000/250 ريال است .

خصوصيات يك شترمرغ خوب :

1- مدام درحال حركت
2- گردن راست باشد درحال حركت
3- پرريزي به هيچ عنوان نداشته باشد
4- ناخن پاها راست باشد
5- نداشتن آبريزش از چشم و بيني

رده بندي شترمرغ ها و نژاد هاي موجود

شترمرغ يا Camel bird که به خاطر شباهتش با شتر به اين نام خوانده مي شود در سال 1758 توسط لينه با نام علمي Struthiocamdus با پايه نام لاتين و يوناني Stutho camelus نامگذاري شد . اين جانور به طبقه پرندگان تعلق داشته و يکي از پنج راسته متعلق به راسته سينه پهنان (Ratitae or palaeognathae) محسوب مي شوند . مشخصه اصلي آنها عدم قدرت پرواز بعلت دژ نر سانس يا فقدان کامل تاج سينه (carina) مي باشد که ويژگي اخير علت اطلاق Ratites به آنها شده است زيرا در ربان لاتين به کشتي فاقد لبه زيرين يا کلک Ratites مي گويند .
راسته سينه پهنان شامل 5 راسته زير است :
1. شترمرغها Stru thionitirms
2. ري آ Rhea
3. کاسوواري Casuari formes
4. کيوي ها Kiwis
5. تيناموس Tinamous
- شترمرغها در زير راسته استروتيوني فرم ها ، خانواده استروتيونيده (stru hionidae) جنس استروتيو (struthio) و گونه استروتيو کاملوس (S. camelus) قرار مي گيرند .
استروتيو کاملوس شامل زيرگونه با نژاد هاي زير است :
1. استروتيو کاملوس استراليس متعلق به آفريقاي جنوبي S.C.oustralis
2. استريوتيو کاملوس S.C.camelus که در طي قرن بيستم در آفريقاي شمالي در معرض شکار و انقراض قرار گرفت .
3. استروتيو کاملوس ماسائيکوس S.C.massaicus
4. استروتيو کاملوس موليبدو فانس S.C.molybdo phanes
5. استروتيو کاملوس سير ياکوس S.C.syriacus
زيرگونه هاي سيرياکوس که در بيابانهاي سوريه و عربستان مي زيسته اند بعلت شکار بي رويه در سال 1941 منقرض شده اند .
زيرگونه موليبدوفانس متمايزترين و مشخص ترين زيرگونه بوده و براي پرورش و توليد از اين زيرگونه استفاده بسياري مي شود .
براي اهداف تجاري عموماٌ از اصطلاحاتي نظير گردن آبي ، قرمز و گردن سياه استفاده مي شود .
گردن قرمزها به زيرگونه هاي کاملوس و ماسائيکوس تعلق دارند و اکثر زيرگونه هاي ماسائيکوس به آمريکا صادر شده اند و در نتيجه قسمت اعظم شترمرغهاي اين کشور را گردن قرمزها تشکيل مي دهند .
گردن آبي ها شامل زيرگونه هاي موليبدوفانس و استراليبس مي گردند .
شترمرغهاي گردن سياه که امروزه داراي بيشترين جمعيت در ميان شترمرغهاي پرورشي هستند نتيجه تلاقي زيرگونه هاي استروتيوکاملوس و استروتيو کاملوس استراليس مي باشند . اين پرنده داراي قامتي کوچک ، ساختاري خوب و توسعه يافته و پرهايي با کيفيت استثنايي مي باشند که به علت زود اهلي شدن و سادگي پرورش مورد توجه قرار گرفته اند .
طي چند سال گذشته مزرعه داران سعي نموده اند تا با گرفتن هيبريدهايي از گردن سياه ، قرمز و آبي به پرندگاني با قابليتهاي بالاي توليدي دست پيدا نمايند .
در هنگام تهيه و خريد پرندگان مادر بايستي بدين نکته توجه کافي داشت که علاوه بر انتخاب نژادي مناسب و سازگار با محيط پرورشي در انتخاب مزرعه مادر توليدکننده نيز توجه کافي مبذول گردد تا با خريد پرندگاني با قابليتهاي بالاي ژنتيکي و ژنوتيپ برتر داراي گله اي خوب و مناسب از لحاظ کميت و کيفيت توليد و بازدهي مناسب گردند.

اهميت دامي

اين دام به دليل قدرت متابوليسمي بالا و تبديل غذا به انرژي، رشد سريع، عمر مفيد و طولاني و توليد مثل بالا از ديگر دام ها متمايز مي باشد.
اين دام به دليل سازگاري با محيط زيست و آب و هواي متفاوت (از 30 درجه سانتيگراد زير صفر تا پنجاه بالاي صفر) از نظر نگهداري، کم هزينه ترين جايگاه را به خود اختصاص داده است. با حصارکشي روي زمين هاي خاکي و ايجاد سايه‌بان، مي توان از شترمرغ نگهداري کرد و حتي غذاي اين پرنده، يونجه، علف و گياهان دانه‌دار مي باشد.
اين پرنده برخلاف ساير دام ها مي تواند در دشت‌ها و فلات‌ها نيز زندگي کند و به دليل داشتن سيستم گوارشي مناسب ، آن هم به گونه اي که غذا به مدت 42 ساعت در معده اين پرنده گردش مي‌کند، تمام مواد مغذي در بدنش جذب مي‌شود.
شترمرغ با رشد سريعي که دارد، پس از يک ماهگي، روزي يک سانتيمتر رشد کرده و در سن ده ماهگي قابل کشتار مي باشد و اين نشان دهنده رسيدن اين پرنده به رشد اصلي است.

شروع پرورش در جهان

براي قرون متمادي تامين درخواست پرو گوشت اين با روند کشتار آنها در حيات وحش همراه بود. اولين تلاشهاي ثبت شده جهت پرورش شترمرغ در سالهاي 1125 تا 1190 ميلادي توسط امپراطور بارباروسا انجام گرفت. اما نخستين مزرعه پرورش موفق در سال 1857 و در الجزاير راه اندازي شد. در حدود دهه 1860 ميلادي در Karoo آفريقا و ايالت شرقي آفريقاي جنوبي ، شترمرغ براي توليد پر و استفاده در تزئينات و مد پرورش داده شد .
اختراع دستگاه جوجه کشي (incubator) شترمرغ توسط Arthur در سال 1869 محرک مناسبي براي مزارع پرورش محسوب مي شد و به دنبال آن درآمد حاصل از پرورش شترمرغ به منظور توليد پر ، باعث تحريک گسترش مزارع در آفريقاي جنوبي به خصوص اطراف Oudtshorn در Karoo شد و اين روند با وجود رکود اقتصادي 1883الي 1890 و 1894 الي 1899 ادامه يافت . اوايل قرن 20 مزارع شترمرغ به خوبي گسترش يافتند .
در سال 1931 افزايش نسبي درآمدهاي بدست آمده را ناشي از توليد پر عنوان کردند بطوريکه در سال 1931 پر بعنوان چهارمين کالاي صادراتي آفريقاي جنوبي مطرح شد.پس از وقوع جنگ جهاني اول و تغيرات مد حاصل از اختراع ماشينهاي تندرو که جاي درشکه ها را گرفتند و به دنبال آن کاهش تقاضاي پر سبب شد تا بازار تجارت پر با رکورد عميقي مواجه شده و تعداد پرندگان در مزارع به سرعت کاهش يابد.
طي آن مزارع بسيار کمي توانستند با وجود اين مشکلات در آفريقاي جنوبي باقي بمانند. در سال 1925 اتحاديه ها و شرکت هاي تعاوني بسياري جهت رفع مشکلات و تثبيت قيمتها و از بين بردن رکورد اقتصادي موجود داير شدند. به دنبال آن وقوع جنگ جهاني دوم باعث تجديد استفاده از پر در صنعت مد گرديد و همچنين افزايش آگاهي عمومي نسبت به ارزشهاي غذايي گوشت منحصر به فرد اين پرنده موجب رويکردي دوباره به پرورش صنعتي اين پرنده در جهان گرديد.
در سال 1945 اتحاديه Klein karoo land boa kooperasie با نام اختصاري KKLK در Karoo تاسيس گرديد که اين امر موجب تثبيت بازار تجارت پر شد . در اوايل دهه 1950 همزمان با اين تحولات بازار تجارت چرم نيز رو به توسعه نهاد . انجمن KKLK تا سال 1959 روي توليد شترمرغ نظارت و کنترل آنرا بعهده داشته و به طور عمده مسئول معرفي چرم شترمرغ بعنوان يک محصول لوکس در درجه اول و به دنبال آن توليد پر در درجه دوم بود. در سال 1963 انجمن KKLK يک کشتارگاه ابتدائي براي توليد گوشت نمک سود احداث نمود. اولين دباغ خانه چرم نيز در Oudttshoorn و در سال 1969 ساخته شده و در سال 1974 گسترش يافت و به دنبال آن کشتارگاه جديدي در سال 1981 تاسيس گرديد.
بيش از 15-10 سال گذشته توليد و درخواست براي گوشت شترمرغ بعنوان يک محصول اصلي افزايش يافته و مزارع شترمرغ در اکثر نقاط جهان به خصوص در آفريقاي جنوبي با کشتار ساليانه حدود 000/150 قطعه شترمرغ مسئوليت تامين اين نياز جهاني را بعهده داشته اند. گرچه در ابتداي امر چرم بعنوان محصول اصلي و ابتدائي شترمرغ عنوان مي گرديد اما در طول دهه نود فعاليت در بازار تجارت گوشت شترمرغ افزايش چشمگيري يافت و اين حرکت رو به رشد تا کنون نيز ادامه دارد به طوريکه از سال 1993 تعداد پرندگان کشتاري به طور ساليانه افزايش پيدا کرده و در حال حاضر به بيش از 000/300 قطعه در سال رسيده است.

چگونگي گسترش اين صنعت در جهان

در آغاز سود ناشي از توليد پر در مزارع شترمرغ سبب پيشرفت و ترقي قابل توجهي در صادرات پرنده به ايالت متحده آمريکا، اروپا، شمال آفريقا، امريکاي جنوبي، استراليا و … گرديد . البته در آن هنگام و به منظور حمايت از اين صنعت صادرات پرنده زنده و بالغ از سوي دولت آفريقاي جنوبي تحريم گرديد و اين دولت تنها صادرات تخم را در سال 1906 مجاز مي دانست. با رکود اقتصادي بازار تجارت پر بيشتر پرندگان کشتار شدند بطوريکه در سال 1921 تنها 231 پرنده در ايالت متحده آمريکا و استراليا و اروپا زنده ماندند.با شروع دهة 1980 در اسرائيل مزارع پرورشي به سرعت توسعه يافته و پرورش و کشتار آنها در اين کشور صاحب رتبة دوم پس از آفريقاي جنوبي گرديد. توجه به پرورش شترمرغ در ايالات متحده آمريکا و کانادا بوسيله واردات پرنده و تخم نطفه دار افزايش يافته و هم اکنون نيز بازار خوبي جهت پرورش و کشتار اين پرنده در کشورهاي فوق وجود دارد. از سوي ديگر استراليائي ها نيز صنعت پرورش شترمرغ را توسعه دادند گرچه هم اکنون تنها به طور محدود برروي ذخاير ژنتيکي پرندگان نيمه وحشي کارمي کنند.
همچنين بيشتر کشورهاي اروپائي نيز از سال 1990 پرورش شترمرغ را بر پايه واردات از آفريقا و اسرائيل قرار داده و توانستند در آن سالها به مرحله کشتار نيز دست يابند اگرچه در حال حاضر بدليل افزايش هزينه هاي توليد در اين کشورها و امکان واردات گوشت ارزانتر از ساير کشورهاي توليد کننده توليد شترمرغ در اروپا از رونق کمتري نسبت به سالهاي گذشته برخوردار گرديده است. همزمان با اين تغيير و تحولات صنعت پرورش شترمرغ در سطح بين المللي کشورهاي آفريقايي نيز به عنوان بنيانگذاران اين صنعت شروع به توسعه سيستم هاي پرورشي مزارع خود نموده اند چنانکه بطور مثال مزارع Namibia ناميبيا بطور عمده بر پايه پرندگان اصيل با خصوصيات ژنتيکي خوب طرح ريزي شده و مزارع زامبيا Zambia بر پايه شترمرغ محلي و زيرگونه هاي بومي آن منطقه قرار گرفته و در سال 1995 به مرحله کشتار نزديک شدند.
علاوه بر کشورهاي مذکور در ساليان اخير شاهد توسعة اين صنعت به کشورهايي در شرق بوده ايم و آنها توانسته اند به موفقيتهاي خوبي در اين زمينه دست پيدا کنند بطوريکه کشور چين در آسيا در سال گذشته ميزان کشتار نسبتاً خوبي را داشته است. البته لازم به ذکر است که شکستن تحريم صادرات پرنده زنده از آفريقاي جنوبي در سال 1997 سبب صادرات پرنده زنده و تخم نطفه دار گرديد که اين روند باعث پيشرفت و ترقي مزارع بومي شده و آنها قادر گرديدند تا بازار جديدي را براي خود بوجود آورند.تمامي تلاشهاي انجام گرفته جهت ارتقا، رشد و گسترش اين صنعت در جهان باعث گرديد تا طي ساليان گذشته شاهد پيشرفت روز افزون اين صنعت در جهان و تاسيس مزارع جديد پرورشي در سراسر دنيا باشيم بطوريکه کشورهايي نظير چين، ترکيه، عربستان، ايران و … در آينده اي نزديک سهم به سزائي را در توليد جهاني در اين صنعت بعهده خواهند گرفت .

