1- فلس

تکنيک هاي جمع آوري ، تميز کردن، آماده سازي فلس ها:
از آنجايي که فلسها نسبت به ساختارهاي سخت ديگر در بدن ماهيان کثيرالانتشارترند بيشتر از ساير قسمتهاي بدن براي تعيين سن استفاده مي شوند از طرف ديگر فلسها راحت تر جمع آوري و قرائت مي شوند.
معمولاً براي تهيه فلس جهت تعيين سن از فلسهاي ناحيه مياني و جانبي بدن استفاده مي شود. اکثراً از ناحيه مياني بدن و زير باله پشتي و بالاي خط جانبي به جهت اينکه داراي فلسهاي متقارن و بزرگ، با خطوط منظم و مشخص است استفاده مي شود. براي مطالعه سن از روي فلسها بايد فلسها از قسمتهاي مختلف بدن جدا شود و نتايج بدست آمده از آنها باهم تطبيق داده شود تا بتوان مناسب ترين منطقه را براي برداشتن فلس تعيين کرد. از آنجايي که ممکن است اندازه و مورفولوژي فلسها با هم متفاوت باشد بايد از چندين فلس براي اين کار استفاده کرد زيرا براي مثال ممکن است يک خط ساليانه از يک فصل بطور مشکوک ظاهر شود ولي در فلس ديگر واضح باشد. بعلاوه چون امکان تجديد فلسهاي از دست رفته وجود دارد، ممکن است فلسهاي جديد که خطوط ساليانه متفاوتي دارند جايگزين شده باشند.
پس از کنار زدن مکوس و مواد زائد روي فلسها با فشار در جهت دم ماهي به کمک انبر با حرکتي سريع و محکم فلسها جدا مي شوند. فلسها را در پاکتهاي کاغذي مخصوصي که حاوي اطلاعات بيومتريک ماهي است قرار مي دهند. روي فلسها نبايد موادي باقي مانده باشد. همچنين فلسها نبايستي به هم چسبيده باشند. اگر نياز به تميز کردن فلسها باشد مي توان از آب گرم يا محلول پتاس سوز اور يا چند بار شستشو با الکل 95 درصد و يا موادي که پس از شستشو با آب برطرف مي شوند استفاده کرد.
جهت آماده سازي فلسها روشهاي مختلفي وجود دارد:
1- تهيه کپي هاي مثبت يا منفي با استفاده از ورقهاي نرم سلولوئيدي
2- قرار دادن فلسها در سطحي بين شيشه و اسلايد و فشردن آنها توسط باندهاي شيشه اي وخشک کردن آنها
3- استفاده از ورقهاي دوبل پلاستيکي براي ايجاد اثرات فلس برروي آنها بدون استفاده از گرما، فشار و مواد شيميايي
استفاده از اثرات فلس نسبت به روشهاي فوق جهت تعيين سن مزايايي دارد که از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره کرد:
1- اين علائم روشن هستند حتي اگر فلس اصلي چنين شرايطي نداشته باشد.
2- اثرات فلس بزرگتر بوده و بوسيله نور عبوري ديده مي شوند.
3- امکان مطالعه چندين فلس بطور همزمان وجود دارد.
معمولاً روي فلسها يک سري خطوطي ديده مي شود که که از مرکز فلس بطرف لبه کشيده مي شود که به آنها کانالهاي شعاعي (Radius) گفته مي شود که باعث انعطاف پذيري آنها بخصوص در فلسهاي ضخيم مي شود. اصولاً روي فلسها دواير متحدالمرکزي وجوددارد که هرساله در نتيجه تغيير آهنگ رشد ايجاد مي شوند. در فصول سرد سال به علت کاهش سرعت رشد اين خطوط به هم فشرده تراست که باعث مي شوند در مطالعه فلسها يکسري نواحي روشن و تيره بصورت متناوب ديده شود(پرافکنده حقيقي،1376). يک منطقه تيره به همراه يک منطقه روشن معرف يک سال از عمر ماهي است. البته روي فلسها يکسري خطوط ديگري هم به چشم مي خورد که نسبت به حلقه هاي ساليانه وضوح کمتري دارند که به آنها حلقه هاي اضافي گفته مي شود اين حلقه ها در نتيجه تغييرات غير دوره اي در رشد ماهي در طول سال بوجود مي آيند مانند تغيير در تراکم مواد غذايي.
براي تعيين سن معمولاً از دو نوع فلس شانه هاي(کتنوئيد) و دايره اي(سيکلوئيد) استفاده مي شود که بخش مورد مطالعه در هر دو فلس قسمت قدامي فلس است.

