مقدمه

مجموعه مهندسي عمران يا رشته عمران يکي از رشته هاي پر اهميت و جذاب در مجموعه رشته هاي آزمون سراسري است که داوطلب در گروه آزمايشي علوم رياضي و فني مي تواند آن را انتخاب کند. پيشرفت سريع جوامع و نيازهاي روز افزون آنها به انجام طرحهاي مختلف عمراني از يک طرف و رشد و توسعه علوم مختلف از طرف ديگر، ايجاب مي نمايد تا با يک برنامه ريزي صحيح و همه جانبه و پرورش استعدادهاي جوان و نيز استفاده بهينه از ابزار و امکانات موجود در جامعه، گامي بلند در جهت ترقي و تعالي جامعه برداشته شود. بدين منظور در آزمون سراسري، مجموعه اين رشته در مقاطع کارشناسي و کارداني، ارائه مي گردد. در اين قسمت به معرفي گرايشهاي مختلف اين رشته مي پردازيم.

کارشناسي

مهندسي عمران – عمران، مهندسي عمران – نقشه برداري، مهندسي عمران – آب، مهندسي بهره برداري راه آهن،مهندسي خط و ابنيه راه آهن، مهندسي جريه راه آهن، مهندسي علمي کاربردي عمران – تاسيسات آبي، دبير فني عمران، تربيت دبير فني عمران، دبير فني عمران ساختمان .

کارداني

کارداني فني عمران – روسازي راه، کارداني فني عمران – زير سازي راه، کارداني راهداري، کارداني ماشين آلات، کارداني حمل و نقل، کارداني فني عمران – پل سازي و ابنيه فني، کاردان فني عمران – نقشه برداري، کارداني فني عمران – ساختمانهاي بتني، کارداني فني عمران – عمران روستايي، کاردان فني عمران – کارهاي عمومي ساختمان، کارداني فني عمران – آب، کارداني علمي کاربردي عمران – سازه هاي آبي، کارداني علمي کاربردي عمران – آب و فاضلاب، کارداني فني عمران – بهره برداري از منابع آب، کارداني فني عمران – آب شناسي، کارداني فني عمران – راه سازي، کارداني فني عمران – تاسيسات حرارت نيروگاه، معلم فني عمران – کارهاي عمومي ساختمان .
معرفي اختصاري گرايشهاي مختلف مجموعه مهندسي عمران
1- مهندسي عمران – عمران

1-1) تعريف و هدف

عمران يکي از گرايشهاي مجموعه مهندسي عمران است که در مقطع کارشناسي در بسياري از دانشگاههاي معتبر کشور ارائه مي گردد.
هدف از اين رشته تربيت نيروهاي متخصصي است که بتوانند در پروژه هاي مختلف عمراني در زمينه هاي ساختماني، راه سازي، پل سازي، سازه ها و بناهاي آبي، جمع آوري و دفع فاضلاب و … مسئوليت طرح، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا را بر عهده گيرند.
«مهندسي عمران از جمله رشته‌هايي است که بيانگر کاربرد علم در ايجاد سازندگي و عمران کشور است. يعني هرچيزي که به آبادي يک کشور باز مي‌گردد، مانند سد، فرودگاه، جاده، برج، تونل، دکل‌هاي مخابرات، ساختمان‌هاي مقاوم در مقابل زلزله، سيل و آتش و نيروگاههاي برق و مصالح سبک، ارزان و با کيفيت مناسب براي ساخت و ساز، در حيطه کار مهندس عمران قرار مي‌گيرد.»
«مهندسي عمران طيف بسيار وسيعي از کارها را در بر مي‌گيرد. يعني اگر بخواهيم ساختمان، پل، برج، تونل، راه، سيلو و يا شبکه‌هاي فاضلاب بسازيم در آغاز به يک مهندس کارآمد عمران نياز داريم تا علاوه بر رعايت جنبه‌هاي فني و اجرايي، اقتصادي نيز عمل کند. چون اقتصادي بودن يک اصل در مهندسي عمران است.»

