الف ـ علوفه ها

هرگونه خوراک گياهي و پر حجم که ارزش غذايي داشته باشد و خوش خوراک باشد ، علوفه نام دارد .

يونجه :

اين علوفه ارزش غذايي زيادي دارد . يونجه به عنوان يک غذاي عالي در تغذيه دام به خصوص براي گاو شيري استفاده مي شود . پروتئين و کلسيم بالاي اين علوفه نشانه ي مرغوب بودن است . زمان برداشت يونجه وقتي است که يک سوم بوته ها به گل بنشيند . در جيره ي غذايي گاو شيري ، بين دو تا چهار کيلوگرم يونجه در روز کافي و مناسب است .

علف باغ :

اين علف در تغذيه ي گاو شيري و پرواري استفاده مي شود . به دليل داشتن رشته هاي بلند ، نشخوار دام ها را زياد مي کند . به علاوه در گاوهاي شيري باعث بيشتر شدن چربي شير مي شود . براي جلوگيري از خارج شدن سريع خوراک هاي آردي از بدن دام هاي پرواري از اين علوفه استفاده مي کنند .

کاهها:

کاهها به علت خشک و پر حجم بودن ، ارزش غذايي زيادي براي دام ها ندارد . از نظر ارزش غذايي ، کاه جو از کاه گندم بهتر است . همچنين کاه گندم از کاه برنج بهتر است . براي دام هاي سنگين بهتر است که کاه به صورت رشته هاي بلند باشد . مصرف کاه بايد کم و به مقدار لازم باشد . هر چه مقدار اين علوفه در جيره ي غذايي دام ها بيشتر باشد ، جلوي هضم و مصرف بيشتر غذاها را مي گيرد . بهتر است کاه را هميشه بعد از خوراک هاي ديگر به دام ها داد . اگر کاه و علوفه هاي مانند آن به صورت غني شده به دام ها داده شوند . ارزش غذايي بيشتر مي دارند . براي گاوهاي خشک مي توان مقدار بيشتري از اين علوفه در جيره ي غذايي قرار داد .

سيلوها :

براي استفاده بيشتر و بهتر از علوفه هاي خشک و هضم بهتر اين علوفه ها ، آنها را سيلو مي کنند .

ب ـ خوراک هاي فشرده شده يا کنسانتره دامي

علوفه هاي آردي و خوراک هايي که داراي الياف کمي هستند را خوراک هاي کنسانتره اي مي گويند . وقتي مقدار مشخصي از ماده اي مانند جو ، سبوس ، تفاله چغندر قند ، کنجاله تخم پنبه را با تکميل کننده هاي معدني و ويتاميني مخلوط کنند ، خوراک کنسانتره تهيه مي شود .
بريا بر طرف کردن نياز غذايي دام هايي که توليد بالايي دارند ، علاوه بر علوفه بايد مقدار مشخصي از کنسانتره دامي هم استفاده کرد . به گاوهاي بومي و دو رگ روستايي که بيشتر از هشت کيلوگرم شير توليد مي کنند ، بايد مقدار مشخصي کنسانتره دامي داد .
به دامداران عزيز سفارش مي شود اگر خوراک را از کارخانه خريداري مي کنند ، در هنگام تهيه و مخلوط کردن کنسانتره در کارخانه حضور داشته باشند . به اين ترتيب ، مي توانند کنترل کنند که از هر ماده اي به مقدار مشخص و لازم در کنسانتره مخلوط شده است و جلوي هر گونه تقلب گرفته شود .
براي تهيه ي کنسانتره به وسيله ي خود دامدار ، مي توانيد از دستور زير استفاده کنيد . اين دستور براي گاو شيري که بين ده تا پانزده کيلوگرم شير توليد مي کند ، مناسب است .
مقدار جو سي و پنج تا چهل درصد ، سبوس گندم سي و پنج درصد ، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد ، کنجاله ي تخم پنبه پنج تا هفت درصد ، نمک نيم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد بايد باشد . به اين ماده ها مقداري کربنات کلسيم يا دي کلسيم فسفات هم اضافه مي کنند .

نکته هاي مهم در تغذيه مخلوط علوفه و کنسانتره :

