سازمان‌هاي درگير در امر ارتباطات و اطلاعات
1. يونسکو
يونسکو خلاصه شده سازمان فرهنگي، علمي و آموزشي سازمان ملل متحد است و در 16 نوامبر 1945 در لندن به وسيله 44 نماينده از دول مختلف به وجود آمد و هدف آن پيشبرد اهداف صلح بين المللي و رفاه عمومي نوع بشر از طريق روابط آموزشي، علمي و فرهنگي ملت‌هاي جهان تأسيس شد. اهداف و وظايف يونسکو: شامل اشاعه صلح، پيشبرد حقوق بشر، تفاهم بين المللي و ايجاد نظم نوين جهاني است. فعاليت‌هاي يونسکو در جهت رسيدن به اين هدف‌ها سه شکل اصلي به خود گرفته که عبارتند از:
1. همکاري معنوي بين المللي
2. کمک‌هاي عملياتي
3. پيشبرد صلح و تفاهم بين المللي
2. ايفلا
فدراسيون بين المللي انجمن‌ها و موسسات کتابداري در سال 1972 در ادينبورگ تأسيس شد.
ايفلا ارگاني مستقل، بين المللي، غير دولتي و غير انتفاعي است.
اهداف ايفلا: شامل ارتقاي تفاهم نين المللي، همکاري، گفت و شنود، پژوهش و توسعه در همه زمينه‌هاي کتابداري از جمله کتابشناسي، خدمات اطلاع رساني وآموزش کارکنان و ايجاد، ايجاد تشکيلاتي که از طريق آن نبودن جنبه‌هاي بين المللي کتابداري را ارائه داد، همکاري با موسسه‌هاي بين المللي در زمينه اطلاع رساني، سندپردازي و آرشيو داري و ايجاد دفاتر براي انجام وظايف مشخص است.
شش برنامه اصلي ايفلا
1.کنترل کتابشناختي و مارک بين المللي
اين برنامه در سال 1973 به وسيله ايفلا پيشنهاد و در ژوئيه 1974 دفتر ش در بريتانيا افتتاح شد. در سال 1986 اين برنامه با مارک بين المللي ادغام و (UBCIM) به وجود آمد.
2.دسترسي جهاني به انتشارات (يو. اي. پي)
هدف آن فراهم آوردن شرايط دستيابي به مواد منتشر شده در معناي گسترده براي استفاده کنندگان در هر زمان و مکان و به هر شکل مورد نياز است. مواد منتشر شده آن نه تنها منابع چاپي، بلکه مواد ديداري و شنيداري و انتشارات الکترونيکي را در بر ميگيرد.
3.برنامه حفاظت مواد کتابخانه‌اي (پي. اي. سي)
به منظور ايجاد شبکه‌اي جهاني طراحي شده و از طريق آن اطلاعات مربوط به حفاظت و نگهداري جريان يافته و ميراث فرهنگي بشر در کتابخانه‌ها و آرشيو حفظ مي‌شود.
4.جريان جهاني ارتباطات(يو. دي. پي)
اين برنامه به منظور بهبود امر انتقال الکترونيکي اطلاعات ميان کتابخانه‌ها و استفاده کنندگان، کاهش ارتباطات دوربرد، انعکاس تحولات، تهيه اطلاعات و حمايت از ارتقاء، تکميل و به کارگيري استانداردهاي بين المللي قابل تطبيق با کاربردهاي خاص کتابخانه‌اي در تبادل الکترونيکي اطلاعات عمل مي‌کند.
5.برنامه پيشبرد کتابداري در جهان سوم
اين برنامه از اهداف اصلي ايفلا بوده که نخستين بار در کنفرانس 1984 در نايروبي(کنيا) مطرح شد. هدف آن تقويت حرفه، کمک به موسسه‌ها و خدمات کتابداري و اطلاع رساني در کشورهاي جهان سوم يا کشورهاي در حال توسعه‌است.
