مقدمه :

در دنياي شكسته شدن هر روزه قيمت ها، رقابت جهاني در بازار همواره سخت تر و فشرده تر ميگردد . در اين ميان شايد هيچ واحدي نقشي حساس تر از بخش نگهداري و تعميرات در افزايش و يا كاهش سودآوري يك موسسه توليدي نداشته باشد. يك شركت، به جاي كاهش مطلق هزينه ها مي بايست كه بر روي نتايج بلند مدت و پايدار تكيه كند. پيشرفت همزمان حجم توليد و كيفيت در كنار برقراري موازنه اي بين انواع روش هاي نگهداري، هزينه هاي توليد را به ميزان قابل ملاحظه اي تقليل خواهد داد. به همين دليل اصلِ «نگرش كوتاه مدت متضمن منافع بلند مدت نيست» سرلوحه فعاليت بسياري از موسسه ها و شركت هاي بزرگ و موفق جهاني قرار دارد.
" آناليز روغن" از خانواده برنامه هاي PdM يك برنامه اجرايي نگهداري و تعميرات بر پايه مراقبت وضعيت شرايط روانكار است كه با تمركز بر وضعيت روانكار و انجام آزمايش هاي گوناگون در محل كار, تجهيزات و آزمايشگاه هاي معتبر, آسيب ها و خسارت هاي وارده به ماشين آلات را به حداقل رسانده , موجب كاهش هزينه ها شده و به افزايش بهره وري و كيفيت فرآورده هاي توليد منجر خواهد شد.

آزمايش خون – آناليز روغن :

يک پزشک حاذق با آزمايش خون بيمار خود اطلاعات گرانبهايي درباره نحوه عملکرد اعضاء و جوارح بدست آورده , درمي يابد که وضعيت قلب , کليه ها , ششها و کبد بيمار چگونه بوده و با تجويز داروها و ارائه دستورات لازم اقدام به درمان و پيشگيري از بيماريهاي خطرناک مي نمايد.
روانکار در يک دستگاه همانند خون در بدن انسان است و با همان پيچيدگيهايي که عملکرد خون در رساندن مواد مورد نياز به قسمتهاي مختلف بدن و جمع آوري مواد زائد ميکند , روانکار نيز بسياري از آلودگيها را از محيط عملکرد قطعات دور نموده و مواد مورد نياز آنها را از قبيل مواد جلوگيري کننده از سايش , مواد مقاوم در برار فشارهاي بالا , EP , مواد محافظت کننده در برابر خوردگي و غيره را در اختيار قطعات قرار مي دهد.
از آنجائيکه تماس روغن با قطعات در حال کار در حد تماس مولکولي ميباشد , انجام يک سري تستهاي بخصوص بر روي روانکار مصرفي ميتواند علاوه بر وضعيت کيفي خود روغن , اطلاعات ذيقيمتي در مورد ساير قطعات در تماس با روغن ارائه دهد و يک متخصص علم روانکاري با استفاده از اين اطلاعات مي تواند برنامه نگهداري و تعمير مناسب را ارائه دهد.

آناليز روغن – شکوفايي صنايع فولاد ژاپن :

برنامه هاي آناليز روغن موجب شكوفايي صنايع فولاد ژاپن شده است. در اوايل دهه 80، شركت فولاد ژاپن با اجراي برنامه آناليز روغن بر روي 170 سيستم هيدروليك، پس از پنج سال به نتايج شگفت انگيزي، مانند 90 درصد كاهش خرابي پمپ، 75 درصد كاهش آلودگي در سيستم و 600 درصد افزايش عمر مفيد پمپ ها دست يافت. اين نتايج موجب ترغيب ساير شركت ها در ژاپن شد، به طوري كه شركت فولاد ناگويا به دنبال موفقيت اوليه در اجراي برنامه آناليز روغن ، اين برنامه را در تمام كارخانه هاي خود و بر روي 9 هزار گيربكس، 102 هزار ياتاقان و 900 سيستم هيدروليك اجرا كرد و موفق به كاهش 50 درصدي خريد ياتاقان، 90 درصد تقليل آسيب هاي ناشي از روانكاري، 83 درصد مصرف كمتر روغن و 15 درصد كاهش در مصرف گريس شد.