2- اتوليت

ماهيان فاقد گوش خارجي و مياني بوده و تنها داراي گوش داخلي هستند که به نام لابيرنت (Labyrinth) خوانده مي شود که بجز عمل شنوايي در اعمال تعادلي نيز دخالت دارند. بخش تحتاني گوش داخلي داراي سه حفره است که درون آنها سنگريزه هاي شنوايي يا اتوليتها قرار دارند. جنس اتوليت ها از کربنات کلسيم بوده و همانند فلس ماهيان داراي تزئينات دايره اي هستند که معرف سن ماهي است.
گوش داخلي داراي سه جفت اتوليت به نامهاي Sagita, Lapillus, Asteriscus مي باشد. در مطالعات اتوليت از Sagita که بزرگترين سنگريزه شنوايي است استفاده مي شد ولي جديداً هر سه جفت اتوليت در شمارش و مطالعه علائم مربوط به سن مورد استفاده قرار مي گيرند.
طرح والگوي شکل گيري حلقه ها روي اتوليت همانند ساختارهاي ديگري است که براي تعيين سن استفاده مي شوند به اين معني که به موازات رشد ماهي اين اعضا هم رشد کرده و با تغيير آهنگ رشد يکسري خطوط و حلقه هايي روي آنها تشکيل مي شود که در تعيين سن کاربرد دارند. رشد جسمي ماهي و رشد اتوليتها همانند زنجير به هم مرتبط مي باشد. اتوليتها اولين ساختارهاي آهکي هستند که در مراحل جنيني تشکيل مي شوند اين ساختارها در تمام طول حيات ماهي بدون تغيير باقي مي مانند البته ممکن است در شرايط نامناسب بازجذب شوند. اتوليتها حکم جعبه سياه هواپيما را دارند که حاوي اطلاعات گذشته ماهي است بخصوص به مطالعه مراحل حيات اوليه ماهي کمک شاياني مي نمايد. اتوليتها حاوي اطلاعات روزانه ماهي مي باشند. علائم روزانه روي اتوليت بصورت نوارهاي روشن و تيره مشخص شده است که اصطلاحاً آنها را DGI (Daily Grow Increament) مي نامند. مناطق روشن معمولاً پهن تر از نوارهاي تيره هستند. مناطق روشن مربوط به دوره روشنايي روزانه با درجه حرارت بالاي آب مي باشد که اصطلاحاً ناحيه «برتري کلسيم» هم خوانده مي شود. مناطق تيره مربوط به رژيم شبانه يا سردي آب است که به ناحيه «برتري ماتريکس» معروف است.
رشد اتوليتها در ارتباط با متابوليسم داخلي کلسيم و توليد اسيد آمينه بوده و اولين علائم رشد معمولاً بعد از جذب کيسه زرده بر روي آنها ظاهر مي شود. ناحيه مربوط به رشد سريع پهن تر بوده و علائم و تزئينات روي آن به خوبي مشخص هستند ولي در دوره رشد کند ميکروکريستالها با فاصله کمتر و فشرده تر قرار مي گيرند. چنانچه مطالعه علائم روزانه مورد نظر باشد بهتراست که از ماهيان جوانتر براي اينکار استفاده شود. مهمترين فاکتور در شکل گيري علائم روزانه عبارتند از درجه حرارت آب، نور، دسترسي به غذا و PH که از اين ميان مهمترين نقش را حرارت ايفا مي کند به گونه اي که در ماهياني که در درجه حرارت نسبتاً ثابتي نگهداري مي شوند تشخيص دو ناحيه روي اتوليت مشکل است. محل هاي مختلف تهيه فلس در گونه هاي مختلف ماهي

3- خارها و شعاع باله ها

در ماهيان استخواني بدون فلس که اتوليتهاي مناسبي هم براي تعيين سن ندارند بايستي از ساختارهاي ديگر بدن جهت تعيين سن استفاده کرد. در Cat fish براي اين کار معمولاٌ از بين خارهاي سينه اي و مهره ها اين انتخاب صورت مي گيرد. اما خارهاي سينه اي نسبت به مهره ها ارجحيت دارند چرا که جمع آوري آنها نياز به کشتن ماهي ندارد همچنين جمع اوري آنها در آزمايشگاه سريع تر بوده و حلقه هاي اشتباه کمتري در برشهاي آن وجود دارد. البته ممکن است سن کمتر از سن واقعي تخمين زده شود. تنها عيب استفاده از خارهاي سينه اي اين است که در ماهيان مسن تر ممکن است حلقه ها تيره و تار شوند. براي بعضي از ماهيان از قبيل Suchers وSturgeon بهترين ساختمان براي تعيين سن شعاع باله مي باشد.
دو روش براي جدا کردن خارها (چپ يا راست) به کار مي رود. اولين روش پيچاندن همزمان و شل کردن خارهاست که در محل مفصل به طرف دم ماهي صورت مي گيرد. دومين روش بدين شکل است که ماهيان بزرگ خار را با انبردست (در ماهيان کوچک بوسيله انبرکهاي مخصوص) محکم گرفته و بطرف بيرون مي کشيم تا بندها شل شوند. خارهاي چپ را مطابق با حرکت عقره هاي ساعت و خارهاي راست را مخالف حرکت عقربه هاي ساعت مي چرخانيم. در مورد ماهيان بزرگ ممکن است بريدن عضلات دور خارها لازم باشد. بايستي خارها را قبل از نگهداري در پاکت در هواي آزاد خشک کرد. براي تهيه شعاع باله آنرا درست زير محل مفصل به کمک قيچي يا انبر جدا مي کنيم. بافتهاي غشايي اضافي را با خراشيدن از آن دور مي سازيم. سپس براي پاک کردن باقيمانده بافتها از مواد تميز کننده خانگي استفاده کرده آنها را در هواي آزاد خشک کرده و نگهداري مي کنيم.

