معمول ترين کارهاي سنگ‌زني عبارت از تيز کردن ابزارها و کار روي قطعات آب داده شده و بدون آب. منظور از سنگ زدن برطرف کردن ناهمواري هاي سطوح کار (پليسه‌گيري) و يا سنگ زدن قطعات گرد و يا تخت که بايد دقت اندازه داشته و سطوح آنها کاملا دقيق و صاف باشند.
سنگ زدن نيز جزو کارهاي براده‌برداري است. وسيله يا ابزار سنگ زدن اکثر اوقات سنگ سمباده گردان است که بوسيله دانه‌هاي خود از روي قطعات براده‌هاي بسيار ريز و ظريفي جدا مي‌کنند. چون معمولاً سرعت محيطي سنگ سمباده خيلي زياد است موجب اصطکاک زياد شده و در نتيجه باعث سرخ شدن براده‌ها مي‌گردد.
ترکيبات سنگ سمباده :
سنگهاي سمباده از ذرات سخت گوشه‌دار و تيز (وسيله تيز کردن) که با چسب مخصوصي بهم متصل شده‌اند ساخته مي‌شوند.
وسيله يا مواد سنگ‌زني :
انواع مواد سمباده‌زني :
مواد سمباده‌کاري بر دو نوع اند مصنوعي و طبيعي.
مواد سمباده کاري طبيعي عبارتند از کروند طبيعي و خاک سمباده يک نوع از مواد سمباده زني طبيعي سنگ چخماق است. براي سنگهاي مسباده اغلب مواد سمباده‌کاري مصنوعي مصرف مي‌کنند.
الکتروکروند :
(اکسيد آلومينيوم) از خاک رس در کوره‌هاي الکتريکي استخراج ميشود.دو نوع کروند وجود دارد يکي نرمال کروند (NK) ديگري کروند خالص (EN).
سيليسيوم کاربيد :
ياکاربوروند که از شن سنگ چخماق و پودر زغال استخراج ميشود داراي رنگي نزديک به خاکستري يا سبز بوده و عبارت از ذرات براق از نوع الماس است.
انتخاب وسيله يا مواد سمباده زني :
کروند طبيعي براي فلزات سمج مانند فولاد و سيليسيوم کاربيد براي فلزات شکننده مانند چدن.
دانه‌بندي مواد سمباده‌زني :
مواد سمباده‌کاري ابتدا بوسيله دستگاه‌هاي آسيا به ذرات ريز خوردمي‌شوند و بزرگي دانه‌هاي حاصله به اين طريق را به نام دانه‌بندي آن خوانده‌اند.براي ساختن سنگ سمباده درشت و ريز (زبر و نرم) ذرات آسيا شده را از الک‌هاي مختلف مي‌گذرانند و آنها را از نظر بزرگي ذرات تقسيم‌بندي مي‌کنند.علامت‌گذاري دانه‌ها از نظر شماره الک صورت مي‌گيرد به اين طريق که آنها را از الک عبور داده و هر يک را بر حسب نوع و شماره الکي که دانه‌ها از آن گذشته‌اند با اعداد عربي شماره‌گذاري مينمايند.
انتخاب دانه‌بندي:
دانه‌بندي سنگ سمباده در قدرت سمباده‌کاري و نوع سطح قطعه کار از نظر پرداخت اثر مستقيم دارد.
دانه‌بندي خشن: سنگهاي سمباده‌اي که دانه‌بندي درشت داشته باشند داراي قدرت زياد بوده ولي سطح قطعه کار زبر خواهد بود.
دانه‌بندي ظريف: قدرت سمباده کاري اينگونه سنگها کم بوده ولي سطح کار را کاملاً صاف پرداخت مي نمايند.
اتصال يا چسب مواد سمباده‌کاري :
ذرات يا دانه‌هاي بيشمار تيز کننده با چسبي مخلوط شده و در قالبها به فرم سنگ سمباده در مي‌آيند.
چسب سراميک: يا چسب سفال از گل و سنگ چخماق و (فلدشپات) بدست مي‌آيد. سنگها را پس از درآوردن از قالب در کوره‌هاي مخصوص حرارت داده و مي‌پزند.معمولاً بيش از 75 درصد کليه سنگهاي سمباده با چسب سراميک مخلوط و چسبانده شده‌اند سنگها در برابر ضربه خيلي حساس بوده ليکن در مقابل حرارت دوام بسيار خوبي دارند.