1-2) اهميت و جايگاه در جامعه

کمتر جايي از يک جامعه و کمتر محلي از يک منطقه است که فعاليتهاي عمراني به عنوان اولين و اساسي ترين نيازهاي آن طرح نشود. حتي تمام فعاليتهاي صنعتي، کشاورزي و … نيز به طور مستقيم و غيرمستقيم به اين رشته وابسته اند و از آن سود مي برند.
علاوه بر رشد و توسعه جوامع، پيشرفت علم و فن آوري نيز ضرورت پرداختن و توجه دقيق و علمي به کارهاي عمراني و تغيير شيوه هاي گذشته را آشکار مي سازد. فعاليتهاي مختلف عمراني در جهت ايجاد ساختمانها، راهها، پلها، سدها، شبکه هاي آب رساني شهرها و روستاها، ساختمانهاي خاص نظير نيروگاههاي هسته اي و حرارتي و .. بخش بزرگي از مجموعه فعاليتهاي اقتصادي و توليدي کشور را به خود اختصاص مي دهد به گونه اي که سهم عظيمي از سرمايه گذاري هاي ملي در طرحهاي ساختماني و صنايع وابسته به آن به کار گرفته مي شود.
مجموعه مطالب بيان شده و نيز جذب سريع فارغ التحصيلان اين مجموعه در وزارتخانه ها و نهادها و سازمانهاي دولتي و همچنين بخشهاي خصوصي نظير : شرکتهاي مهندسان مشاور و شرکتهاي ساختماني و راه سازي و … اهميت قابل ملاحظه و نياز خاص به متخصص در اين رشته را، حتي در مقايسه با ساير رشته هاي فني و مهندسي، به وضوح نشان مي دهد .

1-3) تواناييهاي لازم براي داوطلبان اين رشته و ادامه تحصيل در آن

براي ادامه تحصيل در اين رشته با توجه به کميت و کيفيت درسهايي که در اين دوره تدريس مي گردد داوطلب بايد از توان و دانش برتر در زمينه هاي رياضي و فيزيک برخوردار باشد، همچنين توان جسمي، قدرت تجزيه و تحليل، قدرت تجسم و دقت کافي در مسايل را داشته باشد. شايان ذکر است که بسياري از کارها و طرحهاي عمراني در خارج از محيطهاي شهري بوده و فعاليت نسبتا" زيادي را مي طلبد.

1-4) تواناييهاي فارغ التحصيلان

همان گونه که اشاره شد، فارغ التحصيلان اين رشته مي توانند پس از پايان تحصيلات، مسئوليتهاي متفاوتي نظير طراحي، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجراي طرحهاي مختلف عمراني را به عهده گيرند. از جمله مي توان به موارد زير اشاره نمود :
1- محاسبه، ساخت و اجرا و تا حدودي طراحي ساختمانهاي مختلف مسکوني، اداري و صنعتي اعم از آجري، بتني و فولادي، نظير ساختمانهاي مسکوني ويلايي، چند طبقه، آپارتمانها و برجهاي بلند و همچنين کارهاي ساختماني اداره ها، مدرسه ها، بيمارستانها، کارخانه ها و مراکز صنعتي، ساختمانها و مراکز ورزشي، تالارهاي اجتماعات و …
2- طراحي، محاسبه و اجراي راهها و جاده هاي مختلف ارتباطي داخل و خارج شهرها و و روستاها اعم از : راههاي شوسه، راههاي آسفالته، بزرگ راهها و نيز راه آهن ( شامل مسيريابي، پياده کردن مسير، زير سازي و روسازي ).
3- ساخت و اجرا و در مواردي طراحي و محاسبه انواع پلهاي بتني و فلزي و با دهانه ها و ابعاد و شکلهاي متفاوت نظير : پلهاي داخل شهري و روگذرها، پلهاي خارج شهري و جاده ها.
4- اجراي سدهاي مختلف خاکي و بتني و نيز بندهاي انحرافي و ساير تاسيسات وابسته نظير تونل يا کانال انحراف آب رودخانه (جهت اجراي عمليات کارگاهي در ضمن ساخت سد)، تاسيسات آبگيري از سد و کنترل ارتفاع آب در پشت سد و ... )
5- اجراي کارهاي مربوط به ساماندهي رودخانه ها.
6- طراحي، محاسبه و ساخت خطوط انتقال آب اعم از انواع کانالهاي تحت فشار و يا کانالهاي با سطح آزاد آب که به منظور انتقال آب از سدها و درياچه ها و .. . براي مصارف کشاورزي، شرب و صنعتي به منطقه هاي مورد نياز و نيز جهت انتقال آب از تصفيه خانه هاي آب به مخازن آب و از آن جا به مناطق مصرف، ساخته مي شوند.
7- ساخت تصفيه خانه هاي آب و فاضلاب شامل : ساختمانها تاسيسات مربوط، محوطه سازي و ...
8- طراحي، محاسبه و ساخت شبکه هاي آب رساني به منطقه هاي شهري و روستايي جهت تامين آب شرب مورد نياز افراد و تاسيسات مربوط نظير : مخازن آب، لوله کشي، انشعابات، و ...
9- طراحي، محاسبه ساخت شبکه هاي جمع آوري و دفع آبهاي سطحي ناشي از نزولات جوي در خيابانها و ساير منطقه هاي شهرها و شهرکها و همچنين شبکه هاي جمع آوري و دفع فاضلابهاي خانگي و صنعتي و انتقال آنها به خارج از شهر و تصفيه خانه ها.
10- انجام بسيار از کارهاي نقشه برداري که براي کارهاي ساختماني مختلف نظير : راه سازي و سد سازي که به خصوص براي پياده نمودن و اجراي دقيق نقشه ها مورد نياز است و همچنين تا حدودي کارهاي نقشه کشي طراحي و معماري .