برش و آماده سازي خارها و شعاع باله ها:

براي برش تيغه ها تعيين محل مناسب که دربرگيرنده حلقه هاي سالانه باشد مشکل است. ضخامت برشها به فاکتورهاي زيادي بستگي دارد اما بطور معمول نازک ترين برشها بهترين ديد را خواهند داشت. شعاع باله ها معمولاً در انتهاي شيار پائيني برش داده مي شوند. برشها را مي توان روي لامهاي شيشه اي يا پلاستيکي نگهداري کرد و به مطالعه آنها پرداخت.
به غير از فلس، اتوليت و شعاع باله ها ديگر بخشهاي اسکلتي بدن ماهي مانند ستون فقرات، سرپوش آبششي حتي مهره ها براي تعيين سن بکار مي روند. تمام اين ساختارها داراي حلقه هاي رشد هستند زيرا رسوب متفاوت نمکهاي کلسيم و تعدادي از حلقه ها را دارند که به سن ماهي ارتباط دارد. به هر حال مطالعه اين قسمت هاي اسکلتي معمولاً در حالت تازه عملي تر است.
با استفاده از کليه اندامهاي سخت ذکر شده و پاره اي محاسبات مي توان سن ماهي را تعيين کرد براي اين کار از روشهاي بسامد طولي و ترکيب سن وکليدهاي طولي- سني استفاده کرده و در نهايت رشد و سن را بطور قطعي تخمين مي زنند.
در روش بسامد طولي اصول روش اينست که طولهاي ماهي از يک سن به شکل يک توزيع طبيعي منجر مي شوند. اطلاعات نمونه براي تمام جمعيت گونه مورد مطالعه در يک کاغذ نمودار کشيده مي شود و از طريق ترسيم طولهاي احتمالي در سنهاي مختلف، رشد متوسط در يکسال مطالعه مي شود. البته اين روش فقط براي گونه هايي که يک تخمريزي محدود فصلي دارند قابل استفاده است.
ترکيب يا تناسب مختلف گروههاي سني در نمونه بدس آمده يا در جمعيت يک ترکيب سني ناميده مي شود. ترکيب سني معمولاً بوسيله محاسبه تمام گونه هاي يک صيد محاسبه مي شود.
ممکن است رشد افزايش در اندازه يا همراه با افزايش سن تعريف شده باشد. افزايش در اندازه يا وزن در طول فواصل زماني متوالي اندازه گيري شده هنگاميکه بعد (طول يا وزن) يک ماهي بخصوص رسم مي شود در برابر زمان(سن)، نمودار، يک طرح نموداري منحني رشد را نشان مي دهد. رشد قطعي ميانگين کل رشد در هر سن مي باشد و معمولاً براي هر گروه سني ترسيم مي شود. از سوي ديگر رشد ويژه، افزايش رشد در هر فاصله زماني است و دلالت بر درصد رشد در شروع فاصله زماني دارد. در حقيقت از تقسيم اختلاف لگاريتم طول ثانويه و اوليه به تفاوت مدت زمان تغيير طول ثانويه و اوليه رشد ويژه قابل محاسبه خواهد بود.

پيشينه پردازي

پيشينه پردازي روشي براي برآورد اندازه ماهي در سنين پائين تر مي باشد.در اين روش وجود يک ارتباط متناسب بين طول ماهي و مقدار افزايش اندازه ساختمانهاي مورد بررسي مورد نظر مي باشد. براي اين کار برشهايي را از شعاع باله ها و خارها تهيه مي کنند که بطورکامل حلقه ها را نشان دهد. براي اندازه گيري قطر يا شعاع هر حلقه از مرکز تا لبه بيروني هر حلقه بلندترين محور انتخاب مي شود. دو روش مناسب در اين زمينه تکنيکهاي متقارن و رگرسيون هستند.
منبع:www.forum.p30world.com