هزينه اموال بيمارستان بين 30 تا 40 درصد از مجموع هزينه هاي بيمارستان را تشکيل مي دهد. از اين رو نگهداري مناسب از تجهيزات و محدود کردن هزينه هاي مربوط در تعديل هزينه هاي بيمارستان اثر بالقوه و چشمگيري دارد...
تعمير و نگهداري مناسب تجهيزات، اسباب و لوازم بيمارستان نه تنها باعث مي شود در مواقع نياز به آنها، به سهولت در دسترس باشد، بلکه موجب افزايش دوام و طول عمر آنها شده و بازدهي وسايل مذکور را افزايش مي دهد. اين امر هزينه هاي مواد و وسايل را نيز کاهش مي دهد. از جمله موارد مهمي که در زمينه نگهداري تجهيزات پزشکي بايد مدنظر داشت مساله پيشگيري در امر نگهداري و تعمير تجهيزات پزشکي است.که در اين مقاله سعي خواهد شد تا به بررسي بيشتر اين مقوله پرداخته شود.
اهميت نگهداري توام با پيشگيري تجهيزات پزشکي
تاپهام در مقالهاي تحت عنوان پيشگيري در امر نگهداري و تعمير تجهيزات پزشکي که در کتاب اصول و عمليات مهندسي پزشکي منتشرشده است مي گويد:
"نگهداري توام با پيشگيري و تعمير، در موفقيت برنامه هاي مهندسي پزشکي، اهميت فراواني دارد، زيرا هدف واحد نگهداري و مهندسي پزشکي وجود تجهيزات پزشکي موثر و ايمن، جهت ارايه بهترين مراقبت بهداشتي و درماني است. نگهداري توام با پيشگيري اولين فعاليتي است که عمل کرد صحيح دستگاه هاي پزشکي را تضمين ميکند."
برنامه نگهداري توام با پيشگيري، تعميرات عمده و مهم را کاهش مي دهد و از عمل کرد نامناسب و نادرست تجهيزات پزشکي و اسقاط شدن آنها جلوگيري مي کند. برنامه نگهداري توام با پيشگيري در بسياري از صنايع وجود دارد و قبلا" در بيمارستانها فقط براي سيستمهاي گرمايي و تهويه استفاده مي شد، ولي اخيرا" اين برنامه براي تجهيزات پزشکي نيز مورد استفاده قرار مي گيرد. تعمير و نگهداري توام با پيشگيري، مهمترين فعاليت جهت نگهداري موثر دستگاههاي پزشکي است و عوامل مهم ديگري مانند "برنامه کنترل تجهيزات پزشکي" و " انتخاب تجهيزات پزشکي مناسب" به پياده سازي برنامه نگهداري بهينه کمک خواهند کرد. نگهداري توام با پيشگيري کمک مي کند که آسيبهاي وارده به دستگاههاي پزشکي قبل از اين که پيشرفت کند يا جدي شوند، رفع شود. برخي از آسيبهايي که بهطور ناگهاني در زمان کار با تجهيزات پزشکي به وجود آيد غيرقابل پيش بيني است و حتي به وسيله فرآيند نگهداري هم نمي توان آنها را از قبل مشخص يا از آنها جلوگيري کرد، ولي در هر صورت استفاده از فرآيند نگهداري توام با پيشگيري، از زوال و استهلاک دستگاهها يا از عمل کرد نادرست تجهيزات پزشکي جلوگيري مي کند و طول عمر تجهيزات پزشکي را (به وسيله روغنکاري، تعمير قسمتهاي از کار افتاده و تميز کردن مناسب قطعات دستگاهها) افزايش مي دهد و دستگاههاي پزشکي در وضعيت مطلوب نگهداري خواهند شد و در نتيجه سريعا" دچار زوال نمي شوند.