3. يوني سيست
اين سازمان در نتيجه مطالعات مشترک يونسکو و شوراي بين المللي اتحاديه‌هاي علمي (ICUS) پايه ريزي شد. اين سازمان داراي 5 هدف است:
بهبود وسايل ارتباط داخلي نظام ها؛
بهبود انتقال اطلاعات
تربيت نيروي انساني متخصص
بهبود و گسترش سياست اطلاعاتي علمي و شبکه‌هاي محلي
کمک‌هاي خاص به کشورهاي در حال توسعه
اساتيد برجسته رشته جغرافياي سياسي در ايران
اولين استاد جغرافياي سياسي در ايران با تحصيلات آکادميک، دکتر دره ميرحيدر است. در زير نام تعدادي از اساتيد برجسته جغرافياي سياسي ايران آمده است :
دکتر دره ميرحيدر/ دانشگاه تهران
دکتر عزت الله عزتي / دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات
دکتر محمدرضا حافظ نيا / دانشگاه تربيت مدرس / استاد
دکتر پيروز مجتهدزاده / دانشگاه تربيت مدرس
دکتر يداللَّه کريمي پور /دانشگاه تربيت معلم
دکتر حسن کامران/ / دانشگاه تهران /
دکتر زهرا احمدي پور / دانشگاه تربيت مدرس/
دکتر زهرا پيشگاهي فرد / دانشگاه تهران /
دکتر حميدرضا محمدي / دانشگاه شهيد بهشتي /
دکتر غلامحسن حيدري / دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات /
دکتر محمد اخباري / دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات /
دکتر مرجان بديعي / دانشگاه تهران /
دکتر هادي اعظمي / دانشگاه فردوسي مشهد /
دکتر سيد هادي زرقاني / دانشگاه فردوسي مشهد /
گروههاي جغرافياي سياسي در دانشگاههاي ايران
دانشگاه تربيت مدرس
خواستگاه جغرافياي سياسي در ايران به عنوان يک گرايش يا رشته را ميبايست فعاليت گروه جغرافياي دانشگاه تربيت مدرس دانست. دانشگاه تربيت مدرس بر اساس برنامه دوره دکتري جغرافيا که در تاريخ 27/4/1366 به تصويب شوراي عالي برنامهريزي رسيده بود در همان سال اقدام به برگزاري آزمون دوره دکتري نمود. در حقيقت دانشگاه تربيت مدرس براي اولين بار در کشور رشته جغرافياي انساني با گرايش سياسي را تأسيس کرد. در اين دوره جغرافياي سياسي به عنوان گرايشي از جغرافياي انساني محسوب ميشد که دانشجوي پذيرفته شده پس از گذراندن دروس مشترک و در صورت علاقهمندي ميتوانست اين گرايش را انتخاب کند.
در اولين دوره پذيرش دانشجو در اين دانشگاه، آقاي محمدرضا حافظ نيا و آقاي يدالله کريمي پور به عنوان اولين دانشجويان اين دوره شروع به تحصيل نمودند و آقاي دکتر محمدرضا حافظ نيا به عنوان اولين فارغ التحصيل جغرافياي انساني با گرايش سياسي در ايران، در بهمن ماه 1369 توانست از رساله دکتري خود دفاع کند.
دانشگاه تهران
با وجود سابقه بيشتر دانشگاه تهران در زمينه جغرافياي سياسي و وجود متخصص جغرافياي سياسي (دکتر دره ميرحيدر)، اولين دوره پذيرش دانشجوي دکتري در اين دانشگاه در سال 69 - 70 با پذيرش دو دانشجو ( بهرام اميراحمديان و غلامحسن حيدري) آغاز شد. بر اساس برنامه مستقل رشته کارشناسي ارشد جغرافياي سياسي نيز که دانشگاه تربيت مدرس در سال 1371 پيشنهاد کرد و در تاريخ 8/6/1371 به تصويب شوراي عالي برنامهريزي رسيد و جهت اجرا به دانشگاههاي کشور ابلاغ گرديد، دانشگاه تهران نيز در سال تحصيلي 75 - 74 اولين دوره کارشناسي خود را به رشته جغرافياي سياسي ارائه نمود.
دانشگاه فردوسي مشهد
با موافقت شوراي گسترش وزارت علوم و تحقيقات و فناوري گروه جغرافياي دانشگاه فردوسي مشهد از سال تحصيلي 1388-1387اقدام به داير نمودن رشته جغرافياي سياسي در مقطع کارشناسي ارشد نموده است و در حال حاضر شش دانشجو در اين رشته در حال تحصيل هستند.
دانشگاه امام حسين
دانشگاه امام حسين بر اساس برنامه مصوب فوق الذکر, اولين دانشجويان دوره کارشناسي ارشد جغرافياي سياسي را در قالب دورههاي معادل پذيرش کرد که تمامي دانشجويان آن از نيروهاي رسمي سپاه پاسداران بودند. در اولين دوره کارشناسي ارشد مزبور که در سال 1371 آغاز گرديد، آقايان سيد يحيي صفوي ، محمد اخباري و سه دانشجوي ديگر به عنوان اولين دانشجويان دوره کارشناسي ارشد جغرافياي سياسي در اين دانشگاه پذيرش شدند.
