بيابان زايي بعد از دو چالش تغيير اقليم و کمبود آب شيرين به عنوان سومين چالش مهم جامعه جهاني در قرن 21 محسوب مي شود. به طوري که بر اساس گزارش هاي سازمان هاي بين المللي يک ششم جمعيت، سه چهارم اراضي خشک و يک سوم خشکي هاي جهان به مساحت 5 ميليارد هکتار در 110 کشور جهان در معرض پديده بيابان زايي است.تهديد و تخريب 73 درصد کل مراتع جهان به مساحت 3‎/3 ميليارد هکتار، کاهش توان توليد خاک در 47 درصد مناطق خشک جهان، غير قابل استفاده شدن 50تا 70 هزار کيلومتر مربع اراضي حاصلخيز در سال و بالغ بر 42 ميليارد دلار خسارت سالانه به محصولات کشاورزي همراه با اثرات بسيار وسيع و گسترده اکولوژيکي، اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي به ويژه فقر گسترده و تخريب منابع پايه فقط بخشي از آثار و پيامد هاي جهاني پديده بيابان زايي است.
در کشور ما نيز بويژه به خاطر تعدد، گستردگي و پيچيدگي عوامل محيطي و انساني بيابان زا، اين پديده همچون ابعاد بين المللي پيامد هاي وسيع اکولوژيکي، اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي را در پي دارد.هجوم ماسه هاي روان و خسارت ناشي از آن به کانون هاي جمعيتي، زير بنايي، صنعتي و اراضي کشاورزي، کاهش حاصلخيزي و توان توليد اراضي زراعي و عرصه هاي منابع طبيعي، تشديد شوري زايي و زهدار شدن اراضي، کاهش کمي و کيفي آب هاي زير زميني، افزايش حساسيت اراضي به فرسايش، افزايش سيل خيزي، تشديد آلودگي هاي زيست محيطي، کاهش تنوع زيستي، تشديد پديده هاي فقر، مهاجرت و بيکاري هدر رفت منابع پايه (آب،خاک و پوشش گياهي)، ناپايداري نظام توليد و تهديد منابع معيشت و در مجموع ناپايداري اکولوژيکي، اجتماعي، اقتصادي و زيستي از جمله مهم ترين آثار سوء اين پديده در ايران محسوب مي گردد.

افت باروري در 5ميليارد هکتار

بيابان زايي از جمله فرآيند هاي ويرانگر و کاهنده کارايي سرزمين است که حيات را در اغلب جلوه ها ومظاهر گوناگونش، متأثر کرده وپايداري آن را تهديد مي کند.فرايندي که تا کنون حدود 5 ميليارد هکتار يا 38‎/5 درصد از خشکي هاي جهان را با افت بارآوري يا کاهش توان توليد مواجه ساخته است و هم اکنون نيز باشتابي بيش از 50 ميليون هکتار در سال (5برابر مساحت استان اصفهان)، به حرکت تخريبي خود ادامه مي دهد.بديهي است، چنين پديده خطرناکي که عامل نوعي از برگشت ناپذيرترين آلودگي هاي زيست محيطي در سطح جهان به شمار مي رود، نبايد به حال خود رها شود به ويژه آنکه بايد، بيش از1‎/2 ميليارد انسان ساکن در 110 کشوررا متأثرکرده، سالانه افزون بر42ميليارد دلارخسارت به بارآورده وبي شک عواقب زيانبارش، ساکنان ديگر آبادبوم هاي زمين را نيز، دير يا زود در بر خواهد گرفت.کافي است بدانيم در فاصله تنها6سال،يعني از1993تا،1999متجاوز از470ميليون نفر برتعدادفقراي جهان افزوده شده و شمارآنها درآستانه هزاره سوم ميلادي به 1‎/5ميلياردنفر رسيده است.انسان هايي که به خاطر سلب امنيت غذايي، امکان حصول به زندگي سالم وپويارا از دست داده اند.به عبارتي ساده تر،به تناسب افزايش شتاب بيابان زايي، ازکيفيت زندگي کاسته مي شود.
در واقع اهميت بيابان چنان است که سران143 کشور شرکت کننده در همايش ريو (1992)، در فصل 12 از دستور ،21 آن را به عنوان يکي از بوم سازگان هاي شکننده و حساس جهان شناسايي کرده و خواستار حفظ و حراستش شده اند( دستور 19992 21،).