انجام برنامه نگهداري توام با پيشگيري کارايي و اثربخشي تجهيزات پزشکي را زياد مي کند و براي کساني که با دستگاه کار مي کنند، اطمينان خاطر به بار مي آورد. از طرف ديگر عمل کرد دستگاههاي پزشکي با اشکال کمتري روبرو خواهد شد و مدت کمتري غير فعال مي شود. در نگهداري پيشگيرانه اندازه گيري ها و سنجشهاي دستگاه دقيق بوده و با توجه به قابل اعتماد بودن دستگاههاي پزشکي مي توان از مراقبتهاي درماني نتيجه بهتري گرفت. در حالي که مزاياي بسياري براي برنامه فعال نگهداري توام با پيشگيري متصور است، شايد بزرگترين مزيت آن تاييد عمل کرد مطلوب و دقيق بودن تجهيزات پزشکي باشد.
مشکلات استفاده از برنامه نگهداري توام با پيشگيري
برنامه مطلوب نگهداري توام با پيشگيري نياز به همکاري وحمايت همه جانبه کارکنان بيمارستان دارد. درک کارکنان بيمارستان از نگهداري به عنوان يک نياز اساسي براي سازمان، بسيار مهم است.
متاسفانه در بسياري از موارد مشاهده مي شود که کارکنان بيمارستان فاقد اين نگرش در زمينه تجهيزات پزشکي هستند. کارکنان بيمارستان بايد اين واقعيت را بپذيرند که نگهداري، از عمل کرد نادرست تجهيزات پزشکي جلوگيري مي کند و تعداد دستگاههاي پزشکي غير فعال را کاهش مي دهد. وقتي کارکنان بيمارستان و اپراتورهاي تجهيزات پزشکي از اهميت نگهداري دستگاهها آگاه شدند، بايستي فرآيند برنامه براي آنها توضيح داده شود به طوري که اپراتورهاي تجهيزات پزشکي اين برنامه را جزيي از کارهاي روزمره خود بدانند.
يکي ديگري از مشکلات استفاده از برنامه نگهداري توام با پيشگيري، تعيين انواع تجهيزات پزشکي که نيازمند فرآيند نگهداري هستند، است. استفاده از برنامه نگهداري توام با پيشگيري براي دستگاه هايي که دايماً براي معالجه و درمان بيماران حاد و اورژانس استفاده مي شود، ضروري است. مشکل وقفه در امر مراقبتهاي پزشکي که در حين فرآيند نگهداري ممکن است ايجاد شود را مي توان با در نظر گرفتن يک دستگاه جانشين اضافي با همان عمل کرد و کارايي، حل نمود.
مشکل ديگر فرآيند نگهداري پيشگيرانه (بهخصوص در بيمارستانهاي بزرگ) جابجايي تجهيزات پزشکي از يک بخش به بخش ديگر است. تغيير محل دستگاههاي پزشکي که بنا به ضرورت به کرات اتفاق مي افتد باعث سردرگمي در پيدا کردن تجهيزات پزشکي شده و انجام بازرسي (طبق جدول تنظيم شده) را امري مشکل و طاقت فرسا خواهد نمود، براي حل اين مشکل بايد از برنامه کنترل تجهيزات پزشکي استفاده کرد. مشکل ديگري که در رابطه با فرآيند نگهداري پيشگيرانه مي توان به آن اشاره کرد، تعيين زمان انجام بازرسي هاي بعدي است.
جدول بازرسي
جدول بازرسي مهمترين بخش برنامه نگهداري با پيشگيري است. براي تنظيم اين برنامه مي توان از توصيه هاي زير استفاده کرد. براي مشخص کردن دوره زماني بازرسي ها مي توان از دستورالعمل آموزشي توليدکنندگان تجهيزات پزشکي استفاده کرد يا از موسسات درماني که دستگاه هاي مشابه دارد و فرآيند نگهداري پيشگيرانه را انجام ميدهد، الگوبرداري نمود.
در ابتدا جدول بازرسي اوليهاي تهيه مي شود کهاين جدول ممکن است به واسطه تجربياتي که در حين اجراي برنامه به دست مي آيد، تغيير کند. درصورتي که فاصله زماني بازرسي تجهيزات پزشکي خيلي طولاني شود، برنامه موثر نخواهد بود و تلاشها بي نتيجه خواهند ماند.