دانشگاه آزاد اسلامي
دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران نيز از سال 1368 در مقطع دکتري اقدام به پذيرش دانشجو نمود که دکتر زهرا پيشگاهي فرد به عنوان اولين فارغ التحصيل اين دانشگاه در مقطع دکتري در سال 1371 از رساله خود دفاع کرد. در مقطع کارشناسي ارشد نيز اين دانشگاه از سال تحصيلي 80 - 1379 اقدام به پذيرش هفت دانشجو نمود که اين روند گسترش يافته و واحد تهران مرکز اين دانشگاه نيز در سالهاي اخير اقدام به پذيرش دانشجو در مقطع کارشناسي ارشد نموده است. از جمله واحد هاي دانشگاهي فعال در زمينه آموزش رشته جغرافياي سياسي در ايران ، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزي است که عمر فعاليت آن به بيش از يک دهه مي رسدو تاکنون بيش از 200 نفر متخصص جغرافياي سياسي در مقطع فوق ليسانس از اين دانشگاه فارغ التحصيل گرديده اند . هم اکنون آقايان دکتر محمد اخباري و دکتر غلامحسن حيدري بعنوان اعضاي هيئت علمي تمام وقت و نيز آقاي دکتر عزت الله عزتي بعنوان استاد نيمه وقت در اين واحد دانشگاهي به تدريس دروس مختلف جغرافياي سياسي و ژئوپليتيک اشتغال دارند.
کتب و نشريات در زمينه جغرافياي سياسي در ايران
اولين مؤلف کتابهاي جغرافيا به منظور تدريس در دانشگاه آقاي مسعود کيهان بود که در سالهاي 1310 تا 1312 جغرافياي مفصل ايران مشتمل بر سه بخش طبيعي، سياسي و اقتصادي را در سه جلد تأليف کرد. جلد دوم اين کتاب مربوط به جغرافياي سياسي بود که با بيش از 550 صفحه و 28 نقشه و 73 گراور در سال 1311 منتشر شد.
جغرافياي سياسي و ژئوپليتيک تا ورود دکتر مير حيدر به دانشگاه تهران به مفهوم علمي در دانشگاههاي ايران مطرح نبود و تأليف کتاب اصول و مباني جغرافياي سياسي در سال 1347 گامي بلند در اعتلاي علمي جغرافياي سياسي ايران و نقطه عطفي در روند تفکرات جغرافياي سياسي در ايران محسوب مي‌شود.
جدول زير فهرست بيش از پنجاه اثر منتشره در ايران در زمينه جغرافياي سياسي و ژئوپليتيک را نشان ميدهد.
1- جغرافيايمفصلايران(جلددوم جغرافياي سياسي ايران) مسعود کيهان 1311
2 سلسله کتابهاي جغرافياي نظامي ايران(بيشاز15 جلد) حاجعلي رزمآرا 1315
3 مرزهاي ايران محمدعلي مخبر 1324
4 کشورهاي توسعه نيافته (ترجمه) دکتر هوشنگ نهاوندي 1340
5 انسان گرسنه يا ژئوپليتيک گرسنگي منيره مهران (جزني) 1341 اميرکبير
6 اصول و مباني جغرافياي سياسي دکتر دره ميرحيدر 1347 سيمرغ
7 جهان و کشورهاي پيشرفته (ترجمه) دکتر دره ميرحيدر 1349
8 ژئوپليتيک (ترجمه) حسنعلي رکني 1349
9 شيخنشينان خليج فارس دکتر پيروز مجتهدزاده 1349
10 ژئوپليتيک و ژئواستراتژيک (ترجمه)حسنعلي رکني 1351
11 ژئوپليتيک سعدالدين رشديه دهه 50
12 بنياد استراتژي در شاهنشاهي هخامنشي نصراللَّه بختور تاس 1351
13 خليج فارس دکتر پيروز مجتهدزاده 1354
14 جغرافياي سياسي و اقتصادي ايران دکتر عزتي و دکتر مشيري 1357
15 گرايشهاي تازه در جغرافياي سياسي (ترجمه) دکتر دره ميرحيدر 1358 دانشگاه تهران
16 ژئوپليتيک اطلاعات (ترجمه) فريدون شيرواني 1364 سروش
17 اوضاع کلي جهان اسلام دکتر محمدرضا حافظ نيا 1365 دفتر آموزش
18 وطن سرزميني با جغرافياي سياسي جهان اسلام عباسعلي عميد زنجاني 1364 دفترنشر فرهنگاسلامي
19 جغرافيا نخست در خدمت جنگ (ترجمه) ابوالحسن سرو قد مقدم 1367 آستان قدس
