کانسارهاي طلا و نقره ( سولفيد توده اي - رگه هاي آرسنور - اپي ترمال )

» ماسيوسولفيد(سولفيد توده اي):نقره در اين كانسار به اشكال عدسي شكل و لايه اي ديده مي شود و به عنوان محصول فرعي كانسار هاي مس و سرب- روي وجود دارد. عيار معدن كاري اين كانسار 1000-100 گرم در تن مي باشد مانند كانسار تين تيك (آمريكا).
»رگه هاي آرسنور (Ag- Co- Ni) : نقره در اين كانسار به صورت رگه اي مي باشد. كاني هاي اقتصادي مهم آن پروستيت Ag3AsS3 و پيرارژيريت Ag3SbS3 مي باشد. عيار معدنكاري در اين نوع كانسار 1000-100 گرم در تن مي باشد به عنوان مثال كانسار كبالت (اونتاريو).
» اپي ترمال:در مورد منشأ كانسارهاي اپي ترمال نقره و حتي طلا بحث هاي زيادي وجود دارد. زيس (1929) و اشميت (1950) پيشنهاد نمودند كه كانسارهاي اپي ترمال و دگرساني هاي كائولينيت-آلونيت و پيروفيليت مي توانند دردورن گدازه هايي كه از دهانه هاي تغذيه كننده فاصله گرفته اند، تشكيل شوند. اين كانسارها بر اثر جريان يافتن سطحي آبهاي جوي در درون گدازه ها حاصل مي شوند. ليكن در بعضي مناطق سيالات كانسارساز اساساً ماگمايي مي باشند و درجه مخلوط شدگي آبهاي جوي و تأثيرات آن متفاوت است (كانسار هاي اپي ترمال فلزات قيمتي سيليتو در طلا).
سيليتو (1993) كانسارهاي اپي ترمال فلزات قيمتي را بر اساس نوع دگرساني و كاني‌شناسي به 2 گروه تقسيم نمود:

الف- كانسارهاي اپي ترمال نوع High Sulphideسولفيداسيون بالا يا اسيد- سولفات:

خصوصيات زمين شناسي: اين ذخاير همراه با سنگهاي آتشفشاني،‌در مناطقي كه توده‌هاي نفوذي نيمه عميق اسيدي تا حد واسط حضور دارند، يافت مي‌شوند. جايگاه تكتونيكي آنها عمدتاً در كمربندهاي زون فرورانش و مناطق پشت قوسي،‌در محل گودالهاي آتشفشاني(كالدرا) و همچنين در مجموعه گنبدهاي ريوليتي است.اين كانسارها احتمالاً بخش فوقاني سيستم‌هاي مس پورفيري را تشكيل مي‌دهند. از نظر سني عمدتاً در محدوده‌هاي زماني دوران سوم و چهارم كشف شده‌اند.
بافت و شكل ذخيره: به صورت بافت حفره‌اي در سيليس، رگه‌هاي دار يا لايه‌بندي، حالت برشي، و يا به صورت رگه‌اي و توده‌هاي جانشيني يافت مي‌شوند.
آلتراسيون:كانيهاي نظير كائولينيت، آلونيت، باريت، هماتيت، سرسيت، ايليت، پيروفيليت، جروسيت، در زون‌هاي آلتراسيون به چشم مي‌خورند. همچنين به دليل تأثير محلولهاي اسيدي و حل شدن ساير مواد، كوارتز به حالت دانه ريز و به صورت حفره‌اي باقي مي‌ماند.
كانيهاي ذخيره:پيريت، آنارژيت، كالكوزيت، كووليت، بورنيت، طلا، الكتروم، اسفالريت، كالكوپيريت، گالن، تتراهدريت، كانيهاي باطله شامل پيريت و باريت هستند.
ويژگيهاي ژئوفيزيكي: پايين بودن خواص مغناطيسي به دليل شست و شوي اسيدي سنگهاي منطقه.

عيار و ميزان ذخيره:

در جدول2 عيار و ميزان برخي از معادن طلاي اپي ترمال(نوع سولفيد زياد) ارائه گرديده است.

