اشاره :

بنياد نرم‌افزار آزاد نخستين پيش‌نويس نسخه سوم GNU General Public License يا همان GPL 3 را در تاريخ شانزده ژانويه 2006 به طور رسمي منتشر ساخت. اين متن حاوي نکات بسياري است که قطعاً اهل فن با مطالعه کامل آن به نکته‌هاي آن پي خواهند برد. اما براي آگاهي عموم و آشنايي علا‌قمندان با اين مجوز (License) در ادامه ترجمه بخش‌هايي از آن را مي‌آوريم که بيشتر درباره تاريخچه اين مجوز است. علا‌قمندان جهت مطالعه متن کامل مي‌توانند به سايت ماهنامه شبکه و قسمت دريافت فايل مراجعه کنند و فايل GPL3 Draft را در قالب PDF دريافت نمايند.

مقدمه

نسخه دوم GNU General Public License طي پانزده سال استفاده توانسته است به موفقيتي فراتر از مرزهاي انتظار دست يابد. با روحيه همکاري و اعتمادي که اين مجوز پديد آورد، جامعه جهاني کاربران وسازندگان توانستند گستره فوق‌العاده‌اي از نرم‌افزارهاي رايگان را انتشار دهند. اصل بنيادين احترام به حقوق کاربران در همکاري ها کم‌کم از حيطه نرم‌افزار فراتر رفته و کوشش‌هاي خلاقانه و علمي را نيز تحت تاثير قرار داده است.
موفقيت GPL بيشتر به خاطر اصل اساسي طراحي آن است: پاسداري از آزادي کاربران در تلاش‌هاي فردي يا جمعي براي ساخت نرم‌افزار مورد نظر. براي آن که GPL را به آينده ببريم، بايد از طريق فرصت‌ها و مخاطراتي که در فناوري‌ها و ديگر حيطه‌هاي قانوني عصرمان موجودند، چنان اين مجوز را بهينه سازيم که اصل اساسي مذکور محفوظ بماند.
مکانيسم قانوني هسته GPL بر مبناي copyleft به معناي عدم پايبندي به کپي‌رايت (Copywrite) است که ملزم مي‌کند نسخه‌هاي تغييريافته نرم‌افزارهاي تحت GPL نيز بايد تحت همين مجوز عرضه شوند. حتي امروزه هم مانند سال 1991، کپي‌لفت جزيي اساسي است که از محدود کردن مشترکات نرم‌افزارهاي رايگان جلوگيري مي‌کند. اما محيط امروزين متنوع‌تر و پيچيده‌تر شده است. بنابراين کارايي کامل يک کپي‌لفت مستلزم اقدامات و پيشگيري‌هاي قانوني بيشتري است. البته انجام چنين اقداماتي تحت تاثير موفقيت ديگري است: رويکرد جهاني به اصول نرم‌افزارهاي آزاد. اميد و پيش‌بيني ما بر آن است که توزيع‌کنندگان نسخه سوم GPL از تمام نقاط جهان و شامل تمام سازندگان، توزيع کنندگان و ديگر حوزه‌هاي کاربري باشند.

بي خطري‌

در تمام سال‌هايي که مشغول کار روي بازبيني GNU GPL فعلي بوديم، پاسدار آزادي‌ها و حقوق مسلم کاربران نرم‌افزارهاي رايگان نيز بوديم. همچنين همه کوشش خود را براي جلوگيري از پيامدهايي به خرج داديم که به‌طور غيرعمدي به اين آزادي‌ها لطمه مي‌زنند. تا زماني که مطمين هستيم پيش‌نويس ما (در صورت قبول) هيچ‌گونه پيامد پيش‌بيني‌نشده‌اي به زيان آزادي ندارد، مي‌توانيم مطمين باشيم که اوضاع تغييري نخواهد کرد.
حصول اطمينان از اين موضوع، يکي از نقاط مهم در نظرات عمومي است. براي روشن‌کردن اين اصل نيز ‌بايد کارکرد نرم‌افزاري را در نظر گرفت که براي استفاده عمومي در سرورهاي شبکه طراحي شده است. با وجود نيازها و نگراني‌هايي که در اين بخش وجود دارد و نيز گروه‌هاي مختلفي که در برابر يکديگر مواضع ناهمگون و کاملا مستحکمي اتخاذ کرده‌اند، ما تصميم گرفته‌ايم از افزودن بند الزامات استفاده عمومي براي نسخه‌هاي تغيير‌يافته در خود GPL صرف‌نظر کنيم. در عوض شرايط لازم براي مجوز‌هاي متعددي را فراهم کرده‌ايم که از طريق يک ديدگاه پيشرفته نيز با GPL سازگاري دارند. بنابراين به توسعه‌دهندگان اختصاصي يک محدوده عمل داديم تا در ميان شرايط لازم براي استفاده عمومي از کدهاي خود حق انتخاب نيز داشته باشند. از روي عمد از هرگونه کوششي که منجر به جدايي سازندگان و کاربران نرم‌افزارهاي رايگان از يکديگر گردد، اجتناب نموده‌ايم.

