گفتگو با خانم سايه موسوي، کارشناس بانک مرکزي
همه ما لغاتي چون بورس، سهام و اوراق مشارکت را شنيده ايم و نمودارهاي ارزش سهام شرکت هاي مختلف را در رسانه هاي مختلف ديده ايم، اما آيا واقعا در اين زمينه اطلاعات کافي داريم؟ يا اينکه آيا ما هم مي توانيم به اين ميدان وارد شويم؟ پاسخ به اين سؤالات انگيزه اي بود براي گفتگويي صميمانه با خانم سايه موسوي، فوق ليسانس اقتصاد از دانشگاه تهران، کارشناس بانک مرکزي و عضو هيئت تعاوني خدمات مشاوره خانه سهام دار.
ـ خانم موسوي با سلام و تشکر از اينکه وقت تان را در اختيار ما قرار داديد، لطفا براي آشنايي بيشتر خوانندگان در مورد بورس صحبت کنيد.
بورس به معناي بازار است. هر فضا يا مکاني که براي خريد و فروش کالا باشد بورس ناميده مي شود.
در فرهنگ محاوره اي ما، چنانچه واژه بورس به تنهايي به کار رود، منظور بورس اوراق بهادار است. بورس سهام يا اوراق بهادار، بازاري است که در آن سهام و ديگر اوراق بهادار شرکت ها خريد و فروش مي شود. شرکت هايي که در اين بازار معامله مي شوند، طبق ضوابط سازمان بورس و اوراق بهادار بايد داراي حداقل معيار و استانداردهاي سودآوري و ... باشند که امکان معامله آنها در اين بازار فراهم شود. معامله در اين بازار بر خلاف بسياري از بازارها از طريق واسطه يا همان شرکت هاي کارگزاري انجام مي شود و خريدار و فروشنده، مستقيما به معامله نمي پردازند.
خريد سهام يک شرکت به معناي سرمايه گذاري است، بنابراين بازار سهام (بورس اوراق بهادار) نقش مهمي را در هدايت پس اندازهاي اقشار مختلف جامعه به سوي سرمايه گذاري شرکت ها و تأمين منابع مالي مورد نياز آنها براي توليد ايفا مي کند.
ـ تاريخچه ايجاد بورس در ايران چه سالي بوده است؟
در ايران تاريخچه ايجاد بورس اوراق بهادار به سال 1346 برمي گردد. اين سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانک توسعه صنعتي و معدني آغاز کرد و به تدريج بر تعداد شرکت هاي قابل معامله در بورس افزوده شد. بورس ايران طي اين دوران فراز و نشيب هاي زيادي را پشت سر گذاشت. سال هاي 67 ـ 57 از جمله دوراني بود که بورس ايران يک دوره خاموشي را سپري کرد. پس از آن از سال 1368، در چهارچوب برنامه پنج ساله اول، تجديد فعاليت بورس اوراق بهادار به عنوان زمينه اي براي اجراي سياست خصوصي سازي مورد توجه قرار گرفت. بازار سهام در ايران هنوز هم يک بازار نوظهور است به طوري که در حال حاضر کمتر از 5/0 درصد مردم ايران سهامدار هستند در حالي که اين نسبت در امريکا به 40% و در انگلستان به 50% مي رسد.
ـ سرمايه گذاري در بازار سهام نسبت به سرمايه گذارهاي ديگر چه مزايايي دارد و به طور کلي ويژگي هاي بازار سهام چيست؟
خريد سهام اين بازار علاوه بر آنکه امکان سرمايه گذاري را در بخش هاي اقتصادي فراهم مي آورد امکان نقد کردن سرمايه گذاري انجام شده را نيز به راحتي ميسر مي سازد. به عبارتي بازار اين امکان را براي سهامدار فراهم مي کند که هر زمان به سرمايه نقدي خود نياز داشته باشد، از طريق اين بازار، سهام را فروخته و در ظرف مدتي که بستگي به نقدينگي بازار و هم چنين نقدينگي آن سهام خاص دارد، پول نقد را دريافت کند. اما بايد توجه داشت در شرايطي که با بحران هاي سياسي ـ اقتصادي مواجه باشيم، قدرت نقدينگي بازار کاهش مي يابد و انتظار مي رود فرآيند درخواست فروش آن به زمان بيشتري نياز داشته باشد.