چسبهاي معدني :
چسب ماگنزيت : درهوا سخت ميشود در برابر رطوبت خيلي حساس و فقط براي سمباده‌کاري خشک مناسب مي‌باشد.
چسب سيليکات : که ماده اصل آن سيليکات دو سديم و در مقابل آب دوام دارد و از همين جهت براي سمباده‌کاري مربوط مصرف دارد.
چسب گياهي :
که از لاستيک و لاک (صمغ درخت) يا با کليت بدست مي‌آيد.چون با دوام بوده و خاصيت ارتجاعي دارد براي ساختن سنگ سمباده‌هاي نازک که پروفيل تيز دارند خيلي مناسب است.چسب با کليت براي حرارتهاي بسيار زياد مصرف ميشود.لاستيک و لاک در مقابل حرارت چسبناک مي‌شوند.
انتخاب چسب :
ارتباط با نوع سمباده‌کاري دراد مثلاً کف‌سايي،گردسايي و ابزارسايي و هم چنين به جنس سائيدني و بزرگي سطح اصطکاک حاصل بين سنگ سمباده و قطعه کار نيز مربوط است.
سختي سنگهاي سمباده :
اگر در موقع سنگ زدن يکي از دانه‌هاي سنگ کند شود در نتيجه اضافه شدن فشار برش آن دانه از چسب بدنه جدا خواهد شد.سختي يا نرمي سنگ هيچ ارتباطي با سختي ذرات سمباده کاري ندارد بلکه ارتباط مستقيم با نوع چسب يا اتصال آن دارد. سنگهاي سخت نسبت به سنگهاي نرم داراي اتصال محکمتري هستند.درجه سختي سنگهاي سمباده را با حروف مشخص مي‌کنند.
انتخاب درجه سختي :
ذرات کند و سائيده شده سنگ بايستي از چسب جدا و جاي خود را به دانه‌هاي تيز بدهند از اين جهت سنگهاي نرم را براي فلزات سخت و سنگهاي سخت را براي فلزات نرم بکار مي‌برندن.
چنان چه سطح اصطکاک بين سنگ و قطعه کار زياد باشد دانه‌هاي سنگ خيلي زود سائيده ميشود و به اين جهت براي چنين کارها لازم است که سنگهاي نرم استعمال شود و در مورد سختي سنگ سمباده بايد سختي سنگ را از سختي کار تشخيص داد. منظور از سختي خود سنگ سختي آن در حال سکون است در حالي که سختي کار ارتباط با سرعت محيطي آن دارد و هرچه سرعت محيطي کمتر شود به همان نسبت اثر سنگ نرمتر خواهد بود.
شکافهاي ذره بيني سنگهاي سمباده :
منظور از شکافهاي ذره‌بيني عبارت از تقسيمات فضايي دانه‌ها و وسيله اتصال (چسب) و ساير سوراخها و خلل و فرجي است که در سنگ موجود است . شکافهاي ذره‌بيني سنگ سمباده ها ممکن است خيلي باز و يا متراکم باشد و نوع اين شکافها را معمولاً با اعداد عربي مشخص مي‌کنند.
سنگهاي سمباده :
براي انجام کارهاي مختلف سنگ‌زني سنگهاي فرم‌دار متناسبي بکار برده مي‌شوند. فرم و اندازه سنگ سمباده‌ها بفرم درآمده‌اند.
مواظبت سنگهاي سمباده :
سنگها را بايد از تصادم و ضربه محافظت کرده و در محل خشکي نگاه داري کنند.
بستن سنگهاي سمباده :
قبل از بستن سنگ به روي ميل خود بايد از آن از نظر ترک‌خوردگي آزمايش صدا به عمل آورند. براي انجام اين کار سنگ را بحال آزاد روي ميله‌اي واداشته و با يک چکش چوبي به آن مي‌کوبند در اين حال سنگ بايد صداي کاملاً روشني داشته باشد سنگ هايي که با چسب گياهي چسبانده شده باشند بدون صدا خواهند بود.براي آن که گردش چرخ سنگ سمباده کاملاً آرام بوده و سطح سنگ خورده کاملاً صاف درآيد لنگي سنگ از هر جهت گرفته ميشود.
