کشاورزي در فرهنگ اهل بيت(عليهم السّلام) از اهميت‏بسيار بر خور دار است. اين کار نه تنها در کلمات آن بزرگان مورد بيشترين تاکيد قرارگرفته، بلکه اکثر پيامبران الهي، پيشوايان معصوم و بندگان‏صالح عملا به اين کار پرداخته و به آن افتخار کرده‏اند. آن‏بزرگان کشاورزان را انسانهايي ارزشمند، متوکل، نيکوکار، صاحب‏پاک‏ترين و حلال‏ترين شغل‏ها و سودمند به حال جامعه معرفي کرده،در جهان آخرت، صاحب بهترين مقامات دانسته‏اند. اهميت و ارزش‏دادن به کشاورزي در فرهنگ غني اسلام تا آنجا پيش رفته که ذات‏مقدس باري تعالي در قرآن خودش را کشاورز معرفي کرده، خطاب به‏مردم مي‏فرمايد:
«افرايتم ما تحرثون. ء انتم تزرعونه ام نحن الزارعون‏» (1) آيا نديديد تخمي را که در زمين مي‏کاريد؟ آيا شما کشاورزيد ياما؟ آري، کشاورز حقيقي منم! ما در اين نوشتار براي آشنايي‏خوانندگان گرامي با سخنان نوراني ائمه معصوم (عليه السلام) در زمينه‏کشاورزي، برخي از احاديث آنها را مورد توجه قرار مي‏دهيم.

ارزش کشاورزي

1. امام صادق(عليه السّلام) مي‏فرمايد: از پيامبر بزرگوار اسلام (صلّي الله عليه و آله و سلّم) پرسيدند: بهترين ثروت کدام است؟ حضرت فرمود: «زرع زرعه صاحبه‏و اصلحه و ادي حقه يوم حصاده...» (2) زراعتي که با دست‏کشاورزش کشت‏شده و با مراقبتهايش به بار نشسته و هنگام‏برداشت، حقوق واجبش را پرداخت کرده است.

گنجهاي جامعه

2. يزيد بن هارون از امام صادق(عليه السّلام) نقل مي‏کند که فرمود:
کشاورزان گنجهاي يک جامعه هستند. آنان چيزهاي پاک و حلال رامي‏کارند. خداوند متعال آن را از زمين رويانده، خارج کرده ورشد مي‏دهد. اينان روز رستاخيز بهترين مقام را در ميان ديگرمردم خواهند داشت. از همه به درگاه خداوند نزديکترند و نامشان‏به مبارکي برده خواهد شد. (3)

کشاورزي نيک‏ترين پيشه

3 مردي به امام صادق(عليه السّلام) عرضه داشت: فدايت گردم. شنيده‏ام‏گروهي هستند که کشاورزي را دوست ندارند و مي‏گويند شغل خوبي‏نيست. حضرت پاسخ داد، کشت کنيد و درخت‏بکاريد. به خدا سوگند،مردم کاري پاکتر و نيکوتر از آن انجام نمي‏دهند. (4)

کشاورزي سفره‏اي گسترده

4. کار کشاورزي توليد محصولاتي است که به مصرف تمام افرادجامعه مي‏رسد و هرکس از آن بهره‏اي مي‏برد. در واقع زراعت‏سفره‏اي‏گسترده است که، علاوه بر انسانها، حيوانات آسمان و زمين هم ازآن بهره‏مند مي‏شوند. امام باقر(ع) در اين مورد از پدر بزرگوارش‏نقل مي‏کند که فرمود: «بهترين اعمال آن است که برزگري بذري‏بکارد و سپس از آن، هر شخص نيک و يا فاسد بخورد. اگرنيکوکاران و انسانهاي خدا جو از آن استفاده کنند، براي صاحب‏آن دعا و طلب مغفرت مي‏کنند; و اگر انسانهاي بدکار از آن‏بهره‏مند شوند، نفرين مي‏شوند; و نيز پرندگان آسمان و حيوانات‏روي زمين از خوان نعمت کشاورز استفاده مي‏کنند. (5)

وصيت پيامبر به زمامداران

5 يکي از وصاياي رسول اکرم(صلّي الله عليه و آله و سلّم) توجه به حال کشاورزان بود. آن‏حضرت خطاب به امام علي(ع) فرمود: «ياعلي، مبادا در حکومت‏توبه کشاورزان ستم شود؟» (6)