شروع پرورش در ايران

طي چند سال اخير صنعت پرورش شترمرغ با هدف ايجاد يك منبع پروتئيني جديد و مطمئن كه عاري از مشكلات دامهاي ديگر از نظر بيماريها، كمبود مواد غذايي مناسب جهت تغذيه دام و ….. باشد، جهت افزايش توليد گوشت قرمز كه يكي از مواد اصلي و پر مصرف در رژيم غذايي ما ايرانيان به شمار مي‌رود ايجاد گرديد.با توجه به اينكه ايران از لحاظ موقعيت جغرافيايي و اقليمي مكاني مناسب جهت پرورش اين حيوان به شمار رفته و جز مناطق مرطوب شمال كشور و همچنين نقاط ناهموار و پرشيب كوهستاني در باقي مناطق امكان پرورش با بازدهي مناسب و مطلوب به خوبي وجود دارد، امروزه ما شاهد افزايش روزافزون مزارع پرورشي در سطح كشور مي‌باشيم كه انشاالله در آينده‌اي نزديك نقش به سزايي را در تامين گوشت قرمز مورد نياز كشور ايفا خواهند كرد.
ازطرفي نيز طي چند ماهه اخير شاهد تغييرات عمده‌اي در بازار بين‌المللي محصولات شترمرغ بوده‌ايم كه درصد بسياري از اين تغييرات پي‌آمد كناره‌گيري اغلب پرورش‌دهندگان اروپايي از عرصه توليد به دليل قيمت تمام شده بالاي محصول، شرايط اقليمي نامناسب و هزينه‌هاي بالاي توليد و نيز ورود محصولات كشورهايي نظير چين با بهايي به مراتب پايينتر از رقباي اروپايي بوده‌است.با توجه به اين نكات و خروج توليدكنندگان اروپايي از عرصه رقابت و از طرفي افزايش روزافزون تقاضا در بازار مصرف محصولات شترمرغ، محصولات توليدي كشور ما به لحاظ كيفيت مطلوب و قيمت تمام شده مناسب مي‌توانند جايگاه بسيار مناسبي را در بازارهاي جهاني كسب كنند افزون بر اينكه رقباي اصلي ما در اين صنعت نظير كشور چين با داشتن بازار مصرف داخلي 5/1 ميليارد نفري خود مجال چنداني را جهت صادرات و رقابت نخواهند يافت. با توجه بدين نكات، در صورت وجود يك برنامه‌ريزي منسجم و دقيق مي‌توان علاوه بر تامين نياز داخلي چشم به بازار سود‌آور خارج نيز داشت كه در صورت دستيابي به آن (كه چندان نيز دور از انتظار نمي‌باشد) علاوه بر صرفه‌جويي ارزي، ورود ارزهاي حاصل از صادرات محصولات اين حيوان نقش بسيار مهمي را در جهت شكوفايي اقتصادي كشور خواهد داشت.علاوه بر مسائل ذكر شده يكي ديگر از مشكلاتي كه گريبانگير صنعت دامپروري ايران مي‌باشد، كمبود و تخريب مراتع است كه اين امر در ساليان آينده مي‌تواند موجب وارد آمدن ضررهاي بسياري به اين صنعت گردد..
طبق آخرين اظهار نظر كارشناسان وسعت مراتع ايران هر سال محدودتر مي‌شود كه يكي از دلايل آن عدم وجود برنامه و استراتژي مشخص براي توليد گوشت قرمز، متناسب با مراتع ايران است. بديهي است كه اين روند تخريب مراتع اگر با همين روند كنوني ادامه يابد منجر به وارد آمدن صدمات و ضربات جبران‌ناپذيري بر پيكره زيستي و توليدي كشور خواهدشد.
بنابراين براي جلوگيري از تخريب بيشتر و همچنين جبران صدمات گذشته بايد در پي يافتن جايگزيني مناسب در مقابل گوشت قرمز گاو و گوسفند باشيم تا بدين طريق از فشار ناشي از چرا و پرورش اين حيوانات بر مراتع كاسته گردد و در اين ميان بهترين انتخاب، گزينه‌اي است كه از لحاظ تغذيه‌اي بسيار قانع‌تر و مقاوم‌تر از گاو و گوسفند بوده و همچنين وابستگي آن به وجود مراتع كمتر از اين حيوانات باشد افزون بر اينكه از لحاظ كيفيت محصول توليدي نيز داراري مقبوليت اجتماعي از لحاظ ذائقه و فرهنگ غذايي مردم باشد. . .
در همين راستا و جهت نيل بدين مقصود مي‌توان از تجربيات كشورهاي ديگر در اين امر سود جست.با نگاهي بر صنعت جهاني دامپروري در طي چندين سال اخير، خصوصاً در كشورهاي صنعتي دنيا، ما شاهد عمليات جايگزيني و ورود گوشت قرمز شترمرغ بعنوان منبعي جديد جهت تامين پروتئين قرمز به جاي گوشت قرمز گاو و گوسفند هستيم و اين امر تا جائي پيش رفته‌است كه حتي در برخي كشورها واحدهاي پرورش و توليد گوشت گاو و گوسفند اقدام به تغيير كاربري و پرورش شترمرغ نموده‌اند، علاوه بر اينكه كمبود منابع غذايي جهت تغذيه دامها و همچنين مسائل ديگر نظير شيوع بيماري جنون گاوي و …. به اين روند سرعت بخشيده‌اند
با توجه به اين تغييرات در سطح بين‌المللي طي چند سال گذشته در ايران نيز شاهد ظهور اين صنعت نوپا هستيم كه خوشبختانه با توجه به شرايط اقليمي و جغرافيايي بسيار مناسب ايران و همچنين بهره‌گيري از نيروهاي متخصص تاكنون نتايج خوبي به دست آمده است.آنچنان كه از آمارها برمي‌‌آيد تا پايان سال 1381 تعداد 43 فقره موافقت اصولي پرورش شترمرغ مادر به ظرفيت 3213 قطعه و 90 فقره جهت پرورش شترمرغ گوشتي به ظرفيت 5500 قطعه در استانهاي مختلف صادر شده‌است.همچنين در همين سال حدود 1500 قطعه جوجه توسط مزارع داخل كشور توليد و حدود 2000 قطعه نيز از كشورهاي خارجي وارد گرديد.همچنين جمعيت شترمرغ تا پايان سال 1381 در حدود 4000 قطعه و در سنين گوناگون بوده و در همين سال تعداد مراكز فعال مادر واحد بوده‌است.
مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه بازدهي مثبت اين صنعت در ايران توجه سرمايه‌گذاران (حتي سرمايه گذاران خارجي) را بدين صنعت جلب نموده و در آينده نيز ما بايد شاهد روند صعودي اين آمارها باشيم.با توجه به اينكه گوشت قرمز در فرهنگ غذايي ايرانيان از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده و يكي از اصلي‌ترين مواد مصرفي محسوب مي‌شود، اهميت توجه بدين شاخه از دامپروري به خوبي واضح است.نگاهي كوناه بر آمار توليد گوشت قرمز در كشور و همچنين واردات آن نشان‌دهنده ظرفيت عظيم اين بخش جهت توسعه مي‌باشد كه در اين راستا و با توجه به مشكلات ذكر شده، و با توجه به ظرفيتهاي ويژه كشور در جهت پرورش شترمرغ، اين گزينه مي‌تواند انتخابي مطلوب در جهت رفع اين محدوديتها به شمار آمده و حتي علاوه بر خودكفايي در بازار داخل، بازار خارجي را نيز تحت پوشش قرار دهد
ذكر اين نكته ضروري است كه بازار مصرف محصولات شترمرغ چه محصولات اصلي همانند گوشت و پوست و چه محصولات فرعي همانند وسايل آرايشي بدست آمده از روغن شترمرغ و پر و … در جهان رو به گسترش بوده و خصوصاً در بخش پوست و گوشت با توجه به مشخصات بي‌نظير اين محصولات روز به روز بر آمار مصرف آنها در جهان افزوده مي‌شود.از طرفي اگر امكانات و ابزار ويژه ايران در جهت توليد، با برنامه ساماندهي شده و مشخص به كار گرفته شود از لحاظ قيمت تمام شده محصول و همچنين كيفيت به راحتي قابليت رقابت با كشورهاي ديگر را داشته و از اين راه نه تنها مانع از خروج ارز ازكشور مي‌شويم بلكه با صادرات محصولات اين حيوان آمار صدور كالاهاي غير نفتي را افزايش داده و از اين طريق علاوه بر اشتغال نسل جوان سود قابل توجهي را عايد كشور خواهيم كرد.بر طبق مطالعات انجام شده ميزان صرفه‌جويي ارزي و سودآوري و اشتغال‌زايي اين صنعت بسيار بالا بوده و در اين مقطع حساس كنوني كه كشور با انواع تحريمات و بحرانها از جانب كشورهاي استعمارگر مواجه بوده و از طرفي آمار جمعيت جوان بيكار در كشور بالا است مي‌تواند به صنعت و شكوفايي اين بخش كمك شاياني نمايد.به هر حال اميد آن مي‌رود كه با حمايت مسئولين ذيربط و ورود قشر كارشناس و تحصيل كرده به اين بخش روز به روز شاهد پيشرفت اين صنعت نوپا باشيم.

روشهاي پرورش شترمرغ اقليم :

شترمرغ ها در كليه اقليم ها قابل زيست و نگهداري اند، از اقليم هاي بسيار سرد مانند آلاسكا تا گرم و خشك مانند صحراي افريقا. اما هرچه به سمت اقليم گرم و خشك پيش برويم كيفيت و كميت محصولات توليدي بهتر خواهد شد. تنها اقليمي كه براي پرورش شترمرغ توصيه نمي شود ( علي رغم آنكه در اين اقليم نيز توليد خود را ادامه مي دهد) اقليم گرم و مرطوب ( مناطق شرجي ) است زيرا تأثير منفي بر توليد آن مي گذارد.

روشهاي پرورش:

1 - باز
2- نيمه باز
3 - بسته

مقيد كردن و انتقال:

براي گرفتن شترمرغ به دو كارگر نياز است كه هريك كنار يكي از پاهاي شترمرغ ايستاده و آنرا از زير شكم و روي دم نگهدارند. از يك عصاي سركج مخصوص گرفتن گردن براي پايين آوردن سراستفاده مي شود. هنگامي كه منقار به سطح زانو رسيد منقار پايين را با قرار دادن انگشت شست در آن به سمت پايين نگه مي دارند. اين كار مانع برخورد از روبرو با پاهاي شترمرغ مي شود. شترمرغ در اين وضعيت براي درمانهايي مانند برچسب زدن، دارو دادن ، تزريق، خونگيري و معاينه نگه داشته مي شود.
هنگام سوار كردن آنها به كاميون، ممكن است هل دادن آنها از پشت روي سطح شيبدار الزامي شود. شترمرغ هاي بالغ به كاميونهايي نياز دارند كه ارتفاع ديواره جانبي آنها 2/2 متر بوده و با سايباني از جنس پارچه كنفي يا كرباس براي جلوگيري از آويزان شدن سرو گردن پوشانده شده باشد. كف كاميون معمولاً با ماسه، خاك يا علف و ديواره هاي جانبي با كيسه هاي پرشده از علف براي كم كردن صدمه به پرها و پوست پوشانده مي شوند. پارتيشن هايي نيز داخل كاميون قرار داده مي شوند كه شتر مرغ ها را به گروههاي 6 تايي تقسيم مي كند و اين كار مانع از دراز كردن پاهاي شترمرغ و لگد شدن آنها مي گرد.

روش باز:

نياز به زميني بزرگ به وسعت 40 هكتار است. غير از هزينه خريد پرندگان كه درتمام روشها معمول است، زمين مهم ترين نياز عمده اين روش است. شترمرغها تا حد امكان نزديك زيستگاه طبيعي شان با حداقل دخالت انسان نگهداري شده و پرورش مي يابند. مزيت اصلي روش باز، كاهش قابل توجه هزينه نگهداري شترمرغ هاي بالغ به مقدار زياد است. همچنين در صورتي كه شترمرغ ها خود تخمهايشان را جوجه كشي كنند، هزينه اي براي اين كار صرف نشده ودر نتيجه هزينه هاي توليد بسيار پايين خواهند بود. از معايب اين روش عدم كنترل و شناسايي شترمرغ ها و تخمهاي توليدي است.ميزان مرگ و مير و تلفات به ويژه در ميان جوجه ها به دليل شكار آنها توسط حيوانات شكارچي بالاست.ضمناً گرفتن شترمرغ ها بسيار مشكل و پرهزينه است.

روش نيمه باز :

محدوده مورد نياز براي اين روش از 20 تا 60 هكتار متغير است. شترمرغ‌ها در چراگاههاي نسبتاً كوچك يا اراضي تقريباً 8 تا 12 هكتاري نگهداري مي‌شوند. آنها توانايي گردش آزاد در محدوده اي معين را داشته و لذا بخشي از احتياجات تغذيه‌اي آنها از اين طريق تامين مي شود. محل هاي خوراك دادن بايد نزديك حصاركشي دور چراگاه ايجاد شوند تا قابليت دسترسي به غذا افزايش و اضطراب ناشي از ورود مكرر افراد به داخل چراگاه كاهش يابد.

روش بسته :

محوطه مورد نياز براي اين روش به طور معمول كمتر از 20 هكتار است كه به چراگاههاي كوچكي هريك به وسعت 2-1 هكتار تقسيم شده است. اين روش به علت نياز كم به زمين مطلوب است. با اين حال دو اشكال اصلي اين روش عبارتند از:
1ـ هزينه هاي بالاتر خوراك
2ـ هزينه حصاركشي زياد
سرمايه گذاري مالي براي هر واحد زمين در اين روش بالاتر از دو روش ديگر است. با اين حال مزاياي استفاده از روش بسته بسيار زياد بوده و بر معايب آن غلبه دارد
مهمترين مزيت روش بسته آن است كه كنترل كاملي بر توليد مثل از طريق ثبت دقيق تعداد تخمهاي توليد شده توسط هر شترمرغ ماده و ميزان باروري و جوجه درآوري وجود دارد. اين ركوردها براي ارزيابي نهايي ارزش گله چه براي فروش مجدد، نگهداري براي توليد مثل ويا كشتار بسيار باارزشند. توليد مثل گزينشي شترمرغ ها بخوبي قابل انجام است. بعلاوه ركوردهاي مصرف خوراك قابل نگهداري است و براي معاينه و مهار شترمرغ ها مشكلي وجود ندارد.

رفتارشناسي:

در محيط طبيعي شترمرغ در خارج از فصل توليد مثل گونه‌اي اجتماعي است و گروههايي از جنس و سنين مختلف را بويژه پيرامون چالابها تشكيل مي‌ دهد. در اين محيط ها شترمرغ با انواع گوناگون حيوانات روبروست و معمولأ از برخورد نزديك با ساير حيوانات پرهيز مي كند و كمتر رفتار خشن نسبت به آنها ابراز داشته و در 75 درصد از موارد با چشم پوشي يا تحمل، با ساير حيوانات برخورد مي كند.
طبق تحقيقات انجام شده رفتار تميز كردن پرو بال در طول صبح بيشتر از بعد از ظهر بوده برعكس حمام خاك در صبح خيلي كم انجام مي شود اما در طول بعد از ظهر بتدريج بيشتر شده و هنگام غروب به حداكثر مي رسد.
رفتار رقص والتس كه توسط شترمرغ ها ي در اسارت نيز اجرا مي شود بيشتر هنگام خلاصي شترمرغ ها از ترس يا مدت كوتاهي پس از خروج آنها از محل نگهداري شبانه صورت مي گيرد.
هنگام خواب، شترمرغ هاي بالغ مايلند سرشان را بالا نگهدارند در حاليكه جوجه هاي جوان دوست دارند در وضعيت دمر بخوابند.
جوجه هاي پرورش يافته توسط شترمرغ هاي دايه، رفتارهاي غيرعادي مثل خوردن چوب از خود نشان نمي دهند. از جمله رفتارهاي ناشي از خوراك دادن غلط جوجه ها و واكنش در برابر عوامل محيطي خاص كه عمدتاً شرايط زير حد مطلوب پرورش است، مي توان به نوك زدن به پنجه و سر و نيز پركندن با منقار اشاره كرد.
طبق بررسي انجام شده جوجه ها به محرك سبز 10 برابر بيش از محرك سفيد نوك مي زنند. مدفوع خواري هم در حالت وحش و هم در اسارت در جوجه ها مشاهده شده است.