1-5) موقعيتهاي شغلي و محلهاي کار

مراکز مختلفي به صورت مستقيم و غيرمستقيم در فعالتيهاي عمراني نقش دارند که هر يک به تناسب نوع فعاليت خود، اقدام به جذب فارغ التحصيلان اين رشته مي کنند.
وزارتخانه هاي مسکن و شهر سازي، راه و ترابري، جهاد سازندگي و نيرو به صورت گسترده تر و ساير وزارتخانه ها، اداره ها، سازمانها، مراکز دولتي و خصوصي نظير : وزارتخانه هاي آموزش و پرورش، کشاورزي، علوم تحقيقات و فن آوري، بانکها و ... به صورت غيرمستقيم براي کارهاي عمراني خود مثل طرح محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، نياز به استخدام مهندسان عمران دارند. علاوه بر آن، شرکتهاي مختلف مهندسان مشاور که در کشور به صورت گسترده وظيفه طراحي، محاسبه و نظارت بر اجراي پروژه هاي ساختماني را برعهده دارند، همچنين شرکتهاي ساختماني و راه سازي دولتي و خصوصي که در اجراي اين طرحها فعاليت دارند،تعداد کثيري از فارغ التحصيلان رشته عمران را استخدام مي کنند.

1-6) واحدهاي درسي

بر اساس مصوبه هاي شوراي عالي برنامه ريزي، دانشجو بايد در دوره کارشناسي عمران 140 واحد درسي رابگذراند که 20 واحد آن درسهاي عمومي، 25 واحد درسهاي پايه، 8 واحد درسهاي اصلي و تخصصي الزامي و 15 واحد درسهاي اختياري است.
درسهاي عمومي،درسهايي است که در تمام رشته هاي تحصيلي دانشگاهي و در دوره هاي کارشناسي و کارشناسي ارشد پيوسته به صورت مشترک ارائه مي گردد و دانشجو موظف به گذراندن آنهاست، نظير معارف اسلامي، ادبيات فارسي و زبان خارجي .
درسهاي پايه به درسهاي گفته مي شود که در غالب رشته هاي هم گروه (نظير گروه فني و مهندسي) و بخصوص در گرايشهاي مختلف يک رشته، به صورت مشترک تدريس شده، اساس و پايه درسهاي اصلي و تخصصي را تشکيل مي دهد نظير رياضي عمومي،معادلات ديفرانسيل و فيزيک .
درسهاي اصلي و تخصصي الزامي عبارت از درسهايي است که دانشجو را در زمينه تخصصي مربوط آموزش داده و او را براي انجام وظايف خاص در زمينه کارهاي خويش در جامعه آماده مي سازد، نظير " رسم فني و نقشه کشي ساختمان "، " سازه هاي بتن آرمه " و " سازه هاي فولادي " . گذراندن اين درسهاي تخصصي الزامي است.
درسهاي اختياري، عبارت است از : مجموعه درسهايي که اگر چه تخصصي است، اما دانشجو مي تواند با توجه به علاقه شخصي و برنامه اي که براي آينده خود دارد و همچنين نظر استاد راهنما در گروه و با هماهنگي شوراي آموزشي گروه، تعدادي از آنها را انتخاب نمايد : نظير : " ماشين الات ساختمان "، اصول مهندسي ترافيک " و بناهاي آبي " .

