قفل در اصطلاح عاميانه کلامي آشناست و از آن براي حفاظت از اشيا مختلف استفاده مي شود.

اما مفهوم قفل در دنياي کامپيوتر و عالم نرم افزار، چيست ؟

امروزه براي جلوگيري از استفاده غيرمجازا ز برنامه ها ويا تکثيرغيرقانوني آنها، اصطلا حا به آنها قفل مي زنند.

اما اين قفل گذاري چگونه صورت مي گيرد ؟

قفل گذاري کلا به دو روش نرم افزاري و سخت افزاري انجام مي شود که ذيلا به تشريح آن مي پردازيم.

قفل سخت افزاري ( Hardware lock )

چنانچه ازسخت افزارخاصي براي قفل گذاري استفاده شود، به آن قفل سخت افزاري مي گوييم. اين قفلها بعضي به صورت يک رابط، بر روي پورت پارالل سيستم نصب مي شوند که البته هر دو نوع آن عملکرد مشابه دارند.
بخش اصلي قفل، از يک حافظه قابل پاک شدن تشکيل شده که با توجه به نوع و حجم آن، داراي عملکردي متفاوت مي باشد و عمدتا به يکي از دو روش زير عمل مي کند:
الف) روش اول قفل گذاري به اين صورت است که توليد کننده نرم افزار يک يا چند بايت از اطلاعات را در قفل نوشته و برنامه در هنگام اجرا آن را چک مي کند. در صورتيکه قفل وجود داشته باشد، برنامه به کار خود ادامه مي دهد و اگر قفل وجود نداشته باشد و يا اطلاعات خوانده شده از روي قفل صحيح نباشد، برنامه متوقف شده و با اعلام خطا، از اجراي صحيح، سرباز مي زند.
اين نوع قفل ها داراي ساختاري ساده، حافظه اي در حد چند بايت، و قيمتي ارزان هستند.
استفاده از اين قفل ها بسيار ساده بوده و نياز به تخصص خاصي ندارد،تنها کافيست که نرم افزار ويژه قفل را ( که توسط شرکت توليد کننده قفل ارايه شده ) اجرا نمود.
در ابتدا که قفل فاقد اطلاعات است، اول يک کلمه دلخواه، به عنوان کلمه عبور درخواست کرده و سپس با توجه به نوع قفل، يک يا چند کلمه اطلاعات را دريافت و در حافظه قفل ثبت کنيد. در دفعات بعد مي بايست کلمه عبوري که اولين بار ثبت شده، وارد شود تا بتوان به اطلاعات دروني قفل دسترسي داشت. البته بعد از ورود به برنامه اين کلمه قابل تغيير است.
در هر صورت، پس از ثبت اطلاعات در قفل، توليد کننده نرم افزار، اطلاعات ثبت شده در يک برنامه چک مي کند که نحوه چک کردن اطلاعات، با توجه به نوع قفل متفاوت است.
در بعضي فقط اطلاعات درون قفل چک مي شود و در بعضي ديگر، در مرحله اول وجود قفل چک شده و در مرحله بعدي، اطلاعات درون آن چک مي شود.
ب) روش ديگر قفل گذاري به اين صورت است که توليد کننده نرم افزار، بخش کوچکي از برنامه را در حافظه قفل قرار مي دهد که در اين حالت، چنانچه قفل وجود نداشته باشد برنامه به هيچ وجه، قادر به اجرا و ادامه کار نخواهد بود.
اين نوع قفل ها، داراي ساختاري کمي پيچيده، حافظه اي بعضا تا چند کيلو بايت، و قيمتي نسبتَََا گران هستند.
استفاده از اين قفل ها، به سادگي نوع قبلي نيست. البته نحوه کلي کار مشابه روش قبلي است.
با اجراي نرم افزار ويژه قفل و وارد نمودن کلمه عبور، بايد نام فايلي را که مي خواهيم بر روي آن قفل بزنيم، مشخص کنيم، تا بخشي از آن در قفل ثبت گردد.
البته در بعضي ديگر از اين نوع قفل ها، که حفاظت بيشتري را انجام مي دهند، مي بايست توسط توليد کننده نرم افزار دقيقا کنترل شود که چه بخش هايي از فايل بايد در قفل ثبت گردد که ابته انجام اين کار نياز به تخصص و تجربه کافي دارد، چرا که بعضا ممکن است که خطا در انجام کار، باعث بروز اشکال در برنامه توليدي بشود.
چون با اين کار در واقع بخشي از برنامه در قفل ثبت مي گردد، واضح است که هر قفل فقط براي يک نسخه از برنامه مي تواند مورد استفاده قرار بگيرد و به همين علت کاربرد اين قفل، کمتر است.
ضمنا نوع ديگري از قفل ها هستند که هر دو روش فوق استفاده مي کنند، اما طرفدار چنداني ندارند.