20 مسائل ژئوپليتيک اسلام دريا و آفريقا(ترجمه) عباس آگاهي 1368 دفترنشر فرهنگاسلامي
21 جغرافياي سياسي خاورميانه و شمال آفريقا(ترجمه) دکتر دره ميرحيدر 1369 دفترمطالعات سياسي و بين المللي
22 ژئوپليتيک دکتر عزت اللَّه عزتي 1371 سمت
23 مباني جغرافياي سياسي (با تجديد نظر کامل) دکتر دره ميرحيدر 1371 سمت
24خليج فارس و نقش استراتژيک تنگه هرمز دکتر محمدرضا حافظ نيا 1371 سمت
25 کشورها و مرزها در منطقه ژئوپليتيک خليج فارس دکتر پيروز مجتهدزاده 1372 دفترمطالعات سياسي و بين المللي
26 ژئواستراتژي دکتر عزت اللَّه عزتي 1373 سمت
27 قبله عالم يا ژئوپليتيک ايران(ترجمه) عباس مخبر 1373 نشر مرکز
28 استراتژي و تحولات ژئواستراتژي پس از دوران عباس مخبر 1373 دفتر مطالعات سياسي جنگ سرد و بين المللي
29 نگاهي به مسائل ژئوپليتيک جهان معاصر (ترجمه) دکتر علي پورفيکويي 1374 واقفي
30 ژئوپليتيک اقليت ها (ترجمه) دکتر سيروس سهامي 1374 واقفي
31 جغرافياي کاربردي و مکتب هاي جغرافيايي دکتر حسين شکويي 1374 آستان قدس رضوي
32 عوامل و انديشهها در ژئوپليتيک (ترجمه) دکتر علي فراستي 1378 امن
33 جغرافياي سياسي جهان اسلام دکتر عزت اللَّه عزتي 1378 سازمان مدارس خارج از کشور
34 اميران مرزدار و مرزهاي خاوري ايران دکتر پيروز مجتهدزاده 1378 شيرازه
35 ژئوپليتيک شيعه (شيعه) عليرضا قاسمزاده 1379 امن
36 مباني مطالعات سياسي و اجتماعي جلد 1 دکتر محمدرضا حافظ نيا 1379 سازمان مدارس خارج از کشور
37 مباني مطالعات سياسي و اجتماعي جلد 2 دکتر محمدرضا حافظ نيا 1379 سازمان مدارس خارج از کشور
38 وضعيت ژئوپليتيک پنجاب در پاکستان دکتر محمدرضا حافظ نيا 1379 الهدي
39 ايدههاي ژئوپليتيک و واقعيتهاي ايران دکتر پيروز مجتهدزاده 1379 نشر ني
40 خليج فارس - کشورها و مرزها دکتر پيروز مجتهدزاده 1379 عطايي
41 درآمدي نو بر جغرافياي سياسي دکتر دره ميرحيدر 1379 سازمانجغرافيايي باهمکاري سيد يحيي صفوي
42 ايران و همسايگان دکتر يدالله کريمي پور 1379 جهاد دانشگاهي تربيت معلم
43 جغرافياي سياسي ايران دکتر محمدرضا حافظ نيا 1380 سمت
44 مقدمهاي بر جغرافياي فرهنگي (ترجمه) دکتر سيمينتولايي 1380 فرهنگ، ارتباطات و دکترمحمدسليماني و هنر
45 کليدهاي ژئوپليتيک (ترجمه) دکتر صدوق ونيني 1381 دانشگاه شهيد بهشتي
46 تحليلي بر ژئوپليتيک ايران و عراق دکتر عزت الله عزتي 1381 دفتر مطالعات سياسي و بين المللي
47 جغرافياي نظامي جزاير دکتر حسن کامران 1381 انجمنجغرافياييايران
48 مقدمهاي بر تقسيمات کشوري در ايران دکتر يداله کريميپور 1381 انجمن جغرافيايي ايران
49 جغرافياي سياسي و سياست جغرافيايي دکتر پيروز مجتهدزاده 1381 سمت
50 جغرافياي فرهنگي دکتر مهدي قراخلو 1383 سمت
51 خليج فارس و مسائل آن دکتر بيژن اسدي 1383 سمت
52 ژئوپليتيک شيعه (ترجمه) کتايون باصر 1383 انتشارات ويستار
53 خراسان ژئوپليتيک و توسعه دکتر پاپلي يزدي 1383 پژوهشکده اميرکبير و دکتر فاطمه وثوق
54 افقهاي جديد در جغرافياي سياسي دکتر محمدرضا حافظ نيا 1383 سمت و مراد کاوياني
55 ژئوپليتيک در جهان متغير (ترجمه) دکتر زهرا احمديپور 1384 بلاغ دانش و عطااله عبدي
56 هيدروپليتيک رودهاي مرزي ايران دکتر يارمحمد باي ابرار معاصر1384
57 ژئواستراتژي ايالات متحده دکتر يارمحمد باي عابد تهران 1383
