هدف :
الف – گرايش مکانيک در طراحي جامدات
هدف تربيت آزمايشگاهي متخصصاني است که بتوانند در مراکز توليد و کارخانه‌ها اجزاء و مکانيزم ماشين‌آلات مختلف را طراحي کنند. دروس اين دوره شامل دروس نظري، آزمايشگاهي، کارگاه و پروژه و کارآموزي است. فارغ‌التحصيلان مي‌توانند در کارخانجات مختلف نظير خودروسازي ، صنايع نفت، ذوب فلزات و صنايع غذايي و غيره مشغول شوند و براي اين دوره امکان ادامه تحصيل تا سطح کارشناسي ارشد و دکتري در داخل يا خارج از کشور وجود دارد. موفقيت داوطلبان به آگاهي آنها در دروس جبر و مثلثات، هندسه ، فيزيک و مکانيک همچنين آشنايي و تسلط آنان به زبان خارجي بستگي فراوان دارد. از جمله دروس اين دوره مي‌توان دروس مقاومت مصالح، طراحي و ديناميک را نام برد. در اين رشته زمينه اشتغال و بازارکار خوب وجود دارد و مطالب ارايه شده در طول تحصيل براي دانشجويان محسوس و قابل لمس است.
ب – گرايش مکانيک در حرارت و سيالات
اين رشته در به کاربردن علوم و تکنولوژي مربوط جهت طرح و محاسبه اجزاء سيستمهايي که اساس کار آنها مبتني بر تبديل انرژي ، انتقال حرارت و جرم است به متخصصان کارآيي لازم را مي‌دهد و آنها را جهت فعاليت در صنايع مختلف مکانيک در رشته حرارت و سيالات (نظير مولدهاي حرارتي، انتقال سيال نيروگاههاي آبي، موتورهاي احتراقي و … ) آماده مي‌سازد. فارغ‌التحصيلان اين دوره قادر به طراحي و محاسبه اجزا و سيستمها در بخشهاي عمده‌اي از صنايع نظير صنايع خودروسازي ، نيروگاههاي حرارتي و آبي، صنايع غذايي، نفت، ذوب فلزات و غيره هستند.
فارغ‌التحصيلان اين دوره مي‌توانند تا مقطع کارشناسي ارشد و دکتري در داخل يا خارج از کشور ادامه تحصيل دهند. داوطلبان اين رشته بايد در دروس رياضي و فيزيک تسلط داشته و با يک زبان خارجي آشنا باشند. دروس اين رشته شامل مطالبي در زمينه‌هاي حرارت و سيالات ، مي‌باشد.
نظر دانشجويان: با توجه به اينکه اصولا تحصيلات دانشگاهي به خصوص در زمينه‌هاي مهندسي نياز صد در صد به علاقه‌مندي داوطلب دارد، بنابراين عدم داشتن علاقه و همچنين عدم تقويت دروس اساسي و پايه‌اي در بخش مکانيک مانند رياضي، فيزيک – مکانيک ، شيمي ، رسم فني (تجسم بالا داشتن) و هوش نسبتا خوب و عدم روحيه تجزيه و تحليل در مسايل باعث دلسردي و از دست‌دادن انگيزه تحصيل و رکورد شديد در تحصيلات خواهد شد.
ج - گرايش ساخت و توليد
هدف تربيت کارشناساني است که با به کاربردن تکنولوژي مربوط به ابزارسازي، ريخته‌گري ، جوشکاري، فرم دادن فلزات ، طرح کارگاه يا کارخانه‌هاي توليدي آماده کار در زمينه ساخت و توليد ماشين‌آلات صنايع (کشاورزي ، نظامي، ماشين‌سازي، ابزارسازي ، خودروسازي و … ) باشند. فارغ‌التحصيلان اين دوره قادر خواهند بود در صنايعي مانند ماشين‌سازي، ابزارسازي، خودروسازي ، صنايع کشاورزي، صنايع هوايي و تسليحاتي به ساخت و توليدي ماشين‌آلات، طراحي کارگاه و يا کارخانه توليدي بپردازند و نظارت و بهره‌برداري و اجراي صحيح طرحها را عهده‌دار شوند. داوطلبان اين رشته بايد در دروس رياضي، فيزيک و مکانيک از آگاهي کافي برخوردار باشند. دروس اين دروه شامل مطالبي در مورد نحوه توليد، طراحي قالبهاي پرس، طراحي قيد و بندها، کار و برنامه‌ريزي با ماشينهاي اتوماتيک، اصول کلي و نحوه کار با ماشينهاي دستي و تعمير و نصب تمام سرويسهاي صنعتي مي باشد و درصد نسبتا بالايي از آنها به صورت عملي ارايه مي‌گردد. داوطلب بايد سالم باشد تا بتواند کارهاي کارگاهي را به خوبي انجام دهد و استعداد کارهاي فني را داشته باشد. با توجه به خودکفايي صنايع کشور اين رشته داراي بازار کار خوبي است.