الف ) درسهاي پايه

13 واحد از درسهاي پايه در زمينه رياضي است، شامل " رياضي عمومي "، " معادلات ديفرانسيل "، " محاسبات عددي و آمار " و " آمار و احتمالات مهندسي "که پايه درسهاي تخصصي در مهندسي عمران را تشکيل مي دهد و مکمل رياضياتي است که در دوران دبيرستان و در رشته رياضي فيزيک خوانده مي شود. براي موفقيت در اين درسها، دانشجو بايد تلاشهاي فکري و علمي قابل ملاحظه اي انجام دهد.
همچنين درسهاي " فيزيک در زمينه هاي حرارت "، " مکانيک " و الکتريسته " و " مغناطيس " و نيز درس " برنامه نويسي رايانه" – که در آن دانشجو با رايانه و زبانهاي برنامه نويسي رايانه آشنا مي شود و به برنامه نويسي به زبان فرترن تسلط پيدا مي کند – از جمله درسهاي پايه هستند.

ب ) درسهاي اصلي و تخصصي الزامي

اين درسها که بسياري از آنها به يکديگر وابسته اند و بعضي پيش نياز درس ديگر است، دانشجو در طول نيم سالهاي مختلف تحصيلي آنها را انتخاب ومي گذراند. دراين جا خلاصه اي از مطالب مطرح شده در بعضي از درسهاي تخصصي الزامي را ارائه ميکنيم .
رسم فني و نقشه کشي ساختمان : در درس " رسم فني و نقشه کشي ساختمان "، دانشجو با اصول کلي رسم فني و نمايش قطعه ها به صورت تصويري آشنا شده، پس از شناخت علائم قراردادي در نقشه هاي ساختمان و نقشه هاي تاسيسات برقي و مکانيکي، چگونگي رسم نقشه هاي مختلف و خواندن نقشه هاي ساختماني را فرا مي گيرد.
اصول مباني معماري و شهر سازي : در اين درس که پس از درس فني و نقشه کشي گذرانده مي شود، دانشجويان با نظريه هاي معماري و نقش مهندسان معماري در جامعه آشنا شده، چگونگي ارتباط بين فضاهاي مختلف در انواع ساختمانها نظير ساختمانهاي مسکوني، کودکستان، مدرسه، کتابخانه، بناهاي صنعتي و درمانگاه و بيمارستان را فرا مي گيرند. همچنين مطالبي در مورد مفاهيم اوليه شهر سازي و جوامع روستايي و شناخت طرحهاي هادي و تفصيلي و منطقه اي در مورد فعاليتهاي عمراني شهري، در اين درس ارائه مي گردد.
استاتيک، مقاومت مصالح، تحليل سازه ها : در اين درسها که به ترتيب در نيم سالهاي مختلف ارائه مي گردد، تعادل سازه هاي مختلف در اثر بارها و نيروهاي وارده بر آنها مورد مطالعه قرار گرفته، چگونگي محاسبه سازه هايي همچون خرپاها بيان مي شود. سپس به بررسي نيروهاي داخلي به وجود آمده دراثر بارهاي خارجي و روشهاي تعيين آنها در قسمتهاي مختلف سازه پرداخته، ضمن تعيين مشخصه هاي هندسي قطعه هاي مختلف، مقاومت آنها را در مقابل نيروهاي محوري و برشي همچنين خمش و پيچش مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد.
همچنين در درس" تحليل سازه ها "، روشهاي محاسبه تغيير مکان سازه ها و تحليل سازه هاي پيچيده تر نظير : " تيرهاي سراسري "، " قابها" و ساختمانهاي بلند ( برج)، به دانشجو آموزش داده مي شود.