58 ژئوپليتيک ايالات متحده دکتر يارمحمد باي عابد تهران 1384
59 ژئوپليتيک تاريخي ايران دکتر يارمحمد باي دفتر پژوهشهاي فرهنگي تهران
60 ژئوسايکولوژي ايالات متحده دکتر يارمحمد باي طلوع سبز 1387
61 چشم جهاني دکتر يارمحمد باي حوزه هنري تهران 1385
62 مقدمه اي بر شناخت مرزهاي بين المللي. دکتر سيد هادي زرقاني. انتشارات دانشگاه علوم انتظامي .1386
مجلات مهم مربوط به جغرافياي سياسي و ژئوپليتيک در ايران :
فصلنامه ژئوپليتيک
فصلنامه تحقيقات جغرافيايي
فصلنامه پژوهشهاي جغرافيايي
فصلنامه جغرافيا و توسعه
مجله فضاي جغرافيايي
مجله رشد آموزش جغرافيا
فصلنامه سياست دفاعي
فصلنامه مطالعات ملي
فصلنامه مطالعات خاورميانه
فصلنامه مطالعات راهبردي
مجله مطالعات دفاعي و استراتژيک
فصلنامه مطالعات ناحيهاي
تقسيمات کشوري و بيثباتي سياسي در ايران (1357-1285)
ايران از جمله کشورهايي است که سازماندهي سياسي فضا در آن ريشه تاريخي دارد. تا آنجا که بررسيهاي تاريخي نشان ميدهد اولين تجربه تقسيم فضاي سرزميني به عهد هخامنشيان بر ميگردد، حال سوال اصلي آن است که عليرغم آنکه، پيوستگي مولفه هاي تقسيمات کشوري و ثبات سياسي از منظر تسهيل حاکميت دولت و اتصال دولت - ملت در سطوح مختلف در پهنه سرزميني، پيوسته به عنوان هدف غايي در نظام برنامه ريزي مورد عنايت بوده است. چرا الگوي تقسيمات کشوري به خصوص در دوران معاصر در دستيابي به اين هدف ناکام بوده است؟ فرضيه در نظر گرفته شده آن است که در باب عوامل ناکامي اين الگو يکي از عواملي که کمتر به آن توجه شده است شکل گيري و تقسيمات سياسي داخلي مدرن و اجرا نشدن اصول قانون اساسي مشروطه است که تحت لواي حکومت متمرکز با کودتاي 1299ه.ش رضا خان شروع شد. در واقع اتخاذ مشي اقتدار گرايانه او که در جهت عکس اقتدار قانون اساسي به مثابه محور توسعه سياسي دوره پيش تحقق يافته بود باعث شد تا گرايشهاي قومي و فرهنگي تقويت شوند و با فروپاشي استبداد اول و دوم به شکل فعال و متراکم در آيند که نمونه هاي آن را در بحرانهاي آذربايجان و کردستان دهه بيست و بحرانهاي قومي بعد از انقلاب شاهد هستيم. اين تحقيق با هدف بررسي رابطه بين الگوي تقسيمات کشوري و بي ثباتي سياسي بين دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي با روش کتابخانه اي و تحليل محتوا درصدد است، اين مقطع از تاريخ سازماندهي سياسي فضا در ايران را تحليل نمايد.
نظام جغرافيايي- سياسي ناحيه اي و امكان سنجي آن در ايران
نقش ويژه جغرافياي سياسي، سازماندهي فضا در سطح ملي، ناحيه اي و محلي است. در مورد ايران، چگونگي سازماندهي سياسي فضاي دورن كشوري، در مرحله نخست از ويژگي هاي جغرافيايي آن تاثير مي پذيرد و در مرحله بعد، تابع نوع نظام سياسي حاكم بر اين كشور است.
بررسي فضاي جغرافيايي كشور ايران، ويژگيهايي مانند تكثر، تنوع و تعدد كاركردهاي محيطي و عملكردهاي گروههاي انساني را نمايان مي سازد. اين مسئله منجر به شكل گيري حوزه فرهنگ هاي متعددي در دوران اين فضا شده كه يكپارچگي سرزميني و وحدت ملي را با مشكل روبرو مي سازد. براي رفع اين مشكل به نظر مي رسد كه "نظام سياسي ناحيه اي" كه هم اكنون در كشورهاي ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد، ضمن هدف قرار دادن وحدت ملي، موجبات مشاركت تمامي آحاد را در يك روند تعاملي براي توسعه سياسي فراهم مي سازد.