تغييرات فني و تهديدهاي قانوني در برابر آزادي‌

اگرچه فناوري کامپيوتر از سال 1991 تاکنون تغييرات بسياري داشته است، اما اين تغييرات آن قدر اصولي نبوده که ما را به بازبيني GPL وادار نمايند. البته نگراني‌هاي مربوط به GPL منحصر به فناوري نيست، بلکه بخش عمده آن به خاطر صيانت از آزادي‌هاي کاربران است. مسلما پيشرفت‌هاي فناوري طي پانزده سال گذشته با وجود آن که آزادي‌هاي جديد و بسياري را فراهم کرده، تهديدهاي جديدي را نيز متوجه آزادي‌هاي ما کرده است. البته تغييرات اساسي چنداني در فناوري کامپيوتر رخ نداده که ما را ناگزير به تغيير در مجوزهاي خود کند.
اما آن‌چه چالش‌هاي اصولي را در برابر جامعه نرم‌افزارهاي رايگان مطرح مي‌کند، در واقع تغيير در قانون است نه تغيير در فناوري کامپيوتر.
مهم‌ترين اين تغييرات استفاده نا‌آگاهانه و گاهي مغرضانه از قانون ثبت انحصاري امتيازنامه نرم‌افزار (Patent) بوده است. اين امتيازنامه‌هاي نرم‌افزاري تهديدي براي هرگونه پروژه نرم‌افزاري رايگان و حتي نرم‌افزارهاي اختصاصي و يا سفارشي محسوب مي‌شوند. چنانچه امتيازنامه نرم‌افزاري به دست فردي بيفتد که هيچ‌گونه وابستگي و تعلق خاطري به برنامه ندارد، ممکن است برنامه مذکور آسيب ببيند و يا حتي نابود شود.
ما در زمره معدود کساني بوديم که در سال 1991 به اهميت مشکل امتيازنامه نرم‌افزاري پي برديم. البته در آن زمان به نظر مي‌رسيد اين مشکل تنها گريبانگير يک کشور خواهد شد؛ يعني ايالات متحده. اما امروزه اوضاع بسيار متفاوت است و ديگر کشورها با تبعيت از ايالات متحده براي نرم‌افزارها نيز دست کم چند گروه امتيازنامه يا گواهي‌ ثبت صادر کرده‌اند. اين تغيير موضع جهاني در قانون ثبت انحصاري امتيازنامه نرم‌افزاري سبب آسيب‌ها و ناعدالتي‌هاي گسترده اي شده است.
در سال 1991 نسخه دوم GPL يگانه سدي بود که به دفاع در برابر مشکل قانون ثبت انحصاري امتيازنامه نرم‌افزاري برخاست و با تصريح اين موضوع در بخش هفت خود، به بررسي ابعاد اين مشکل پرداخت. اما کار به جايي رسيد که اواخر دهه 1990 مفسران به خاطر کم کاري در مناقشه امتيازنامه‌ها از GPL انتقاد مي‌کردند. امتيازنامه خود يک برنامه نمي‌تواند از آن در برابر تهديد قوانين ثبت انحصاري امتيازنامه نرم‌افزاري محافظت به عمل آورد. تنها راهکار واقعي براي مشکل قوانين ثبت انحصاري امتيازنامه نرم‌افزاري، از ميان بردن آن‌هاست. ما مي‌توانيم در برابر اين تهديدها محافظت‌هاي لازم را به عمل آوريم. اين کار با همراهي برخي شرکاي ما در توسعه برنامه براي استفاده از امتيازنامه در برابر ديگران انجام مي گيرد.
بر خلاف نسخه دوم GPL که بيشتر بر مجوزي ضمني و مجازي تکيه داشت، نسخه سوم براي پوشش‌دهي هر گونه حقوق انحصاري که برنامه‌سازان ايجاد مي‌کنند، يک مجوز صريح تهيه نموده است.
به علا‌وه نسخه سوم در قالب طرحي محدود نيز به مقابله امتيازنامه‌اي با کساني مي‌پردازد که به تخاصم و دشمني برخاسته‌اند. پيش‌نويس ما از نسخه سوم اين حقيقت را آشکار مي‌سازد که ما در مجوز خود به خاطر وجود اشکال گسترده مقابله به‌مثل، از ابراز همبستگي خود با ديگر اعضاي جامعه نرم‌افزاري رايگان خودداري کرده‌ايم. به نظر ما، نظريه‌پردازان مقابله به‌مثل امتيازنامه‌اي براي (Patent Retaliation) نفي دسترسي به نرم‌افزارهاي رايگان زياده‌روي کرده‌اند.
در اين زمينه ما تصميم گرفتيم غير از مواردي که حفظ آزادي نياز به مبارزه دارد، از رهنمودهاي عمومي خود در مورد محدوديت آزادي پيروي کنيم. ضمنا از اين پس تنها مجوزهايي صادر خواهند شد که پيش‌بيني‌هاي لازم براي تکميل آن‌ها مثبت باشد.