اصول مهندسي زلزله : شناخت علتهاي وقوع زلزله، چگونگي سنجش قدرت زلزله، چگونگي تخريب و راههاي کاهش پيامدهاي آن و روشهاي تحليل سازه هاي مختلف در برابر زلزله جهت مقاوم سازي آنها به خصوص براي منطقه هاي زلزله خيز ايران از اهميت خاصي برخوردار استکه در درس " اصول مهندسي زلزله " مورد بحث قرار مي گيرد.
سازه هاي بتن آرمه و پروژه : بسياري از ساختمانها و سازه ها نظير ساختمانهاي چند طبقه، پلها و .. با بتن و بتن مسلح ساخته مي شود و در موارد ديگر نيز حداقل براي ساخت قسمتهايي از سازه نظير پي و فوندانسيون ( شالوده ) و.. از بتن استفاده مي گردد. در درس " سازه هاي بتن آرمه " با استفاده از اصول فراگرفته شده در تحليل سازه ها، واکنش قطعات بتني نظير تيرها، ستونها، قابها و صفحات ساخته شده از بتن مسلح تحت تاثير انواع مختلف بارگذاري و ترکيبات آنها مورد بررسي قرار گرفته، با توجه به خواص مکانيکي بتن و فولاد و آيين نامه هاي مختلف، ابعاد قطعه و ميزان فولاد لازم در هر قسمت، معين و طراحي مي گردد.
در نهايت، دانشجو از طريق انجام طرح، کليه مرحله هاي بارگذاري، آناليز، و طراحي يک سازه بتني را به پايان رسانيده، گزارش کاملي از طي مراحل و نحوه محاسبات و نتيجه آنها ارايه مي کند.
سازه هاي فولادي و پروژه : در اين درسها، دانشجو ضمن آشنا شدن با انواع فولادهاي ساختماني، واکنش و مقاومت آنها، به چگونگي عملکرد اعضاي مختلف يک سازه فولادي تحت اثر بارهاي مختلف تسلط يافته، نحوه محاسبه قطعه هاي مختلف نظير تيرها، ستونها، قابها، بادبندها و اتصالهاي مختلف آنها را فرا مي گيرد، همچنين براي طراحي و تعيين مشخصه ها و ابعاد اين قطعه ها، حداقل با يک آيين نامه معتبر بين المللي و نيز با آيين نامه ساختمانهاي فولادي ايران آشنايي کامل پيدا مي کند.
در پايان درس نظري، دانشجو طرح کامل يک سازه فولادي را از ابتدا تا انتها به همراه گزارش مبسوط آن به عنوان پروژه ارائه مي کند.
مکانيک خاک و پي سازي : بارهاي وارد شده بر سازه ها از طريق پي يا فوندانسيون ( شالوده ) به خاک منتقل مي شود. بدين جهت، شناخت چگونگي واکنش انواع خاکها و پي ها از ضروريات است. با اين تعبير، هدف از اين دو درس، آشنايي دانشجو با مباني و مفاهيم مقدماتي واکنش خاکها با تکيه بر خواص فيزيکي و مکانيکي آنها و با توجه به زمينه هاي کاربردي در مسايل مهندسي نظير تنشها و مقاومت خاک و بررسي پايداري در خاکها و اصول و قانونهاي حاکم بر آنها و همچنين شناسايي انواع پي ها، ظرفيت باربري و محاسبه آنهاست.