برخي از توليد کنندگان تجهيزات پزشکي براي دستگاه خود، جدول بازرسي نگهداري توام با پيشگيري پيشنهاد مي کند، تا نگهداري از دستگاه موثر واقع شود. در اين جدولها، تناوب بازرسي ها معمولا 3 ماهه است. جدولهاي نگهداري تنظيم شده در پايان هر سال مرور مي شود و اگر از دستگاه هاي پزشکي بيش از ظرفيت مجاز روزانه آنها استفاده مي شود، بايد فاصله زماني بازرسي ها را کاهش و اگر کمتر از ظرفيت مجاز کار مي کند، بايد فاصله زماني بازرسي ها را افزايش داد.
فرآيند نگهداري توام با پيشگيري
اگر کليه مراحل فرآيند اجرا نشود، برنامه اثربخشي خود را از دست ميدهد. تمام مراحل فرآيند نگهداري از تجهيزات بايد با توجه به توصيه هاي توليدکنندگان تجهيزات پزشکي و با درنظرگرفتن تجربه متخصصان فن طراحي شود. توجه بيش از حد به جزييات باعث طولانيتر شدن برنامه و صرف هزينه و زمان اضافه ميشود. هم چنين اگر فرآيند نگهداري سطحي و ظاهري باشد، نگهداري مطلوب و کافي انجام نخواهد شد. نگهداري توام با پيشگيري دو سطح دارد و اين دو سطح عبارتند از: فرآيند کلي و فرآيند جزيي.
فرآيند کلي به نوع تجهيزات پزشکي بستگي دارد و در واقع يک بازرسي کلي است که ساليانه يا هر شش ماه يکبار انجام ميشود. فرآيند جزيي معمولا بهصورت فصلي برنامه ريزي مي شود و براي برخي از تجهيزات ميتواند به صورت ماهيانه يا هفتگي نيز باشد. به طور کلي فرآيند نگهداري توام با پيشگيري ( کلي يا جزيي) چهار مرحله دارد:
الف) بازرسي مشاهدهاي،
ب) تميز کردن،
ج) آزمون عمل کرد و
د) آزمون ايمني.
هريک از اين مراحل به نوبه خود اهميت دارند و بايد در هر بازرسي مورد توجه قرار گيرد.
بازرسي مشاهدهاي
در اين بازرسي براي تعيين مشکلات موجود در دستگاه هاي پزشکي از روش مشاهده مستقيم استفاده مي شود. اين امر با ديدن و معاينه ظاهري قسمتهاي داخلي و خارجي دستگاههاي پزشکي انجام مي شود. در هنگام بازرسي مشاهدهاي بايد به موارد زير توجه کرد: فرورفتگي ها، برآمدگي ها، علامتهاي کاهش جريان الکتريکي، نشت مايع، سيمهاي فرسوده، پلاکهاي شکسته، نصب نادرست تجهيزات پزشکي، فيلترهاي کثيف و کليه اشکالاتي که موجب عمل کرد بد دستگاه مي شود.
تميز کردن
بعد از بازرسي مشاهدهاي بايد بعضي از قسمتهاي تجهيزات پزشکي تميز شود که براي انجام اين مرحله بايد کليه دستورالعملهاي تميزکردن قطعات رعايت شود و تنها از محلولهايي ميتوان براي انجام اين کار استفاده کرد که شرکت توليدکننده دستگاه استفاده از آنها را مجاز دانسته است. روغن يا محلولهاي مصرفي انباشته شده در قسمتهاي خارجي دستگاه بايد تميز و خشک شود. براي تميز کردن قسمتهاي داخلي دستگاههاي پزشکي به خصوص اجزاي الکتريکي و الکترونيکي، از هواي فشرده يا دستگاه هاي مکنده استفاده مي شود.
فيلترها بايد تميز يا تعويض شود و اگر خون، نمک يا ديگر بقايا روي قسمتهاي خارجي يا داخلي دستگاه پزشکي وجود دارد، بايد برداشته و لوله هاي رابط تميز شود.