فناوري‌هايي که حقوق سنتي کاربران را در کارهاي مشمول قانون کپي رايت محدود مي نمايند، معمولا با عنوان "مديريت محدوديت‌هاي ديجيتال" يا "مديريت حقوق ديجيتال" به اختصار (DRM) خوانده مي‌شوند. اين فناوري‌ها نيز تهديد ديگري براي نرم‌افزارهاي رايگان به حساب مي‌آيند.
اصولا به خاطر محدودکردن حقوق کاربران، پذيرش DRM در تضاد اساسي با روح جنبش نرم‌افزار رايگان تلقي مي‌شود. نرم‌افزارهاي غير‌رايگاني که DRM را پياده‌سازي مي‌کنند، به سادگي مانند زنداني هستند که کاربران در آن‌ها از حقوق خويش بي‌بهره مانده‌اند؛ در صورتي که اگر DRM نبود، قانون اين حقوق را براي ايشان مسلم و محفوظ مي‌شمرد. هدف ما به عنوان کارکردي اجتماعي، محو DRM است و هر چيز ديگري جز پيروزي در اين راه به معناي رها کردن آزادي نرم‌افزار در سراشيب زوال خواهد بود.
نرم‌افزار رايگان، نرم‌افزاري است که براي آزادي‌هاي اساسي کاربران احترام قايل شود و پذيرش اين موضوع براي جنبش گامي مثبت خواهد بود. چرا که در راستاي گسترش آزادي است. شرکت‌هايي که با اعمال DRM کاربران آزاد را از دستيابي به اطلاعات ديجيتالي محدود‌شده بازمي‌دارند، حتي به دنبال آن هستند تا با تغيير نرم‌افزارهاي رايگان آن‌ها را به صورت ابزارهايي در جهت مقيد کردن کاربران درآورند. ما به هيچ وجه نبايد چنين عملي را تحمل کنيم؛ فقط به اين دليل که ابزار جنگي آن‌ها در واقع نسخه‌اي از نرم افزار تحت مالکيت ماست.
اميد است روزي احترام سنتي قانون کپي رايت به حقوق فردي کاربران اعاده شود و کاربرد DRM ديگر روا نباشد. ضمن آن که ما نسخه سوم GPL را براي آن طراحي کرده‌ايم تا جلو سوءاستفاده از نرم‌افزارهاي رايگان گرفته شود. تکثير نادرست مجوز نرم‌افزارهاي رايگان هم چالش ديگري است که پيش روي جامعه نرم‌افزارهاي رايگان قرار دارد. البته ما نمي‌توانيم GPL را با تمام اين مجوزها سازگار کنيم. نسخه سوم GPL براي کاهش ناسازگاري مجوزها طراحي شده و به توسعه‌دهندگان امکان مي‌دهد کدهاي حايز شرايط GPL و ديگر کدها را با يکديگر تلفيق نمايند. اميد است بتوانيم توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهاي رايگان را به استفاده از GPL در مجوزهاي نرم‌افزارها تشويق کنيم. به طور کلي ما براي قانع ساختن توسعه‌دهندگاني که شرايط کپي‌لفت را دارند، مصمم هستيم.
با اين حال طرفداران مجوز کامل غير کپي‌لفت به خاطر کوتاه کردن دوره تجاري‌سازي نرم‌افزارها، در عمل بحث قرباني شدن حمايت ها و گسترش آزادي را پيش مي‌کشند. به نظر ما در صورتي که چنين طرح‌هايي حاکم شوند، نرم‌افزارهاي آزاد ممکن است خيلي آسان به نرم‌افزارهايي غير‌رايگان تبديل شوند. اين ديدگاه از سال 1991 به بعد پيشرفت‌هاي زيادي داشته است.
همچنين نگراني‌هاي تجاري هرگز اولويت نخست ما نبوده است. اما درباره اين موضوع نيز بررسي‌ها و تاملاتي داشته‌ايم. از نظر ما هرگز تناقضي بين صيانت از آزادي‌هاي کاربران و مجاز شمردن کاربرد تجاري نرم‌افزارها وجود ندارد. البته در سال 1991 ترديدهايي وجود داشت، اما ما از همان زمان ثابت کرده‌ايم در مقايسه با تمام نرم‌افزارهاي رايگاني که امتيازنامه غير کپي‌لفت دارند، فقط يک مجوز کپي‌لفت مي‌تواند پايه و اساس مجموعه بزرگ‌تري از نرم‌افزارهاي تجاري سودمند را شکل دهد؛ زيرا براي صيانتي پايدار از آزادي‌هاي کاربران طراحي شده است. نگراني‌هاي تجاري بعد از بحث آزادي ها در اولويت دوم ما قرار دارد، اما مهم اين است که GNU GPL در عين احترام به آزادي، تجارت را به‌بستر موفقيت سوق مي‌دهد. با وجود اين ما باز هم قصد نداريم با انجام‌دادن کارهاي تلفيقي بين اين دو مداخله کنيم.