نام معدن	روش بهره برداري	عيار	ذخيره
ال انديو   ellndio	زير زميني	g/t  Au 178 g/t  Ag  109 cu%    87/3	2-25 ميليون تن
لپانتو lepanto	زير زميني	g/t  Au  8/2 g/t  Ag  3/11 cu%      8/1	2-25 ميليون تن
پائبلو ويجو  pueblo viejo	روباز	g/t  Au  8/3 g/t  Ag   20	کمتر از 100 تا بيش از 200 ميليون تن
نانساتسو  nansatsu	روباز	g/t  Au  ~63	چند ميليون تن

جدول2- عيار و ميزان ذخيره اپي ترمال نوع سولفيد زياد

ب- كانسارهاي اپي ترمال نوع سولفيد كم Low- Sulphide (آدولاريا- سرسيت) :

خصوصيات زمين شناسي:
اين ذخاير همراه با سنگهاي آتشفشاني كالك آلكالن آندزيتي كمربندهاي زون فرورانش يافت مي‌شوند، از نظر سني عمدتاً مربوط به دوران سوم هستند، اما در دوران دوم و اول نيز كشف شده‌اند. در مناطق گسلي دهانه‌هاي آتشفشاني و گسلهاي زونهاي كششي تشكيل مي‌شوند و در بخش فوقاني توده‌هاي نيمه عميق قرار مي‌گيرند.
بافت و شكل:عمدتاً توسط زونهاي گسلي كنترل مي‌شوند. در صورتي كه سنگهاي ميزبان از تخلخل مفيد و مناسب برخوردار باشند عرض زون كاني سازي ممكن است گسترده باشد. بافت در زون گسلي از نوع پر كننده فضاي خالي است.
آلتراسيون: زون سيليسي به صورت كلسدوني، رگه‌هاي كوارتز، آدولاريا، كلسيت، ايليت، سريسيت، كائولينيت و آلتراسيون پروپيليتيك.
كانيهاي ذخيره: الكتروم، طلا، آرژانتيت،‌كالكوپيريت، اسفالريت، گالن، تتراهدريت، سولفوسالتهاي نقره و در بخش فوقاني سيستم آنومالي As, Sb, Hg ديده مي‌شود.

ويژگيهاي ژئوشيميايي:

Au, Ag, Zn, Pb, Cu, As, Sb, Ba, F, Mn و در مناطق خاص عناصر Te, Se, Hg يافت مي شود.

ويژگيهاي ژئوفيزيكي:

از ويژگيهاي ژئوفيزيكي اين ذخاير استفاده از روش VLF جهت شناسايي زون گسلي داراي سولفيد، پرتونگاري جهت شناسايي زون غني از پتاسيم مي باشد.
عيار و ميزان ذخيره(نوع كم سولفيد): دو نوع ذخاير طلاي اپي‌ترمال كم سولفيد شناسايي شده‌اند:

1- نوع Au-Ag

متوسط ذخيره: 77/0 ميليون تن، متوسط عيار: g/t1g و g/10=A t5/7= Au

2- نوع Au-Cu

متوسط ذخيره: 3/0 ميليون تن، متوسط عيار: %3/0>Cu>%75/0 و g/t38=Au
كانسارهاي طلاي اپي‌ترمال به 3 حالت كلي يافت مي‌شوند كه عبارتند از:
1- نوع پراكنده در سنگ‌هاي كربناتي (تيپ كربناتي)
2- نوع پراكنده در سنگ‌هاي آتش‌فشاني (نوع چشمه‌هاي آب گرم)
3- نوع رگه‌اي

نام معدن	روش بهره برداري	عيار	ذخيره
ال انديو   ellndio	زير زميني	g/t  Au 178 g/t  Ag  109 cu%    87/3	2-25 ميليون تن
لپانتو lepanto	زير زميني	g/t  Au  8/2 g/t  Ag  3/11 cu%      8/1	2-25 ميليون تن
پائبلو ويجو  pueblo viejo	روباز	g/t  Au  8/3 g/t  Ag   20	کمتر از 100 تا بيش از 200 ميليون تن
نانساتسو  nansatsu	روباز	g/t  Au  ~63	چند ميليون تن

جدول 1 - 2 ) خصوصيات مربوط به كانسارهاي طلاي اپي ترمال نوع سولفيداسيون بالا(Hs) و نوع سولفيداسيون پائين (Ls