افزايش ارزش سهام بيش از قيمت خريداري شده آنکه به عايدات سرمايه اي موسوم است، سود ديگري است که سهامدار مي تواند از آن بهره مند شود. در کنار اين افزايش قيمت، کاهش قيمت سهام نيز پديده اي است که در بازار سهام رخ مي دهد و بدين ترتيب سهامدار متضرر مي شود و اين همان ريسک سرمايه گذاري در بازار سهام است. طبيعتا هر چه بازدهي و سود سرمايه گذاري بيشتر باشد، ريسک سرمايه گذاري نيز بيشتر خواهد بود.
ـ آيا خانواده ها و بخصوص زنان مي توانند به طور مستقيم وارد بورس شوند؟
خانوارها به عنوان صاحبان پس اندازهاي خرد نقش مهمي را در بازار سهام ايفا مي کنند. طبيعتا خانواده و زنان با پس اندازهاي محدود توانايي راه اندازي يک شرکت و يا يک کارخانه توليدي و به عبارتي سرمايه گذاري اوليه و مستقيم را ندارند. اين امر مستلزم سرمايه کلان، مديريت، صرف وقت و تخصص لازم، همچنين داشتن اطلاعات کافي از شرايط اقتصادي يا سياسي در فعاليت توليدي خاص است. از سوي ديگر هدايت تمامي سرمايه در يک فعاليت خاص مي تواند مخاطرات زيادي را داشته باشد. چه بسا سرمايه گذاري در آن فعاليت سودآوري نداشته باشد و در نتيجه تمامي سرمايه از بين خواهد رفت. اما در بازار سهام تنوع شرکت هاي مختلف امکان انتخاب يک يا چند شرکت را براي سرمايه گذاري ميسر مي کند.
طبيعي است بازارهاي مختلفي براي سرمايه گذاري وجود دارد: بازار طلا، ارز، سهام و ملک از جمله اين بازارها است که مي توان گفت آنچه بيشتر به صورت يک عادت فرهنگي از گذشته با زن ايراني همراه بوده خريد طلا براي پس انداز و پشتوانه اي براي آينده است. در گذشته هاي دور چنين سرمايه گذاري مي توانست بهترين نوع سرمايه گذاري براي يک زن ايراني باشد. زيرا اولاً زن ايراني در اجتماع حضور فعال نداشت، ثانيا از دانش کافي براي سرمايه گذاري برخوردار نبود و مسئله ديگر اينکه بازارهاي رقيب طلا وجود نداشت يا بي رونق بود.
عدم حضور زن ايراني در اجتماع گذشته، جسارت و پذيرش خطر را نيز درون او پنهان کرده بود. سرمايه گذاري در سهام اگر چه فعاليتي سودآور مي باشد و ليکن به دليل ريسک سرمايه گذاري نيازمند جسارت بيشتر و پذيرش خطر در سرمايه گذار است. نوسانات روزانه قيمت سهام در بازار و لزوم آگاهي و به روز بودن سرمايه گذار از وضع بازار، همگي از جمله عواملي است که علاوه بر ايجاد هيجان در معامله گر سهام، استرس زا نيز خواهد بود و در مجموع زنان و مردان، کساني که توانايي بيشتري در قبول ريسک دارند، قدم به اين وادي مي گذارند.
از تنش زا بودن و ريسک سرمايه گذاري در بازار سهام که بگذريم، بايد گفت، اين فعاليت علاوه بر آنکه سودآور است مي تواند بخشي از درآمد خانوار را نيز تأمين کند. از طرفي زناني که به اين بازار وارد مي شوند لاجرم بايد دانش خود را نسبت به اقتصاد کشور، وضعيت شرکت ها و سياست داخلي و خارجي اثرگذار در بورس بالا ببرند. اين ويژگي بخصوص براي زنان خانه دار به دليل مشغله کمتر بسيار مناسب است و بدين وسيله امکان دنبال کردن اخبار و وقايع اقتصادي و سياسي و حتي فرهنگي ـ اجتماعي تأثيرگذار بر بورس را پيدا مي کنند. خوشبختانه در حال حاضر، بر خلاف سال هاي پيش که صرفا امکان آگاهي از وضعيت بازار سهام و قيمت ها با حضور فيزيکي ممکن بود، اينترنت و روزنامه ها و تعدد بورس هاي منطقه اي و کارگزاري ها، امکان بهره مندي از اين اطلاعات را در مناطق مختلف و حتي در منزل فراهم کرده است. حتي معامله onlineاز طريق برخي کارگزاري ها، دسترسي به بازار و سرمايه گذاري در آن را تسهيل کرده است.