آزمون عمل کرد
انجام اين آزمونها، موثر و منظم بودن و دقت عمل دستگاههاي پزشکي را تضمين ميکند. آزمونهاي عمل کرد هفتگي بايد به صورت انجام ميشود تا مطمئن شويم که عمل کرد تجهيزات پزشکي مطلوب است.
آزمون ايمني
قبل از هرگونه استفاده از دستگاه بايد از ايمني آن هم براي بيمار و هم براي اپراتورها (افرادي که با دستگاهها کار مي کنند) اطمينان حاصل شود. آزمون ايمني تجهيزات پزشکي، معمولا مربوط به قسمتهاي الکتريکي دستگاه است و جريانهاي نشتي دستگاه و ميزان عايق بودن کف زمين را امتحان مي کند؛ ساير آزمونهاي ايمني که ممکن است براي دستگاههاي پزشکي انجام گيرند عبارت است:
1) کنترل فشار دريچه هاي کوچک،
2) کنترل دريچه هاي باز و بسته شو که فشار متوسط دارد،
3) کنترل خروجيهاي اضطراري و قطع کننده هاي گاز طبي (به خصوصاً در دستگاه هاي هوشبري)،
4) کنترل پوششهاي حفاظتي دربرابر اشعه ايکس،
5) کنترل نور سرد در چراغهاي اتاق عمل (چراغ سيالکتيک) و
6) کنترل دستگاه براي پيشگيري از بروز سوختگي در بيمار به هنگام استفاده از دستگاه هاي الکتروکوتر.
تمام تمهيدات ايمني و هشدار دهنده هاي موجود در دستگاههاي پزشکي بايد بهطور منظم کنترل شود و به اپراتورهاي دستگاه درباره لزوم توجه به مسايل ايمني توضيحات کافي داده شود.
بحث و نتيجه گيري
نگهداري توام با پيشگيري نقش بسيار مهمي در کاهش تعميرات اساسي تجهيزات پزشکي دارد و از اسقاط شدن آنها جلوگيري مي کند. هم چنين باعث شناسايي آسيبهاي وارد شده به دستگاه هاي پزشکي قبل از پيشرفت يا جدي شدن آنها ميشود.
امروزه استفاده از اين برنامه از سيستمهاي گرمايي و تهويه بيمارستان به ساير تجهيزات بيمارستان گسترش يافته است. پياده سازي صحيح اين برنامه نياز به همکاري کليه پرسنل دارد و به همين دليل بايد براي تغيير نگرش کارکنان اقدامات موثري انجام گيرد، به طوري که کارکنان بيمارستان اين واقعيت را بپذيرند که نگهداري موثر، از عملکرد نادرست تجهيزات پزشکي جلوگيري مي کند و درنهايت نگهداري توام با پيشگيري را به عنوان يک فلسفه سازماني بپذيرند.
منابع:
]1[ محمدي نژاد، قربانعلي. بررسي وضعيت نگهداري بيمارستانهاي دانشگاه علوم پزشکي ايران. پايان نامه کارشناسي ارشد، رشته مديريت خدمات بهداشتي درماني، دانشکده مديريت، دانشگاه علوم پزشکي ايران، 1372.
]2 [صدقياني، ابراهيم. سازمان و مديريت بيمارستان، تهران: جهان رايانه،1378.
]3[ عبادي فرد آذر، فربد. اصول مديريت و برنامه ريزي بيمارستان.تهران،سماط،1378.
]4[ فرانسيس، سي ام. مديريت بيمارستان.ترجمه علي کبريايي.تهران:موسسه عالي پژوهش تامين اجتماعي، 1378.
[5] Tophman ,Sanford. Preventive maintenance and repair. Clinical engineering principle and practice. USA. 1989.
[6] World Health organization. Maintenance and Repair of laboratory, diagnostic, imaging and hospital equipment.Geneva.switzerland,1994
منبع: www.iranbmemag.com/خ