اهداف طراحي‌

اساس کار GPL بر مبناي اعطاي مجوزي فراتر از نيازهاي قانون کپي‌رايت است. به عنوان يک مجوز کپي‌لفت، نخستين هدف GPL دفاع از يک دسته آزادي‌ها براي تمام کاربران نرم‌افزار است. به همين دليل GPL برخي شرايط را تا حدودي که براي حفظ آزادي لازم است، در مجوز لحاظ مي‌کند. ما همانند بخشي که به DRM اختصاص‌داده شده‌است، بخش‌هايي از مجوز را اصلاح نموده‌ايم و با افزودن شرايط جديد و معيني توانسته‌ايم در برابر پيشرفت‌هاي خطرناک واکنش نشان دهيم. اين شرايط جديد به دقت طراحي‌شده و مستقيما بر مکانيزم آزادي نظارت دارد تا آزادي به زيان خودش مورد استفاده قرار نگيرد.
به طور کلي، ما به اين نتيجه رسيده‌ايم که تغييرات انجام شده در نسخه سوم GPL پيچيدگي مجوز را افزايش داده است. مايل بوديم نسخه را مطابق خواست کساني بسازيم که از ما GPL ساده و کوتاه‌تري مي‌طلبيدند. اما ناچار بوديم اولويت را به ساخت نسخه‌اي بدهيم که نيازهاي لازم را برآورده سازد. ما نيز به ساده‌بودن مجوز ارج مي‌نهيم، ليکن رعايت سادگي نبايد با اصل صيانت از آزادي‌هاي کاربران تداخلي داشته باشد.
ما مشتاقانه از تمام کساني که معتقدند GPL مي‌تواند پاسدار آزادي باشد، دعوت مي کنيم نظريات خود را به صورت خلاصه براي ما بفرستند و چگونگي انجام‌پذير بودن نظراتشان را شرح دهند.

پي نوشت :

DRM يا Digital Rights Management واژه اي عمومي است که به هر فناوري اطلا‌ق مي شود که دسترسي به نرم‌افزار، موسيقي، فيلم يا هر داده ديجيتالي ديگر را منوط به رعايت و اعمال تعدادي قاعده از پيش تعريف‌شده مي‌نماي

منبع:http://www.academist.ir /س