مطالب علمي پرورش شترمرغ

پرورش شتر مرغ از سال 1860 در كشور افريقاي جنوبي به صورت جدي آ‎غاز گرديد و سپس در ساير نقاط دنيا گسترش يافت. امروزه در بسياري از كشورها پرورش شتر مرغ انجام مي شود. كشور ايران هم چند سالي است مبادرت به واردات اين پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است. در طي چند سال گذشته مطالعاتي برروي پارامترهاي توليدي، جوجه كشي، تغذيه و پرورش اين پرنده صورت گرفته كه توأم با موفقيت هايي دراين زمينه بوده است. قابل ذكر است كه تاكنون در ايران محصولات حاصل از كشتار اين پرنده به بازار عرضه نشده است.
محصولات اين پرنده شامل گوشت، چرم، پروساير محصولات فرعي است. گوشت پرنده قرمز بوده و از خواص آن مي توان پايين بودن ميزان چربي، كلسترول، تردي خاص و بالا بودن ميزان پروتئين را نام برد. چرم اين پرنده چرمي با ظاهري زيباست و درساخت انواع محصولات چرمي به كار مي رود. نوع ديگر چرم حاصل از پوست ناحيه ساق پاي شترمرغ است كه از صفحات فلسي، مانند پوست مارمولك تشكيل شده و در ساخت محصولات چرمي و به خصوص پوتين گاو چران ها استفاده مي شود.پرهاي شتر مرغ در ساخت انواع گردگيرها استفاده مي شود و خاصيت گردگيري بالايي دارد.
همچنين ازپرشتر مرغ در تزيين علم در مراسم مذهبي، ساخت انواع كلاه ها و شال گردن ها استفاده مي شود. ساير محصولات فرعي اين پرنده شامل پوسته تخم مي باشد كه از تخم هاي بي نطفه در زمان جوجه كشي به دست مي آيد. برروي اين تخم ها كارهاي هنري از جمله نقاشي و حكاكي صورت گرفته و با قيمت هاي گزافي به فروش مي رسند. به طور كلي از كليه اجزاي اين پرنده استفاده مي شود. شترمرغ در سن 10 تا 14 ماهگي كشتار مي گردد و در اين سن حدود 100 تا 120 كيلوگرم وزن دارد. گوشت حاصل از اين پرنده بيشتر از قسمت ران مي باشد كه در حدود 30 تا 35
كيلوگرم است. همچنين پوستي به مساحت 3/1 تا 5/1 متر مربع استحصال مي گردد.

پرورش مولدين

شتر مرغ در سن 2 تا 3 سالگي به بلوغ جنسي مي رسد و تا مدت زيادي بارور باقي مي ماند. پرنده نر در زمان بلوغ به رنگ سياه با پرو بال سفيد رنگ و شتر مرغ ماده به رنگ قهوه اي تا خاكستري است. بارزترين نشانه در شتر مرغ نر، قرمزي رنگ ساق پا ، نوك و اطراف چشم است كه ارتباط مستقيمي با قدرت جنسي نر دارد. هرچه اين قرمزي بيشتر باشد پرنده از قدرت نرينگي بيشتري برخوردار است. شتر مرغ نرو ماده به صورت جفت تا دسته هاي چند تايي و نيز به صورت گله نگهداري مي شوند. اين تركيبات بسته به ميزان زمين موجود و امكانات، قدرت جنسي نرها و اهداف اصلاح نژادي متفاوت مي باشد. هيچ استاندارد خاصي در اين رابطه وجود ندارد و مدير مزرعه با شناسايي پرندگان و اهداف مورد نظر روش مناسب را انتخاب مي نمايد. شتر مرغ ها در سال درحدود 6 تا 8 ماه تخمگذاري نموده و بقيه سال را استراحت مي كنند. در ايران اين زمان از حدود بهمن ماه آغاز گشته و تا آبان ماه ادامه دارد. بديهي است در مناطق مختلف اين زمان متغيير باشد. در طول فصل تخمگذاري هر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم مي گذارد. البته در بعضي از پرندگان (از جمله در كشورمان) اين ركورد به 120 عدد تخم مرغ هم مي رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان كشتار بايستي توليد گردد تا اين فعاليت به صورت اقتصادي ادامه يابد.
توليد مثل پرنده به عوامل زيادي از جمله ژننتيك ، شرايط آب و هوايي، سلامت پرنده و به خصوص جيره مناسب بستگي دارد. استرس از عوامل منفي در تخمگذاري پرنده مي باشد. معمولاً براي هر پرنده بالغ حداقل 250 متر مربع در گردشگاه در نظر گرفته مي شود كه البته بهتر است فضاي متعلقه بيش از اين باشد. فضاي مسقف (سايبان) به ازاي هر پرنده بالغ در حدود 8 متر مربع و ارتفاع حصار در حدود 2 متر مي باشد. در شرايط طبيعي هر پرنده بعد از گذاشتن حدود 18 عدد تخم برروي تخم ها نشسته و جوجه كشي طبيعي انجام مي گيرد. در مزارع از ماشين هاي جوجه كشي استفاده مي گردد. در سال اول تخمگذاري، ميزان تخم گذاري نسبتاً پاببن است ولي در سال هاي بعد به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد و در زمان تخمگذاري پرندگان، بايستي آرامش كافي براي پرنده مهيا گردد و ازحضور بازديدكنندگان كاست. هر گونه استرس شامل تغيير جيره، صداهاي ناآشنا براي پرنده (پارس سگ، تراكتور، هوايي و ....) حضور بازديدكنندگان، ترس و حتي تغييرات آب وهوايي برروي تخمگذار و باروري تخم ها اثر مستقيم دارد. در زمان فصل استراحت بايستي غذا با فيبربالا، پروتئين و انرژي پايين در اختيار پرنده قرار گيرد و افزايش وزن پرندگان را كنترل نمود . وزن اضافي در فصل توليد اثر منفي در جفتگيري و تخم گذاري دارد. در فصل استراحت بايستي ويتامين و مواد معدني به اندازه كافي در اختيار پرنده
قرار گيرد.

جوجه كشي مصنوعي شترمرغ

شتر مرغ ماده معمولاً بين ساعت 4 تا 7 بعدازظهر تخمگذاري مي كند. بلافاصله بعد از تخم گذاري بايستي تخم ها توسط كارگر جمع آوري شده و به محل جوجه كشي منتقل شوند. دوران جوجه كشي 42 روز مي باشد. درجه حرازرت دستگاه جوجه كشي 3/36 درجه سانتي گراد و رطوبت در حدود 20 تا 25 درصد است. وزن تخم به طور متوسط در حدود
5/1 كيلوگرم بوده و در پايان دوران جوجه كشي بايستي در حدود 13 تا 15 درصد از وزن تخم كاهش پيدا كند. در غيراينصورت ممكن است مشكلاتي در جوجه در آوري ايجاد گردد. معمولاً تخم ها به مدت يك هفته جمع آوري و در درجه حرارت و رطوبت مناسب نگهداري شده و سپس تخم هاي بي نطفه از دستگاه خارج مي گردند. در روز سي و هشتم تخم ها به هچر منتقل شده و تا زمان خروج از تخم در دستگاه باقي مي مانند. بهتر است جهت خشك شدن و فعاليت نسبي پرنده، به او اجازه داد تا به مدت 6 تا 12 ساعت دردستگاه هچر باقي بماند و سپس خارج گردد. بهداشت دستگاه و سالن جوجه كشي بسيار مهم بوده و بايستي حتي الامكان از ورود افراد متفرقه به محيط جوجه كشي خودداري شود. جوجه ها به هنگام تولد وزني در حدود 700 تا 1000 گرم دارند. بند ناف توسط آيودين ضدعفوني مي گردد. كف بيني هاي هچري نيز بايد اصطكاك كافي داشته باشند تا از بازشدن پاها درجوجه جلوگيري به عمل آيد. چنانچه جوجه نتواند از تخم خارج شود بايستي به جوجه كمك شود. اين امر نياز به كسب تجربه كافي داشته و هر گونه مداخله عجولانه سبب نتايج منفي درهچ خواهدشد.

پرورش جوجه

پس از خروج از تخم جوجه ها بايستي درحرارت 30 تا 32 درجه سانتي گراد قرار گيرند. بهتر است اين حرارت در زير منبع حرارتي (لامپ هيتر، مادر مصنوعي) براي جوجه مهيا شده و اجازه انتخاب را براي جوجه فراهم آورد. در صورتي كه شرايط جوي اجازه دهد مي تواند جوجه را 24 ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضاي آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنين اوليه بايستي با دقت انجام شود. بهداشت سالن كاملاً رعايت شده و شب ها شرايط مناسب از نظر دما و تهويه براي جوجه ها فراهم شود. عفونت كيسه زرده از متداول ترين علل مرگ و مير جوجه ها تا سن حدود 14 روزه گي است. اين عفونت مي تواند از طريق تخم، دستگاه جوجه كشي، بندناف و نيز غذا و خوردن مدفوع(از طريق روده) به كيسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع كيسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نيز مي تواند شرايط را
براي باقي مانده كيسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نمايد. از ديگر علل مرگ و مير در جوجه ها را مي تواند عفونت هاي باكتريايي، اسهال و مشكلات فيزيكي پانام برد. غذا 24 ساعت بعداز هچ بايستي در اختيار جوجه قرار گيرد. غذا بايستي داراي انرژي و پروتئين بالا و از نظر املاح معدني وويتامين ها بالانس باشد. چند روزي طول مي كشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بياموزد واين مدت زمان كافي را براي جذب كيسه زرده فراهم مي نمايد. قرار دادن يك جوجه بزرگ تر در ميان جوجه هاي تازه به دنيا آمده عمل آموختن خوردن و آشاميدن را به جوجه ها آسان مي سازد. جوجه هاي
مريض و غيرفعال را بايستي سريعاً از ساير پرندگان جدا نموده و در فضاي ديگر تحت درمان قرار داد.
انباشتگي اجسام خارجي از قبيل سنگ، چوب و ساقه در پيش معده و سنگدان از ديگر عوامل مرگ و مير جوجه ها تا سن چهارماهگي مي باشد. هرگونه استرس از قبيل بالانس نبودن جيره (از نظر موادغذايي ، مواد معدني وويتامينه و غيره) نيز بيماري و عدم آرامش و سلامت پرنده مي تواند به اين مسأله منجر گردد. بنابراين حتي الامكان سعي شود محيط پرورش جوجه ها عاري از هرگونه اجسام خارجي باشد. واكسيناسيون جوجه ها عليه بيماري نيوكاسل در كشورمان الزامي است. تلفات ناشي از اين بيماري توسط بعضي از مزارع در ايران گزارش شده است. جوجه ها به بيماري آنتروتوكسمي نيز حساس هستند. واكسيناسيون جوجه عليه اين بيماري توصيه مي گردد. اين بيماري غيرواگير بوده و عامل اصلي آن استرس است. (تغييرات جيره حمل و نقل، ترس، تراكم جوجه هاو....) جوجه ها به سرعت رشد كرده و درسن يك ماهگي در حدود 3 تا 6 كيلوگرم وزن دارند. با افزايش سن جوجه ها بايستي فضاي بيشتري در اختيار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بايستي داراي سايبان بوده و خاك بهترين انتخاب به عنوان بستر مي باشد. بستر فضاي مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتي بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفوني كرد. در بعضي از مزارع از سيستم حرارت زيرزميني به عنوان منبع حرارت استفاده مي نمايند. اين مسأله باعث گرمي بستر و آرامش پرنده و نيز كاهش تلفات ناشي از عفونت كيسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگي جوجه ها وزني بين 20 تا 30 كيلوگرم خواهند داشت. بعداز سن 3 ماهگي جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات كاهش مي يابد. بعداز سن 3 ماهگي بيشتر تلفات ناشي از مسائل فيزيكي است. از سن سه ماهگي تا پايان يكسالگي (زمان كشتار) جوجه ها در فضاهاي محصور نگهداري مي شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل 50 متر مربع فضاي گردشگاه در اختيار قرار مي گيرد. فضاي سايبان براي هرپرنده نيز 5 متر مربع است. بنابراين بعداز سن سه
ماهگي پرندگان نياز به سالن هاي بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگي پرندگان به سرما و گرما بسيار مقاوم هستند. پرندگاني كه به عنوان مولد انتخاب مي شوند بعداز سن يكسالگي از جيره هاي نگهداري استفاده مي نمايند.

مزيت هاي نسبي ايران براي پرورش شترمرغ

الف: ايران از معدود کشورهائي است که داراي آب و هواي متنوع و بطور متوسط اختلاف درجه حرارت در يک روز در دو منطقه متفاوت اين سرزمين حدود 40 درجه سانتي گراد است. بعبارت ديگر تنوع آب و هوا در اين سرزمين پهناور بحدي است که به آساني ميتوان مکان هائي حتي با شرايط ايده آل براي پرورش شترمرغ جستجو کرد.
ب: پرندگان بالغ و جوان احتياج مبرمي به تحرك، جابجا شدن و هواي آفتابي دارند تا رشد عادي خود را ادامه دهند كه در اكثر نقاط ايران چنين امكاناتي فراهم است.
ج: در تمام سيستم‌هاي پرورش شترمرغ، ترجيح داده مي‌شود تا پرنده مقداري از جيره غذائي روزانه خود را در علفزارها كسب نمايد. خوشمزه ترين علفها (مخصوصا يونجه) براي حيوان به راحتي در بيشتر نقاط ايران قابل كشت و برداشت است که حتي اگر قادر به چرانيدن اين پرنده نباشيم ميتوان اين علفها را جلوي آنها ريخت.
د: نسبت تبديل غذا به گوشت درجوجه‌هاي جوان شترمرغ 4/2 به يك است يعني اين كه به ازاء هر4/2 كيلوگرم مواد غذائي يك كيلوگرم به گوشت پرنده اضافه‌ مي‌شود.(براي مقايسه، لازم به يادآوري است كه اين نسبت در گاو معادل 6 به يك مي‌باشد.) دو عامل اصلي، تعداد توليدمثل بالاي در سال و نيز ضريب پائين تبديل غذا به گوشت در اين حيوان دلايل مستدل توسعه صنايع پرورش شترمرغ براي تأمين نيازهاي پروتئيني مردم است.لذا با توجه به اين واقعيت كه نسبت تبديل غذا به گوشت و نيز تعداد توليدمثل شترمرغ در سال بالا است، بدون هيچگونه شك وترديدي مي‌توان قبول كرد كه احتياج به توسعه صنعت پرورش شترمرغ در كشور بسيار زياد است.
ح : بر اساس اطلاعات كسب شده هنوز صنعت پرورش شترمرغ در بيشتر كشورهاي همجوار ايران بطور گسترده آغاز نشده است، از اين رو پرورش شترمرغ در ايران، مي‌تواند امكانات ارزي قابل توجهي را در ازاء صادرات حيوان زنده، تخم بارور شترمرغ و تكنولوژي مربوطه، به كشورهاي مسلمان اطراف دراختيار جمهوري اسلامي ايران قرار دهد.
و : در مزارع پرورش شترمرغ معمولاً از هر مرغ بالغ در سال 20-40 جوجه 3 ماهه توليد مي‌شود. جوجه‌ها به سرعت رشد ونمو نموده ، و در سن 14-9 ماهگي كه زمان ذبح پرنده مي‌باشد, به وزن حدود 110 كيلوگرم مي‌رسند كه هر جوجه ذبح شده حدود 30 كيلوگرم گوشت بدون استخوان و چربي توليد‌ مي‌نمايد.
اين پرنده تا حدود40 سالگي قابليت تخم‌گذاري و توليدمثل را دارد و متوسط طول عمر آن حدود 70سال است. گوشت شترمرغ ازنوع گوشت قرمز ولي باخواص گوشت سفيد مي‌باشد. به عبارت ديگر چربي گوشت پرنده حدود 5/2 درصد بوده و مزه آن همانند گوشت فيله گوساله است. براساس مطالب فوق و يك محاسبه ساده ملاحظه مي‌شود كه ايجاد مزارع پرورش شترمرغ در ايران مي‌تواند منبع بسيار مناسبي براي تأمين نيازهاي پروتئيني داخل و صادرات گوشت و پوست به كشورهاي همجوار باشد.