در حقيقت رشته مکانيک بخشي از علم فيزيک است که با استفاده از مفاهيم پايه علم فيزيک و به تبع آن رياضي به بررسي حرکت اجسام و نيروهاي وارد بر آنها مي‌پردازد و مي‌کوشد تا با توجه به نتايج بررسي‌هاي خود ، طرحي نو در زمينه فن‌شناسي و صنعت ارايه دهد و در راه پيشرفت انسان گامي به جلو بردارد.
به عبارت ديگر رشته مکانيک، رشته پياده کننده علم فيزيک است چون براي مثال بررسي حرکت خودرو و عوامل موثر بر روي آن برعهده فيزيک است. اما اين که چگونه حرکت آن تنظيم گردد بر عهده مکانيک مي‌باشد.
دکتر آريا الستي استاد مهندسي مکانيک دانشگاه صنعتي شريف در معرفي اين علم مي‌گويد:
«علم مکانيک به تحليل حرکت و عوامل ايجاد کننده حرکت مانند نيروها و گشتاورها و شکل حرکت مي‌پردازد. اما مهندسي مکانيک تا حدودي با علم مکانيک تفاوت دارد چرا که يک مهندس مکانيک علاوه بر علم مکانيک بايد بسياري از علوم ديگر را ياد گرفته و بعضي از هنرها را نيز کسب کند. شايد بتوان گفت که رشته مهندسي مکانيک ، رشته تحليل و طراحي سيستمهاي ديناميکي و استاتيکي است.»
دکتر محمد دورعلي يکي ديگر از اساتيد مهندسي مکانيک دانشگاه صنعتي شريف نيز در معرفي اين رشته مي‌گويد:
«رشته مهندسي مکانيک را شايد بتوان از نقطه‌نظر تنوع موضوعات تحت پوشش، جامع‌ترين رشته مهندسي به شمار آورد. چون رشته مهندسي مکانيک در برگيرنده تمامي علوم و فنوني است که با توليد ، تبديل و استفاده از انرژي، ايجاد و تبديل حرکت و انجام کار، توليد و ساخت قطعات و ماشين‌آلات و به کارگيري مواد مختلف در ساخت آنها و همچنين طراحي و کنترل سيستمهاي مکانيکي، حرارتي و سيالاتي مرتبط مي‌باشد.
به عبارت ديگر محاسبات فني، مدلسازي و شبيه‌سازي ، طراحي و تهيه نقشه‌ها ، تدوين روش ساخت ، توليد و آزمايش تمامي ماشين‌آلات و تاسيسات موجود در دنيا ، با تکيه بر توانايي‌هاي مهندسان مکانيک انجام مي‌گيرد.»
گرايشهاي مقطع ليسانس:
رشته مهندسي مکانيک داراي سه گرايش «طراحي جامدات ، حرارت و سيالات، ساخت و توليد» در مقطع ليسانس مي‌باشد که البته دانشگاه صنعتي شريف داراي گرايشهاي ديگري نيز هست.