در "نظام سياسي ناحيه اي" ضمن حفظ اقتدار دولت مركزي، با اعطاي پاره اي اختيارات محلي، مشخص و نسبي به واحدهاي دورن كشوري (استانها)، گروههاي قومي مختلف مي توانند در برخي امور مربوط به محل خويش، فارغ از دخالت مستقيم دولت مركزي تصميم گير و مجري باشند. هرچند در امور حساس و ملي تابع نظرات و تصميمات دولت مركزي باقي مي مانند.
چالش هاي جامعه ايران از منظر جغرافياي سياسي
وقتي تنش هاي درون يك كشور در سطح ملي توسعه نيابد و فقط در نواحي خاص از سرزمين استمرار يابد نوعي احساس منطقه گرايي در مقابل ملي گرايي در ميان مردم آن ناحيه ايجاد مي شود كه گاه منجر به تقويت مركزگريزي مي شود و در نتيجه يكپارچگي ملي را دچار آسيب مي كند. در كشورهاي توسعه يافته كه احساس منطقه گرايي به كم رنگ ترين حد خود رسيده است، آنچه سبب تهديد دولت ها مي شود، وجود حفره هاي دولت است كه در آن تبهكاري سازمان يافته بدون تعصب به هويت محلي يا مكاني، موجوديت دولت را مورد چالش قرارمي دهد. اين حفره ها مي تواند از نوع اجتماعي، فرهنگي يا اقتصادي باشد.
عمده ترين حفره هاي دولت در ايران عبارتند از: توزيع مواد مخدر، رشد بي قانوني، توسعه تبهكاري و تهديد سلامت جامعه، مهاجرت هاي غير قانوني، كانون هاي تصميم گيري سياسي بر عليه حكومت و چالشگران ساختار حكومتي. دولت ها براي مقابله با اين حفره ها رويه هاي مشترك و گاه نيز رويه هاي منحصر به فرد دارند، دولت ايران نيز از به كار بردن اين رويه ها مستثني نيست. در مقابل حفره هاي سياسي، دولت ها به شدت حساس اند و هر ساله بودجه هاي كلاني را براي انهدام حفره هاي سياسي به كار مي گيرند. در شناسايي و انهدام حفره هاي اجتماعي دولتها حساسيت كمتري دارند، چرا كه وجود اين حفره ها تهديدي براي حاكميت نيست. حفره هاي اقتصادي گاه توسط اجزا عناصري از دولت ها ايجاد مي شود و گاه نيز دولتها براي تداوم پايه هاي حاكميت خود آنها را منهدم مي كنند. و بالاخره حفره هاي فرهنگي كه در مواردي منجر به استمرارحكومت مي شود و با چشم پوشي دولتها اين حفره ها استمرار مي يابند. در اين مقاله حفره هاي دولت به طور عام و حفره هاي دولت در ايران به طور خاص مورد بررسي قرار گرفته است.
جغرافياي سياسي و اهميت استراتژيك ايران
سرزمين ايران از يک سو يک تکه حساس جغرافيايي بر روي نقشه جهان و از ديگر سو داراي ويژگي هاي خاص جغرافيايي و طبيعي و برخوردار از منابع غني انرژي مانند نفت و گاز است. اين عوامل آشکارا تاکنون بازتاب خود را در مسائل سياسي داخلي و روابط خارجي کشور و استراتژي هاي قدرت هاي بزرگ بر جاي نهاده است. اين پژوهش در پي آن بوده است که به طور خلاصه به معرفي اين واقعيات جغرافيايي و بازتاب سياسي آنها بپردازد.
مقايسه جغرافياي سياسي و روابط بين الملل از نظر روش شناسي و مفاهيم
جغرافياي سياسي به عنوان يك رشته دانشگاهي در يكصد سال گذشته با پشت سرنهادن فراز و نشيب هاي بسيار، رشد و توسعه چشمگيري را تجربه نموده است، بويژه ژئوپليتيك كه به عنوان يكي از موضوعات جغرافياي سياسي، توجه محافل علمي و سياسي را به خود جلب نمود. از آنجا كه موضوع اصلي ژئوپليتيك يعني بررسي و مطالعه روابط و پيوندهاي فرامرزي ميان واحدهاي سياسي در مقياس هاي محلي، ملي، منطقه اي و جهاني، شباهت و نزديكي بسياري با موضوعات مورد مطالعه در دانش روابط بين الملل به ويژه در سطوح ملي، منطقه اي و بين المللي دارد، همين امر موجب ايجاد ابهام در خصوص علت وجودي دو دانش، نسبت آنها با يكديگر و مفاهيم و موضوعات مشترك و اختصاصي دو دانش در ميان دانشجويان و پژوهشگران گرديده است.