پرورش وگوشت شترمرغ

شترمرغ جزء پرندگان است اما پرواز نمي کند. به عنوان عضوي از خانواده پرندگان و به عنوان Ratite ناميده مي شود. پرورش شترمرغ صنعت جديدي است که در سالهاي اخير در جهان رو به توسعه مي باشد. عمر آن حدود 60 ـ 50 سال و محل زندگي آن آفريقا مي باشد، لذا آب و هواي گرم و خشک را به خوبي تحمل مي کند ولي در ساير اقليم ها از سرد تا گرم نيز مي تواند زندگي کند.
تيپهاي مطرح شترمرغ در جهان سياه آفريقائي (African Black) ، گردن آبي(Blue Neck) و گردن قرمز (Red Neck) مي باشند.سياه آفريقائي هيبريد توليد شده از گونه هاي گردن آبي و گردن قرمز است. شترمرغ گردن قرمز از آفريقاي شرقي (تانزانيا و کنيا) مي باشد.
شترمرغ گردن آبي يکي از 3 گونه بومي در آفريقاي شمالي، غربي و جنوبي است. سياه آفريقائي کوتاهتر، کوچکتر و پرهاي سياهتري نسبت به ديگر گونه ها دارد. نرهاي گردن آبي پوست گردن آبي ـ خاکستري دارند و تنها در فصل جفتگيري روي پاها قرمز رنگ مي شود. شترمرغها از لحاظ جنس بين 2 تا 3 سالگي بالغ مي شوند. ماده ها نسبت به نرها سريعتر بالغ مي شوند.
پرورش شترمرغ با توسعه در جهان در ايران نيز در سالهاي اخير رو به توسعه يافته است و تيپهاي گردن سياه و گردن آبي وارد ايران شده است. فرآورده هاي شترمرغ داراي ارزش اقتصادي بالائي مي باشد.
گوشت شترمرغ يکي از فرآورده هاي شترمرغ مي باشد که داراي مزيتهاي بسياري نسبت به گوشت دامهاي ديگر مي باشد و از آنجا که اکثر مردم در رژيم غذائي خود به دنبال جايگزين غذائي سالمتر هستند، اين گوشت در آينده مي تواند جايگزين مناسبي براي اين منظور باشد، به طوري که گوشت شترمرغ به عنوان گوشت قرمز برتر و گوشت قرن بيست و يکم معرفي شده است.
ميزان چربي گوشت شترمرغ 2 ـ 1 درصد مي باشد و فراتر از مقدار آن ميزان هر يک از 3 نوع چربي اسيدهاي چرب اشباع، اسيدهاي چرب غير اشباع يک ظرفيتي و چند ظرفيتي داراي نسبت ايده ال 3/1 است. ميزان اسيد لينولئيک که بدن انسان قادر به ساخت آن نمي باشد ولي براي متابوليسم بسيار ضروري مي باشد در گوشت شترمرغ خيلي بالا است. در عين حال که ميزان کلسترول گوشت شترمرغ نسبت به گوشت دامهاي ديگر پائين مي باشد متوسط HDL (کلسترول خوب) در اين گوشت خيلي بالا است (62 ـ 60 درصد). ميزان L - کارنيتين آن در بين تمام حيوانات اهلي بالاترين است و ميزان کراتين آن که متابوليسم انرژيتيک قلب را بهبود مي بخشد نيز خيلي بالا است. مقدار آهن آن 7/3 ميليگرم در هر 100 گرم است که در ميان گوشت ساير دامها بالاترين مقدار است. بعلاوه گوشت شترمرغ ميزان بالائي از عناصر کم نياز مانند روي و منيزيم را دارد. اين گوشت نياز بدن به ويتامين نياسين (PP) را تأمين کرده و نسبت به ساير گوشتها مقادير بيشتري ويتامين هاي A و C (ديگر گوشتها فاقد آن هستند)، علاوه بر ويتامينهاي B1 و B2 تأمين مي نمايد. اين گوشت بهترين و مؤثرترين مراقبت در برابر کلسترول بدن بوده و نيز براي افراد مبتلا به فشار خون بالا به دليل ميزان بسيار کم سديم ايده آل است. گوشت شترمرغ اگرچه رنگ قرمز و طعم نزديک به گوشت گاو را دارد ولي تردي گوشت مرغ را به علت کوتاه بودن فيبرهاي آن دارد، ضمن اينکه مشکل بيماري جنون گاوي را ندارد. گوشت شترمرغ از هر گوشت ديگري قابل هضم تر است، زيرا به علت تردي زودپز بوده و به خاطر طعم خوشمزه ويژه اش نياز به سس يا چاشني اضافي ندارد.

مشخصات ظاهري گوشت شترمرغ

رنگ گوشت شترمرغ قرمز و طعم آن شبيه گوشت گاو مي باشد. ولي گوشت شترمرغ تردي گوشت طيور به علت دارا بودن فيبرهاي کوتاه را دارد. اين گوشت طعم بسيار خاصي دارد و از ويژگيهاي منحصر به فروش سادگي تشخيص آن است.
گوشت شترمرغ از هر گوشت ديگري قابل هضم تر مي باشد زيرا به علت تردي زود پز بوده و به خاطر طعم خوشمزه ويژه اش نيازي به سس يا چاشني اضافي ندارد.
تقريباً 3/2 گوشت قابل خوردن شترمرغ از 10 عضله اصلي بخشي از لاشه (رانها) بدست ميآيند که فيله ها و استيک هاي بزرگ را تشکيل مي دهند.
همانگونه که در شکل 1 مشاهده مي شود قسمت عمده ماهيچه ها و گوشت قابل خوردن در ساقها و ران شترمرغ قرار دارد، و گوشت لخم آن حدود 63 ـ 60% وزن لاشه را تشکيل مي دهد. مقدار کمي ضايعات در لاشه شترمرغ وجود دارد و اين ضايعات نيز در ساخت سوسيس و کالباس استفاده مي شوند.
گوشت شترمرغ نبايد با گوشت گاو که در آنها استخوانها، غلاف غضروفي، غضروف يا چربي نيز همراه گوشتند مقايسه شود. اين گوشت بسيار لخم است. لذا حتي با بهترين برشهاي لخم ساير گوشتها نبايد مقايسه شود بلکه فقط با فيله قابل مقايسه است که همين موضوع سبب شده تا نسبت قيمت به کيفيت در اين گوشت نسبت به ساير گوشتها بسيار بهتر باشد. يکي از ارزشمندترين گوشت شترمرغها از لحاظ پخت، مقدار غذاي حاصل از هر کيلوگرم آن است (عملکرد طباخي) که معمولاً 20 ـ 15 درصد بهتر از هر گوشت ديگري است و در اثر پخت به خاطر پائين بودن مقدار چربي آن از وزن آن کاسته نمي شود.

ارزش غذائي گوشت شترمرغ

تغذيه و سلامتي اهميت جدي براي انسان دارد. با تغذيه بد بيماريهاي بسياري از جمله بيماريهاي قلبي، ديابتها، سنگهاي صفراوي و مشکلات افزايش وزن انسان را مبتلا مي سازد. براي پي بردن به اهميت گوشت در تغذيه و سلامتي انسان ابتدا اطلاعاتي در زمينه پروتئين ارائه مي شود.
پروتئينها ترکيبات مهم عضله ها، اعضاء و غدد بدن هستند. آنها ترکيبات پيچيده اي هستند که اساس ساختماني آنها اسيدهاي آمينه مي باشد. رژيم بدني انسان از 32 اسيد آمينه به وجود آمده است که تنها 13 اسيد آمينه را خود مي تواند بسازد و نياز است که 9 اسيد آمينه باقيمانده توسط مواد خوراکي به بدن انسان برسد.
اهميت پروتئين ها در رژيم غذائي انسان به اين دليل است که سلولهاي بدن از اين ترکيبات تشکيل يافته اند. پروتئينها تنها جنبه کمي نداشته، بلکه کيفيت آنها نيز حائز اهميت مي باشد، زيرا روزانه مي بايست مقدارمعيني از اسيدهاي آمينه مختلف وارد بدن گردند.
پروتئين حيواني به لحاظ دارا بودن نام اسيدهاي آمينه مورد نياز بدن انسان به همان نسبتي که ضروري است، نسبت به پروتئينهاي گياهي از ارزش بالاتري برخوردار است. متأسفانه رژيمهاي غذائي رايج که بهترين منبع پروتئين هستند همراه با چربي زياد مي باشند که استفاده از آنها باعث بيماريهاي قلبي و بالا رفتن سطح کلسترول بدن مي شود.
ميزان پروتئين ضروري روزانه بدن، تقريباً 1 گرم براي هر کيلوگرم وزن بدن براي افراد بالغ و بيش از 3 گرم براي هر کيلوگرم در سنين رشد است.
اخيراً سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد (FAO) حداقل ميزان لازم پروتئين را بسته به مناطق گرم، معتدله و سرد در جهان به ترتيب 4/0 و 6/0 و 1 گرم براي هر کيلوگرم وزن بدن اعلام نموده است.
گوشت شترمرغ به عنوان يک منبع پروتئين حيواني در رژيم غذائي انسان داراي چربي کم، پروتئين مناسب، کلسترول پائين، آهن زياد مي باشد. همانگونه که در جدول شماره 1 مشاهده ميشود ميزان پروتئين، چربي، کربوهيدرات، پتاسيم، کلسيم، آهن، به ترتيب 2/21، 4/1، کمتر از 1، 320، 14، 1 /2 گرم به ازاء هر 100 گرم گوشت و ميزان منيزيم و فسفر به ترتيب 25 و 160 ميليگرم در هر 100 گرم گوشت شترمرغ است.
اگر مقدار چربي و کلسترول را در جدول شماره 2 مشاهده کنيم متوجه خواهيم شد که گوشت شترمرغ بدون ترديد گوشت برتر است و ارزش سلامتي براي قلب و سيستم گردش خون را دارد.
.......

ترکيبشيميائي گوشت شترمرغ
گوشت پختهشده	گوشتخام	ترکيب شيميائي در هر 100گرم
2	4/1	چربي
7/0	5/0	اسيد چرب اشباعشده
9/0	7/0	اسيد چرب اشباع شده يک ظرفيتي
4/0	2/0	اسيد چرب اشباعشده چند ظرفيتي
6/25	2/21	پروتئين
6/70	4/75	رطوبت
3/1	1/1	خاکستر
1>	1>	کربوهيدرات
330	320	پتاسيم
16	14	کلسيم
4/2	1/2	آهن
122	97	کالري
512	401	انرژي (کيلوژول (
30	25	منيزيم
160	160	فسفر

يک آزمايش 28 روزه با 28 نفر در دانشگاه تگزاس طراحي شد. براي زنها از رژيم غذائي با 1500 کالري و براي مردها با 2000 کالري توسط متخصصين تغذيه استفاده شد و تست خون نيز توسط پزشک متخصص انجام شد. در اين آزمايش از گوشت قرمز برتر (شترمرغ) در وعده هاي غذائي استفاده شد. در پايان آزمايش مشاهده شد که زنها به طور ميانگين 6/11 پوند و مردها به طور ميانگين 14/16 پوند وزن کم کردند و سطح کلسترول نيز به پائين تر از مقدار آن قبل از شروع آزمايش بود.
با توجه به ارزش غذائي بالاي گوشت شترمرغ، اين گوشت براي ورزشکاران و به طور کلي براي تمام کساني که مجبور به انجام فعاليتهاي بسيار طولاني هستند، و نيز براي افراد در دوره نقاهت توصيه ميشود.
در بسياري کشورهاي اروپائي، جراحان قلب براي بيمارانشان قبل و بعد از جراحي يا به عنوان پيشگيري از بيماريهاي قلبي و عروقي توصيه مي کنند.
مقايسه ارزش غذائي گوشت شترمرغ با گوشتهاي ديگر
ويژگيهاي منحصر به فرد گوشت شترمرغ به طوري است که آن را همانند گوشت گاو اما به دور از مشکلاتي که گوشت گاو براي سلامتي انسان ايجاد مي کند معرفي کرده است.
گوشت شترمرغ در مقايسه با گوشت گاو و مرغ به ترتيب 61% و 50% چربي کمتر دارد. همانگونه که در جدول 2 مشاهده مي شود ميزان کلسترول آن نسبت به گوشت گاو، مرغ، خوک و گوسفند کمتر مي باشد. ميزان کالري کمتري نسبت به گوشت گاو، مرغ، خوک، بوقلمون و گوسفند دارد. مقدار آهن گوشت شترمرغ نسبت به گوشت گاو، مرغ، خوک، بوقلمون و گوسفند بيشتر ميباشد.
ميزان اسيد لينولنيک که بدن انسان قادر به ساخت آن نمي باشد ولي براي متابوليسم بسيار ضروري است در گوشت شترمرغ خيلي بالا است. در عين حال که ميزان کلسترول آن پائين است. متوسط HDL (کلسترول خوب) در اين گوشت خيلي بالا است (62 ـ 60%). ميزان L- کارينتين آن در بين تمام حيوانات اهلي بالاترين است و ميزان کراتين آن که متابوليسم انرژيتيک قلب را بهبود ميبخشد نيز خيلي بالا است. ميزان کربوهيدرات گوشت شترمرغ نسبت به گاو کمتر است.
گوشت شترمرغ در مقايسه با گوشتهاي ديگر ميزان بالائي از عناصر کم نياز مانند روي و منيزيم را دارد. اين گوشت نياز بدن به ويتامين نياسين را تأمين کرده و نسبت به ساير گوشتها مقادير بيشتري ويتامينهاي A و C که ديگر گوشتها فاقد آن هستند، علاوه بر ويتامينهاي B1 و B2 تأمين مينمايد در نهايت اينکه گوشت شترمرغ مشکل بيماري جنون گاوي را ندارد.