ـ کسي که مي خواهد براي اولين بار وارد اين بازار شود و در بورس سرمايه گذاري کند، در چه مواردي نياز به اطلاعات دارد و اين اطلاعات را از چه طريق بايد به دست آورد؟
گرچه سودآوري در اين بازار مي تواند قابل توجه باشد، وليکن تصميم گيري در خريد نوع سهام، قيمت خريداري شده، زمان معامله، مدت نگهداري از سهام براي کسب بيشترين سود، تعيين استراتژي سرمايه گذاري، خريد و فروش مستمر و يا خريد و نگهداري براي دوره ميان مدت يا بلندمدت، از جمله مواردي است که نياز به کسب آگاهي و دانش کافي دارد.
سرمايه گذار مي تواند اين اطلاعات را با استفاده از خدمات مشاوره شرکت ها، شرکت در کلاس هاي آموزشي، تجزيه و تحليل سهام، سرمايه گذاري سهام، مطالعه وضعيت قيمت سهام شرکت ها و تجزيه و تحليل آنها از طريق سايت ها و وبلاگ هاي موجود و بررسي صورت هاي مالي شرکت ها به دست آورد و براي خريد خود از آنها استفاده کند.
توجه به نوع شرکت ها براي خريد سهام بسيار مهم است. طبيعتا در قدم هاي اول براي سرمايه گذاري مطمئن تر توصيه مي شود سهامدار اقدام به خريد سهام شرکت هاي سرمايه گذاري نمايد. شرکت هاي سرمايه گذاري واسطه هاي مالي هستند که فعاليت اصلي آنها، خريد و فروش و يا نگهداري سهام ديگر شرکت هاست.
اين شرکت ها داراي مديران متخصص در امر تجزيه و تحليل بازار سهام هستند، لذا ترکيب مناسبي از سهام شرکت ها را انتخاب کرده و خريداري مي کنند. در حال حاضر از مجموعه حدود 317 شرکت موجود در بورس حدود 19 شرکت سرمايه گذاري وجود دارد. در نقطه مقابل آنها شرکت هاي توليدي هستند که به يک يا چند فعاليت خاص مبادرت مي ورزند و اگر چه مي توانند سودآوري بيشتري را به همراه داشته باشند و ليکن ريسک سرمايه گذاري بيشتري را نيز به همراه دارند.
توجه به وضعيت اقتصادي ـ سياسي کشور نيز عنصر مهمي است که بايد همواره مورد توجه قرار گيرد. شرايط کشور در زمان تصميم گيري براي ورود به بازار و انتظاراتي که در آينده از وضع اقتصادي و سياسي داريم، بايد به عنوان يک عامل مهم و اثرگذار مورد توجه سرمايه گذار باشد. مسئله ديگر اينکه بازار سرمايه ايران بسيار محدود است و در حال حاضر شرکت هاي کمي در بورس پذيرفته شده اند و از سوي ديگر اوراق بهادار موجود در اين بازار نيز بسيار محدود است. اخيرا برخي اوراق مشارکت نيز در بازار قابل معامله شده اند، و ليکن جاي صندوق هاي سرمايه گذاري و اوراق بهادار صادره توسط آنها، که به اوراق مشاع موسوم است و امکان سرمايه گذاري غيرمستقيم را بدون لزوم به داشتن تبحر خاصي فراهم مي آورد، بسيار خالي است. در کشور امريکا که حدود 40% مردم شان سهامدار هستند، تنها يک درصد آنها مستقيما به معامله سهام مي پردازند و بقيه آنها از طريق شرکت هاي خدمات مشاوره، صندوق هاي سرمايه گذاري و نظاير آن به سرمايه گذاري در اين بازار مي پردازند.
اما در ايران درصد قابل توجهي از سهامداران (حدود 40 هزار نفر) مستقيما مبادله مي کنند که در بحران هاي سه ساله اخير، اين تعداد کاهش يافته و اين مسئله ريسک سرمايه گذاري را بسيار افزايش مي دهد.
علت اين امر را مي توان فقدان صندوق هاي سرمايه گذاري کمبود شرکت هاي خدمات مشاوره و غني نبودن فرهنگ سهامداري و سرمايه گذاري در ايران دانست.
بديهي است ايجاد صندوق هاي سرمايه گذاري و توسعه بازار سرمايه نيازمند تدوين قوانين و مقررات خاص و شفافيت قوانين موجود مي باشد. خوشبختانه در شرايط حاضر قوانين و مقررات کامل تري تدوين شده و اميد مي رود با اجراي صحيح آنها و نظارت بهتر، بازار ضابطه مندتر و شفاف تر گردد و بدين طريق تصميم گيري در سرمايه گذاري تسهيل شود.
ـ خانم موسوي ضمن تشکر از شما، اميدواريم اين اطلاعات براي خوانندگان مفيد و مؤثر باشد.
منبع: سايت حوزه
/خ