وقتي پا به دنياي نجوم مي گذاريم با دنيايي از اعداد و الفباهاي گوناگون روبرو مي شويم. بعضي اوقات نظم موجود در آنها نيز آدم را گيج مي کند. هر کسي مي تواند ستاره اي مانند وگا را در آسمان پيدا کند و تشخيص دهد، ولي دليل اينکه ما به نامهايBD +38°3238, Alpha Lyrae, 3 Lyrae, HR 7001, GC 25466, HD 172167, SAO 67174, ADS 11510 و هزاران نام ديگر نيز نياز داريم چيست؟
دست کم تازه کارها در سردرگميشان تنها نيستند. اولين فرهنگ لغات اجرام آسماني در سال 1983 تنظيم شد که بيش از 10,000 سيستم نامگذاري مختلف را توضيح مي داد و بيشتر در مورد اجرام کم نوري بود که توسط حرفه اي ها مطالعه مي شدند. ويرايش گران آن از اينکه روزي اين فرهنگ لغت منظم, معنا دار و کامل شود نااميد بودند. به همين خاطر اين فهرست ها بسيار درهم و پر از طرح هايي مربوط به گذشته هاي بسيار دور است.
خوشبختانه يک منجم آماتور علاقه مند و جدي، تنها نياز به دانستن جزء کوچکي از اين سيستم نامگذاري دارد. ما در اين مقاله به بررسي معاني و تاريخ هاي ستارگاني که اغلب با آنها مواجه مي شويم مي پردازيم.

English	Letter	English	Letter
nu	n	alpha	a
xi	x	beta	b
omicron	o	gamma	g
pi	p	delta	d
rho	r	epsilon	e
sigma	s	zeta	z
tau	t	eta	h
upsilon	u	theta	q
phi	f	iota	i
chi	c	kappa	k
psi	y	lambda	l
omega	v	mu	m

از دوران باستان ستارگان نيز مانند انسانها هر کدام نام اختصاصي داشتند مانند: وگا و دنب.
اما امروزه تنها معدودي از درخشان ترين ستارگان، داراي نام اختصاصي هستند که اين به طور حتم بهتر است.
نام ستارگان شاعرانه و مربوط به اسطوره هاي کهن صورت هاي فلکي هستند (که اغلب عربيِ تحريف شده است.) اما مطالعه ستارگان به سادگي در اينجا تمام نمي شود.
“دنب” براي اغلب علاقه مندان نجوم يعني روشن ترين ستاره صورت فلکي دجاجه اما همين نام در گذشته بر روي حداقل پنج ستاره ديگر نيز قرار داشت.
به علاوه نام کامل ستارگان بيش از تعدادي است که بتوان آنها را هميشه به خاطر سپرد.
کاتالوگ ستارگان درخشان “Yale”, ويرايش چهارم (1982)، 845 عدد از آنها را نام برده است. هر منجمي معناي شباهنگ يا جدي را مي داند اما از هر صد نفر يک نفر همPishpai (Mu Geminorum), Alsciaukat (31 Lyncis), Dhur (Delta Leonis), يا Zujj al Nushshabah (Gamma Sagittarii). را تشخيص نمي دهد.
سيستم الفباي يوناني, فهرست ساده تري است که بوسيله منجم آلماني يوهان باير در سال 1603 پيشنهاد شد. باير در اطلس ستارگان زيبايش که آرانُمتريا (Uranometria) نام داشت, ستارگان بسياري را در صورت هاي فلکي، با حروف کوچک يوناني نامگذاري کرد. در بيشتر موارد پرنورترين ستاره يک صورت فلکي را آلفا نام گذاري نموده بود و سپس بقيه ستارگان را براساس روشنايي دسته بندي کرد و به هر دسته يک حرف نسبت داد و بدين ترتيب تمام ستارگان صورت هاي فلکي باستاني نامگذاري شد.
