كلمه تلسكوپ از واژه يوناني "تلسكوپين" گرفته شده است. "تله" به معناي دور و "اسكوپين" به معناي ديدن است. بنابراين ، تلسكوپ وسيله‌اي است كه با آن مي توان فواصل دور را به وضوح ديد.
نجوم آماتوري راهگشايي براي استفاده از تلسکوپ
شايد همين نکته راز اقبال بسيار گسترده مردم عادى به نجوم باشد، هر چند که فيزيک آماتورى و شيمى آماتورى نداريم، اما نجوم آماتورى از طرفداران بسيارى برخوردار است. راز اين علاقه نيز در يکى از مهمترين اختراعات بشر نهفته است: تلسکوپ. پيش از اختراع تلسکوپ جهان بسيار کوچک بود و به زمين ، خورشيد ، پنج سياره و تعدادى ستاره محدود مى‌شد. اما پس از اختراع تلسکوپ گستره وسيعترى از جهان در مقابل ديدگان ما قرار گرفت. فهميديم که کهکشان ما مجموعه‌اى از ستارگان است که قطر آن به چند هزار سال نورى مى‌رسد. گذشته از کهکشان ما ، ميليونها کهکشان در عالم وجود دارد که هر کدام تعداد بى‌شمارى ستاره دارند.
تلسکوپ يکى از مهمترين اختراعات قرن هفدهم است، هر چند که دانشمندان سالها پيش از توانايى عدسى براى بزرگتر کردن اجسام مطلع بودند. اولين تلسکوپى که عملاً مورد استفاده قرار گرفت در سال 1608 ساخته شد. هانس ليپرهى و ياکوب متيوس از جمله اولين افرادى بودند که توانستند تلسکوپى با قدرت کم بسازند. اما گاليله کسى بود که توانست در سال 1609 با استفاده از تلسکوپ به مشاهده دقيق اجرام آسمانى بپردازد. وى توانست با استفاده از تلسکوپ خود به تماشاى اقمار مشترى بپردازد و تصويرهايى از آن رسم کند. از زمان گاليله به بعد ساخت تلسکوپ با پيشرفتهاى فراوانى همراه بوده است.
تلسکوپ شکستي
در تلسکوپ شکستي ، يک عدسي ، نور را جمع مي‌کند و تصويري از جسم بوجود مي‌آورد. اين عدسي که در جلوي آن است، عدسي شيئي ناميده مي‌شود. يک يا چند عدسي کوچک ديگر که چشمي نام دارد، براي ديدن تصوير بدست آمده از شيء بکار مي‌رود. در تلسکوپ شکستي ، عدسي شيئي تصويري از جسم بوجود مي‌آورد و عدسي چشمي آن را درست مي‌کند.
شايد ندانيد که اخترشناسان ، هميشه مايل به استفاده از درشتنمايي‌هاي بسيار زياد نيستند. در يک تلسکوپ ، چشميهاي گوناگون ، درشتنمايي‌هاي گوناگون ايجاد مي‌کنند. ولي هر قدر تصوير يک ستاره را درشت‌تر کنيم، باز هم چيزي جز يک نقطه نوراني نخواهيم ديد! قطر شيئي بزرگترين تلسکوپ شکستي جهان ، 1.1 متر است. مسائل زياد سبب مي‌شوند که ساختن تلسکوپهاي بزرگتر ، اخترشناسان از آينه خميده استفاده مي‌کنند و تصوير جسم را بعد از تابش نور آن ، بدست مي‌آورند.
تلسکوپ بازتابي
اخترشناسان در بيشتر کارهاي خود از تلسکوپ بازتابي استفاده مي‌کنند. در يک تلسکوپ بسيار بزرگ ، آنها مي‌توانند درون محفظه کوچکي که در بالاي لوله تلسکوپ جاي دارد. کار کننده با جايگزين کردن يک آينه خميده ديگر به جاي اين محفظه ، مي‌توان نور را به طرف پايين منحرف کرد و از درون سوراخي که در وسط آينه اصلي قرار دارد، به مشاهده پرداخت. از اين به بعد دستگاههاي مخصوصي براي مطالعه نور بکار گرفته مي‌شوند. يکي از متداول‌ترين آنها طيف نمايي مي‌باشد. اين دستگاه ، طول موجهايي نور را تفکيک مي‌کند. اخترشناسان به مطالعه شدت نور در طول موجهاي مختلف آن ، مي توانند دما و ترکيبات ستارگان را بدست آورند.
تلسکوپ راديويي
آنتنهاي غول پيکري به شکل بشقاب هستند که علامتهاي راديويي را در کانون اصلي خود متمرکز مي‌کنند. در اين کانون ، يک آشکارساز راديويي قرار دارد. با استفاده از تلسکوپ راديويي ، اندازه گيري شدت امواج راديويي حاصل از کهکشانها امکان پذير است. در تلسکوپ راديويي ، يک آنتن به شکل بشقاب ، امواج را کانوني مي‌کند و به گيرنده مي‌فرستد. امواج پس از تحليل در کامپيوتر ، بر روي کاغذ رسم مي‌شوند. اخترشناسان با پيوند چندين تلسکوپ راديويي به هم ، يک دوربين راديويي درست مي‌کنند و نقشه مناطق نشر کننده موج راديويي را در آسمان بدست مي‌آورند. به کمک تلسکوپ راديويي نه تنها به هنگام شب ، بلکه در روز نيز مي‌توان به اخترشناسي پرداخت.
تلسکوپ اشعه ايکس
در بالاي جو ، تلسکوپهاي ديگري زمين را دور مي‌زنند، که مخصوص پرتوهاي X و فرابنفش هستند. آنها براي تشريح منظره آسمان در پرتوهاي X و فرابنفش ، يافته‌هاي خود را به صورت پيامهاي راديويي به زمين مي‌فرستند.
منبع: دانشنامه رشد/خ