آناليز روغن – دسته بندي آزمايشها و نتايج :

انواع آزمايشات انجام شده بر روي روغنها را ميتوان در پنج گروه کلي تقسيم بندي نمود :
مقدار و نوع فلزات موجود در روغن آزمايش شده : مقدار و نوع فلزات موجود در روغن آزمايش شده , نشان دهنده ميزان سايش قطعات مختلف مانند ياتاقانها ميباشد و با تکرار آزمايش در فواصل زماني معين ميتوان زمان مناسب جهت تعويض ياتاقان را مشخص نموده و قبل از بروز خسارت برنامه تعمير آنها را تدوين نمود. اندازه گيري تعداد ذرات جامد بر اساس استاندارد ISO 4406 و بر حسب تعداد در ميلي ليتر حجم روانكار انجام مي شود. بسته به اصول طراحي و كاركرد، تجهيزات گوناگوني براي شمارش ذرات وجود دارد. آماده سازي نمونه و روش نمونه برداري از شروط اصلي صحت و دقت برنامه آناليز روغن است.
ميزان اکسيداسيون روغن : ميزان اکسيداسيون روغن نشانه اي از ميزان حرارت منتقل شده به قطعات مکانيکي و از آنجا به روغن مي باشد و با رسم نمودار اکسيداسيون ميتوان مقاطعي را که حرارت بيش از حد اعمال شده را مشخص و عيب يابي نمود.
مقدار آب موجود در روغن : مقدار آب موجود در روغن نشاني از وضعيت عملکرد آببندها و سيلها ميباشد.
ميزان وجود ناخالصيهاي محيطي در روغن : ميزان وجود ناخالصيهاي محيطي نحوه عملکرد فيلترها و هواکشها را نشان مي دهد.
آزمايشات کيفي خود روغن : نتايج آزمايشات کيفي خود روغن نيز وضعيت طول عمر روغن را نشان داده و ميتوان با دقت زياد زمان تعويض روغن را اعلام و برنامه نت را با آن تنظيم نمود . از مهمترين آزمايشات کيفي روغن ميتوان به آزمايش RULER كه به معناي «تخمين عمر مفيد باقيمانده روغن» است اشاره نمود ، در اين آزمايش با اندازه گيري مقدار تركيبات ضد اكسيداسيون و عدد اسيدي روغن، زمان تقريبي پايان يافتن عمر مفيد روانكار را تعيين مي گردد ، به اين مفهوم كه با افزايش عدد اسيدي يا TAN روغن، مسلماً از مقدار و كارآيي مواد افزودني با خاصيت ضداكسيداسيون كاسته مي شود و زماني فرا مي رسد كه ميزان ادتيوهاي ياد شده به قدري كاهش يافته است كه روغن كاملاً اسيدي و خورنده شده و ادامه فعاليت آن موجب آسيب هاي شديد به دستگاه خواهد شد. آزمايش ويسکوزيته يا گرانروي نيز از آزمايشات رايج در برنامه آناليز روغن ميباشد , در صورت كاهش ويسكوزيته، امكان تشكيل فيلم پايدار روانكار به حداقل مي رسد و بر اثر تماس فلز با فلز، سايش شديدي ايجاد گرديده كه نتيجه مستقيم آن، عمر كمتر دستگاه خواهد بود.

سخن آخر ...

بازکردن فايلي خاص بنام آناليز روغن و در نظر گرفتن يک سري آزمايشات در زمان بهره برداري از دستگاهها باعث کاهش بسياري از هزينه ها چه از نظر طول عمر قطعات و چه از لحاظ زمان بهينه تعويض روغن گرديده و مسئولان فني کارخانجات را در جهت هرچه بهتر نگهداري و کارآمد کردن ماشين آلات ياري مي نمايد.
* مهندس مكانيك
منبع:مقالات علمي ايران
/خ