روش نامگذاري باير به سرعت شهرت يافت. نام هر ستاره از هر صورت فلکي، از ترکيب حروف و نام لاتين آن صورت فلکي تشکيل شده بود. پس با اين روش ستاره آلفا در صورت فلکي قنطورس را آلفا قنطورس (آلفاي قنطورس) مي توان ناميد.
از آنجا که در زمان گذشته بيشتر تحصيل کرده گان, لاتين و يوناني مي دانستند, خود به خود چنين کلماتي بر زبان ها جاري مي شد اما امروزه بيشتر رصدگران در ابتدا در مورد الفباي يوناني و کلمات لاتين با مشکل مواجه مي شوند. دير يا زود همه کساني که با ستارگان سر و کار دارند بايد بنشينند و حروف يوناني(در جدول زير آمده است) و نام لاتين 88 صورت فلکي (که اغلب در انتهاي کتابهاي نجومي آورده شده است) را ياد بگيرند.
تعداد زيادي ستاره در يک صورت فلکي وجود دارد اما تنها 24 حرف يوناني داريم. گاهي يک حرف مرتباً با انديس هاي متفاوت براي نامگذاري ستارگان نزديک به هم به کار برده مي شود. اما براي بررسي بهتر آسمان احتياج به اسامي بسيار بيشتري داريم. از اين رو منجمان براي ادامه کار نامگذاري از اعداد استفاده نمودند.
در سال 1712 جان فلامستيد، منجم انجمن اخترشناسي سلطنتي انگليس، شروع به نامگذاري ستارگان هر صورت فلکي از شرق به غرب بر اساس بعد نمود، که کمک بزرگي براي پيدا کردن يک ستاره از روي نقشه بود.
در اين سيستم نامگذاري به عنوان مثال, 80 ثور در سمت شرق 79 ثور و سمت غرب 81 ثور قرار مي گيرد. (سال هاي زيادي از ابداع اين سيستم توسط فلامستيد گذشته است، اما دستگاه مختصاتي که او به کار برد، هنوز هم با شرق و غرب سماوي به خوبي مطابقت دارد).
همه ستارگان بدون توجه به اينکه حرف يوناني دارند يا نه، عدد گذاري شدند و به همين دليل است که براي مثال آلفا ليرا, 3 ليرا نيز خوانده مي شود. همه 2682 ستاره شماره فلامستيدي گرفتند. بالاترين شماره فلامستيد در ميان صورت هاي فلکي 140 ثور (140 Tauri) است.
در اين بين موارد مشکل سازي نيز به وجود مي آمد. وقتي مرزهاي صورت فلکي ها در سال 1930 مشخص شدند، دسته اي از ستارگان شماره گذاري شده بوسيله فلامستيد، بيرون از صورت فلکي خود قرار گرفتند. از اين رو ستاره 30 تکشاخ امروزه در صورت فلکي مار آبي و ستاره 49 مار در صورت فلکي جاثي در نظر گرفته مي شود.
چون چنين مواردي در شناخت ستارگان باعث سردرگمي مي گردند, بهتر است کنار گذاشته شوند و هرگز استفاده نشوند.
هيچ کس ستارگاني که پايين تر از نيمکره جنوبي آسمان انگليس قرار داشتند را نام گذاري نکرده بود. به همين خاطر در جنوبي ترين صورت هاي فلکي، ستارگان اغلب با حروف بزرگ و کوچک رومي مشخص شده اند، مانند L² کشتيدم (L² Puppis) و g حمال.
از زمان باير چندين نقشه بردار مختلف از حروف رومي براي نامگذاري ستارگان نيمکره جنوبي آسمان استفاده نمودند، اما در آسمان شمالي آنها ديگر استفاده نمي شوند.

فهرست هرکولين

در قرن 19 به دليل افزايش روز افزون نيازها، همه تلاش ها براي نامگذاري با شکست روبرو شد.
تلسکوپ ها صد ها هزار ستاره ديگر را پيش روي دانشمندان قرار دادند و هر کس يک نام اختصاصي بر روي آنها گذاشت.