براي گاوهاي شيري روستايي که توليد شير آنان به هفت تا هشت کيلوگرم مي رسد ، لازم نيست که از کنسانتره استفاده کنيد . با علوفه هاي مرغوب مي توان نياز غذايي اين دام ها را بر طرف کرد . ولي براي گاوهايي که در روز بيشتر از هشت کيلوگرم شير توليد مي کنند ، بايد از کنسانتره استفاده کرد .
براي اين گاوها در برابر هر يک کيلوگرم شير توليدي ، نيم کيلوگرم کنسانتره دامي لازم است . براي مثال اگر گاوي چهارده کيلوگرم شير توليد مي کند ، بايد روزانه هفت کيلوگرم کنسانتره به اضافه ي مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد .
تغيير جيره غذايي دام بايد با احتياط کم کم انجام شود تا باعث کم شدن توليد نشود .
اگر در غذاي دام از ضايعات استفاده مي شود بايد با توجه به نوع ماده افزودني از مقدار کنسانتره کم کرد .
علوفه هاي سبز ،رطوبت زيادي دارند . به همين دليل دو تا سه برابر علوفه هاي خشک بايد مصرف شوند . اگر بتوان علوفه و کنسانتره را به طور کامل مخلوط کرد ، خيلي مناسب است . اگر اين کار انجام نشد ، سعي کنيد فاصله زماني بين تغذيه با علوفه و کنسانتره خيلي کم باشد .
براي بيشتر شدن مقدار توليد شير مي توان تا حدودي از کنسانتره دامي استفاده کرد . مصرف زياد کنسانتره باعث کم شدن چربي شير مي شود . در اين حالت بايد از علوفه هاي مرغوب بارشته هاي بلند و کنجاله تخم پنبه استفاده کرد .

دستور تهيه کنسانتره براي گوساله هاي پرواري :

مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو ، سي تا سي و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر ، سه تا پنج درصد کنجاله تخم پنبه ، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقداري کربنات کلسيم مخلوط کنيد . سپس در اختيار دام ها بگذاريد .

فراهم کردن خوراک لازم براي دام هاي مختلف :

همه دامها براي توليد بايد انرژي و پروتئين کافي مصرف کنند . مقدار مصرف ماده هاي غذايي دام ها با هم فرق مي کند .

الف ـ گاوهاي شيرده :

اين گاوها به دليل توليد شير ، خوراک هايي لازم دارند که پروتئين زيادي داشته باشند . مخلوط علوفه هايي مانند يونجه خشک با کنسانتره دامي که انرژي کافي داشته باشند ، بسيار مناسب است .
مقدار خوراک براي اين دام ها به نوع دام که بومي است يا دو رگ و مقدار شير توليدي بستگي دارد . مقدار ماده غذايي خشک براي گاوي که دوازده کيلوگرم در روز شير مي دهد و پانصد کيلوگرم وزن دارد ، ده کيلوگرم است . دو کيلوگرم از اين مقدار بايد کنسانتره باشد .
در ابتداي دوره شيرواري چون دام وزن زيادي را از دست داده و اشتهاي کمتري دارد ، بايد از علوفه هاي مرغوب و کنسانتره خوب استفاده کرد . به علاوه از دادن علوفه هايي مانند کاه و سبوس برنج بايد خودداري شود .

ب ـ گاوهاي خشک آبستن :

در آخر دوره شيرواري يعني سه ماه قبل از زايمان کم کم بايد از مقدار کنسانتره دامي و علوفه هاي مرغوب کم کرد . به جاي آن مي توان ، خوراک هاي کم ارزش تر را در غذاي دام قرار داد . يعني مي توان به طور کامل از علوفه استفاده کرد و ديگر به دام ها کنسانتره نداد . استفاده زياد از غذاي آردي در گاوهاي خشک باعث چاقي آنان مي شود . در نتيجه ، سخت زايي و بيشتر شدن هزينه ها را به دنبال دارد .
دو هفته قبل از زايمان ، کم کم مقدار کنسانتره در غذاي دام را اضافه کنيد . همچنين از علوفه هاي مرغوب مانند يونجه بايد در خوراک دام استفاده کرد .

ج ـ گوساله هاي پرواري :

سه ماهه دوره پروار : در اين دوره ، استخوان ها و اندام گوساله ها رشد مي کند . بنابراين گوساله ها به خوراک هايي نياز دارند که پروتئين زيادي داشته باشند . براي اين کار ، علوفه هايي مانند يونجه و علف باغ مناسب هستند . به علاوه در مخلوط کنسانتره بايد از کنجاله تخم پنبه استفاده کرد . همچنين استفاده از کربنات کلسيم يا پودر آهک و خوراک هاي کلسيم دار ضروري است .
اضافه وزن روزانه در اين دوره ، با هزينه ي کمتر و سرعت بيشتر انجام شود . بنابراين ، پروار دام هاي جوان از نظر اقتصادي با صرفه تر است .
سه ماه دوم پروار :در اين دوره گوساله ها رشد ابتدايي خود را انجام داده اند . در نتيجه ، استخوان ها و اندام ها رشد کمتري دارند . بنابراين ، براي پروار و چاق شدن گوساله ها بايد از خوراک هاي پرانرژي و علوفه هايي که تا حدودي مرغوب هستند، استفاده کرد .
آرد جو ، تفاله چغندر قند ، ملاس ، علف باغ و مقداري يونجه و کاه براي اين دوره مناسب هستند . در اين دوره براي اضافه شدن وزن گوساله ها بايد هزينه ي بيشتري کرد . همچنين هفتاد درصد غذاي دام بايد از کنسانتره دامي که مواد پرانرژي دارد ، تشکيل شود .
منبع: فصلنامه بهداشت حيوانات،شماره 24 /س