قفل نرم افزاري (Software Lock)

چنانچه از روش ها و ترفند هاي نرم افزاري، براي قفل گذاري استفاده شود، به آن قفل نرم افزاري مي گوييم. قفل هاي نرم افزاري داراي تنوع بيشتري بوده و بعضا از لحاظ طراحي و اجرا سليقه اي و ابتکاري مي با شند.
اما مي توان نحوه عملکرد اکثر آنها را، توسط يکي از 3 روش ذيل، تشريح نمود:

الف) محدوديت در تعداد کپي(Copy Limited)

در اين حالت برنامه نصب کننده نرم افزار، فضاي مشخصي در ديسک را با روش خاصي مرمت کرده، و تعداد مجاز نسخه برداري را در آن درج مي کند. بدين طريق با هر بار کپي کردن برنامه، يک واحد از اين عدد کم مي شود و هنگامي که تعداد مجاز آن به صفر رسيد، ديگر نمي توان برنامه را بر روي سيستم نصب نمود.
حال ممکن است اين سوال مطرح شود که مگر نمي توان پس از نصب برنامه، از آن پشتيباني(Back Up) گرفته و سپس از نسخه پشتيبان نيز، بر روي سيستم ديگري استفاده نمود؟
پاسخ منفي است. زيرا هنگام نصب، اطلاعاتي راجع به سخت افزار سيستم که مي تواند مثلا شامل نوع قطعات و يا شماره سريال قطعات باشد، در جايي، در محدوده قفل ذخيره مي شود و از اين پس هر بار در هنگام اجراي برنامه، اين اطلاعات به دقت چک مي شود و در صورت هرگونه تغيير، برنامه اجرا نمي شود.

ب) استفاده از ديسکت، در هنگام اجراي برنامه (Disk Required)

در اين حالت، ديسکت مورد نظر، يا به روش خاصي فرمت مي شود و سپس در هنگام اجرا، اطلاعات روي آن بررسي مي شود، و يا اينکه قسمتي از ديسکت را بصورت فيزيکي و عمدي خراب مي کنند و در اينجا، در واقع همان صدمه اي که به عمد، بر سطح ديسکت وارد شده است، به عنوان قفل و محافظ نرم افزار عمل مي کند.
از اين پس براي انتقال برنامه از يک سيستم به سيستم ديگر، اين فلاپي مانند قفل سخت افزاري عمل مي کند و مي بايست مختصات آن توسط برنامه تاييد شود و چنانچه اين فلاپي در درايو نباشد، برنامه اجرا نخواهد شد.

قفل سي دي (اجرا از روي سي دي)

با متداول شدن سي دي ويا لوح فشرده، روش جديدي در قفل گذاري ابداع شد و آن اجراي برنامه از روي سي دي است.
در اين حالت برنامه هنگام اجرا، به سي دي رجوع کرده و نقاط خاصي از آن را چک مي کند. اين نقاط بخش هايي هستند که به صورت فيزيکي علامت گذاري شده اند ودر واقع به نوعي صدمه ديده اند و معمولا اين خرابي با تابش اشعه ليزر انجام مي شود.
به اين ترتيب به اصطلاح نقاط معيني از سي دي ليزرسوز مي شود. اين نقطه يا نقاط، به عنوان قفل سي دي عمل مي کند و از عمل تکثير يا کپي برداري و همچنين استفاده غير مجاز از آن جلوگيري به عمل مي آورد.
در خاتمه سوالي که در مورد سه روش فوق الذکر مطرح است، اين است که آيا مي توان قبل از نصب، از ديسکت ها و سي دي هاي قفل گذاري شده کپي تهيه کرد و سپس آنها را نصب کرد؟
پاسخ منفي است، زيرا همانگونه که اشاره شد، يا بخشي از ديسکت و يا تمامي ان، به روش خاصي فرمت مي شود که قابل کپي برداري نيست و يا اينکه محل ونقاطي که بر روي ديسکت و يا سي دي، به صورت فيزيکي و عمدي صدمه ديده اند، اجازه کپي برداري را نمي دهند و مانع از انجام اين کار مي شوند.
منبع:http://www.academist.ir /س