فردريش آرگلاندر (F. W. A. Argelander) اخترشناس دقيق و با تجربه رصد خانه ” بن” شروع به اندازه گيري موقعيت ستارگان با يک تلسکوپ بازتابي 3 اينچ براي تهيه يک فهرست بسيار پر جرم Bonner Durchmusterung (Bonn survey) نمود.
فهرست BD متشکل از 324188 ستاره با حداقل قدر 5/9 بود. آرگلاندر و جانشين او آسمان را به محدوده ميل هاي يک درجه اي تقسيم نمودند که 24 ساعت بعد را مي پوشاند. ستارگان هر محدوده اي بر اساس بعدشان نام گذاري و صورت هاي فلکي که ستارگان در آن بودند ناديده گرفته شدند.
بنابراين BD +38°3238 وگا يعني 3238 امين ستاره (محاسبه شده از بعد صفر درجه) در ناحيه اي بين +38° و +39°.
BD اصلي تنها نيمي از آسمان را پوشش مي داد: از قطب شمال تا ميل 2- درجه. بعد ها يک فهرست مکمل جنوبي تر به نام SBD ، دامنه آن را به ميل 23- رساند و 133659 ستاره ديگر را پوشش داد.
فهرست Cordoba Durchmusterung (CD or CoD) کار را تمام کرد و 613,953 ستاره ديگر را تا قطب جنوب سماوي گردآوري نمود. همه آنها در durchmusterungيا DM با تعداد 1,071,800 ستاره گردآوري شدند.
جزييات دقيق، موقعيت هاي درست و قابل اعتماد نقشه هاي BD سبب شد تا اين نقشه نزديک به يک قرن ابزار دست منجمان باشد. هنوز هم گاهي با نام Durchmusterung مواجه مي شويم. در اين فهرست عرض جغرافيايي به طور مطلوب با الگو هاي استاندارد تطابق ندارد. اغلب آنها با دقت رصد با چشم مي باشند.
ستارگان متغير داراي سيستم نامگذاري مخصوص به خود هستند. اين کار نيز به وسيله آرگلاندرِ(Argelander) پر انرژي انجام شد. او اولين متغيري را که در يک صورت فلکي يافت R (از آنجايي که باير در نامگذاري دورترين ستاره از حرف رومي Q استفاده کرده بود) ناميد و نام آن صورت فلکي را به آن ضميمه کرد.
متغيير بعدي S و بالاخره تا Z اين کار را ادامه داد. بعد از Z دوباره به R بازگشت و آن را در کنار R قبلي قرار داد يعني: RR و به همين ترتيب RS تا RZ. سپس به S بازگشت و با SS نامذاري را ادامه داد تا SZ رسيد و آن قدر اين روند را ادامه داد تا به ZZ رسيد. اگر يک متغير در حال حاضر نام يوناني دارد, از زمان آرگلندر باقي مانده است.
اما متغير هاي جديدي در حال کشف شدن هستند!
بعد از ZZ, منجمان تصميم گرفتند به AA, AB و تا AZ پيش بروند(J حذف شد زيرا در برخي زبان ها با I اشتباه مي شد.) بعد BB تا BZ تا QZ.
با اين روش و تا اينجا 334 تايي ستاره متغير را در يک صورت فلکي مي توان نامگذاري نمود، اما همچنان اين روش براي صورت هاي فلکي شلوغ نامناسب است.
قبل از شروع کردن يک سيستم نامگذاري سه تايي, منجمان تصميم به استفاده از يک شکل مطلوب و ساده براي ستارگان متغيير نمودند: V335، V336. اين يک کار عاقلانه بود. در سال 2003 بالاترين شماره ستاره متغير V5112 Sagittarii بود.