براي برطرف کردن لنگي سنگ از وزنه‌هاي تعادلي که در فلانش سنگ روي راهنماي دم چلچله قابل حرکت مي‌باشند استفاده کرده و آنها را آن قدر روي راهنما تغيير مکان مي‌دهند تا چرخ تعادل پيدا کند.سنگ سمباده روي ميل مربوط خود بين فلانشهاي تراشکاري شده توخالي طبق محکم بسته ميشود.
سوراخ اين فلانشها بايستي آن قدر بزرگ باشد که به راحتي روي ميل سنگ داخل شود و براي آن که سنگ بوسيله دو فلانش کاملاً محکم نگاه داري شود از دو طرف زير فلانشها پولک هاي مقوايي يا نمدي و يا چرمي مي‌گذارند.
صاف کردن سنگهاي سمباده :
منظور از صاف کردن سنگهاي سمباده از بين بردن چربي يا کثافات جمع شده روي سنگ و يا پريدگي و شکستگي‌هاي جزئي دور آن است به ترتيبي که پس از انجام اين عمل سنگ کاملاً بدون لنگي گردش کند وسايل صاف‌کاري سنگهاي سمباده مختلف است.براي صاف کردن سنگهاي خشن کاري چرخهاي فولادي پره‌دار به کار مي‌برند ليکن براي کارهاي ظريف و صاف‌گيري کاملاً دقيق الماس‌هاي مخصوص بکار برده ميشود.
سرعت محيطي سنگ هاي سمباده :
سرعت محيطي سنگ سمباده نيز عبارت از همان سرعت برش آن است و بر حسب متر در هر ثانيه معين ميشود.
در اثر زياد شدن سرعت محيطي خطر شکستن و از جا در رفتن سنگ در اثر نيروي گريز از مرکز اضافه ميشود و در نتيجه پرتاب قطعات سنگ به اطراف امکان توليد خطرات جاني وجود دارد براي جلوگيري از اين پيش آمد و ساير خطرات براي سنگهاي مختلف که با چسبهاي مختلفي چسبانده شده‌اند و هم چنين براي کارهاي مخلتف سنگ زدني حداکثر دور لازم تعيين شده است.براي سنگ هايي که با چسب سراميک يا چسب گياهي چسبانده شده‌اند اين حداکثر سرعت براي کارهايي که با دست سنگ زده مي‌شوند است بايد توجه داشت که هر سنگ سمباده هميشه قبل از آن که مورد استفاده قرار داده شود بايد يک آزمايش از نظر گردش از آن براي مدت پنج دقيقه به عمل آيد.
تيز کردن ابزارها :
ابزارهايي مانند تيغه فرز و نظائر آن اغلب در موقع تحويل از طرف کارخانه سازنده ضميمه يادداشتي که در آن جمله مختصر «مکرر تيز شونده» توصيه شده است تسليم خريدار ميشود.ابزارهاي کند زمان لازم براي انجام کار را بالا برده و ضمناً سطوح کار تراشيده شده با آنها نيز ناصاف و غير تميز خواهد بود به اضافه اگر لب ابزار برنده به موقع تيز نشود و کندي آن خارج از وضع عادي شود براي تيز کردن مجدد آن بايستي مقدار زيادي از آن را به وسيله سنگ سمباده از بين برد و بديهي است که اين کار توأم با ضرر مادي است مضاف براينکه در اثر از بين بردن لبه کند شده ممکن است اين خطر پيش آيد که بعلت توليد گرماي زياد ابزار برنده سختي خود را از دست بدهد.به اين جهت صلاح در اين است که به مجرد کند شدن ابزار آن را در اسرع وقت تيز کنند.
ماشين براي سنگ زدن (تيز کردن)افزار :
سنگ سمباده‌هاي روميزي و پايه‌دار قاعدتاً براي تيز کردن ابزارهاي يک لبه بوسيله دست مي‌باشند.
اين ابزارها عبارتند از : قلمهاي دستي،رانده‌هاي تراشکاري و صفحه‌تراشي و نظائر آنها.روي پايه ماشين ميله‌اي افقي ياطاقان شده است و در يک يا هر دو طرف اين ميله سنگ سمباده سوار ميشود و ميز يا تکيه‌گاه ابزار اغلب اوقات به درجات زاويه تقسيم‌بندي شده است.
