علوم طبيعت > فيزيک > نجوم و اختر فيزيک > نجوم (cached)
ستاره دوتائي به مجموعه دو ستاره گفته مي‌شود که در آسمان در مجاورت هم قرار داشته باشند و تحت تأثير نيروي گرانشي به دور مرکز جرم مشترکشان گردش کنند.نگاه اجمالي
خورشيد ما يک ستاره تنها است و با نزديکترين همسايه خود چهار سال نوري فاصله دارد، ولي بسياري از ستارگان واقعا دوتايي هستند. کشش گرانشي ميان دو ستاره ، آنها را در کنار هم نگه مي‌دارد و يک ستاره دوتايي بوجود مي‌آيد. در منظومه شمسي ، کشش گرانشي خورشيد سبب حرکت سياره‌ها در مدارهاي خود مي‌شود. در يک ستاره دوتايي هر عضو به دور نقطه تعادل دو ستاره ، گردش مي‌کند. اعضاي دوتايي‌هاي نزديک به هم ممکن است فقط در يک يا دو روز يک دور کامل بزنند، اين کار در دوتايي‌هاي دور از هم صد سال يا بيشتر طول مي‌کشد.
حرکت ستارگان دوتايي
برخي از ستارگان دوتايي به راحتي با تلسکوپ قابل تشخيص مي‌باشند. با مشاهده اعضاي آنها بعد از مدتي بنظر مي‌رسد که يکي به دور ديگري حرکت کرده است، ولي فقط دوتايي‌هايي که فاصله اعضاي آن بسيار زياد است، قابل مشاهده‌اند. حتي بزرگترين تلسکوپها نيز نمي‌توانند زوجهاي نزديک را در تصوير ستاره‌اي ، به دو تصوير ، تجزيه کنند، ولي اخترشناسان با مطالعه طيف مي‌توانند زوجهاي بسيار نزديک به هم را پيدا کنند. با گردش ستارگان در مدارهاي خود تغييرات منظمي در طيف آنها ديده مي‌شود. با مطالعه اين طيف مي‌توان به چگونگي تک تک ستارگان پي برد.
انواع ستارگان دوتايي
ستارگان دوتايي ديدگاني
اين نوع ستارگان دوتايي به علت اينکه دو عضو آنها به خورشيد نزديکتر است و يا به علت فاصله زياد دو عضو از هم ، بوسيله يک تلسکوپ به صورت دو ستاره مجزا ديده مي‌شوند. معمولا فاصله اين دو ستاره در يک سيستم دوتائي صدها واحد نجومي است.
ستارگان دوتايي طيفي
ستارگان دوتايي طيفي ، ستارگاني هستند که فاصله‌شان نسبت به هم بسيار کم است و نيز در فاصله بسيار زيادي نسبت به خورشيد واقع شده‌اند. به علت فاصله زياد از خورشيد اين ستاره‌ها توسط تلسکوپ قابل تجزيه به دو ستاره نيستند.
ستارگان دوتايي گرفتي
مدار برخي از ستاره‌هاي دوتايي طوري از زمين ديده مي‌شود که حين گردش آنها ، يکي در پشت ديگري پنهان مي‌شود. در حالت معمولي نور هر دو ستاره را مي‌بينيم، ولي وقتي که يکي پنهان مي‌شود، ناگهان مقدار روشنايي افت مي‌کند. روشنايي ستاره به مدت کوتاهي کمتر مي‌شود و سپس به مقدار اوليه مي‌رسد. اينها را دوتايي‌هاي گرفتي مي‌نامند.
ستارگان چندتائي
• علاوه بر دوتايي‌ها ، منظومه‌هايي از سه عضو يا حتي بيشتر وجود دارند، ولي تا کنون تعداد کمي از آنها شناخته شده‌اند. مشهورترين نمونه ، ستاره «راس التوام المقدم» در صورت فلکي جوزا است که مجموعا شش ستاره در اين منظومه چندتايي وجود دارد. با تلسکوپ سه ستاره آن قابل روئيتند، ولي هر کدام از آنها يک دوتايي نزديک به هم هستند.
• يکي ديگر از مشهورترين ستارگان دوتايي گرفتي ، در «صورت فلکي پروساس» است که اين ستاره «رأس الغول» نام دارد. روشنايي آن هر 69 ساعت به تندي کاهش مي‌يابد و چند ساعت در اين حالت باقي مي‌ماند. در اين مدت ستاره قدري هم کم نورتر ديده مي‌شود.
متغيرهاي قيفاووسي
ستارگان گرفتي تنها گروهي نيستند که روشنايي آنها تغيير مي‌کند. انواع بسياري از ستارگان متغير وجود دارد. تغييرات روشنايي برخي از آنها بسيار منظم است. متغيرهاي قيفاووسي از اين گونه هستند. سبب اين نامگذاري آن است که اولين نمونه از اين ستاره در «صورت فلکي قيفاووس» کشف شد.
متغيرهاي قيفاووسي ستاره‌هايي هستند که به راستي انبساط و انقباض مي‌کنند و اين کار را بطور کاملا منظم انجام مي‌دهند. به هنگام دم و بازدم ، روشنايي ستاره نيز زياد و کم مي‌شود. گونه‌هاي ديگري از متغيرها خوش‌رفتار نيستند. برخي از آنها در حالت معمولي کم نورند، ولي گاه بطور غير منتظره‌اي زبانه مي‌کنند و بعد از فوران تدريجا به روشنايي قبلي مي‌رسند.
متغيرها
متغيرها ، ستاره‌هاي غول‌پيکري هستند که دوران آخر زندگي خود را مي‌گذرانند. نيروهايي که ستاره را در حالت معمولي نگه مي‌دارد تا مثلا مانند خورشيد به آرامي بدرخشند، از تعادل خارج مي‌شوند و در نتيجه ، بي‌نظمي روشنايي آغاز مي‌گردد.