فهرست هاي مرکب

فهرست بزرگ و کامل تر بعد از BD, فهرست طيف ستاره اي هنري دراپر(Henry Draper) است که Annie J. Cannon در سال 1910 در رصدخانه دانشگاه هاروارد تنظيم نمود و در آن 225300 ستاره بر اساس بعد منظم شده است. بعدها تعداد ستاره بيشتري توسط مکمل هنري دراپر( Henry Draper Extension) اضافه شد. اين فهرست شامل شماره هاي HDE مي شود. هر ستاره با نشان HD يا HDE مورد طيف سنجي قرار گرفت.
در اين بين کاتالوگ ديگري در هاروارد تهيه شد: فهرست بازنويسي طيف نگاري هاروارد (Revised Harvard Photometry) در سال 1908 که براي به دست آوردن قدر دقيق9110 ستاره درخشان تا قدر حدود 5/6 جستجو کرد.
حتي اکنون نيز فهرست HR به عنوان پايه فهرست مدرن ستارگان پر نور يال ( Yale Bright Star) محسوب مي شود که به خاطر اطلاعات جزيي اش همچنان کاربرد گسترده اي در مورد ستارگان درخشان دارد.
سيستم ديگر شماره گذاري ستارگان که امروزه استفاده مي شود, SAO و مربوط به فهرست ستارگان رصد خانه اخترفيزيکي اسميت سونين (1966) است که اين هم (با استفاده از نقشه هاي آسمان) در دانشگاه هاروارد تهيه شد.
اين فهرست موقعيت بسيار دقيق 258997 ستاره را تا حدود قدر 9 مي دهد، هرچند کيفيت آن براي ستارگان کم نور زياد نيست.
ستارگان SAO بر اساس بعد با محدوديت گستردگي 10 درجه در ميل شماره گذاري شده اند که کل کره سماوي را پوشش مي دهد.
شماره هاي SAO با استفاده گسترده از GC (General Catalogue) فهرست 33342 ستاره اي Benjamin Boss (1937) تهيه شد.
يکي از بزرگترين فهرست هاي جديد فهرست راهنما ي ستارگان (Guide Star Catalog)تلسکوپ فضايي هابل است و بزرگتر از آن است که بتوان چاپ کرد و فقط بر روي دو سي دي قرار دارد. موقعيت فهرست GSC معمولاً با دقت نزديک به دقيقه قوسي و قدر دقيق چند دهم براي 18819291 جرم است.
روشنترين ستارگان GSC داراي قدر 9 (براي ستارگان پر نورتر نمي توان از دوربين هادي هابل استفاده نمود.)
ستارگان کم نورتر اغلب داراي قدر 13 يا 14 و گاهي 15 هستند.
به طور کلي 15169873 ستاره در اين ليست وجود دارند. بيشتر اين 36 ميليون جرم, کهکشان هاي کم نور و کوچکند و بيشتر آنها هرگز با چشم انسان ديده نشده اند. ماشين ها موقعيت آنها را از روي صفحات عکسي اندازه گيري نمودند. يک ستاره مشخص در ليست 1234 1132 GSC يک جسم درخشان با قدر 13.3 در صورت فلکي ثور است. اولين چهار رقم يکي از 9537 مناطق کوچک آسمان را مشخص مي کند.آخرين چهار رقم, شماره سريال جرمي در همين ناحيه است.
اخيراً فهرست هاي هيپارکوس( Hipparcos) و تيکو (Tycho) جاي فهرست يک مليوني ستارگان پرنور GSC را گرفته اند.
ستارگان TYC و به خصوص HIP موقعيت, قدر, فاصله و حرکتشان با دقت بالا توسط ماهواره هيپارکوس که مبدأ آن توسط آژانس فضايي اروپا سال 1990 در نظر گرفته شد.
فهرست هاي وسيعتر اکنون در حال تهيه شدن هستند- مانند the Sloan Digital Sky Survey (SDSS) و Two-Micron All Sky Survey (2MASS).
و اين راه را پاياني نيست ….
منبع:http://www.academist.ir /س