مقايسهگوشت شترمرغ با ساير دامها
نوعدام	گوشت	پروتئين %	چربي گرم	کالري کيلوکالري	آهن ميليگرم	کلسترول ميليگرم
شترمرغ	Cut comp	9/26	3	142	2/3	81
گاو	Tenderloin	1/28	5/10	209	3	83
گوساله	Loin Chop	9/33	4/9	225	2/1	124
خوک	Loin Center	3/29	2/15	256	1/1	94
مرغ	Whole, no skin	9/28	4/7	190	2/1	89
بوقلمون	Whole, no skin	3/29	5	170	8/1	76
بره	London Chop	4/30	4/9	215	2/1	95

عوامل اقتصادي پرورش شترمرغ:

در سالهاي اخير توجه زيادي به پرورش شترمرغ شده است. نظر به اينكه عوامل اقتصادي يكي از اركان هر حرفه اي را تشكيل مي دهند. اين حرفه نيز مستثني نبوده و بايد هزينه ها و درآمدها جهت برآورد اقتصادي ارزيابي شوند. همانند پرورش دامهاي ديگر در اينجا نيز زمين يكي از محدوديت ها به حساب مي آيد. ولي در مقايسه با ساير دامها، پرورش شترمرغ به زمين كمتري نياز دارد.
در روشهاي بسته پرورش شترمرغ، براي هر 3 قطعه ( 1 نر و 2 ماده ، يك تريو ) تنها به 1/0 هكتار زمين نياز است. هزينه ها: هزينه هايي كه بايد به حساب آيند شامل هزينه هاي ثابت ( ساختمانها و تجهيزات ) و هزينه هاي جاري مانند ( خوراك، كارگر، تعميرات، سوخت و ملزومات دامپزشكي ) مي‌باشند. براي تداوم و موفقيت پروژه، هزينه هاي جاري و بخشي از هزينه هاي ثابت بايد بوسيله فروش هرسال يا هرسري جوجه يا تخم پوشش داده شوند . سود ناخالص به صورت تفاوت بين درآمدهاي حاصل از فروش محصولات شترمرغ و سرشكني روي هزينه هاي جاري محاسبه مي شود، در حاليكه سود خالص تفاوت بين درآمد حاصل از فروش ها و جمع دو هزينه متغير و ثابت است. هزينه استهلاك براي ساختمانها در 10 سال و براي تجهيزات در 6 سال محاسبه مي شود. يا اينكه مي توان برا ي هر دو مورد 8 سال در نظر گرفت. در نتيجه هزينه استهلاك به هزينه هاي جاري براي هرشترمرغ، ضافه مي شود. براي پروژه هاي شترمرغ تفكيك هزينه هاي زير تنها به عنوان يك راهنماي تقريبي مورد استفاده قرار مي گيرد.
هزينه هاي ثابت: - هزينه خريد شترمرغ ها (از جمله مولدهاي تثبيت شده ( 3 يا 4 ساله ) )
- هزينه ساختمانها
- توليد مثل و پرورش براي شترمرغ بالغ
- جوجه كشي براي هر تخم
- هزينه تجهيزات
- هواكشها، مادرهاي مصنوعي، نور و غيره براي هر شترمرغ بالغ
- تجهيزات جوجه كشي و تفريخ براي هر تخم
- هزينه حصار كشي ( 140 متر حصاركشي براي هر شترمرغ )
- هزينه تأسيسات كشتار
- كشتار كامل همراه سرد كردن، انجماد و بسته بندي براي سرانه ظرفيت ( حداقل ظرفيت توصيه شده 50 قطعه در روز )
- هزينه هاي ثابت متفرقه براي شترمرغ بالغ
هزينه هاي جاري: - هزينه خوراك : بالغين ( 7/3 كيلوگرم در روز براي هرشترمرغ ) ( در سال ) شترمرغ هاي جوان ( 300 كيلوگرم مصرف خوراك تا يكسالگي )
- هزينه كارگرـ كارگر غير ماهر درسال
- برق
- مخارج دامپزشكي و درمانها
- هزينه هاي جاري هرشترمرغ بالغ درسال
- بيمه شترمرغ هاي بالغ ( پوشش تمام خطرات ) 12 درصد براي هرشتر مرغ درسال

درآمدها:

درآمدها يا فروش هايي كه از پرورش شترمرغ حاصل مي شوند بسته به اندازه و محل پروژه و بازاريابي آن فرق مي كند. برمبناي تحقيقات بازاريابي بين المللي، تفكيكي از تمام فروش هاي ممكن در پروژه هاي پرورش شترمرغ به شرح ذيل است:
- فروش تخم شترمرغ
- تخم هاي قابل جوجه كشي
- پوسته هاي خالي تخم
- فروش شترمرغ زنده
- جوجه هاي يك روزه
- جوجه هاي 3 ماهه
- جوجه هاي 6 ماهه
- شترمرغ هاي يك ساله

فروش محصولات شترمرغ : گوشت ( کيلوگرم ) ، پوست ( تخته ) ، پر ( کيلوگرم )

عوامل بسياري برميزان سودآوري ( بازگشت پول ) پروژه هاي شترمرغ تأثير مي گذارند. ولي به هرحال، بازده توليد جزء اصلي موفقيت يك پروژه مي باشد.

رفتارشناسي:

تغذيه :

شتر مرغ ها، پرندگاني علفخوار هستند و رژيم غذايي آنها شبيه نشخوار كنندگان است. يونجه و ذرت درصد بالايي از تركيب غذايي شتر مرغ را شامل مي شود. به دليل دارا بودن روده هاي دراز و طويل قدرت هضم بالا در خصوص مواد فيبري را دارند. جوجه ها معمولاً تا يكي دو روز بعد از هچ احتياج به تغذيه نداشته و سپس از غذاي با پروتئين 23% شامل كنستانتره و علوفه خشك به صورت كرامبل تغذيه مي شوند. استفاده از يونجه سبز در طول دوره رشد از اهميت خاصي برخوردار است. جهت هضم بهتر غذا بهتر است سنگريزه در اختيار پرنده قرار گيرد. تا سه ماهه اول پرورش ميزان يك كيلو خوراك در شبانه روز 23% پروتئين و تا شش ماهگي به طور متوسط 8/1 كيلوگرم خوراك با پروتئين 20% كافي مي باشد. شتر مرغها از شش ماهگي تا رسيدن به سن بلوغ (5/2 سالگي) به طور متوسط روزانه 5/2 كيلوگرم دان به صورت پلت شامل علوفه خشك آسياب شده و كنسانتره مي خورند (8 قسمت كنستانتره + يك قسمت علوفه خشك آسياب شده)

از يك روزگي تا سه ماهگي:

جوجه شترمرغ مي تواند از باقيمانده كيسه زرده براي مدت 7 تا 10 روز ابتداي زندگي اش تغذيه كند.اطمينان از اينكه جوجه شترمرغ ها آب مصرف مي كنند، اهميت دارد. در غير اينصورت ممكن است نياز به افزايش شدت نور يا تغيير درجه حرارت سالن باشد.
توصيه مي شود كه خوراك مصرفي جوجه ها در ابتدا به شكل خرد شده باشد و اگر از روش پرورش روي كف سالن استفاده مي شود، طي هفته اول خوراك روي روزنامه يا كارتن هاي تخم مرغ ريخته شده و پس از آن مي توان دانخوريها را وارد سالن كرد.
براي جلوگيري از اشكالات پا و اختلالات اسكلتي بايد رشد اوليه شترمرغ ها كنترل شود. محدود كردن مقدار انرژي خوراك بين 9 و 10 مگا ژول انرژي متابوليسمي در كيلوگرم معمولاً براي كنترل رشد كافي است.
با وجوديكه شترمرغ ها توانايي هضم الياف بيشتري نسبت به ساير پرندگان اهلي دارند ( به دليل تخمير در روده بزرگ ) ولي تنها پس از رسيدن به سن معيني توانايي انجام اين كار را بدست مي آورند. لذا بهتر است طي چند هفته اول زندگي جوجه ها جيره هايي با بيش از 5% الياف خام به آنها داده نشود. ضمناً توانايي جوجه ها براي هضم چربي در اوايل زندگي كاملاً پايين است. از اينرو نبايد بيش از 5% چربي به آنها داده شود.

از 3 ماهگي تا يكسالگي:

احتياجات تغذيه اي پرندگان با افزايش سن آنها تغيير مي كند. لذا انرژي و الياف خام افزايش و مقدار پروتئين خوراك كاهش مي يابد. بايد الياف جيره را در چهار تا پنج ماهگي به حدود 11-10 درصد افزايش داد. ضريب انرژي زايي خوراك بايد به حدود 5/10 –10 مگا ژول انرژي متابوليسمي بر كيلوگرم افزايش يابد. مقدار پروتئين خام نيز بايد به تدريج به حدود 20-18 درصد كاهش يابد. تعادل بين غلظت هاي كلسيم و فسفر قابل دسترس بايد به نسبت 1: 2 – 8/1 حفظ شود. همچنين خوراك دادن بايد به صورت آزاد انجام شود.

دوره پرواري:

چنانچه شترمرغ ها فقط براي گوشت و چرم پرورش يابند، مي توان نرها را جداگانه پرورش داد زيرا آنها سريعتر رشد كرده، نياز به جيره هاي با پروتئين بالاتر داشته و به عنوان تبديل كننده هاي خوراك براي يك دوره طولاني تر نسبت به ماده ها از كارايي بيشتري برخوردارند. ضريب تبديل ماده ها زودتر خراب شده و لذا مجبورند در وزن پايين تري نسبت به ماده ها روانه بازار شوند. جيره غذايي شتر مرغهاي پرواري با شتر مرغهايي كه جهت گله مادر نگهداري مي شوند تفاوت دارند. معمولاً شتر مرغهاي گوشتي در سن يكسالگي قابل عرضه به بازار مي باشند و حدود 100 تا 125 كيلوگرم وزن دارند و كيفيت گوشت در سن يكسالگي مطلوب تر از هر زمان مي باشد. از هر لاشه حدود 50 كيلوگرم گوشت استحصال مي شود.غذاي شتر مرغهايي كه جهت گله مادر نگهداري مي شوند به طور متوسط روزانه با خوردن 4 كيلوگرم خوراك شامل كنسانتره و يونجه خشك و همچنين از طريق چراي يونجه سبز تأمين مي شود. شتر مرغ علاقه فراواني به چريدن در مزارع يونجه دارد به همين جهت در پرورش شتر مرغ كاشت يونجه را بايستي مدنظر قرار داد.
ضريب تبديل مواد غذايي در سنين مختلف تفاوت دارد در سنين اوليه رشد 8/1 و در 3 ماهگي 5/2 و در 6 ماهگي حدود 8 مي باشد. با توجه به اينكه تغذيه شتر مرغ در كيفيت پوسته، پر و گوشت پرنده تأثير مستقيم دارد چنانچه در تغذيه اين پرنده دقت كافي مبذول نگردد، بر كيفيت پوست و گوشت اثر منفي گذاشته و سودآوري آن مورد ترديد واقع خواهد شد.
از يكسالگي تا توليد مثل:
نگهداري شترمرغ ها در شرايط ايده آل بسيار مهم است. چاقي يكي از مشكلات عمده اي است كه در محدوده سن يكسالگي و شروع توليد مثل بوجود مي آيد. همچنين گرسنگي كشيدن يا تغذيه كمتر از حد لازم، بلوغ جنسي را به تأخير انداخته و منجر به عملكرد ضعيف در طول توليد مثل مي شود. تركيبي از روشهاي محدوديت هاي كمي و كيفي خوراك مناسب‌ترين روش مي باشد. جيره اي متعادل با ويتامينها و مواد معدني لازم كه ضمنا پروتئين و انرژي آن در سطح پاييني باشد قابل قبول است. الياف جيره مي تواند تا 15% افزايش يابد. به شترمرغ ها بايد روزانه 5/1 كيلوگرم جيره داد. در هواي سرد دادن تغذيه با يك منبع غني پرانرژي ( مانند دانه سوياي پرچرب ) توصيه مي شود.

فصل توليد مثل:

از سن 18 ماهگي بايد به شترمرغ ها جيره مولد داده شود كه بايد داراي انرژي و پروتئين سطح بالا يي بوده و از لحاظ الياف در سطح پاييني قرار داشته باشد. گرچه مقداري از الياف جيره مي تواند توسط شترمرغ به انرژي تبديل شود ولي آنها طي فصل توليد مثل نيازمند
يك نمونه جيره غذايي شتر مرغ در دوران پرورش (تا 5/2 سالگي):
ذرت دانه اي 47%
يونجه خشك 8/41%
پودر استخوان 2%
پودر ماهي 7%
منوكلسيم فسفات 2%
نمك 2/0%
آب
پرندگان در طول شبانه روز به آب نياز دارند. اين موضوع را بايد در طراحي لانه ها در نظر داشته باشيد که احتمالا تأمين آب، هزينه اي را به شما تحميل خواهد کرد. در آب و هواي سرد، ممکن است نياز به نصب آبگرمکن هايي باشد تا دماي آب را براي همه پرنده ها در 20 درجه سانتيگراد ثابت نگه دارد و صرفا يخ نزدن آب کافي نيست.
شترمرغ ها علاقه به نوشيدن آب در حين غذا خوردن دارند که اين عمل موجب کثيف شدن سريع آب مي شود و بنابراين بايد به طور منظم آب تميز در اختيارشان قرار گيرد. پرنده ها نياز مداوم به آب دارند و همين بر مصرف غذاي خشک تأثير مي گذارد. آب بسيار سرد يا گرم مصرف آب را تحت تأثير قرار داده و اغلب موجب کاهش مصرف غذا مي شود

توليد مثل:

شترمرغ وحشي در 4 تا 5 سالگي از نظرجنسي بالغ شده در حاليكه شترمرغ اهلي در2 تا 3 سالگي و ماده نيز كمي زودتر از نر بالغ مي شود. بعضي شترمرغ هاي اهلي ممكن است اولين فصل توليد مثل خود را در 18 ماهگي شروع كنند. شترمرغ هاي نر هنگام بلوغ پرو بال سياه و سفيد دارند. ماده ها و شترمرغ هاي نابالغ داراي پرو بال قهوه اي مايل به خاكستري تيره مي باشند. جنسيت نرو ماده را حدود هفت تا هشت ماهگي مي توان هنگام دفع ادرار يا مدفوع تعيين كرد زيرا آلت در اين مواقع بيرون مي آيد. بر خلاف ساير پرندگان، شترمرغ نر داراي آلت است و دفع ادرار و مدفوع از هم جداست. تفاوت كامل بين دو جنس حدود دوسالگي حاصل مي شود. نر فرآيند لانه سازي را قبل از جفت گيري شروع مي كند. لانه مي تواند در هر كجاي چراگاه توليد مثلي واقع شود. مزرعه دار براي پوشاندن لانه مي تواند يك سايبان با سقف شيب دار بسازد. اين سايبان بايد ابعادي حدود 3× 3 متر با ارتفاع 3 متر بوده و دو انتهاي آن به سمت شمال و جنوب باز باشد. با اين وجود بعضي شترمرغ ها ممكن است آنرا نپذيرفته و در عوض لانه هاي ساده خود را ترجيح دهند.

رفتار جفت گيري:

نرها مي توانند با چند ماده جفت گيري كنند. شترمرغ هاي اهلي به صورب جفتي يا سه تايي ( تريو ) براي توليد مثل نگهداري مي شوند.

تخمگذاري:

ماده مدت كوتاهي پس از جفتگيري تخمگذاري را شروع مي كند. اولين تخم بارور تقريباً 10 تا 14 روز پس از اولين جفت گيري گذاشته مي شود. از آن پس و تقريباً بدون استثناء تخمها يك روز در ميان بصورت كلاچ هاي 20 تا 24 تايي توليد مي شوند. بين دو كلاچ يك وقفه 7 تا 10 روزه وجود دارد. ماده هاي پرتوليد، در طول فصل توليد مثل بين 80 تا 100 تخم مي گذارند.