مکانيک سيالات، هيدروليک و هيدرولوژي مهندسي : بررسي خواص فيزيکي سيالات و از جمله آب، قانونهاي حاکم بر آنها در حالت سکون و حرکت، نيروهاي وارده بر اجسام و ساختمانها، تاسيسات مختلف ناشي از وجود سيال، تجزيه و تحليل و محاسبه جريان در مسيرهاي تحت فشار و نيز بررسي حرکت و واکنش آب در شرايط و حالتهاي مختلف در کانالهاي با سطح آزاد و قانونهاي هيدروليکي حاکم بر آنها، از جمله هدفهاي درسهاي مکانيک سيالات و هيدروليک است. همچنين در درس هيدرولوژي مهندسي، دانشجو با انواع بارندگيها، تبخير و تعرق، نفوذ آب در خاک، آبهاي سطحي، آبهاي زير زميني و روشهاي تخمين و مطالعه آنها آشنا مي شود.
مهندسي آب و فاضلاب و پروژه : براي تامين آب مورد نياز جوامع روستايي، شهري و مراکز صنعتي لازم است تا با انواع و ميزان مصرف آب، چگونگي تامين آب، خطوط انتقال و نحوه محاسبه آنها، تصفيه خانه ها، مخزنهاي ذخيره، شبکه توزيع آب و محدوديتهاي فني مربوط، آشنايي کامل وجود داشته باشد، همچنين چگونگي جمع آوري، دفع و تصفيه فاضلابهاي سطحي، خانگي و صنعتي و آشنايي با مجموعه تاسيسات مرتبط از مسايلي استکه يک مهندس عمران بايد با آنها آشنايي داشته باشد. اين موارد از جمله هدفهاي درس " مهندسي آب و فاضلاب و پروژه " است که در نهايت به انجام يک پروژه براي محاسبه و طراحي کامل شبکه توزيع آب، جمع آوري و دفع فاضلاب و آبهاي سطحي يک شهر يا شهرک منجر مي شود.
بناهاي آبي : در اين درس، دانشجو با طراحي و محاسبه برخي از شيوه هاي انتقال آب و سازه هاي آب نظير : کانالهاي خاکي و پوشش دار، کانالهاي تحت فشار، ايستگاههاي پمپاژ، آبشارها يا شيب شکنها، زير گذرها، حوضچه هاي آرامش و چگونگي آبگيري از سدها، درياچه ها، کانالها و رودخانه ها و تاسيسات مربوطه آشنا مي شود.
نقشه برداري و عمليات : کاردان با دوربين هاي مختلف نقشه برداري از طريق اندازه گيري مستقيم و موقعيت نقاط زميني شناخت انواع و استاندارد نقشه و کاربرد آنها در مهندسي عمران، روشهاي اندازه گيري طول، زاويه تعيين امتداد و ترازيابي و ... از نيازهاي ضروري مهندسي عمران است که در درسهاي ياد شده به عنوان يکي از درسهاي جذاب بيان مي گردد.
راه سازي، روسازي راه و مهندسي ترابري : از جمله تخصصهاي مهم يک مهندس عمران، شناخت طرح و محاسبه زيرسازي و روسازي راههاست. بدين منظور درسهاي ياد شده جهت فراگيري مطلبي نظير : طراحي و اجراي راهها شامل : مسيريابي، عمليات خاکي، مشخصه ها و طرح هندسي راهها در مسيرهاي افقي و قايم، مشخصه هاي فني انواع مصالح راه و لايه هاي مختلف روسازي آن، همچنين روشهاي طرح و اجراي روسازي هاي شني و آسفالتي و نيز شبکه هاب حمل و نقل زميني، دريايي و هوايي و برنامه ريزيها و مديريتهاي حمل و نقل ارائه مي گردند.
در درس پروژه راه سازي که پس از درسهاي راه سازي و مهندسي ترابري ارائه مي شود، کاربرد اصول را ه سازي در طرح کامل يک راه، از ابتدا تا انتها به همراه رسم نقشه ها و محاسبه هاي مربوط مورد توجه قرار مي گيرد .
* فارغ التحصيل رشته عمران از دانشگاه آزاد ميبد
ارسال مقاله توسط عضو محترم سايت با نام کاربري : DZANJANI
/س