چنين تصور مي شود که انفجار تعداد فراواني سلاح هسته اي، به خصوص در هدف هاي قابل اشتعالي چون شهرها، جايي که مقادير بسيار زياد خاکستر و دوده به داخل استراتوسفر جو زمين پرتاب
ميشود، مي تواند موجب بروز آب و هوايي به شدت سرد شود. زمستان هسته اي، يک شرايط آب و هوايي فرضي جهاني است که بنا به پيش بيني کارشناسان مي تواند پيامد احتمالي يک جنگ هسته اي در مقياس بزرگ باشد.

چگونگي فرضي اين رخداد

مقادير بزرگي از ذرات و گازهاي معلق در هوا (aerosol) وارد جو شده و به طور قابل ملاحظه اي از ميزان نور خورشيدي که به زمين مي رسد مي کاهند. اين ذرات مي توانند تا ماهها و حتي سالها در استراتوسفر باقي بمانند. خاکستر و غبار توسط بادهاي غرب به شرق به حرکت درآمده - و از آنجايي که در جنگهاي هسته اي، همواره مکانهاي خاصي در نيمکره شمالي از جمله هدفهاي تعيين شده هستند - از عرض جغرافيايي 30 تا 60 درجه، يک کمربند سراسري از ذرات معلق به دور نيمکره شمالي تشکيل مي دهند. ابرهاي غبار و دود بيشتر نور و انرزي خورشيد را مسدود مي کنند و موجب کاهش شديد دماي سطح زمين مي شوند.

تاريخچه

در دوران جنگ سرد، نگرانيهاي موجود درباره تسليحات اتمي بيشتر بر روي خسارات ناشي از انفجار اوليه و خطرات ذرات راديواکتيو متمرکز شده بود. در نتيجه محققان مطالعه بر روي تاثيرات احتمالي جنگ هسته اي را آغاز کردند. اصطلاح زمستان هسته اي يا nuclear winter براي اولين بار توسط کارل ساگان (Carl Sagan 1996-1934) ستاره شناس آمريکايي و گروهي از همکارانش استفاده شد، آنها در سال 83 مطلبي تهيه کردند که بعدها با ترکيب حروف نام آنها، TTAPS نام گرفت. اين مقاله اولين مطلب مهم و حرفه اي درباره پيامدهاي جنگ هسته اي بود که نه تنها صدمات مستقيم اين واقعه، که پيامدهاي جانبي آن را هم مورد مطالعه قرار داد.
در طي جنگ هسته اي، انفجار کلاهکهاي هسته اي مي تواند آتشي عظيم برپا کرده، دود و دوده فراوان ناشي از سوختن شهرها و جنگلها به پايين ترين بخش اتمسفر که تروپوسفر نام دارد وارد مي شود. بنابر نظريه زمستان هسته اي، اين مواد با قرار گرفتن در جو، موجب کاهش مقدار نور خورشيد به سمت زمين و به دنبال آن سرد شدن سطح کره مي شوند. چيزي نمي گذرد که دود و دوده به خاطر حرارت بالاي خود، وارد لايه هاي بالاتر شده و مدتها بدون امکان شسته شدن در آنجا مي مانند. در نهايت اين ذرات در 30 تا 60 درجه عرض جغرافيايي نيمکره شمالي جمع شده و کمربندي از ابرهاي دودي تشکيل داده و نور خورشيد را تا هفته ها يا ماهها مسدود مي کنند.
تاريکي و سرمايي که در اين مرحله بر زمين حاکم خواهد شد، به علاوه پرتوهاي راديواکتيو، تقريبا تمام گونه هاي گياهي و جانوري زمين را نابود خواهد کرد که به نوبه خود، قحطي و بيماري را براي آن دسته از انسانهاي باقي مانده از انفجارهاي اتمي، به همراه خواهد آورد. در همين حال، از آنجايي که دود، نور و گرماي خورشيد را به خود جذب مي کند، دماي لايه هاي بالايي تروپوسفر بالا رفته و با ايجاد وارونگي هوا موجب باقي ماندن مه دود يا smog در لايه هاي پاييني خواهد شد. يک پيامد ديگر پيش بيني شده اين است که انقجار اتمي مي تواند موجب تشکيل اکسيدهاي نيتروژن شود که با تخريب لايه حفاظتي ازن در استراتوسفر، امکان عبور مقدار بيشتري اشعه ماوراي بنفش را فراهم خواهدنمود.
هرچند که يافته هاي اوليه در مقاله TTAPS، با گزارشهاي بعدي و نمونه سازي پيچيده و دقيق کامپيوتري تاييد شد، اما تعدادي از مطالعات جديدتر نشان داد که سرماي ايجاد شده کمتر از ميزان پيش بيني شده خواهد بود و ممکن است چندين هفته- نه چند ماه- ادامه داشته باشد.
البته در شديدترين حالت، بسته به تعداد انفجارهاي اتمي، شيوه توزيع و فواصل انفجارها، هدفها و بسياري عوامل ديگر، ابر دوده و غبار مي تواند براي ماهها در جو باقي بماند، تقريبا تمام نور خورشيد را مسدود کرده و ميانگين دما را در بسياري از مناطق پرجمعيت نيمکره شمالي تا حد زير درجه انجماد کاهش خواهد داد.
کل ماجراي زمستان هسته اي هنوز از نظر علمي موضوع بحث و جدل باقي مانده است زيرا تعيين مقدار دقيق آسيب وارده به جو، همراه با وسعت و مدت فرايندهاي متعاقب آن هنوز با اطمينان اندازه گيري و اعلام نشده است. مخالفان تئوري زمستان هسته اي چنين استدلال مي کنند که اين ماجراي فرضي ايرادات بسياري دارد زيرا مفروضات نمونه شبيه سازي شده ايراد داردف براي مثال اين نتيجه گيري تنها در زماني صحت خواهد داشت که درست همان مقدار غبار ذکر شده وارد جو شود و مورد ديگر اين که در نمونه، چنين فرض شده است که ذرات به طور يکسان و بدون تغيير وارد جو مي شوند. عده ديگري از منتقدان نظريه زمستان هسته اي به اين نکته اشاره مي کنند که نمونه هاي به کار رفته در شبيه سازي، فاقد فرايندها و واکنشهايي مانند تاثير متعادل کننده اقيانوسها است که مي توانند ترکشهاي پرتابي اتمي به جو را کاهش داده يا کند نمايند و تاثير فراواني بر پيامدهاي محاسبه شده داشته باشند.
در تضاد با مدلهاي زمستان هسته اي، تعدادي از نمونه هاي آب و هوايي وقوع يک "تابستان هسته اي" را پيش بيني کرده اند. آنها تابستان هسته اي را نتيجه گرم شدن کره زمين که به خاطر تاثيرات گلخانه اي ناشي از دي اکسيد کربن، بخار آب و ورود ذرات معلق گازي و جامد در لايه هاي جو رخ داده است، مي دانند.
نکته مهم اين است که نمونه ها و پيش بيني ها، همه سخني مشترک دارند و آن تاثير بسيار مهم و جبران ناپذير جنگ اتمي بر جو و آب و هواي زمين است. اين تاثيرات ناگوار به طور جدي بسياري از جنبه هاي زندگي مانند توليد غذا و مصرف انرژي را تحت الشعاع قرار مي دهند.
منبع: سايت آفتاب
/خ