گرانبهاترين گوهر ناياب

6. امام صادق(عليه السلام) فرمود:
«الکيمياء الاکبر الزراعه.» زراعت گرانبهاترين گوهر ناياب‏است. (7)
به راستي چرا پيشوايان مذهب ما اين همه در موردکشاورزي تاکيد کرده‏اند؟ شايد تاکيد ايشان به اين علت‏باشدکه ادامه حيات و زندگي هر انساني به تغذيه وابسته بوده، تغذيه‏نيز در گرو کار کشاورزي است. نه تنها زندگي فردي هر شخص، بلکه‏زندگي اجتماع و يک ملت هم به چگونگي توليدات و محصولات کشاورزي‏آن جامعه وابسته است. هر جامعه‏اي که بخواهد مستقل و آزادزندگي کند و سر نوشت‏خودش را با دست‏خود رقم بزند، بايد درکشاورزي استقلال داشته و بتواند محصولات مورد نيازش را خودش‏توليد کند; زيرا خود کفايي و استقلال هر ملتي در گرو پيشرفت‏توليدات کشاورزي آن ملت است. افزون بر اين، رسيدن به اهداف‏عالي معنوي و مقامات بلند عرفاني نيز در گرو تامين نيازهاي‏جسماني انسان است. حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: بار خدايا، به‏نان ما برکت عنايت فرما و فاصله‏اي ميان ما و آن ايجاد نفرما.
اگر نان نباشد، ما نمي‏توانيم روزه بگيريم، نماز بخوانيم وواجبات الهي را به جاي آوريم. (8) با توجه به اين نکات معلوم‏مي‏شود کشاورزي مهمترين عامل پيشرفت هر جامعه است و مردمي که‏نتوانند نان سفره خويش را تامين کنند، هرگز روي خوشبختي واستقلال را نخواهند ديد.
حضرت علي (عليه السلام) فرمود:
«من وجد ماء و ترابا ثم افتقر فابعده الله‏» (9) کسي که باداشتن آب و خاک، باز هم فقير باشد; از رحمت‏خداوند متعال دوراست.
بنابراين، پيشوايان معصوم ما به حمايت از کشاورزان و دهقانان‏برخاسته، براي توسعه کشاورزي تاکيد بسيار کرده‏اند. سفارش وتاکيد آنها تنها زباني نبود; بلکه خود آن بزرگواران در عمل‏هم به کشاورزي و درختکاري پرداخته، اهميت اين کار حياتي رانشان مي‏دادند. اين امر بيانگر برتري مکتب والاي اسلام بر سايراديان و مکاتب و همچنين برتري رهبران اين مکتب را بر رهبران‏جوامع ديگر است. راستي کدام رهبر و بنيانگذار مکتبي خودش راکشاورز معرفي مي‏کند؟ (10) کدام پيشوا بر دست کارگر بوسه مي‏زند؟
کدام يک از مدعيان حقوق بشر و مدافعان و زحمتکشان و محرومان‏جامعه، مثل امام اول شيعيان بيل به دست گرفته، در برابر آفتاب‏عرق مي‏ريزد و کشاورزي مي‏کند؟ اينک نمونه‏هايي از فرازهاي‏افتخارآميز زندگي آن رهبران الهي را نقل کرده، زوايايي اززندگي تابناکشان را بيان مي‏کنيم.