نسبت نر به ماده:

گرچه نسبت نر به ماده ( 1:1 ) در ابتدا براي كسب بالاترين ميزان باروري ايده آل بنظر مي رسد ولي به لحاظ سازگاري ممكن است نشانه اي ازوجود مشكل باشد. وجود جفت هاي ناسازگار مشكلي است كه گاهي اوقات هنگامي كه به شترمرغ ها اجازه داده مي شود جفتشان را انتخاب كنند رخ مي دهد. با اين وجود، از آنجا كه اينگونه انتخاب طبيعي جفتها به طور معمول در مزارع تجاري ممكن نيست، توليد كننده بايد نسبت به عملكرد و سازگاري آنها به حد كافي دقت نمايد. نسبتهاي نر به ماده از 1:2 تا 1:4 به لحاظ باروري مناسب است. نسبت بيشتر از 1:4 به اين علت كه نر ممكن است توانايي جفت گيري با تمام ماده ها را نداشته باشد توليد تخم هاي غيربارور را افزايش مي دهد.

جوجه كشي:

تخمهاي جوجه كشي اغلب براي مدتي قبل از جوجه كشي جمع آوري و نگهداري مي شوند. اين روشي معمول در مزارع است تا تخمها به تعداد كافي براي پركردن دستگاه برسند. حمل دستي ناملايم تخم هاي جوجه كشي مي تواند ساختار ظريف داخلي آنها را به هم زده و باعث عدم تبديل آن به جنين گردد.

اصول جمع آوري تخم ها:

- از ظروف تميز( معمولاً جعبه هاي مخصوص فوم دار) براي جمع آوري استفاده مي شود. - از پاك كردن تخم ها با پارچه مرطوب پرهيز شده زيرا اين كار سريعترين راه براي آلوده شده آنهاست. از كاغذ سمباده نازك و خشك براي پاك كردن لكه هاي بزرگ كثافات استفاده مي شود. - هنگام شستشوي تخمها بدقت دستورالعمل مربوط به غلظت ماده ضدعفوني رعايت شود. - استفاده از نور ماوراء بنفش ( در دامنه 300-200 نانومتر) به عنوان يك روش ميكروب‌كشي مؤثر توصيه مي شود. - بايد تخمها را به تدريج قبل از بسته بندي براي ذخيره سازي خنك نمود.

زمان ذخيره سازي (روز)درجه حرارت (سانتيگراد)	رطوبت نسبي (درصد)
3-1 18	80-75
7-4 16	80-75
بيش از 7 15	80-75

درجه حرارت:

در دستگاههاي جوجه كشي كه هوا با مكش بيرون كشيده مي شود با توزيع حرارت يكسان پيرامون تخمها، درجه حرارت بهينه بوضوح نزديك مركز دستگاه بين 9/35 و5/36 درجه سانتيگراد مي باشد. در اين محدوده حرارتي جنين به طور صحيح نمو خواهد كرد. هنگامي كه جنين شروع به توليد گرما مي نمايد درجه حرارت را مي توان 7/0 درجه سانتيگراد كاهش داد ( تقريباً 4 روز قبل از تفريخ ). براي مدت طولاني به واسطه شباهت با شرايط جوجه كشي طبيعي اينطور فرض مي شد كه نتايج جوجه كشي مصنوعي خوب به وجود يك گراديان درجه حرارت كه از سطح افقي به سطح زيرين تخمها افزايش مي يابد بستگي دارد. براي مدتي اين ايده اثر زيادي بر طراحي ماشين هاي جوجه كشي با هواي ساكن داشت اما به واسطه عملكرد ماشين هاي جوجه كشي با مكش هوا نشان داده شد كه اين موضوع پايه و اساس محكمي ندارد.

رطوبت در طول جوجه كشي:

رطوبت براي نمو جنين بطور صحيح و تبديل آن به جوجه اي به اندازه طبيعي از اهميت زيادي برخوردار است. براي وقوع اين امر، آب تخم به ميزان معين بايد تبخير شود( 13 تا 15 درصد وزن تخم تا روز 38 جوجه كشي ) . يك تخم با وزن 1500 گرم در روز صفر بايد بطور متوسط تا روز 38 جوجه كشي 210 گرم وزن را از دست بدهد ( 7/38 گرم در هفته ). براي كنترل نسبي تبخير از تخم مقدار رطوبت در هواي پيرامون تخم بايد كنترل شود زيرا تعيين كننده ميزان تبخير از تخم مي باشد. معمولاً درصد تفريخ بالا در شترمرغ با رطوبت نسبي 25-15 درصد در 36 درجه سانتيگراد به دست مي آيد.

تهويه:

تهويه و جابجايي ضعيف هوا در داخل ماشين جوجه كشي ممكن است منجر به توزيع نابرابر حرارت ، رطوبت و يك سطح كُشنده دي اكسيد كربن و ميزان ناكافي اكسيژن همراه با جوجه درآوري پايين شود. نمو جنين بطور عادي با سطح اكسيژن تا 18 درصد سازگار است. غلظت بالاي دي اكسيد كربن درون ماشين جوجه كشي صدمه زيادي به جوجه درآوري مي زند.

وضعيت تخم و چرخش آن:

در شرايط جوجه كشي مصنوعي بايد طوري نگهداري شوند كه انتهاي بزرگ به سمت بالا باشد. چرخش دستي سه بار در روز انجام شود( و در صورت امكان به دفعات بيشتر، اما هميشه دفعات چرخش بايد اعداد فرد باشند مثلاً 5 ، 7 ، 9 و غيره) يا اگر چرخش بصورت مكانيكي انجام مي گيرد هر يك تا دو ساعت يكبار چرخانده شود. چرخش تخم بايد در روز 38 جوجه كشي متوقف شود سپس تخم ها به سيني هاي تفريخ منتقل مي شوند.

تفريخ:

معمولاً در روز 38 جوجه كشي به دستگاه تفريخ منتقل مي شوند. جوجه طي 24 ساعت آخر جوجه كشي كيسه زرده را جذب مي كند كه اين كيسه به عنوان يك ذخيره غذا پس از تفريخ براي چند روز اول زندگي عمل مي كند. فرايند تفريخ هنگامي آغاز مي شود كه جوجه به وسيله عمل انعكاس سرش را تكان مي دهد، راهش را از طريق آلانتويز باز كرده و براي اولين بار شروع به تنفس ريوي مي نمايد. اين فرايند، شكستن پوسته از داخل ناميده مي شود و منقار جوجه را مي توان با عمل كندلينگ درون اتاقك هوايي مشاهده نمود. اولين گام در شكستن تخم به عنوان شكستن پوسته خارجي شناخته مي شود. در اين موقع رطوبت بايد 3 تا 5 درصد افزايش يابد تا اينكه جوجه بتواند به سادگي داخل تخم بچرخد. جوجه هاي تفريخ شده بايد قبل از خروج از دستگاه تفريخ تا خشك شدن كامل داخل آن باقي بمانند كه براي اين منظور معمولاً 24 ساعت كافي خواهد بود.

کشتار و فراوري محصولات :

يكي از مهمترين بخش هاي پرورش صنعتي شترمرغ كشتارگاه است. كشتارگاه شترمرغ بايد با استانداردهاي سطح بالا ساخته شود و با دقيق ترين مقدرات بهداشتي اداره شود. اين كار نه تنها عملكرد آنرا بالاتر خواهد برد بلكه تعداد و محدوده بازارهاي قابل دسترس را براي صاحب كشتارگاه افزايش مي دهد. كشتارگاه شامل محل نگهداري شترمرغ زنده، محل هاي مجزا براي كشتار، پركني، پوست كني، خارج كردن امحاء و احشاء، جدا كردن گوشت از استخوان، خنك كردن، بسته بندي، انجماد و ارسال گوشت مي باشد. شترمرغ ها بسته به مديريت و سرعت رشد بين 10 و 14 ماهگي براي كشتار آماده اند. پس از مراحل ذبح شترمرغ، لاشه در درجه حرارت 1 درجه سانتيگراد در چيلر سرد مي شود. طول مدت سرد كردن از چند ساعت تا 24 ساعت متغير است. استخوان جدا شده و گوشت به قطعات مختلف درجه بندي مي شود. گوشت معمولاً در خلاء و در بسته هاي 2 كيلوگرمي بسته بندي شده و يا به صورت تازه به بازار ارسال شود يا اينكه به يك سردخانه براي نگهداري در دماي 20- درجه سانتيگراد منتقل مي شود.

عمل آوري پوست :

دليل اصلي براي عمل آوري پوست حفظ ساختار ظريف آن است تا بتوان قبل از دباغي پوست را با حفظ حالت طبيعي نگهداري نمود. نمك سود كردن مرطوب يك روش عمل آوري است.

درجه بندي :

چند درجه در ارزيابي پوست هاي نمك سود در نظر گرفته مي شوند. اين درجات معمولاً بين 4 تا 5 متغيراند كه آخرين درجه شامل حذفي‌هاست. با ارزش ترين پوست ها( درجه 1 ) كيفيت ممتازي دارند وشامل پوست هايي اند كه تازه بوده، به خوبي عمل آوري شده، داراي اندازه اي كامل و خطوط برش درستي مي باشند. آنها هيچ آثاري از گوشت، چربي يا لخته هاي خون ( روي سطح زيرين ) نداشته و فاقد هرگونه فوليكولهاي پرصدمه ديده، بريدگي، سوراخ و يا هرگونه نواقص ديگر مي باشند. سپس بر حسب تعداد و وضعيت نواقص، پوست ها از درجه 2 تا حذفي درجه‌ بندي مي‌شوند.

گوشت :

شترمرغ ها گوشت قرمزي توليد مي كنند كه از لحاظ مزه و بافت( بسته به سن كشتار ) شبيه به گوشت گوساله و گاو است. پروتئين اين گوشت بالاست ولي چربي آن در سطح پائيني قرار دارد.

در هر 100 گرم مرغگاو	شتر مرغ
چربي 3.6 گرم 16.3 گرم	2 گرم
كلسترول 85 ميليگرم 84 ميليگرم	58 ميليگرم
انرژي185 كيلوكالري 256 كيلوكالري	114 كيلوكالري
پروتئين 21.4 گرم 20 گرم	21.9 گرم
كلسيم 13 ميليگرم 9 ميليگرم	5.2 ميليگرم

s
بررسي ها كاملاً نشان مي دهند كه گوشت شترمرغ از نقطه نظر سلامت بسيار بهتر از ساير انواع گوشت است زيرا محتوي مقدار خيلي كمتري چربي و كلسترول مي باشد. يك جنبه خاص گوشت شترمرغ بالا بودن پروتئين و پائين بودن چربي آن است. اين ويژگي آن را براي فرآوري بيشتر به محصولات گوشتي خواه به تنهايي يا در تركيب با ساير انواع گوشت بسيار مناسب مي سازد. گوشت شترمرغ در حال حاضر به اشكال مختلفي به بازار عرضه مي شود از جمله: پاته ، بيكن ، پاستارمي ، فرانكفورتر ، همبرگر، دودي ،سرخ شده ، تكه هاي گوشت تازه و استيک.
اهم بيماريها يي كه شتر مرغ به آن مبتلا مي گرد ند :

بيماريهاي ويروسي

1-نيوكاسل
2-آبله
3-آنفلوآنزا
ممكن است كورونا ويروس و هرپس ويروس و آدنو ويروس و آربوويروس شتر مرغ را درگير نمايد.

بيماريهاي باكتريايي

1-عفونت هاي بند ناف و كيسه زرده(تورم بند ناف)
2-پنوموني(ايشريشيا كلي، كلبسيلاپنومونيه)
3-آنتريت كلي باسيلي
4-آنتريت نكروزان(كلستريديوم پرفرنژنس تيپ هاي A-c-d و كلستريد يوم كولينوم)
5-كمپيلوباكتريوزيس(كمپيلوباتر ژژوني)
6-سياه زخم(باسيلوس آنتراسيس)
7-سل(مايكوباكتريوم)
8-عفونت هاي چشمي( كونژونكتويت و كراتيت) كه عامل آن استافيلوكوكها هستند.
9- هموفيلوس گالينارم
10- مايكو پلاسموز(crd-mg-ms)

بيماريهاي قارچي

1-كانديديازس(عفونت قارچي دهان)
2-آسپرژيلوس(عفونت تنفسي ايجاد مي كند.)
3-درماتوفيت ها(درماتيت قارچي)

بيماريهاي انگلي داخلي

1-كوكسيديوز
2-هيستومونيازيس
3-كرم نواري شتر مرغ(هوتوينيا استروتيونيس)
4-كرم گرد شتر مرغ(ليبوسترونژيلوس داگلاسي)
5-اكسيور

بيماريهاي انگلي خارجي

1-كنه ها
2-شپشها
3-جربهاي ساقه پا
4-مگسها

بيماريهاي تغذيه اي

1-كمبود ويتامين E وسلنيوم
2-كمبود ويتامين هاي محلول در چربي و ويتامين هاي گروه B

ساير بيماريها

-يبوست
-پيچ خوردگي روده ها
-نرمي استخوان
-مسموميت ها
-سندرم پا كماني
-تغيير شكل پا
-ضربه
-پرولاپس كلوآك
-اجسام خارجي در دستگاه گوارش
-چسبندگي تخم و پريتونيت زرده اي
-ميوپاتي عضلاني(دراثر استرس هاي شديد)
-هيپركراتوز- ضخيم شدن شديد پوست انگشتان در شتر مرغ هاي جوان
-پرخواري

بيماريهاي مشترك شتر مرغ و طيور

1-نيوكاسل
2-آنفلوآنزا
3-آبله
4-رئوويروس
5-آد نو ويروس
6-گامبورو
7-كم خوني عفوني طيور
8-سا لمونلوز
9-مايكوپلاسموز
10-كمپيلوباكتريوزيس
11-پاستورلوزيس
12-كلاميد يوزيس
13-هيستومونيازيس
14-كوكسيديوز
بيماري مشترك شتر مرغ با اسب
آنسفا ليت اسب

بيماريهاي مشترك شتر مرغ با گوسفند

1-بيماري بورنا
2-تب كنگو و كريمه Cchf
3-آنتروتوكسمي
4-شاربن
5-اريزيپل
6-آنتريت هاي كالستر يد يايي( سپتيكوم – شوئي – كولينوم )
7- توكسوپلاسموز

بيماريهاي مشترك شتر مرغ با گاو

1-bse
2-شاربن
3-cchf
4-اريزيپل
5-سل
6-كريپتوسپوريد يوز
7-تريكو موناس
8-توكسوپلاسموز

بيماريهاي مشترك شتر مرغ با انسان

1-آنفلوآنزا
2-آنسفاليت اسب
3-cchf
4-bse
5-سالمونلوز
6-كمپيلوباكتريوزيس
7-كلاميد يوزيس
8-شاربن
9-اريزيپل
10-سل
11-مالاريا
12-توكسوپلاسموز

بيماري عصبي شترمرغ :

مسموميت ناشي از حشره كش ها ، بنزين ، روغن ، گازوئيل و مسموميت باكتريايي و بيماريهاي ويروسي ، قارچي ، ميكروبي ، انگلي و همچنين افزايش دما از جمله عوامل ايجاد اختلال در سيستم عصبي شترمرغ مي باشند . در اينگونه حالات ضمن استفاده از حضور و دخالت دامپزشكان مجرب ، دوش دادن شتر مرغ با آب سرد در صورت افزايش دما و همچنين حيواناتي كه ميزان قند خونشان پايين آمده باشد درمان هيبوگليسمي مفيد خواهد بود .
پرولاپس كلوآك :
اين عارضه در شترمرغان سنين پايين ( 4 هفتگي) بدليل افزايش فشار داخل شكمي ( خوردن بيش از حد آب در هواي گرم و ...) و زور زدن ناشي از يبوست قابل رويت بوده و موجب بيرون زدن غير طبيعي قسمت انتهايي دستگاه گوارش و اوروژنتيال و يا كلوآك از محل اصلي خود مي گردد .وضعيت ذكر شده با انجام عمليات ساده قابل برگشت و درمان مي باشد ، در حالات پيچيده جهت رفع و اصلاح پرولاپس نياز به انجام عمليات جراحي توسط دامپزشكان مي باشد .