مهندسي مکانيک ( در سطح کارشناسي)
در شروع آموزش مهندسي در ايران ، مهندسي مکانيک با برق يکي بود و «الکترومکانيک» ناميده مي‌شد. اما اين دو رشته حدود 45 سال پيش از هم جدا شدند و به مرور رشته‌هاي ديگري مانند مهندسي شيمي و مواد نيز از مهندسي مکانيک جدا شد و مهندسي مکانيک به عنوان رشته مهندسي مکانيک عمومي ارايه گرديد. ولي با پيشرفت صنعت و نياز صنايع به تخصص‌هاي مختلف در اين زمينه، از مهندسي مکانيک عمومي دو گرايش «طراحي جامدات» و «حرارت و سيالات» و بعد از آن «ساخت و توليد» بيرون آمد و بالاخره بايد به مهندسي دريا اشاره کرد که هنوز در دانشگاه صنعتي شريف به عنوان يکي از گرايشهاي مهندسي مکانيک ارايه مي‌شود. ما در اين‌جا به معرفي اجمالي هر يک از گرايشهاي فوق مي‌پردازيم.
گرايش حرارت و سيالات
همان‌طور که از نام اين گرايش پيداست مهندسي مکانيک گرايش حرارت و سيالات به مبحث حرارت و مسايل مربوط به سيالات مي پردازد. به عبارت ديگر در اين رشته عوامل موثر بر خواص مختلف حرکت سيال بخصوص سيال داغ مطالعه شده و اثر عبور سيال بر محيط محل عبور مانند نيروهايي که در اثر عبور خود در محل ايجاد مي‌کند و يا طول‌هاي ناشي از اثر افزايش و يا کاهش دما در اعضاي مختلف يک دستگاه، بررسي مي‌شود. همچنين از دروس اصلي اين رشته مي‌توان به مکانيک سيالات اشاره کرد که نيروهاي وارد بر جسم متحرک در سيال را بررسي مي‌کند.
دکتر الستي در معرفي اين گرايش مي‌گويد:
«گرايش حرارت و سيالات به فيزيک حرارت و مکانيک سيالات مي‌پردازد و وظيفه‌اش تحليل و طراحي سيستمها از ديدگاه حرارتي و سيالاتي است . براي مثال در طراحي يک موتور احتراق داخلي، مسايل مربوط به تبديل حرارت به انرژي ، انتقال حرارت، حفظ موتور در حرارت مناسب و سرد نگه‌داشتن موتور توسط يک مهندس مکانيک حرارت و سيالات بررسي مي‌شود.
همچنين مسايل مربوط به تاسيسات ساختمان و رآکتورها، انتقال آب ، نفت و گاز ، طراحي نيروگاههاي مختلف ، طراحي توربو ماشين‌ها (ماشينهاي دوار) مثل توربين‌هاي بخار، توربين‌هاي گاز و فن‌کويل‌ها به گرايش سيالات مربوط مي‌شود.»
شهرداد صادق مهندس مکانيک گرايش حرارت و سيالات نيز در معرفي اين رشته مي‌گويد:
«دانشجويان اين گرايش در زمينه تهويه مطبوع ، دستگاههاي آب و فاضلاب و گرم کننده ساختمانها و به طور کلي مباحث «تاسيساتي» مطالعه مي‌کنند. در ضمن در اين رشته مباحث مربوط به طراحي نيروگاهها ، موتورهاي احتراق داخلي و طراحي انواع موتورهاي درون‌سوز اتومبيل‌ها مطالعه مي گردد.»
گرايش طراحي جامدات
گرايش طراحي جامدات به بررسي انواع نيروها، حرکتها و تاثير آنها بر اجزاء مختلف ماشين مي‌پردازد. در واقع مهندس طراحي جامدات با توجه به نيازهاي جامعه ، دستگاهها و ماشينهاي مختلف را طراحي مي‌کند.
محمد رضوي مهندس مکانيک گرايش طراحي جامدات در معرفي اين گرايش مي‌گويد:
«هر ماشين از دو قسمت متحرک و ثابت تشکيل شده است. حال بررسي اين مطلب که حرکت مورد نياز ماشين از چه راهي تامين شده و چگونه از منبع توليد به جايگاه مورد استفاده انتقال پيدا کند و بالاخره چگونه از اين حرکت استفاده گردد تا بيشترين بازدهي را داشته باشد، در حيطه وظايف مهندسي طراحي جامدات است. همچنين ابداع و پيش‌بيني دستگاه تنظيم ماشين‌آلات نيز از مسايل مطرح در اين گرايش مي‌باشد.
