شرکت‌ها به منظور تأمين منابع مورد نياز براي طرح‌هاي توسعه‌اي و پاسخگويي به نياز خود به نقدينگي، اقدام به افزايش سرمايه مي‌کنند. افزايش سرمايه از طريق انتشار سهام جديد يا بالا بردن مبلغ اسمي سهام موجود امکان‌پذير است. با توجه به اين که در ماده 6 اساسنامه نمونه شرکت‌هاي پذيرفته شده در بورس قيد شده است که سرمايه شرکت‌ها بايد به سهم عادي يکهزار ريالي با نام تقسيم شود، افزايش سرمايه در اين شرکت‌ها به صورت انتشار سهام جديد صورت مي‌گيرد. از اهداف اين امر (يکسان‌سازي قيمت اسمي سهام شرکت‌ها در اساسنامه شرکت) مي‌توان به شفاف‌سازي اطلاعات شرکت‌ها و قابليت مقايسه وضعيت آنها با يکديگر اشاره کرد.
در حالت افزايش سرمايه به صورت انتشار سهام جديد، شرکت‌ها مي‌توانند سهام جديد را برابر مبلغ اسمي به‌فروش برسانند يا اين که مبلغي علاوه بر مبلغ اسمي سهم به عنوان اضافه ارزش (صرف) از سهامدار دريافت و عوايد حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته شده را به اندوخته منتقل يا به صورت نقدي بين صاحبان سهام تقسيم کنند يا در ازاي آن، سهام جديد به آنها بدهند. از آن‌جا که قوانين مالياتي عوايد حاصل از اضافه ارزش سهام فروخته شده را درآمد تلقي مي‌کند و در نتيجه مشمول ماليات سال مالي انتشار سهام جديد مي‌داند، شرکت‌ها تمايل به استفاده از اين روش (افزايش سرمايه از طريق دريافت اضافه ارزش علاوه بر مبلغ اسمي سهم) ندارند.
راه‌هاي افزايش سرمايه
افزايش سرمايه از محل منابع زير امکان‌پذير است :
1 – آورده نقدي سهامداران شرکت ( پرداخت مبلغ اسمي سهام به صورت نقدي )
2 – اندوخته‌ها و سود تقسيم نشده سال‌هاي قبل ( تبديل سود تقسيم نشده ( اندوخته ) به سرمايه )
3 – مطالبات حال شده سهامداران شرکت ( تبديل مطالبات حال شده به سرمايه )
در ماده 166 لايحه اصلاحي قانون تجارت، حق‌تقدم براي صاحبان سهام قديم پيش‌بيني شده و مقرر گرديده است که :
"در خريد سهام جديد، صاحبان سهام شرکت به نسبت سهامي که مالک‌اند حق‌تقدم دارند و اين حق قابل نقل‌وانتقال مي‌باشد. مهلتي که طي آن سهامداران مي‌توانند حق‌تقدم مذکور را اعمال کنند کمتر از 60 روز نخواهد بود. اين مهلت از روزي که براي پذيره‌نويسي تعيين مي‌گردد، شروع مي‌شود."
وجود چنين حقي به سهامداران شرکت اين امکان را مي‌دهد که نه تنها درصد مالکيت خود را – در مقايسه با وضعيت قبل از افزايش سرمايه – ثابت نگه دارند بلکه خود را در مقابل کاهش بهاي سهام – به علت انتشار سهام جديد – مصون سازند.
سازوکار اجرايي افزايش سرمايه بدين‌صورت است که مجمع عمومي فوق‌العاده پس از تصويب افزايش سرمايه، شرايط مربوط به فروش سهام جديد و تأديه بهاي آن را تعيين مي‌کند يا اين که اختيار تعيين آن را به هيئت مديره واگذار مي‌نمايد.
پس از اتخاذ تصميم راجع به چگونگي افزايش سرمايه از طريق انتشار سهام جديد، مراتب از طريق نشر آگهي در روزنامه کثيرالانتشار به اطلاع صاحبان سهام مي‌رسد. در اين آگهي، اطلاعات مربوط به مبلغ افزايش سرمايه و مبلغ اسمي سهام جديد و تعداد سهامي که هر صاحب سهام، حق‌تقدم در خريد آنها را دارد و مهلت پذيره‌نويسي و نحوه پرداخت آن ذکر مي‌شود. گواهي‌نامه‌هاي حق‌تقدم خريد سهم به آخرين آدرس اعلام شده توسط سهامداران، ارسال مي‌شود. بعد از دريافت گواهي‌نامه مزبور، سهامداران مي‌توانند ظرف مهلتي که در اعلاميه پذيره‌نويسي سهام جديد معين شده است، از حق خود استفاده نمايند، بدين صورت که پس از پرداخت بهاي اسمي سهم و امضاي برگ تعهد سهم، مبادرت به پذيره‌نويسي کنند.