انبيا و کشاورزي

حضرت امام صادق(عليه السلام) فرمود: آن روز که آدم ابوالبشر از بهشت‏به زمين رانده شد و نياز به غذا و آب پيدا کرد، با حضرت‏جبرئيل به مشورت پرداخت واز او ياري طلبيد. جبرئيل آدم راچنين راهنمايي کرد: «يا آدم کن حراثا.» اي آدم، اگر مي‏خواهي‏نيازمنديهاي خود را بر طرف کني، کشاورز باش و به زراعت‏بپرداز. (11) اين‏گونه بود که پدر انسانها اولين کشاورز روي‏زمين شد. نه تنها حضرت آدم بلکه اکثر پيامبران الهي به شغل‏کشاورزي مي‏پرداختند و روزي خود را از همين راه به دست‏مي‏آوردند. روزي يکي از ياران امام صادق(ع) از ارزش کاردهقانان پرسيد: امام در پاسخ فرمود: همه پيامبران الهي، جزحضرت ادريس، از راه کشاورزي امرار معاش مي‏کردند; ولي حضرت‏ادريس به کار خياطي مشغول بود. امام در بيان ديگري فرمود:
خداوند متعال روزي پيامبران خويش را در زراعت و دامداري قرارداده است. (12)
علاوه بر پيامبران بزرگ الهي، خاتم ايشان حضرت‏محمد مصطفي(ص) نيز در فرصتهاي مختلف به اين امر اقدام مي‏کرد.
امامان معصوم ما هم که وارثان انبياي الهي‏اند، از موقعيتهاي‏به دست آمده استفاده مي‏کردند و به باغداري، درختکاري، گلکاري‏و ايجاد فضاهاي سبز مي‏پرداختند. نمونه‏هايي از اين کردار آن‏بزرگان عبارت است از:
1 امام صادق (عليه السلام) فرمود: اميرمومنان علي(عليه السلام) زمين را شخم ميزدو پيامبر خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) هسته خرما را با دهان خويش مرطوب مي‏کرد ومي‏کاشت; و در همان حال مي‏روييد. (13)
2 حضرت علي(عليه السلام)، هنگامي که از جهاد بر مي‏گشت، به تعليم مردم وقضاوت بين آنها مي‏پرداخت و در هنگام فراغت، به باغي که ملک اوبود مي‏رفت و با دست‏خود کار مي‏کرد و ذکر خدا مي‏گفت. (14)
3 ابي عمرو مي‏گويد: روزي در يکي از باغها امام صادق(ع) راملاقات کردم. آن حضرت لباس مخصوص پوشيده، بيل به دست گرفته ودر باغ خويش مشغول کشاورزي بود. چنان فعاليت مي‏کرد که عرق ازپيشاني مبارکش مي‏ريخت. گفتم: فدايت‏شوم، بيل را بدهيد تا من‏کار کنم. فرمود: «دوست دارم آدمي براي کسب روزي حلال در برابرآفتاب آزرده شود.» (15)
4 امام صادق(عليه السلام) فرمود: اني لاعمل في بعض ضياعي حتي اعرق و ان‏بي من يکفيني ليعلم الله عزوجل اني اطلب الرزق الحلال.» من دربرخي از باغهايم چنان تلاش مي‏کنم که از شدت فعاليت عرق مي‏ريزم;در حالي که کساني را دارم که اين کارها را انجام دهند. امااين کوشش به اين خاطر است که خداي متعال بداند من با کوشش خوددر جستجوي روزي حلال هستم. (16)
5 علي بن حمزه مي‏گويد: روزي امام موسي کاظم(ع) را درمزرعه‏اش‏ملاقات کردم و اين در حالي بود که حضرت، به علت کار و فعاليت‏شديد، عرق بدن مبارکش را خيس کرده بود. گفتم: فدايت‏شوم پس‏مردان شما کجايند که خود با اين زحمت کار مي‏کنيد؟ پاسخ داد:
اي علي، کساني که از من و پدرم بهتر بودند، با دست‏خويش‏کشاورزي مي‏کردند. پرسيدم: چه کساني از شما و پدر بزرگوارتان‏بهتر بودند؟
فرمود: رسول خدا و امير مومنان علي و تمام پدرانم که همه بادست مبارک خويش زراعت مي‏کردند. نه تنها آنان بلکه پيامبران وفرستادگان الهي و انسانهاي صالح هم کشاورزي مي‏کردند و بهترين‏خلق بودند.
يکي از امور مربوط به کشاورزي، نهال کاري و درختکاري است که‏مورد توجه رهبران بزرگوار مکتب اسلام قرار گرفته است. در اين‏مورد به چند حديث توجه کنيد: رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) فرمود:
«من غرس‏شجره فاينعت، غرس الله بها شجرا في الجنه.» هر مسلماني نهال‏درختي را نشاند و بار ور کند، خداوند متعال در مقابل براي آن‏نهال درختي در بهشت قرار مي‏دهد. (17)
2 جابر بن عبدالله انصاري از پيامبر اکرم (صلّي الله عليه و آله و سلّم) نقل مي‏کند که فرمود:
«مامن مسلم يغرس غرسا الا کان ما اکل منه له صدقه و ما سرق‏منه صدقه و ما اکل السبع فهو له صدقه، و ما اکلت الطيه فهو له‏صدقه و لا يرزءه احد الا کان له صدقه. » هيچ مسلماني نهالي‏نمي‏کارد مگر آنکه هر موجودي که از آن استفاده کند، براي اوصدقه شمرده مي‏شود; و اگر به سرقت رود پاداش صدقه دارد; و اگرحيوانات بخورند يا پرندگان ببرند و يا به وسيله کسي تلف شود،باز هم صدقه شمرده خواهد شد. (18)
3 مرحوم شيخ صدوق در خصال از رسول خدا(ص) نقل مي‏کند که‏فرمود: درخت‏خرما چقدر زيباست. کسي که آن را بفروشد و جه آن‏مانند خاکستري است که در بالاي کوه بلندي ريخته شده باشد.
هرگاه باد سختي بوزد، چيزي از آن باقي نمي‏ماند. پس اگر کسي آن‏را فروخت، درخت ديگري به جاي آن خريداري کند. (19)
4 پيامبر اسلام (صلّي الله عليه و آله و سلّم) فرمود:
هرکس درخت‏خرما يا سدري را که به نحوي مورد استفاده انسانهايا حيوانات قرار مي‏گيرد آب دهد، مانند کسي است که مؤمن تشنه‏اي‏را سيراب کند. (20)
5 انسان وقتي از دنيا مي‏رود، دستش ازامکانات و سرمايه‏هاي دنيوي کوتاه شده، ديگر قادر نيست از آن‏بهره‏مند شود; اما بر اساس مکتب آسماني اسلام و فرهنگ پرباراهل‏بيت (عليه السلام) انسان مي‏تواند با انجام دادن بعضي از کارهاي‏شايسته بعد از مرگ نيز از نتيجه آنها استفاده کند. امام صادق(عليه السلام) ، ضمن حديثي، به شش خصلت که بعد از مرگ به انسان مؤمن سودمي‏رساند، اشاره کرد که يکي از آنها چنين است: «آن که درختي‏بکارد که بعد از مرگ او انسانها و حيوانات از ثمره، سايه وساير آثار آن بهره‏مند شوند...» (21)
6 امام صادق(عليه السلام فرمود: زراعت کنيد و درخت‏بنشانيد. به خداسوگند، در ميان کارهايي که مردم انجام مي‏دهند هيچ کاري حلال‏ترو پاکيزه‏تر از کشاورزي نيست. (22)
کشاورزان مؤمن با کوشش وزحمات طاقت فرسا زمين‏هاي خشک را آباد کرده و به آن طراوت وزيبايي مي‏بخشند; ريشه‏هاي وابستگي را مي‏خشکانند و براي کشورخويش استقلال به ارمغان مي‏آوزند. نا گفته نماند کشاورزان درعين حال که زحمت مي‏کشند و محصولات کشاورزي توليد مي‏کنند، بايدرضاي خدا را فراموش نکنند و حدود و حقوق الهي را در نظر داشته‏باشند. اگر خداي ناکرده از اين امر سرپيچي کنند، ممکن است‏به‏بلاي الهي دچار شوند و مورد تمسخر فرشتگان قرار گيرند. روزي‏رسول گرامي اسلام (صلّي الله عليه و آله و سلّم) از جبرئيل پرسيد: آيا فرشتگان نيز مانندانسانها گريه مي‏کنند و مي‏خندند؟ عرض کرد: آري، در مواردي‏مي‏گريند و گاهي از روي تمسخر مي‏خندند. يکي از مواردي که ازروي تمسخر مي‏خندند، وقتي است که کشاورزي را مي‏بينند بيل به‏دست گرفته تا حدود مزرعه خويش را اصلاح کند و علفهاي هرز راببرد، ولي هدفش آن است که مزرعه خويش را تغيير داده، بر زمينش‏بيفزايد. در اينجا فرشتگان آسمان مي‏خندند و مي‏گويند: اين همه‏زمينها و باغهاي زراعي تو را سير نکرد، حالا اين مقدار اندک‏سيرت خواهد کرد؟! (23)
پس اگر کشاورزان زحمت‏بکشند; حد و مرزخويش را نگه داشته، به همسايگان خود تجاوز نکنند يا در موردآبياري وتقسيم‏بندي آن به يکديگر ستم نورزند و هنگام برداشت،ضمن پرداخت زکات و حقوق الهي، در مورد فقرا کوتاهي نکنند، مشمول رحمتهاي بيکران الهي خواهند شد. يکي از خصوصيات بارزکار کشاورزي توجه او به عنايات خداوندي و داشتن توکل است.
کشاورز وقتي نهالي را مي‏نشاند يا تخمي در زمين مي‏پاشد، منتظرنزول رحمت الهي است و هميشه اميد وار است زراعتش سر سبز شده،از آفات محفوظ بماند. در نتيجه هميشه به ياد خداست‏به همين‏خاطر، امام صادق(عليه السلام) مراد از متوکلان در آيه شريفه «و علي الله‏فليتوکل المتوکلون‏» (24) را کشاورزان مي‏داند. (25) امام موسي‏بن جعفر(عليه السلام) فرمود:
کسي که باغي را بفروشد زيانکار است و آن کس که باغ را بخرد،روزي با برکتي خواهد داشت. (26)
از امام صادق(عليه السلام) نقل شده که‏فرمود: به خريدار زمين زراعتي روزي داده شده و فروشنده آن‏روزي خود را نابود کرده است. (27)
امام صادق(عليه السلام) در مورد قطع‏درخت مي‏فرمايد: درختان ميوه‏دار را قطع نکنيد که خداوند عذابش‏را بر شما مي‏ريزد. (28)
آن حضرت در خصوص زمين زراعتي به کارگزار خويش فرمود: مصادف، باغ يا بستاني خريداري کن که اگرانسان زماني دچار سانحه و مصيبت‏شود، با ياد آوري آن باغ وداشتن پشتوانه مالي بتواند خانواده خود را اداره کند و مصيبت‏پيش آمده برايش سخت و طاقت فرسا نباشد. (29)
يعقوب بن شعيب‏مي‏گويد: از امام صادق (عليه السلام) پرسيدم: مردي زمين خود را در اختياربرادر مسلمانش قرار داده در اين زمين درختان انار يا خرماوجود دارد. آن مرد با برادر مسلمانش شرطي قرار داده و گفته‏است: اين باغ را آبياري کن و آباد نگه‏دار و نيمي از آنچه‏خداوند تبارک و تعالي از اين زمين مي‏روياند، سهم تو باشد. اين‏مساله چه صورت دارد؟ امام فرمود: مانعي ندارد، يک معامله‏شرعي است. (30)
از آنچه گفته شد، اهميت و ارزش کشاورزي در حدتوان اين نوشتار آشکار گرديد. دشمنان اسلام به اين نکته آگاهي‏دارند که اگر بخواهند لطمه‏اي به امت اسلامي وارد کنند، نابودي‏کشاورزي يکي از بهترين هاست. بنابر اين، در پي اين هدف به‏کشورهاي اسلامي گام مي‏نهند. چنانکه خداوند متعال در قرآن شريف‏به اين مساله اشاره فرموده است:
«و اذا تولي في الارض ليفسد فيها و يهلک الحرث و النسل.» (31) اي پيامبر، دشمنان منافق هنگامي که از نزدت خارج مي‏شوندمي‏کوشند تا در زمين فساد ايجاد کنند و زراعت و نسل را نابودسازند.