در واقع مهندس طراح جامدات بايد تمامي نيروها و گشتاورهايي را که به هر عضو ماشين وارد مي‌شود بررسي کرده و بهترين حالت قطعه مورد نظر را براي تمامي آن نيروها و گشتاورها و همچنين در براي داشتن بهترين کارايي به دست آورده و کارايي مناسب آن قطعه را در زمان طولاني تضمين کند.»
دکتر الستي در معرفي اين گرايش مي‌گويد:
« طراحي سيستم ، طراحي ماشينهاي تراش، فرز، چاپ و قسمتهاي تعليق ، سيستمهاي انتقال قدرت و ديناميک يک خودرو، توسط مهندسان اين گرايش طراحي مي‌شود. همچنين يک هواپيما قسمتهاي مربوط به فرود، پرواز، کنترل پرواز به نحوي مربوط به طراحي جامدات مي‌گردد.»
دکتر قرشي استاد دانشگاه صنعتي شريف نيز در معرفي اين گرايش مي‌گويد:
«گرايش طراحي جامدات به طراحي ماشين‌آلات و اجزاي آنها، ارتعاشات ماشين‌آلات، ديناميک آنها و کنترل سيستمها مي‌پردازد.»
گفتني است که دو گرايش طراحي جامدات و حرارت و سيالات بسيار نزديک به هم هستند و تنها در 20 واحد درسي با يکديگر تفاوت دارند. بنابراين فارغ‌التحصيلان آنها نيز توانايي‌هاي مشترک زيادي دارند.
گرايش ساخت و توليد
يک قطعه بايد به چه روشي ساخته شود تا داراي توليدي سريع و ارزان و همچنين کيفيت مناسب و وقت و کارايي مطلوب باشد؟
پاسخ به اين سوال مهم بر عهده مهندسان گرايش ساخت و توليد است. چرا که به گفته دکتر الستي يک مهندس ساخت و توليد به مسايل مربوط به ساخت بهينه و توليد با کيفيت بالا مي‌پردازد. در واقع اين گرايش بيشتر به مشکلات و معضلات ساخت و توليد مي‌پردازد و در نتيجه نسبت به دو گرايش حرارت و سيالات و طراحي جامدات علمي‌تر است و دو گرايش فوق جنبه عملي‌تر دارند.
دکتر قرشي نيز با تاکيد بر کابردي بودن اين گرايش مي‌گويد:
«گرايش ساخت و توليد به زمينه‌هاي کاربردي مهندسي مکانيک مي‌پردازد و مهندس اين گرايش در زمينه شکل دادن فلزات ، طراحي قالب‌ها و ساخت قطعه‌هاي گوناگون فعاليت مي‌کند.»
گرايش مهندسي دريا
يکي از گرايشهاي مهندسي مکانيک که تنها در دانشگاه صنعتي شريف ارايه مي‌گردد، مهندسي دريا (کشتي‌سازي) است چرا که در دانشگاههاي ديگر از جمله دانشگاه صنعتي اميرکبير، دانشگاه خليج فارس و دانشگاه سيستان و بلوچستان، مهندسي دريا به عنوان يک رشته مستقل با سه گرايش مهندسي کشتي‌سازي ، مهندسي کشتي و دريانوردي ارايه مي‌شود.
اما چرا دانشگاه صنعتي شريف، مهندسي دريا را به عنوان يکي از گرايشهاي مهندسي مکانيک ارايه مي‌دهد؟
دکتر الستي در پاسخ به اين سوال مي‌گويد:
«مهندس دريا گرايش کشتي‌سازي مسايلي از قبيل طراحي بدنه، استحکام بدنه، سيستمهاي پيشرانه (موتور گيربکس) ، پايداري کشتي در مقابل امواج کناري جانبي کشتي و طراحي مربوط به ناوبري (مسيريابي کشتي) را مطالعه مي‌کند که همه اين مسايل در گرايشهاي ديگر مکانيک نيز مطرح مي‌شود و فقط مهندسي کشتي‌سازي اين مسايل را به صورت تخصصي در ارتباط با کشتي و سازه‌هاي دريايي مثل اسکله‌ها و سکوهاي نفتي متحرک مطالعه مي‌کند. به عبارت ديگر يک مهندس دريا ، مهندس مکانيکي است که در کاربردهاي دريايي مشغول به کار مي‌باشد.»