ماشينهاي ابزار تيزکني اونيورسال :
اين ماشينها را براي تيز کردن ابزارهاي چندلبه مانند برقوها،تيغه فرزها،قلاويزها و نظائر آنها به کار مي‌برند.اين گونه ابزارها را موقع تيز کردن به دستگاهي بسته و با يک حرکت جبري از مقابل سنگ مي‌گذرانند.
انتخاب سنگ سمباده :
براي تيز کردن ابزارها سنگهايي از جنس کروند که دانه‌بندي و سختي متوسطي داشته باشند به کار مي‌برند.اکثراً ابزارهايي مانند رنده‌هاي تراشکاري و صفحه‌تراشي را ابتدا با سنگ زبرتري تيز کرده و بعد با سنگهاي نرمتر آنها را دقيق تيز مينمايند و ابزارهايي که از جنس فلزات سخت باشند با سنگهاي سيليسيوم کاربيد تيز مينمايند.
نکاتي که در تيز سنگ زدن بايد مراعات شود :
1) بايد در جهت مخالف لبه برنده سنگ زد والاّ توليد پليسه مي‌کنند.
2) مقدار فشار بايد کم باشد تا از گرم شدن زياده از حد جلوگيري شود.
3) در سنگ زدن مرطوب مايع خنک‌کاري بايد به اندازه کافي جاري باشد و چنانچه قطره قطره بچکد در قطعه کار ترکهايي در اثر تنش داخلي ايجاد ميشود.براي آنکه وضع سنگ زدن کار ديده شود اغلب از طريق خشک کارها را سنگ مي‌زنند و بايد توجه داشت که در اين حال ابزارها که زياده از حد گرم شده‌اند نبايد به منظور خشک کاري در آب فرو برد (ترکهاي تنشي).
سنگ زدن ناهمواريهاي کارها :
لبه و درزهاي قطعات ريختگي و پرس شده و ساير ناهمواريها را اکثراً بوسيله سنگهاي دستي از بين مي‌برند.قطعات کوچک و دستگير را با دستگاه سنگ ميزي يا زميني کوچک درست مي‌کنند و اگر وضع کارها طوري باشد که به سهولت غيرقابل حمل ونقل باشند مثلاً کارهاي بزرگ و سنگين و يا کارها ريختگي که اغلب فرم غير ساده‌اي دارند و هم چنين ريل هاي تراموا و خط آهن و قطعات ساختمانهاي فولادي و غيره را در اين مورد با دستگاه سنگ قابل حمل و نقل مانند دستگاه سنگ خرطومي کار مي‌کنند.در اين دستگاه سنگ توسط موتوري که وصل به يک ميله قابل خم شدن است به گردش در مي‌آيد اين ميله را مانند يک لوله پلاستيکي مي‌توان به هر طرف خم کرد و با سنگي که به سر آن بسته شده است نقاط مختلف کار را مطابق دلخواه سنگ زد. در اين طريق سنگهايي که به کار برده مي‌شوند خشن بوده و نتيجتاً نقاط سنگ خورده کاملاً صاف و پرداخت نيست.دستگاه هاي سنگ خرطومي را ضمناً براي ساختن قالبها و شابلون ها و نظائر اين ها بکار مي‌برند.
خنک‌کاري در سنگ زدن :
جرقه‌هايي که موقع سنگ زدن به اطراف مي‌پرند (براده‌هاي ريز فلزي سرخ شده) نشانه آن است که در اثر اصطکاک سنگ با کار حرارت بسيار زيادي توليد ميشود.اين حرارت در سنگ و قطعه کار پخش ميشود.سنگ در اثر حرارت زياد ممکن است که از هم جدا شده و به اطراف پراکنده شود.از طرف ديگر خود کار هم ممکن است که تغيير فرم داده و يا در صورتيکه آب داده باشد سختي خود را از دست بدهد.رنگ هاي مختلفي که موقع سنگ زدن روي کار توليد مي‌شوند خود علامت بارزي از ايجاد حرارت زياد است.