مثال : فرض کنيد شرکتي با سرمايه 10000 ميليون ريال منقسم به 10 ميليون سهم، افزايش سرمايه‌اي به ميزان 100% را در نظر دارد. در اين حالت به هر يک از سهامداران، معادل سهام قبلي‌شان امتياز حق تقدم تعلق مي گيرد. (به ازاء هر سهم يك سهم جديد ) و سهامداران پس از واريز 1000 ريال براي هر حق تقدم صاحب يک سهم جديد مي شوند . قيمت سهم پس از بازگشايي، معمولا به‌گونه‌اي است که در دارايي سهامداران از شرکت مزبور تغييري حاصل نشود. براي مثال اگر قيمت سهم قبل از مجمع 5000 ريال باشد و با توجه به اينکه سهامدار بابت هر سهم 1000 ريال پرداخته است. قيمت جديد در حدود 3000 ريال خواهد بود و با دوبرابر شدن تعداد سهام، در عمل دارايي سهامدار بدون تغيير مي‌ماند. البته ممكن است با توجه به ديد مثبت يا منفي سهامداران نسبت به فعاليت آتي شركت و طرح‌هاي تامين مالي شده، قيمت واقعي سهم بيشتر يا كمتر از قيمت تئوريك، تعيين شود.
اگر شركت براي افزايش سرمايه، بخشي از منابع را از محل اندوخته‌ها و بخشي را از آورده سهامدار، تامين كند، افزايش سرمايه از راه اندوخته و آورده نقدي شكل مي‌گيرد و اگر تمام منابع از محل اندوخته‌هاي شركت( انوخته ها و سود تقسيم نشده) تامين مالي گردد، افزايش سرمايه به شكل سهام جايزه و بدون پرداخت نقدي از سوي سهامداران خواهد.
فروش حق تقدم
در صورتي که سهامدار تمايل به پذيره‌نويسي و دريافت سهم جديد نداشته باشد مي‌تواند با مراجعه به کارگزاران سازمان بورس اوراق بهادار، گواهي‌نامه حق‌تقدم خريد سهم خود را بر پايه قيمت روز بازار، به فروش برساند. اگر سرمايه‌گذار مايل به خريد گواهي‌نامه حق‌تقدم باشد بايد مانند سهامداران فعلي شرکت اقدام به پذيره‌نويسي نمايد. در اين حالت وي بايد معادل مجموع بهاي گواهي‌نامه مزبور – براي تحويل به فروشنده گواهي – و ارزش اسمي را – براي تحويل به شرکت – به کارگزار پرداخت کند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذيره‌نويسي نکنند يا از فروش گواهي حق‌تقدم صرف‌نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذيره‌نويسي گواهي‌هاي مزبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار مي‌دهد و پس از فروش، مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمي و هزينه‌هاي مربوط به حساب سهامدار واريز مي‌کند.
دادوستد گواهي حق‌تقدم
در صورتي که سهامداران تمايل به پذيره‌نويسي و دريافت سهم جديد نداشته باشند مي‌توانند با مراجعه به کارگزاران، گواهي‌نامه حق‌تقدم خريد سهم خود را بر پايه قيمت روز بازار، به فروش برسانند. اگر سرمايه‌گذار مايل به خريد گواهي‌نامه حق‌تقدم باشد بايد مانند سهامداران فعلي شرکت اقدام به پذيره‌نويسي نمايد. در اين حالت وي بايد معادل مجموع بهاي گواهي‌نامه مزبور – براي تحويل به فروشنده گواهي – و ارزش اسمي را – براي تحويل به شرکت – به کارگزار پرداخت کند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذيره‌نويسي نکنند يا از فروش گواهي حق‌تقدم صرف‌نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذيره‌نويسي گواهي‌هاي مزبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار مي‌دهد و پس از فروش، مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمي و هزينه‌هاي مربوط به حساب سهامدار واريز مي‌کند.
منبع: www.parsecommerce.ir/خ