طرح بيابان زدايي ضرورتي اجتناب ناپذير

نتايج و اثرات چشمگير اجراي فعاليت هاي تثبيت ماسه هاي روان و بيابان زدايي پس از چند سال ثابت کرد که اين طرح به عنوان يک ضرورت اجتناب ناپذير، حامي و پشتوانه مطمئني براي ساير فعاليت هاي زير بنايي و توسعه اي است بنابراين تقاضا براي مهار و کنترل فرسايش بادي، تثبيت ماسه هاي روان و توسعه پوشش گياهي افزايش يافت؛ به طوري که در سال 1349 ده استان در کشور زير پوشش اين گونه فعاليت ها قرار گرفتند.در سال ،1350 دوازده استان و هم اينک با توسعه تقسيمات کشوري اين فعاليت ها در 18 استان بياباني کشور اجرا مي شود.
در طول حدود چهار دهه، فعاليت ها و اقدامات تثبيت شن و بيابان زدايي در کشور به عنوان يک اقدام حکومتي، اساسي، زير بنايي براي حفاظت از مراکز زيستي، مسکوني، صنعتي ،کشاورزي، تأسيسات، راه ها و ساير مراکز زير بنايي و نيز به عنوان اقدامات بستر ساز و پيشتاز اجراي اغلب برنامه هاي عمراني و توسعه، در سطح 18استان، 97 شهرستان و 4353 روستاي کشور به اجرا در آمده است.

ايران از موفق ترين کشورها در بيابان زدايي

بر اساس اقدامات انجام شده در 40 سال گذشته ،ضمن ارتقا جايگاه جمهوري اسلامي ايران به عنوان يکي از موفق ترين کشورهاي جهان درباره کنترل فرسايش بادي و بيابان زدايي، نتايج مثبت وسيعي را در بر داشته است.با تدوين برنامه ملي مديريت مناطق بياباني کشور براي تحقق اهداف سند چشم انداز 20ساله جمهوري اسلامي ايران و برنامه چهارم توسعه به اوج خود رسيده به طوري که امروز جمهوري اسلامي ايران به عنوان يکي از موفق ترين کشورها در زمينه بيابان زدايي و کنترل فرسايش بادي در سطح جامعه جهاني مطرح است و برنامه تثبيت ماسه هاي روان و جلوگيري از فرسايش خاک چنان با موفقيت در کشور ما طراحي شد و به اجرا در آمد که کشورهاي حاشيه خليج فارس بر آن شدند با همکاري کارشناسان ايراني چنين پروژه هايي را در کشور هاي خود به اجرا در آورند.
بنابراين با توجه به اين که پديده بيابان يک مقوله ملّي، فرابخشي و حتي بين المللي است و مهار وکنترل اين پديده در محدوده وظايف يک سازمان يا يک وزارتخانه نمي گنجد، مهمترين چالش، هماهنگ نبودن مديريت در کنترل عوامل انساني بيابان زا است که اين امر بايد با قانونمند شدن الزام رعايت شاخص ها و معيار هاي بيابان زايي از سوي همه دستگاه هاي دولتي و غير دولتي و بهره برداران در تمامي طرح ها و برنامه ها عينيت پيدا کند.کمبود دستاوردهاي تحقيقاتي در اقتصادي ترين، سريع ترين و مؤثر ترين راه هاي کنترل پديده بيابان زايي در مناطق مختلف اکولوژيک بويژه با مشارکت جوامع محلي، بهره برداران، مرتع داران، کشاورزان و دامداران تأمين اعتبارات مورد نياز و نيز مديريت ناهماهنگ بخش هاي تحقيق، آموزش، ترويج و اجرا از ديگر چالش هاي پيش روي ما در کنترل پديده بيابان زايي است.
منبع:روزنامه ايران
/س