بيماريهاي قارچي

1. آسپرژيلوزيس:
انواع مختلف اين قارچ همانند ساير پرندگان در شترمرغ نيز ايجاد بيماري مي نمايد .
تظاهرات باليني بصورت ناراحتي تنفسي ، پايين افتادن بال ، خستگي زود هنگام ، بي اشتهايي و كاهش وزن خود را نشان مي دهد سرايت بيماري و آلوده شدن بالغين از طريق تنفس غذاي نم دار آلوده و در شترمرغان جوان استفاده طولاني مدت آنتي بيوتيك ، شرايط نامطلوب و غير بهداشتي پرورش ، انتشار بيماري را در گله فراهم مي سازد . اين بيماري باعث ايجاد ضايعات گرانولوماتوز در بافت پارانشيم ريه و كيسه هاي هوايي مي گردد. تشخيص قطعي آسپرژيلوزيس بر اساس بيوپسي از بافت هاي آسيب ديده و انجام آزمايشات لازم استوار است .
2. كانديديازيس :
بارزترين علامت بيماري كانديديازيس كه توسط قارچ كانديديا آلبيكنس بوجود مي آيد ايجاد غشاء كاذب زرد رنگ در ناحيه محوطه دهان ، مري و چينه دان مي باشد . اين ضايعات به قسمت نوك بالايي نيز پيشروي كرده موجب غير طبيعي شدن آن مي گردد . در مراحل بعدي اشكال در خوردن خوراك ، كاهش وزن ، سوء تغذيه را سبب مي گردد .
عفونت چركي مفصل :
التهاب چركي مفصل در شتر مرغان بيشتر بروز مي كند . در عفونت مفاصل اغلب انواع مايكوپلاسما ها ، استافيلوكوكها ، باكتري هاي گرم منفي و انواع قارچها جدا شده اند .
بيماري معمولا بعد از زخمي شدن و آلوده شدن محوطه مفصلي بصورت ثانوي ايجاد مي شود . در مواقع سپتي سمي ، ميكروارگانيسم عامل بيماري از طريق دستگاه گردش خون منتقل و در محل مفصل جايگزين و ايجاد عفونت مي نمايد
زخم:
با توجه به اينكه شترمرغ حيواني ترسو و رمو ميباشد لذا در اثر ايجاد هر گونه ترس ، وحشت و يا حركات نسنجيده موجب خواهد شد حيوان با عكس العمل شديد و حركات آني خود را به اجسام سفت وسخت كوبيده و نتيجتا ايجاد شكستگي در قسمت هاي مختلف بدن بويژه در ناحيه مهره هاي گردن و همچنين ايجاد زخم در قسمت بافت نرم بدن را فراهم خواهد نمود . كه اين امر موجب ايجاد درد و به تبع آن بي اشتهايي و التهاب مزمن خواهد شد . رها سازي شتر مرغ به محوطه يخبندان در فصول سرد ، برخاستن و حركت در روي يخ نيز ايجاد وضعيت مشابه در بافت نرم راخواهد نمود .
التهاب بيني :
اصلي ترين عامل عفونت در بيني شترمرغ ، باكتري هموفيلوس گاليناروم ميباشد . تكان مداوم سر و خروج ترشحات چركي از بيني از جمله علائم بارز و نشانگر وجود بيماري ميباشد .كاهش مصرف دان تا زمانيكه بيمار مداوا نشود ادامه خواهد داشت .
رينيت يا التهاب بيني بيشتر در شترمرغان كمتر از يكسال ديده ميشود ، يكي از عامل زمينه ساز و تشديد كننده بيماري ، عدم محافظت حيوان در برابر هواي سرد مي باشد .
رينيت اغلب توام با، سينوزيت ، التهاب ملتحمه چشم و كيسه هاي هوايي مشاهده مي شود .
دخالت ثانويه عفونت هاي مايكوپلاسمايي و قارچي ، اوضاع را پيچيده تر ساخته ، درمان بيماري را با مشكل مواجه مي نمايد .ايده آل ترين روش قبل از درمان ، نمونه برداري با سوآب از ترشحات بيني و ارسال نمونه به آزمايشگاه جهت انجام آزمايشات لازم از نظر تعيين هويت قارچ و آنتي بيوگرام مي باشد كه بر اساس نتايج بدست آمده درمان لازم نيز انجام مي گيرد . استفاده از اكسي تتراسيكلين ها در عفونت هاي باكتريايي و آمفوتريسين B در آلودگي هاي قارچي بسيار موثر است .
شكستگي بال و منقار در شترمرغ :
بدليل عدم توانايي پرواز ، بالهاي شترمرغ نقش چنداني بعنوان سيستم لوكوموتور يا سيستم حركتي ندارد، بهمين جهت در صورت وجود شكستگي در بال مي توان آن را به آساني با استفاده از ابزار ارتوپدي و باند پيچي به تنه حيوان ثابت نگه داشت . عدم حركت و استراحت بال بهبودي قسمت شكستگي را تسريع خواهد نمود عليرغم نادر بودن شكستگي در منقار ، در صورت مواجه با چنين وضعيتي ، اقدامات جراحي از طرف دامپزشكان مجرب ، با تثبيت موضع و استفاده از ابزار آلات مخصوص مثلا متيل متاكريلات ، ترميم محل شكستگي و بهبودي حاصل خواهد شد

مختصري در مورد بيماريهاي شتر مرغ

شترمرغ نيز مانند حيوانات ديگر در معرض بيماريها و عفونتهاي مختلفي ميباشد .جهت مديريت صحيح گله هاي شتر مرغ كه از اهميت حياتي در اين صنعت برخوردار است بايستي به نكات ذيل توجه نمود .
- حداكثر حصاركشي مطلوب جهت كاهش خطرات ناشي از صدمات و شكستگي استخوانها
- ايجاد استانداردهاي بالايي بهداشتي ، پائين نگهداشتن آلودگيهاي باكترهايي مانند كلستريديا و هيستوموناس كه منجر به آنژيت مي شوند
- تهيه جيره هاي غذايي صحيح
تهيه جايگاه نگهداري خشك ، بدون كوران هوا و يخبندان در زمستان ، بالابردن انطباق پذيري طبيعي و مقاومت طيور
گزارشات مربوط شترمرغها در باغ و حشها بندرت در پرورش صنعتي شترمرغ كاربرد دارند. جوجه شترمرغها نياز به مراقبت بيشتر دارند 90% تمامي مرگ و مير جوجه شترمر غها ناشي از بيماريها ذيل ميباشد .
-عفونت كيسه زرده
-تعييرشكل پاها و پنجه ها
اسنداد و اسهال / عفونت معده ( كه توسط E.COLIُ، سالمونلا ، هيتوموناس و ديگرباكتريها) ايجاد ميشوند.
تجربيات عملي نشان داده اند كه جوجه شترمرغها نياز به مراقبت دائمي دارند. همچنين ثابت شده است كه مشاهده ظاهري به تنهايي كافي نيست ، چون زماني كه علائم بيماري ظاهر ميشود ممكن است براي درمان دير باشد . كليد موفقيت پرورش جوجه شتر مرغها رعايت بهداشت در گرمخانه و توزين مداوم جوجه شترمرغها در چهار هفته اول پرورش ميباشد .
تنها اين سنجش هاست كه ميتواندمشكلات رشد را قبل از بروز علائم قابل مشاهده مشخص نمايد علاوه بر مديريت بسيار دقيق ، همكاري نزديك با دامپزشك با تجربه بسيار ضروري است .

عفونتهاي ويريوسي

نيوكاسل

موارد وقوع بيماري نيوكاسل در گله هاي شتر مرغ تنها در نواحي از اسرائيل و افريقاي جنوبي گزارش شده است جهت پيشگيري از بروز بيماري استفاده از واكسن كشته روغني نيوكاسل به مقدار 1 سي سي قابل توصيه است . بايستي اين واكسن 6 هفته بعد تكر ار شده وهر شش ماه يكبار يك يادآوري تزريق شود. استفاده از واكسن زنده ( لاسو تا بصورت اسپري چشمي همزمان با واكسن كشته توصيه شده است

آبله طيور

وقوع آبله درشتر مرغ در اسرائيل و آمريكا گزارش شده است . اين بيماري جوجه شتر مرغها رادرگروه سني يك هفته تا چهارماه و با ميزان مرگ و مير تا 15 درصد مبتلا ميكند. با استفاده از واكنسهاي تجاري آبله اين بيماري قابل كنترل ميباشد .

آنفولانزاي طيور

چندين موردشيوع آنفلانزا درنواحي خاص از افريقاي جنوبي گزارش شده است .درمورد اين بيماري درمان شناخته شده اي وجودنداشته و واكسنهاي موجود در پيشگيري از ابتلاء به بيماري موثر نميباشد . شتر مرغهاي آلوده ويروس را به تخم خود منتقل نموه كه خطر الوده كردن گرمخانه و تخم هاي سالم موجود در آن را در بر دراد. ضمنا اين ويروي باعث مرگ و مير جنين ميشود.
عموما شترمرغها نيزمانند ساير طيور و پرورش به عفونتهاي ويروس كورناو يروسها، هرپس و يروسها و آدنو ويروسها مبتلا ميشوند.

عفونتهاي باكتر يايي

علت اصلي آلودگيهاي باكتر يايي بهداشت ضعيف در اتاق گرمخانه ، بستر وهچري و جايگاه نگهداري جوجه ها ميباشد و معمولا درمان بعدي كمتر موفقيت آميز ميباشد درنتيجه رعايت اكيد بهداشت نقش كليدي در پرورش شتر مرغ دارد.

عفونت هاي بند ناف و كيسه زرده

اين يك مشكل متداول گله هاي شتر مرغ مي باشدكه همواره در ارتباط بامديريت ضعيف است . پس از خارج شدن جوجه شترمرغها از تخم بايستي بندناف انها به يك ژل يا اسپري آنتي بيوتيكي آغشته گردد. در آمريكا بتادين مورداستفاده قرار ميگيرد ضدعفوني صحيح سترها ، هچري و تخم شترمرغها نقش ويژه اي در پيشگيري از وقوع آلودگي دارد.كف جايگاه نگهدار ي جوجه ها در روزهاي اول بعد ازخروج از تخم با يستي گرم باشد . سرما از طريق پوست شكم به روده ها و كيسه زرده رسيده منجر به كاهش فعاليت ميكربي فلور روده ها و به تعويق افتادن متابوليسم كيسه زرده ميشود . بايستي توجه خاص نسبت به بهداشت و گرماي كف جايگاه جوجه ها مبذول داشت .

پنوموني

ممكن است مانندعفونت بند ناف پنوموني هم در طي مدت انكوباسيون تخم ها رخ دهد اين آلودگي موجب مرگ ومير جنين ها شده يا راندمان از تخم در آمدن جوجه ها را كاهش ميدهد . بايستي تمهيداتي اتخاذ شود تا پيشگيري از طريق بهداشت اكيد و احتمالا درمان توسط آنتي بيوتيكهاي وسيع ا لطيف انجام گيرد .

آنژينهاي كلي باسيلي

براي جوجه هايي كه در گرمخانه از تخم خارج ميشوند آنژينهاي كلي باسيلي يكي از بيماريها ي معمول در طول هفته هاي اول زندگي ميباشد يك قدم اساسي جهت ايجاد ايمني غير فعال عليه باكتريهاي كلي فرمي و ايجاد گله ايمن استفاده منظم از مدفوع جوجه ها در تغذيه شتر مرغها ي تخمگذار در طول مدت تخمگذاري مي باشد . تنها از اين طريق است كه پادتنهاي مادري ايجاد شده در خون شترمرغها از طريق زرده به جوجه ها منتقل ميشود. استفاده از واكسن جهت پيشگيري از وقوع اين بيماري موفقيت آميز نمي باشد.

مسموميت خوني

اين بيماري غالبا درجوجه ها و اغلب در اثر آنتريتهاي كلي باسيلي كه در بالا شرح داده شده . ايجاد ميشود . رعايت اكيد بهداشت و ارتقاء سطح ايمني گله معيارهاي اساسي در پيشگيري ازوقوع اين بيماري مي باشند
افزودن آنتي بيوتيكها به غذا يا آب آشاميدني درموارد اضطراري و بمدت كوتاه بعنوان يك پيشگيري مطرح ميباشد. همچنين استفاده از باكتريهاي لاكتو باسيلوس كه از تكثيرشديد كلي باسيلها در روده جلوگيري ميكنند موفقيت آميز بوده است.

انتريت نكروتيك ( عفونتهاي كلستريديايي)

كلستريدياها تقريبا درتمامي خاكها و گياهان علوفه اي در غلظتهاي پائين وجود دارند . اين بيماري شتر مرغها رادر هر سني مبتلا نموده باعث مرگ ومير بالايي ميشود خطر عفونت درآغاز بهار و در طول پائيز بسيار زياد بوده و بنظر مي رسد كه در اثر افزايش خوردن لجن و ذرات خاك ايجاد ميشود . بنظر ميرسد كه شترمرغهاي جوان كه درچراگاههاي يونجه خالص نگهداري ميشوند حساسيت بيشتري دارند . به منظور حل اين مشكل معاينه دقيق تك تك شتر مرغها و تغيير دادن چراي آنها ضروري است . همچنين بايستي داروي مناسب از طريق آب اشاميدني تجويز شود.

گاستريت مگا باكتريال

اولين گزارشات بر روي اين سندرم مربوط به افريقاي جنوبي در سال 1992 ميباشد . اين باكتري عمدتا جوجه ها را در سن 10 روز تا 6 هفته مبتلا مي نمايد. اين باكتري در ديواره معده شترمرغهاي مرده يافت شد كه بنظر ميرسد موجب تضعيف و ناتواني عضلات معده ميشود . هيچ درمان موثري وجود ندارد .

عفونت كمپيلو باكتريايي

اخيرامشخص شده است كه كمپيلوباكتر ژوژني ممكن است موجب ايجاد عفونتهاي نيمه حاد تامزمن در جوجه شتر مرغها در سن 10 روز تا 4 ماه شده و درعرض 5 روز باعث ايجاد تلفات شديد در گله شود. در شتر مرغهاي مسن تر اين مرگ ومير كمتر ميباشد . باكتري از طريق غذا و آب آشاميدني منتقل شده . همچنين ممكن است در اثردستكاري غير بهداشتي تخم ها ، جنين را الوده كند. جوجه هاي مبتلا بايستي از بقيه گله جدا شده و در قرنطينه مورد درمان آنتي بيوتيكي مناسب قرار گيرند .