براي هدايت و از بين بردن گرماي زياد بايد سنگ و کار را خنک کرد.مايع خنک‌کاري که در عين حال وظيفه دور کردن براده‌هاي حاصله را دارد بايستي در محل برش با فشار زياد جاري باشد. وسيله‌اي که براي خنک‌کاري مصرف ميشود آب است که با پنج درصد سود و يا روغن مخصوص به نام امولزيون مخلوط شده.فولاد را قاعدتاً مرطوب و چدن را اکثراً خشک سنگ مي‌زنند پس از انجام کار با سنگ بايد جريان مايع خنک کاري را قطع و سنگ را براي مدت کوتاهي در حال گردش به حال خود بگذارند تا مايع مکيده شده در خلل و فرج آن به خارج پاشيده شود.
سنگ زدن خشک منحصراً در حالي بايد انجام شود که روي سنگ مخصوصاً جمله (براي خشک سنگ زدن) ذکر شده باشد.در اين سنگها براي جلوگيري از ايجاد ترک تنشي هرگز نبايستي کار را در ابتداء خشک سنگ زد و بعد بطور ناگهاني مايع خنک کاري را به جريان انداخت.
جلوگيري از خطرات سنگ کاري :
1) قبل از بستن سنگ بايد توجه کرد که سنگ ترک خوردگي نداشته باشد.
2) بايد امتحان کرد که سنگ در موقع گردش بدون لنگي باشد.
3) قبل از استفاده از سنگ آزمايش گردش اجرا شود.
4) سرعت محيطي سنگ از حد مجاز تجاوز نکند.
5) براي چشم عينک يا حافظ ديگري حتماً به کار برده شود.
6) موقعي که با سنگهاي روميزي يا پايه دار کوچک کار ميشود تکيه گاه کار نبايد بيش از دو ميليمتر با سنگ فاصله داشته باشد در غير اين حال قطعه کار ما بين سنگ و تکيه‌گاه کشيده شده و باعث شکستن و به اطراف پريدن سنگ خواهد شد.
7) در سنگ‌کاري خشک براده‌هاي حاصله بايد به خارج مکيده شوند.
8) پوشش روي سنگ نبايد برداشته شود.
9) سنگي که در حال گردش است نبايد به هيچ وجه با دست لمس شود.
سنگ زدن کارهاي گرد :
بوسيله سنگ زدن مي‌توان قطعات کار را به اندازه دقيق درآورد و سطح خارجي بسيار صاف و خوب به آنها داد سنگ زدن قطعات به دو دسته متمايز تقسيم ميشود: يکي سنگ زدن سطوح خارجي و يکي سطوح داخلي.
بدست آوردن اندازه صحيح براي قطعات کار بوسيله سنگ زدن خيلي سهل تر از تراشکاري انجام‌پذير است.دليل آن هم اين است که در سنگ زدن عمق براده بسيار کم است مثلاً 0025/0 ميليمتر تا 03/0 ميلي متر توجه به حفظ تلرانسهاي خيلي کوچک در ساختمان قطعات يدکي و قابل تعويض و هم چنين ابزارها نهايت اهميت را دارد. با داشتن سطح خارجي بسيار صاف و پرداخت شده در قطعاتي که روي هم مي‌لغزند نه تنها از مقدار اصطکاک کاسته بلکه خواص گردش و حرکت هم اضافه ميشود. به اضافه در اثر کاسته شدن خطوط روي کار به استحکام قطعات نيز افزوده مي‌گردد.
سنگ زدن سطوح خارجي گرد :
قطعات دوار استوانه‌اي و مخروطي جزو اين دسته از کارهاي سنگ زدني محسوب مي‌شوند.موقع سنگ زدن بايد سنگ و قطعه کار حرکت‌هاي معيني را انجام دهند.
ماشينهاي سنگ براي کارهاي گرد :
حرکت لازم براي سنگ زدن توسط ماشينهاي سنگ مخصوص کارهاي گرد صورت مي‌گيرد.معمول ترين اين ماشينها از نوع ساختماني نرتن هستند.
بستر ماشين سنگ :
حامل ميل سنگ و ميز که روي آن ميل کار نصب است و هم چنين دستگاه مرغک مي‌باشد.