پرسش اصلي مقاله حاضر اين است كه علت اصلي شباهت و نزديكي ميان جغرافياي سياسي (بخصوص ژئوپليتيك) و روابط بين الملل چيست؟ علاوه بر اين سوال، پرسش هاي ديگري نيز مطرح است كه مي توان به موارد زير اشاره كرد:
الف - نسبت ميان جغرافياي سياسي، روابط بين المللي و ژئوپليتيك چيست؟
ب - مفاهيم اختصاصي و مشترك آنها كدام هستند؟
د - چه تفاوت ها و شباهت هايي به لحاظ روش شناختي ميان دو دانش برقرار است؟
در مقاله حاضر تلاش گرديده است با استفاده از روش مقايسهاي به پرسش هاي ياد شده پاسخ داده شود. بر اساس نتايج بدست آمده، علت اصلي شباهت و نزديكي جغرافياي سياسي (به ويژه ژئوپليتيك) با روابط بين الملل مورد مطالعه واقع شدن مفهوم كليدي كشور (حكومت) يا دولت در هر دو دانش است. از ميان موضوعات مطرح در جغرافياي سياسي، ژئوپليتيك به علت فرامرزي بودن و مطالعه روابط ميان واحدهاي سياسي نزديكي بيشتري با روابط بين الملل دارد. به لحاظ روش شناختي مفاهيم «مقياس» و «سطح تحليل» داراي نقش محوري در طبقه بندي اطلاعات، محدوده و دامنه متغيرها دارند.
مجله پژوهشهاي جغرافيايي
پژوهشهاي جغرافيايي (مجله علمي ـ پژوهشي موسسه جغرافياي دانشگاه تهران) از مجلات معتبر علمي ـ پژوهشي مورد تائيد كميسيون بررسي مجلات علمي كشور ـ وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و اولين مجله تخصصي جغرافيا در كشور است كه با قدمت 32 ساله تاكنون 43 شماره از آن انتشار يافته است.
اين مجله تا سال 1367 با عنوان گزارشهاي جغرافيائي و از آن سال تاكنون (از شماره 23 به بعد) با عنوان «پژوهشهاي جغرافيايي» آخرين دستاوردهاي علمي ـ پژوهشي حاصل از تحقيقات و مطالعات جغرافيايي ايران زمين را در دسترس انديشمندان قرار داده و مي دهد.
محور اصلي مقالات چاپ شده در مجله پژوهش هاي جغرافيايي از آغاز انتشار تاكنون بشرح زير مي باشد:
1ـ جغرافياي طبيعي ايران شامل مباحث ژئومورفولوژي، زمين شناسي، خاكشناسي، پوشش گياهي
2ـ جغرافياي انساني ايران شامل مباحث شهري و روستايي، جمعيت و كوچ نشيني
3ـ جغرافياي تاريخي
4ـ جغرافياي سياسي
5ـ حغرافياي اقتصادي
6ـ فنون جغرافيايي شامل كاربردهاي كارتوگرافي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در كشور
7ـ جغرافياي زيستي ايران
آشنايي با روش هاي فعال در آموزش جغرافيا
موضوع بحث در رابطه با روش كار گروهي در آموزش جغرافيا ميباشد كه ما در اينجا سعي ميكنيم در مورد مشخصات اين روش توضيحاتي را ارئه كنيم .
برخي اوقات دانش آموزان به صورتهاي تك نفره يا گروهي در فعاليت‌هاي آموزش جغرافيا شركت ميكنند كه هر كدام از آنها ويژگيهاي خاص خود را دارا ميباشد. نام شيوه تدريس Team Learning ميباشد كه شيوهاي فعال در آموزش جغرافيا بوده و شامل مراحل تدريس، آموزش و آموختن ميباشد.
در اين روش دانشآموزان توسط مدرس گروهبندي شده و تقسيم كار مي‌شود. نحوه گروه بندي به گونهاي بايد باشد كه دانشآموزان ضعيف و قوي در يك گروه قرار گيرند و دانشآموز ضعيف به واسطه آموختن از دانشآموزان سطح بالاتر،سطح علمي خود را بالا ميبرد و خود را هم سطح با ديگر دانشآموزان ميكند.
در ابتدا امر استاد، سرفصلي از كتاب را مد نظر قرارداده وآن را به يكي از گروهها ارجاع ميدهد. مفهوم اين امر اين است كه كدام گروه ميتواند مطالبي مربوط به كتاب درسي را به صورت پروژه يا تحقيق ارائه نمايد .
در اين مرحله مدرس با اضافه كردن عنصر رقابت، هيجان را در نزد دانشآموزان بالا برده و آنها را تشويق به تحرك بيشتر مينمايد.