	سولفيداسيون بالا ( HS) يا اسيد سولفات  ( آلونيت )	سولفيداسيون پايين ( HS) يا ( آدولاريا – سرسيت )
ساير باطله ها	باريت داراي گستردگي فراوان و با ماده معدني و توام است و گوگرد به صورت شکاف پرکن حضور دارد	باريت و يا فلوريت بطور موضعي حضور دارند و باريت بالاي توده معدني مي باشد
مقادير کاني هاي سولفيدي	10 تا 90 درصد حجمي ، عمدتا دانه ريز و بعضا به صورت پيريت لايه اي	1 تا 20 درصد حجمي ، ليکن معمولا کمتر از 50 % حجمي عمدتا پيريت
کاني هاي سولفيدي کليدي	سولفاسات هاي مس ( آنارژيت – لوزونيت ) و سولفيدهاي مس+ آهن ( پيريت ) – مس (کالکوسيت – کووليت –بورنيت) معمول مي باشند و بعد از پيريت تشکيل مي شوند	اسفالريت – گالن و تترا هدريت معمول است . مس عمدتا به صورت به صورت کالکوپيريت حضور دارد
فلزات موجود	(Pb,Ag)As,Au,Cu	Auويا AG(Cu,Pb,Zn)
فلزاتي که به صورت موضعي حضور دارند	(Hg)Te,Sn,Mo,Sb,Bi	(Hg,Se,Te)As,Sb
نسبت گوگرد فلز در کاني هاي سولفيدي	بالا	پايين

جدول 2 – 2

	سولفيداسيون بالا ( HS) يا اسيد سولفات  ( آلونيت )	سولفيداسيون پايين ( HS) يا ( آدولاريا – سرسيت )
ماهيت سيالات کانسارساز	اسيدي ، غني از گوگرد و اکسيدي	خنثي ، فقير از گوگرد و احيايي
منشا سيالات کانسارساز	عمدتا حاوي سيالات ماگمايي	عمدتا حاوي آبهاي جوي
همراهي با کانسارهاي پورفيري	کانسارهاي طلا در بخش بالايي کانسارهاي مس – طلاي پورفيري و مس – موليبدن پورفيري و بطور همزمان با اين کانسارها تشکيل شده اند جزاير قوسي غرب اقيانوس آرام – فيليپين و آند مرکزي ، شيلي	کانسارهاي طلا در اطراف کانسارهاي مس پورفيري واقع در فيليپين
دما	200 تا300 درجه سانتي گراد	100 تا300 درجه سانتي گراد
اندازه	نسبتا کوچک	متغير – برخي ها گاهي بزرگ هستند
ويژگي هاي ژئوشيميايي	آنومالي زياد Cu نسبت Ag/Auکم	ميزان ZnوPb  زياد و Cuکم نسبت Ag/Auزياد

جدول 3 – 2

کانسار طلاي زرشوران
موقعيت جغرافيايي: آبادي زرشوران در 31 كيلومتري شمال تكاب ،در چهار گوش 1:250000زمين شناسي تكاب كه با مختصات جغرافيايي عرض 36-37 درجه وطول?30 ?46 - 48 درجه مشخص مي گردد،واقع شده است .كانسار زرنيخ و طلاي زرشوران در حدود 6 كيلومتري شمال –شمال شرق آبادي زرشوران واقع شده است.دستيابي به منطقه از طريق مسير آسفالته تكاب-شاهين دژ ميسر است .
تاريخچه معدن: تاريخ بسيار طولاني تمدن موجود در منطقه تكاب (تخت سليمان) حكايتي اجمالي از شناخته بودن اين معدن از زمان مادها و ساسانيان دارد . همچين آثار معدنكاري يافت شده از آن زمان و همچنين استفاده از آن زمان و همچنين استفاده از پلاسرها و شستشوي ماسه هاي طلا دار در دوران باستان نيز مويد اين موضوع مي باشد. معدن زرنيخ زرشوران تا سال 1378 فعال بوده و از سال 1370 اين كانسار بعنوان يك پتانسيل طلا مطرح ومطالعات اكتشافي تا مرحله نيمه تفضيلي بر روي آن در قالب طرح اكتشاف سراسري طلا انجام گرفت .
نماي کلي از ناحيه زرشوران

زمين شناسي:

رخنمونهاي محدوده كانسار از قديم به جديد به شرح زير است:1)سنگهاي دگرگونه پروتروزوئيك بالايي(وندين) كه شامل مجموعه اي از شيست سبز، سرپانتين شيست، آمفيبوليت و رخنمونهايي از اولترامافيك به سن پروتروزوئيك بالايي به نام مجموعه ايمان خان است. 2) سنگهاي آهكي و دولوميتي متبلور پروتروزوئيك بالايي كه اين سنگها بطور همشيب و گاه با ناپيوستگي موازي روي سنگهاي فوق قرار مي گيرند تحت عنوان واحد چالداغ نامگذاري شده است. 3) تناوب شيست سياه كربن دار و آهك كريستالين پروتروزوئيك بالايي كه مجموعه اي از سنگهاي بهم پيوسته و تفكيك ناپذير بصورت سنگهاي كربناتي ،رسي و سيليسي با رنگ سياه و حامل كاني سازي رآلگار و ارپيمان كه بنام واحد زرشوران ناميده شده است. 4) شيل و ماسه سنگهاي خاكستري تيره، صورتي و بنفش مربوط به سازندهاي باروت و زاگون و لالون. 5) رسوبات اليگو ميوسن (معادل سازند قم) اين رسوبات با دگرشيبي زاويه دار روي سنگهاي قديمي قرار مي گيرند.
طلا در كانسار مس پورفيري سرچشمه
موقعيت جغرافيايي : معدن مس سرچشمه با مختصات "20 '52° 55 طول شرقي و29° '56 "40 عرض شمالي در 160 كيلومتري جنوب غربي كرمان و 50 كيلومتري رفسنجان قرار دارد. اين معدن از طريق جاده‌ي آسفالته به رفسنجان و سيرجان مرتبط بوده و فاصله آن تا بندرعباس 437 كيلومتر است. ارتفاع اين ناحيه از سطح دريا به‌طور متوسط 2620 متر است و بلندترين نقطه‌ي آن از سطح دريا 3280 متر ارتفاع دارد. تغييرات ساليانه‌ي درجه‌ي حرارت در اين ناحيه از 15- تا 32+ درجه‌ي سانتي‌گراد مي‌باشد. ميزان بارندگي در ارتفاعات 550 ميلي‌متر در سال گزارش شده‌ و سرعت باد در اين ناحيه گاهي به 100 كيلومتر در ساعت مي‌رسد.

نماي کلي از معدن سرچشمه

نمايي از ماده معدني سرچشمه
زمين شناسي: اين معدن از لحاظ زمين‌شناسي در بخش جنوب‌شرقي كمربند تكتونوماگمايي ايران مركزي و در مجموعه‌ي آتشفشاني - رسوبي پاريز از كمربند دهج - ساردوئيه در استان كرمان جاي گرفته است.
زمين‌شناسي كانسار سرچشمه اولين بار توسط (Baizn and Hubner 1969) و سپس توسط (Waterman and Hamilton 1975) شرح داده شده ‌است. كانسار سرچشمه تقريباً در قسمت مركزي يك زون متشكل از مواد آتشفشاني و رسوبي چين‌خورده كه با جهت عمومي شمال‌غرب - جنوب‌شرق از جنوب تركيه تا بلوچستان ادامه دارد، واقع شده ‌است. در محدوده‌ي معدن گسل‌هايي با روند شمالي - جنوبي وجود دارند كه اين حركات تكتونيكي به همراه ماگماتيسم منطقه مربوط به زمان كوارترنر مي‌باشد.
الگوي دگرساني در معدن سرچشمه از نوع ژرف‌زاد يا Hypogene است كه همسان با الگوي كانسارهاي گونه لوول - گيلبرت مي‌باشد. به اين شكل كه هاله‌هاي دگرساني از مركز سيستم پورفيري به طرف بيرون، پتاسيك - فيليك و پيروپيليك بوده و دگرساني آرژيليك در اين كانسار بسيار ضعيف رخ داده است. بخش ژرف‌زاد معدن به طور ميانگين از 0.04 گرم در تن طلا و 0.97 گرم در تن نقره برخوردار است و بيشترين عيار اين عناصر در بخش‌هاي دگرساني فيليك شديد ± آرژيليك در استوك سرچشمه و بيوتيتي شديد در آندزيت‌ها رخ‌داده كه منطبق بر موقعيت كاني‌سازي مس پرعيار مي‌باشد.
همبستگي قوي بين طلا با مس، طلا با نقره و همچنين نقره با مس نشان‌دهنده‌ي شرايط همسان پيدايش و ته نشيني همزمان طلا و نقره با مس به صورت غير قابل رويت به شكل الكتروم (طلا‌ي خالص) مي‌باشد (عباسي كليماني، 1383). اين كانسار با ذخيره عظيم و توليد بيشتر از 15000000 ميليون تن كانسنگ در سال تصور مي‌شده كه داراي 270 ppb طلا يعني 4000 كيلوگرم طلا در اين ماده معدني باشد. اما واقعيت‌هاي بهره‌برداري نشان از توليد فقط 400 كيلوگرم دارد. به دليل اينكه طلا درون شبكه كالكوپيريت بوده و در ارتباط ژئوشيميايي با Mo - Cu - Pb - Ba - Sb - P مي‌باشد. ميانگين طلا از 60-80 ppb متغيير است و كانسار از نوع مس و موليبدن مي‌باشد