ميل سنگ :
که حرکت اصلي دوراني و بار را به سنگ مي‌دهد. اين ميل روي پايه پهلويي ميز بطور متحرک تنظيم شده است.سنگ روي اين ميل سوار شده و حرکت خود را از موتوري مي‌گيرد.قطعه کار حرکت دوراني خود را از دستگاه ميل‌کار مي‌گيرد و براي حرکت آن از موتوري استفاده ميشود.جعبه دنده ايکه در اين دستگاه تعبيه شده است امکان تنظيم دورهاي مختلفي را مي‌دهد.مرغک قاعدتاً گردش دوراني ندارد.براي بگردش درآوردن کار صفحه مرغکي که روي ميله کار گردش مي‌کند بکار برده ميشود.جهت گردش سنگ و قطعه کار هر دو يکي است بطوري که مخالف هم به حرکت در مي‌آيند. ميز ماشين :
بار جنبي را انجام مي‌دهد (حرکت طولي) و شامل قسمت زير و رو است.قسمت رويي يا بالايي ميز عبارت از دستگاه ميل کار و مرغک است و هر دوي آنها روي راهنمايي بطور قابل تنظيم پيچ شده‌اند و کار بين دو مرغک دستگاه ميل کار و دستگاه مرغک بسته ميشود.
ميز توسط دستگاه چرخنده‌اي يا هيدروليکي بطرف راست و چپ حرکت طولي خود را که بوسيله بسته ايي در طرفين محدود و قابل تنظيم است انجام مي‌دهد.يک حرکت رفت و برگشت ميز را کورس مضاعف مي‌گويند و تنها يک حرکت رفت يا برگشت را کورس مي‌نامند.
بار جنبي را بايد متناسب با نوع سطح کار تقاضا شده بتوان کمتر يا بيشتر نمود.در دستگاه چرخنده اي بارهاي مختلف (سرعت ميز) بطرو محدود قابل تنظيم است و در دستگاه هيدروليکي تنظيم سرعت ميز بطور غيرپله‌اي در حدود معيني انجام پذير است.
دستگاه مرغک :
تکيه‌گاهي براي قطعه کار است.استوانه توخالي دستگاه مرغک با مرغک توسط فنري مخالف کار فشرده مي‌شوند بطوريکه قطعه کار در اثر گرم شدن آزادانه قابل انبساط خواهد بود.
وسيله صاف کردن :
صاف کردن و دقيق کردن سنگهاي سمباده توسط قطعه الماسي که در دستگاهي بسته ميشود صورت مي‌گيرد. اين دستگاه را موقع صاف کردن ممکن است روي مرغک يا ميز و يا روي ميل سنگ محکم بست.با به کار بردن لينت‌هايي که روي ميز بسته مي‌شوند مي‌توان از خميده شدن قطعات نازک و بلند جلوگيري بعمل آورد.
سنگ زدن سطوح خارجي گرد روي ماشين تراش :
اين طريقه در موارد استثنايي به کار برده ميشود و براي انجام اين کار دستگاهي لازم است که بتوان آن را روي قلم گير ماشين تراش نصب کرد.راهنماهاي اين ماشين را بايستي با نهايت دقت از براده‌هاي سنگ و آب خنک‌کاري محافظت کرد.
سنگ زدن طولي :
نوع و طريقه سنگ زدن ارتباط با نوع و اندازه قطعات دارد مثلاً قطعات بلند مانند انواع ميله‌ها و ميل پيچ‌ها و نظائر آنها را طولي سنگ مي‌زنند و در اين حال کار را ما بين مرغک‌ها مي‌بندند.براي آن که انجام اين کارها از نظر اقتصادي مقرون به صرف باشد بايد علاوه بر انتخاب سنگ صحيح توجه کرد که سرعت برش سنگ و سرعت محيطي قطعه کار و بار جنبي و عمق آن و خنک‌کاري به طرز صحيحي صورت گيرد.
انتخاب سنگ :
براي سنگ زدن طولي،اغلب اوقات سنگهاي تخت بکار برده مي‌شوند.قاعدتاً سنگهاي نرم با وجودي که نسبت به سنگهاي سخت زودتر سائيده شده و از بين مي‌روند معهذا مقرون بصرفه هستند زيرا که اين گونه سنگها تيزي خود را خود به خود حفظ کرده و قدرت براده‌گيري قابل ملاحظه‌اي دارند.
منبع: www.manufacturengineers.blogfa.com/خ