بعد از تكميل پروژه، نتيجه حاصل توسط يكي از اعضاي گروه قرائت مي‌شود و نمرهاي به آن تعلق ميگيرد در گرفتن نمره استاد هماهنگي افراد گروه درباره دادهها، دستهبندي آنها، انطباق يافتهها با آنچه در كتاب وجود دارند، حذف اطلاعات مربوط نوشتن گزارش به وسيله همه افراد، و ... در كلاس اهميت دارد.
با توجه به سرفصلهاي كتاب، كار گروهي در كلاس يا خارج از آن انجام مي‌شود، ضمن اينكه ميتوان صفحات محدودي از كتاب را نيز به اين امر اختصاص داد.
زمان اختصاص يافته براي اين امر بستگي به تعداد صفحات سرفصل يا صفحات مورد تحقيق دارد.
دانش آموزان براي فراهم كردن مطالب ميتوانند از اطلاعات موجود در فضاي آموزشگاه كتابخانه يا مراكز اطلاعاتي بيرون از مؤسسه و ساير منابع اطلاعاتي استفاده نمايند. مقررات اين روش تدريس سخت نيست و فقط لازم است مشاركت و تعادل در كار وجود داشته باشد و افرادي از كار كنار گذاشته نشوند. دانشآموزان بايد در جهت مشخص شده توسط مدرس حركت كنند و موضوعات نامرتبط را وارد كلاس ننمايند. دانشآموزان همچنين بايد علاوه به كمك به يكديگر با گروههاي ديگر تماس برقرار ننمايند و نيز در كار گروههاي ديگران مزاحمت ايجاد نكنند.
معلم براي انتخاب موضوعات بايد دقت نمايد كه موضوعي يكسان در اختيار گروهها قرارگيرد كه از نظر حجم مطلب بيشتر يا كمتر از گروههاي ديگر نباشد.
معرفي منابع براي مطالعه بيشتر، جمعآوري اسناد و مدارك براي غناي هرچه بيشتر مطالب كه به دانشآموز به عنوان وظيفه سپرده مي‌شود نيز در دستور كار آنها قرار دارد. براي اين هدف مدرس ميتواند منابعي مانند دائرةالمعارف، بريده جرايد، اخبار ، مجلات و ... را نام ببرد.
مدرس همچنين ميتواند اطلسها، نقشهها و كتابهايي در درس جغرافيا را در اختيار دانشآموز قراردهد.
مرحله بعد نظارت بر استمرار و پيشرفت كار در گروهها ميباشد، مدرس علاوه بر راهنماي گروهها ، در تدوين يافتهها نيز به دانش آموزان كمك ميكند
منابع :
http://fa.wikipedia.org
http://joghrafia19.blogfa.com/
http://khschool.ir/
http://www.persiangeo.com
http://www.4so.com
http://geopolitic.blogfa.com
بررسي وضعيت جغرافياي سياسي و ژئوپليتيک در ايران؛ محمدرضا حافظ نيا, فصلنامه علوم سياسي ، شماره 30
دره ميرحيدر ، «قابليتها و کاربردهاي جغرافياي سياسي»، اطلاعات سياسي و اقتصادي، ش128-127، (1377)، ص 90.
محمدحسن گنجي ، جغرافيا از دارالفنون تا انقلاب اسلامي، (مشهد: آستان قدس رضوي، 1367)، ص 61, 209, 212, 217.
ابراهيم رومينا، چگونگي شکلگيري جغرافياي سياسي در دانشگاه تربيت مدرس، (تحقيق کلاسي منتشر نشده، 1384).
دره ميرحيدر ، «قابليتها و کاربردهاي جغرافياي سياسي»، اطلاعات سياسي و اقتصادي، ش 124 - 125، (1376)، ص 96.
عزت اللَّه عزتي ، ژئوپليتيک در قرن 21، (تهران: سمت، 1380)، ص 231.
محمدرضا هيودي، چگونگي شکلگيري جغرافياي سياسي در دانشگاه تهران، تحقيق کلاسي منتشر نشده، 1383، ص 3.
افشين، نيکجو، چگونگي شکلگيري جغرافياي سياسي در دانشگاه آزاد اسلامي، تحيق کلاسي منتشر نشده، 1383، ص 3.
محمدرضا حافظ نيا، افقهاي جديد در جغرافياي سياسي، (تهران: سمت، 1383).
اعظمي سنگسري، چراغعلي. تاريخ سنگسر-مهديشهر
حقيقت، عبدالرفيع. تاريخ سمنان
حقيقت، عبدالرفيع. كومش شناسنامه? آثار تاريخي كومش ، استان سمنان
نوبان، مهرالزمان. وجه تسميه? شهرها و روستاهاي ايران
بهمنش، احمد. تاريخ يونان قديم، مؤسسه? انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تيرماه 1371.
منبع:ايران و قفقاز، اران و شروان - نشر قطره /س