گفتني است که در دانشگاه صنعتي شريف، رشته مهندسي هوا و فضا نيز در دانشکده مکانيک ارايه مي‌گردد و اساتيد اين دانشکده ، مهندسي هوا و فضا را يکي از گرايشهاي مکانيک به شمار مي‌آورند.
آينده شغلي ، بازارکار، درآمد:
در حال حاضر دانشجوي توانمند مهندسي مکانيک پس از فارغ‌التحصيلي مشکل کاريابي ندارد چرا که به گفته دکتر دورعلي توسعه سخت‌افزاري و رشد مسايل مهندسي ، گرايش به سمت توليد داخل و ايجاد تکنولوژي توليد تجهيزات و وسايل در داخل کشور و روي آوردن به خدمات مهندسي در داخل کشور به علت محدوديت‌هاي ارزي و کاهش درآمدهاي نفتي، باعث رشد چشمگير بازارکار مهندسان مکانيک در ايران شده است.
دکتر دورعلي در ادامه مي‌گويد:
«يک مهندس مکانيک در حال حاضر در زمينه‌هاي مختلفي فعاليت مي‌کند که از جمله آنها مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:
طراحي و ساخت تمامي ماشين‌آلات و قطعات آنها، اعم از ماشين‌آلات توليدي تمامي صنايع، لوازم خانگي و تجهيزات پزشکي.
- طراحي و ساخت تجهيزات مکانيکي نيروگاههاي فسيلي، اتمي ، خورشيدي ، بادي و آبي.
- طراحي و ساخت تجهيزات و سيستمهاي انتقال و تصفيه آب، سيستمهاي مکانيکي و کنترلي پالايشگاهها و کارخانجات شيميايي.
- طراحي و ساخت تاسيسات حرارتي و برودتي ساختمانها و اماکن، بالابرها و آسانسورها و سيستمهاي حمل و نقل.
- ساخت ماشين‌آلات تغليظ و بازيافت مواد مثل کارخانجات قند، کاغذسازي ، سيمان ، نساجي ، نمک و کنسانتره .
- طراحي و ساخت وسايل و تجهيزات حمل و نقل زميني، دريايي و هوايي.
- ساخت تجهيزات دفاعي مانند تانک، راکت، اژدر و پلهاي متحرک
- ساخت روبات‌ها ، بازوهاي مکانيکي و سيستمهاي توليد.
در ضمن يک مهندس مکانيک مي‌تواند به عنوان کارشناس و مشاور فني در بانک‌ها ، شرکت‌هاي سرمايه‌گذاري و بيمه و شرکت‌هاي بازرسي و نظارت امور بين‌المللي فعاليت بکند.»
دکتر الستي نيز در اين زمينه مي‌گويد:
«در همه جاي دنيا يک فارغ‌التحصيل مهندسي مکانيک مثل يک موم خام است که دانش کافي دارد و در هر زمينه‌اي که کار کند مي‌تواند در آن زمينه متخصص بشود.
براي مثال مي‌تواند در تحليل و طراحي خودرو، در طراحي و ساخت ماشينهاي ابزار و حتي در تدوين و توليد برنامه‌هاي کامپيوتري فعاليت بکند. يعني رشته مکانيک زمينه کار و زمينه انتخاب بسيار گسترده‌اي را در مقابل فارغ‌التحصيلان اين رشته قرار مي‌دهد.»
دکتر قرشي نيز در مورد فرصت‌هاي شغلي، گرايش مهندسي دريا مي‌گويد:
«بدون شک چون مهندسي دريا نسبت به گرايشهاي ديگر رشته مکانيک تخصصي‌تر است، فرصت‌هاي شغلي آن نيز محدودتر مي‌باشد اما با اين وجود فارغ‌التحصيلان اين گرايش مي‌توانند در کارخانه‌هاي کشتي‌سازي کشور مثل کارخانه کشتي‌سازي «صدرا» در بوشهر ، کارخانه «نکا» در شمال و «اروندان» در خليج فارس مشغول به کار گردند و يا در سازمان بنادر و کشتي‌راني وظيفه ساخت سکوهاي شناور را بر عهده بگيرند.»
توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه :
«مکانيک بهشت رياضيات است.» اين جمله زيبا از «ليونارد اولر» رياضي‌دان بزرگ سوييسي، بيانگر ارتباط تنگاتنگ رياضيات با مکانيک است. در واقع مهندسي مکانيک بخصوص در گرايش حرارت و سيالات از مباحث و مسايل رياضي بسيار استفاده مي‌کند. از سوي ديگر همان‌طور که پيش از اين گفتيم مکانيک بخشي از علم فيزيک است و حتي دانش‌آموزان دوره متوسطه نيز با علم مکانيک در کتاب فيزيک خود آشنا مي‌شوند و اين علم بخصوص در گرايش طراحي جامدات اهميت بسياري دارد. به همين دليل دانشجوي مهندسي مکانيک بايد در دو درس رياضي و فيزيک قوي بوده و همچنين از هوش، استعداد و قدرت تجسم خوبي برخوردار باشد.
دکتر الستي در مورد توانايي‌هاي لازم براي دانشجوي اين رشته مي‌گويد:
«فعاليت در رشته مهندسي مکانيک بسيار متنوع است و در نتيجه هم دانشجوي علاقه‌مند به کارهاي تيوريک مي‌تواند جذب اين رشته شده و در بخشهاي نظري و تيوري فعاليت کند و هم دانشجوي خلاق و علاقه‌مند به طراحي و ساخت وسايل و دستگاههاي مختلف مي‌تواند اين رشته را انتخاب نمايد. اما بدون شک يک مهندس مکانيک موفق کسي است که به ياري دو بال علم و عمل پيشرفت کند. به همين خاطر من در دانشگاه ، دانشجويان را تشويق مي‌کنم که پروژه‌هاي تحقيقاتيشان تلفيقي از کار تيوريک و عملي باشد.»
دانشجوي اين رشته بايد از نظر جسمي آمادگي کار در محيطهاي پرجمعيت و کارخانجات دور از شهر را داشته باشد.
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر:
امکان ادامه تحصيل در مقاطع کارشناسي ارشد و دکتراي تخصصي ميسر مي‌باشد. در دوره کارشناسي ارشد 32 واحد و در دوره دکترا 48 واحد درسي ارايه مي‌گردد.
رشته‌هاي مشابه و نزديک به اين رشته :
رشته مهندسي مکانيک به عنوان جامع‌ترين رشته مهندسي داراي دروس مشترک با اغلب رشته‌هاي مهندسي ديگر نظير مهندسي دريا ، مهندسي شيمي، مهندسي هوا فضا و … مي‌باشد.
مصاحبه با دانشجوي مشغول به تحصيل :
مهندسي مکانيک جامع‌ترين رشته مهندسي است که در آن با اصول اساسي طراحي تمامي سيستمهاي محيط پيرامون آشنا مي‌شويم . دروس اين رشته غالبا کاربردي بوده و در ارتباطي تنگاتنگ با دروس رياضيات و فيزيک است. دانشجوي اين رشته بايد فردي خلاق و داراي قدرت تجسم کافي باشد تا بتواند در طراحي مکانيزمها موفق باشد.
وضعيت نياز کشور به اين رشته در حال حاضر :
دانش مکانيک دانش زندگي است . در هر مجتمع و کارگاه صنعتي نياز به فارغ‌التحصيلان اين رشته امري ضروري و مشهود است و با توجه به حرکتهاي صنعتي اين چندساله اخير کشور مهندسين مکانيک بيش از پيش در گرداندن چرخ صنعت دخيل شده‌اند و راه همواره براي رشد و ترقي آنها گشاده است.
نکات تکميلي :
رشته مهندسي مکانيک داراي واحدهايي ملموس و کاربردي است ولي داشتن شناخت کافي نسبت به اين رشته قبل از انتخاب آن ضروري است. اغلب واحدهاي اين رشته داراي رياضيات ديفرانسيلي پيچيده و تجسم فيزيکي هستند که منجر به سخت‌شدن اين واحدها مي‌شوند. ضمنا واحدهاي کارگاهي و فعاليت در واحدهاي توليدي نيز از ويژگي‌هاي اين رشته مي‌باشد که داوطلبان آن را با محيطهاي صنعتي آشنا کرده و پيوند مي‌زند.
منبع:http://www.academist.ir/خ