کانسار کانيهاي رسي

کائولين
واژه کائولين از زبان چيني گرفته شده است. اين اصطلاح نام تپه اي بوده که در چين از آن خاک کائولين استخراج مي شده است. کانيهاي گروه کائولين عبارتنداز: کائولينيت ، ديکيت ، ناکريت و هالوزيت . کائولينيت فراوانترين کاني اين گروه است ذخايرکائولين:اين ذخاير به انواع زير تقسيم مي شوند:
• ذخاير هوازده
• ذخاير گرمابي
• ذخاير حمل شده
• ذخاير دياژنزي
ذخاير هوازده: سنگهاي غني ازآلومينيوم نظير شيلها ، آرکوزهاي غني ازآلکاني فلوسپات ، سنگهاي آذرين فلوسپاتوئيددار (نفلين سينيت) ، بازالت کالک آلکالن ، گرانيتهاي فوق آلومينوم و... درشرايط آب وهوايي گرم و مرطوب در سطح زمين تحت تاثير هوازدگي شيميايي واقع شده و تغييرات زيادي در ترکيب شيميايي و کاني شناختي آنها ايجاد مي شود. آب کافي و دماي مناسب موجب رويش گياهان شده و درنتيجه PH آب کاهش مي يابد. پايداري کانيهاي متشکله سنگها، متفاوت بوده ونوع تغييرات آنها نيز يکسان نيست.عوامل مهم وموثر درتشکيل ذخاير کائولين هوازده عبارتند از: آب وهواي گرم و مرطوب ، کاهش PH آب ، سنگ مادر غني از آلومينيوم، بالا بودن خلل وفرج و درز و شکستگي درسنگ ، پايين بودن سطح آبهاي زيرزميني زمان کافي ، بالا بودن ميزان آبي که درسنگ جريان داشته است و شست وشو و حمل کاتيونها در شرايط مناسب ياد شده اکثر کانيهاي سنگ به استثناي کوارتز تحت تاثيرهوازدگي شيميايي واقع شده وبه ترکيبات ديگرتغيير مي کنند. پتاسيم فلرسپات با کاهش PH به کائولينيت و يا ايليت تبديل مي شود.
+SiO2+KOH کائولينيت <------- کاهش PH آب + پتاسيم فلدسپات
در صورتي که تمامي KOH شسته شود، کائولينيت تشکيل خواهد شد (پايين بودن سطح آبهاي زيرزميني موجب شست و شوي کامل بيشتر کاتيونها مي شود.)
اگر سطح آب زيرزميني بالا باشد تمامي K ، Na و Ca شسته نخواهد شد و در اين حالت ايليت و اسمکتيت تشکيل مي شود.
مصارف مهم کائولين

کاغذسازي50% سراميکها 20% رنگسازي10% و بقيه در ديرگدازها پلاستيک ، لاستيک صنايع دارويي ، حشره کشها ، جذب کننده ها ، مواد پاک کننده ومواد غذايي.

رس توپي

رس توپي يک نوع سنگ رسوبي است که حاوي کائولينيت و مقدار جزئي ايليت ، کلريت کوارتز و مونتموريونيت است. ذرات کائولينيت در رس توپي درمقايسه با سايرمنابع رس دار کوچکتر است. مقدار کائولينيت رس توپي 20 تا 95 درصد ، کوارتز 10 تا 70 درصد ايليت وکلريت آن 5 تا 45 درصد است. مواد آلي ، مونتموريونيت ، ترکيبات آهن ، اکسيد تيتان و نمکهاي محلول از جمله ناخالصيهاي رس توپي هستند. رس توپي بيشتر همراه با لايه هاي زغال دار است و از آنجا که ذرات ريز کانيهاي رس را به همراه دارد، خاصيت شکل پذيري آن بسياتر خوب است. رنگ رس توپي قهوه اي مايل به سياه است ومصارف آن عبارتند از: سراميکهاي بهداشتي ، چينيهاي الکتريکي ، انواع کاشيها ، ظروف غذاخوري ، صنايع رسي وديرگدازها.

هالوزيت

هالوزيت نوعي کائولين آب دار است که تشخيص آن به کمک پراش اشعه ايکس(XRD) امکان پذير است. هالوزيت بيشتر درزونهايآلتراسيون وبندرت درزونهاي هوازده پيدا مي گردد.عمده مصارف آن درتهيه سيمان پرتلند وتهيه نسوزها وسراميک است.
ادامه دارد.... /س