پي نوشت :

1 واقعه، آيات‏63 و 64.
2 وسائل، ج‏19، ص 35، ح‏9.
3 همان، ص 34، ح‏7.
4 همان، ص‏33; تهذيب، ج 2، ص 115.
5 همان، ص 34.
6 وسائل، ج‏19، ص 62.
7 همان، ج‏19، ص 34.
8 سفينه‏البحار، ماده خبز.
9 بحار الانوار، ج‏103، ص 65.
10 اشاره به آيه‏63 و 64 سوره واقعه.
11 وسائل، ج‏19، ص‏37.
12 تهذيب، ج 2، ص 115،
13 وسائل، ج‏19، ص‏33.
14 همان، ج‏17، ص‏37.
15 مستدرک، ج 2، ص‏417.
16 حليه‏المتقين، ص‏296.
17 وسائل، ج‏17، ص‏39.
18 کنزالعمال، ج‏3، ص‏896.
19 همان، ج‏3، ص‏893.
20 منهاج البيان، ص 421.
21 وسائل، ج‏17، ص 42.
22 بحار، ج‏103، ص 198; حليه‏المتقين، ص‏296.
23 تهذيب، ج 2، ص 115.
24 المواعظ العدديه، ص 145.
25 ابراهيم، 12.
26 وسائل، ج‏17، ص 42.
27 بحار، ج‏103، ص‏69.
28 وسائل، ج 12، ص 45.
19 همان، ج‏19، ص 38.
30 همان، ج‏19، ص 44.
31 بقره، 205.

منبع:حوزه نت
/س