عناوين

در حاليكه تفريبا تمامي پرندگان به دليل درجه حرارت بالاي بدنشان يك ايمني طبيعي در برابر باسليوس آنتراسيس دارند، شتر مرغها نسبت به اين بيماري حساس ميباشند . اين باكتري وهاگهاي آن بسيار مقاوم بوده و ممكن است سالها در خاكها ي الوده باقي بمانند. معمولا عفونت از طريق گوارشي و عمدتا از طريق پودر استخوان حيوانات آلوده كه در تغذيه شتر مرغها مورد استفاده قرار گرفته رخ ميدهد جهت پيشگيري از وقوع بيماري استفاده از واكسن شاربن موثر وموفقيت آميز مي باشد .

سل

تا سالهاي 1960 بيماري سل يكي از علل عمده مرگ ومير شتر مرغ در باغ وحشها بود. در صنعت پرورش شترمرغ موارد بروز سل بصورت تك تك و بخصوص در پرندگان مسن تر ديده ميشود باسيل سل درخاك ، كود و بستر سالها باقي مي ماند . از آنجا ئيكه هنوز درمان قاطعي براي اين بيماري در شترمرغ وجودندارد . لذا از اين عفونت تهديد مزمني براي شترمرغها محسوب ميشود. استرس ، سوءتغذيه و ديگر عوامل منفي خطر عفونت را افزايش ميدهند . شتر مرغها بايستي تنها از گله هايي كه داراي گواهي عاري بودن از بيماري را دارند ، تهيه شوند و پرندگان ييمار جدا شده و فورا معدوم گردند.

عفونت چشم ها

گرد و غبار بعضي غذاها يا بستر ممكن است چشم جوجه شترمرغها راتحريك نموده منجر به بروز كونژونكتيويت مكانيكي شود .اين آزردگي ممكن است توسط باكتريهاي بيماري زا تشديد شده موجب بروزكراتيت يا حتي آبسه هاي روي قرنيه چشم شوند.

كونژونكتيويت ، رينيت و سينوزيت

هموفيلوس گالينا روم به تنهايي و با همراه بامايكو پلاسها موجب بروز اين عوارض مي شوند. استرس هواي سرد وكوران هوا از عوامل مستعد كننده محسوب ميشوند. اين بيماري معمولا در گله بطور سريع گسترش مي يابد ( از طريق تماس مستقيم با‌آب آشاميدني ) . براي حل مشكل بايستي مبتلايان را از گله جدا نموده درمان نمود . ضمنا شرايط محيط نگهداري را نيز بهبود بخشيد

مايلكو پلاسموز

اين بيماري تنها جوجه شترمرغ هاي جواني كه كمتر از يك سال سن دارند را مبتلا نموده و در پرندگان مسن تر بدون علائم يا به شكل سينوزيت ظاهر ميشود
انتقال عامل بيماري از طريق ذرات معلق درهوا، ورود پرندگان بيمار ، ناقلين بيجان و يا از طريق تخم هاي هچري صورت ميگيرد . درمان با آنتي بيوتيكهاي وسيع الطيف انجام ميشود . پرندگان بهبود يافته ايمني موقتي را نشان ميدهند .

اورنيتوز

حيوانات درهر سن و تمامي گونه هاي پرندگان نسبت به عفونتهاي كلاميد يايي حساس ميباشند. بنابراين جاي تعجب نيست كه گزارشاتي از وقوع انفرادي اين بيماري درشترمرغ در فرانسه و افريقا جنوبي وجود دارد . بيماري عمدتا از طريق تنفس هواي آلوده انتقال مي يابد . ممكن است عفونتهاي نهفته توسط آلودگيهاي ثانويه ، عوامل محيطي ، استرس حمل ونقل ،سوء تغذيه وغير فعال شود . اين بيماري ممكن است از طريق گزش حشرات منتقل شود. درمان مناسب تاحصول اطمينان از پاك شدن گله بايستي انجام گيرد

قارچها و تخم ها

كانديدياز:

كانديدياز يك عفونت قارچي است كه ميتواندتوسط كانديد ا آلبيكنس ، كانديدا مونيليفورميس و ديگر مخمرها ايجاد شود. استفاده ازآنتي بيوتيكها وضعف بهداشت تغذيه و آب آشاميدني زمينه بروز اين عفونت را مساعد ميكنند اين عفونت ضايعاتي را درمحوطه دهاني شترمرغها ايجاد مينمايد . همچنين در شتر مرغهاي تخمگذار موجب كاهش جذب ويتامينهاي ب - كپملكس شده و موجب مرگ و مير جنين ها قبل ازمرحله ازتخم در آمدن ميگردد.

اسپرژيلوز

غذاي گل آلود يا داراي گرد و غبار رطوبت بالا و تهويه ضعيف ( مقادير بالاي آمونيوم ) از عوامل مستعد كننده بروز اسپرژيلوز مي باشند . عفونت از طريق تنفس هاگهاي قارچ منتقل ميشود . هنگاميكه يك تخم آلوده درگرمخانه قرار ميگيرد ، ممكن است هاگهاي قارچ راشديدا پخش نموده و موجب عفونت ديگر جوجه ها شود جوجه هاي جوان كه ايمني طبيعي كافي در برابر اسپروفيتها ي قارچ ندارند ، در سنين زير يك ماه متحمل تلفات زيادي ميشوند به منظور پيشگيري ازوقوع اين عفونت رعايت اكيد بهداشت در محوطه گرمخانه ساده ترين و بهترين راه حل ميباشد

درماتيت قارچي

اين بيماري بيشتر در جوجه هاي مسن تر شتر مرغ ديده ميشود . كمبود تغذيه اي (ويتامين ب -كمپلكس ، روي )و جايگاهي مرطوب وكثيف موجب تشديد بيماري ميشوند. براي حل اين مشكل رعايت موازين بهداشتي و درمان مناسب ضروري است .

انگلهاي داخلي

كوكسيديوز

كوكسيديوز در بين پرندگان جوان بخصوص زمانيكه روي بستر باز يا مرطوب نگهداري ميشوند ممكن است موجب بروز تلفاتي درگله شود نكته مهم در خصوص شتر مرغ آن است كه در بين داروهاي كوكسيديو استات گروه Ionophore براي شترمرغها سمي بوده و نبايددمورد استفاده قرار گيرند

هيستومونياز

اين بيماري بنام بيماري سرسياه نيز شناخته ميشود هيستومونياز درجوجه شترمرغهاي جوان مرگ ومير زيادي را ايجادمينمايد اين بيماري از طريق مدفوع پرندگان آلوده منتقل شده وضايعاتي را در روده ايجاد ميكند . آزمايش منظم مدفوع همراه با درمان پيشگيري كننده بايستي صورت گيرد.

كرم نواري شترمرغها ((houttuynia struathionis

مانند ساير آزردگيها، جوجه شتر مرغ نسبت به كرمهاي نواري حساستر مي باشند . در پرندگان مسن تر آلودگي به كرمهاي نواري عليرغم استفاده از جيره هاي متعادل ميتواند موجب سوء تغذيه شود. درمان با داروهاي مناسب صورت گرفته و بايستي شش ماه بعد تكرارشود

كرم نخي شكل(libyostrongylus douglassi)

اين كرمها مويي شكل وبي رنگ بوده وميتواند در معده شترمرغ موجب انسداد غدد ترشحي شوند.با بوجود آمدن يك لايه محافظ موكوسي برروي اين انگلها شيرابه هاي معده به غذا نميرسد اين ‌آلودگي كرمي درجوجه هاي جوان كمتر از 8 ماه ميتواند تا 80 درصد مرگ و مير را موجب شود. شتر مرغها تنها ميزبان اين انگل ميباشند . همچنين اين انگل يك انگل بياباني بوده و بسيار مقاوم ميباشد . اين كرمها به مدت سه سال بدون هيچ ميزباني زنده باقي مي مانند . درمان منظم مبتلايان و پرندگان كه در معرض آلودگي هستند ضروري ميباشد. بايستي توجه نمود كه استفاده از داروي ضد انگل لواميزول موجب بروز اختلالاتي در معده و روده شترمرغها شده و درانگلها موجب بروز مقاومت ميشود.

كرمهاي معدي و ديگرنماتودها

كرمهاي معدي ( گونه هاي آسكاريديا ) و ديگر گونه هاي نماتود ميتوانند شترمرغها را آلوده نمايند . بايستي با استفاده دوره اي از داروهاي ضد انگل شترمرغها عاري از اين آلودگيها نگهداري شوند.

انگلهاي خارجي

كنه ها

كنه ها ميتوانند با گزش شترمرغها به پوست صدمه وارد كنند. همچنين كنه هاي گونه آمبليوما ميتوانند بيماريها را از طريق گزش به انسان منتقل نمايند(ويروس تب كنگو - كريمه )

شپش

شپش شترمرغ (Struthhiolipeurus Struthionsis ) به پرهاي پرنده صدمه وارد نموده و باعث ايجاد ظاهري ژوليده در حيوان ميشود در اين آلودگيها ، سمپاشيهاي منظم وتكرار آن بعد از يك هفته ضروري است .

جربهاي ساقه پر

جربهاي ساقه پر (pterolichus bicaudatus ) همراه با گون هاي gabucinia Sculpturata در حال حاضر بسيار نادر هستند. اين جربها موجب صدمه به پرهاي پرنده شده ، همچنين موجب ايجاد آب ريزش از بيني ميشوند

مگس ها ( تاسرانيا)

مگش شتر مرغ (hypoboscis Struthionis) موجب تحريك و خارش پوست ميشود و بدنبال گزش و خونخواري ممكن است محل گزش عفوني شده ضايعات پوستي ايجاد نمايد .

بيماريهاي تغذيه اي

كمبودها

جداي از ظاهر عمومي يك شتر مرغ رنگ پوست نشانگر خوبي از وضعيت تغذيه پرنده ميباشد كه از پشت حيوان بخوبي ديده ميشود . بدينوسيله ميتوان از تغذيه مطلوب و يا سوء تغذيه و كمبودحيوان آگاهي يافت . آزردگيهاي ناشي از كمبود سلنيوم و ويتامين Eدر افريقا جنوبي و استراليا معمول ميباشند در اثر اين كمبود علائم بيماري عضله سينه در شترمرغ ايجاد شده موجب ناتواني حركتي ميشود . همچنين ميتواند موجب كاهش باروري در شترمرغ شود. كمبود اسيد پانتوتنيك و بيوتين بسيار نادر بوده ، در جوجه شتر مرغهايي كه منحصرا توسط جيره هاي خالص گندم تغذيه ميشوند رخ ميدهد .

تغيير شكل غضروف و استخوانها

تغييرات مرضي در غضروفها اغلب ناشي از اسيدوز ميباشد . علت بروز اين حالت درصد بالاي تركيبات كلر در برابر سديم و پتاسيم ميباشد . آغاز تغيير شكل استخوانها ناشي از عدم تعادل كلسيم در برابر فسفر ميباشد تكميل متقابل جيره غذايي ضروري مي باشد . در بسياري از مزارع پرورش شترمرغ در آفريقاي جنوبي شترمرغها سولفات منيزيم در غذا با آب آشاميدني داده ميشود .

انسداد

پيلور معده شترمرغ بسيار كوچك بوده ، لذا نسبت به انباشتگي سنگدان بسيار حساس است . با افزايش سن ، خطر انسداد معده كاهش مي يابد . اين مشكل در ارتباط مستقيم با تغذيه و مديريت گله ميباشد . در تغذيه شترمرغها بايستي به ميزان علوفه ، كاه ، مواد فيبري ، شن، سنگريزه و خوردن اشياء خارجي توجه نموده وآنها راتحت كنترل در آورد .

پيچ خوردگي

پيچ خوردگي روده ها در شتر مرغ ملاحظه شده است اما در شتر مرغهاي جوان 12- 4 ماهه نادر است . اين عارضه بدنبال تغييرات ناگهاني در جيره غذايي و خوردن مقادير زياد فيبر رخ ميدهد .

راشيتيسم

اين عارضه عمدتا در سنين 1تا 4 ماهگي ديده ميشود ، كمبود كلسيم ، ويتامين D كمبود يا فقدان فسفر و يا مقادير بالاي كلسيم در جيره غذايي شتر مرغها ميتواند موجب بروز اين عارضه شود .
در جيره هاي كنستانتره اي كه 3تا 4 درصد كلسيم دارند جذب فسفر مختل شده اين عارضه در پرنده ايجاد شود . همچنين اسهال مداوم ميتواند موجب كاهش جذب املاح و ويتامينها گردد .لذا بدنبال آن ميتوانداين عارضه ملاحظه شود.

متفرقه :

پاهاي باز ( سندرم پاكماني )
اين عارضه در دو هفته اول زندگي جوجه شتر مرغها ديده ميشودكه نشا ن دهنده ميزان رطوبت بالا در گرمخانه ميباشد . جوجه شترمرغهاي مرطوب و ادماتوز اين عارضه را در دو روز اول زندگي خود نشان ميدهند

تغيير شكل پاها

پيچ خوردگي پا : چرخش 90 درجه يك پا به بيرون كه بطور ناگهاني ايجاد شده و سريعا پيشرفت ميكند .
پاكماني : خميدگي /كماني شدن پا كه مفاصل تيبيوتارس و متاتارس رادر گير ميكندو معمولا در هر دو پا رخ ميدهد . پوكي استخوان ، تورم مفصل قوزك پا كه موجب تغيير محل تاندون اشيل ميشود.
قسمت اعظم استخوانها در شتر مرغها ي جوان را غضروف تشكيل ميدهد ، جوجه شترمرغهايي كه به تازگي از تخم خارج ميشوند بطور تجربي داراي پوكي استخوان بوده استخوانهايشان بدليل نسبت كم كلسيم به فسفر نستبا نرم ميباشد . علت اصلي حساسيت شتر مرغها به تغيير شكل استخوانها رشد سريع استخوانها ميباشد اين رشد بسيار سريع توسط غذاي كنستانتره اي كه غني از انرژي ميباشد تشديد مي گردد . لذا كنترل تغذيه اي بسيار ضروري ميباشد .

منابع :

پرورش و بيماري هاي شتر مرغ http://www.westazarvet.ir
اطلاعاتي در باره شتر مرغ http://alonefarmer.blogfa.com
خلاصه اي از بيماريهاي شترمرغ http://www.articles.ir
خواندنيهايي درباره شترمرغ http://www.sanayenews.com
مطالب علمي پرورش شترمرغ http://iranostrich.persianblog.ir/
شترمرغ http://fa.wikipedia.org
پرورش وگوشت شترمرغ http://gqiiran.blogsky.com/
اطلاعاتي پيرامون بيماري هاي شتر مرغ http://www.persianpet.org
مزيت هاي نسبي ايران براي پرورش شترمرغ http://iranostrich.blogfa.com/
شترمرغ http://www.ostrichresources.com /س