مقدمه :

بشر و فعاليتهاي آتشفشاني :

کوه هاي آتشفشاني از جمله مشخصات مهم کشورهاي مختلف به شمار مي آيند. يکي از معروفترين و زيباترين کوههاي آتشفشاني در جهان، کوه آتشفشاني فوجي در ژاپن است که از سال 1708 فعال است . بر طبق افسانه هاي قديمي ، کوه اتشفشاني فوجي در يکي از شبهاي سال 286 بعد از ميلاد بوجود آمده است.اما از نظر زمين شناختي، قدمت اين کوه حتي بيشتر نيز هست. برخي گروههاي مذهبي خاص ، کوه اتشفشاني فوجي را به عنوان يک مکان مقدس به شمار مي آورند. همه ساله هزاران زائر از اين مکان و نيز مقبره ها يي که در سراشيبيهاي اين کوه قرار گرفته اند ، بازديد مي کنند. اين کوه آتششفشاني همچنين در ادبيات و هنر کشور ژاپن اهميت و احترام بسياري دارد .
کوه هاي اتشفشاني زماني که خسارتهاي ويرانگري را به دنبال نداشته باشند مي توانند براي بشر مفيد هم باشند. براي مثال ، زميينهاي با قابليت باوري زياد را براي کاشت محصولات و ايجاد مراتع جنگلي. تاکستانها و بوستانها بخشهاي وسيعي از نواحي کم شيب کوه آتشفشاني Mount Vesuvius را مي پوشاند که بر اثر انفجارههاي آذرآوري ناشي از فعاليت آتشفشاني آن،شهرپامپي درسال AD 79 ويران شد. درنواحي مرتفعتر آن، درختان بلوط و شاه بلوط شروع به رشد و نمو کردند. کوههاي آتشفشاني چنانچه غير فعال باشند ، مناظر بديعي را براي تماشا و گردش بوجود مي اورند ،به گونه اي که از آنها به عنوان پارکهاي تفريحي استفاده مي شود. بسياري از مردم همه ساله با بازديد از پاک ملي کوههاي آتشفشاني هاوايي به تماشاي جريانهاي گدازه اي ازيک فاصله مناسب مي پردازند .

آتشفشان :

آتشفشان يک ساختمان زمين شناسي است که به وسيله آن مواد آتشفشاني (به صورت مذاب ، گاز ، قطعات جامد ياهر 3)از درون زمين به سطح آن راه مي يابند. انباشتگي اين مواد در محل خروج، برجستگي هايي به نام کوه آتشفشان ايجاد مي نمايد .
آتشفشان يکي از پديده هاي طبيعي و دائمي زمين شناسي است که در طول تاريخ زمين شناسي نسبتا بدون تغيير باقي مانده و در ايجاد، تحول و تکامل پوسته و گوشته زمين نقش اساسي داشته و دارد .
توليد مواد آتش فشاني و پديده هاي مؤثر در ايجاد آتشفشان از دوره پرکامبرين تا عهد حاضر تغيير چنداني نداشته است و آنچه در اين راستا تغيير کرده است، نوع دانسته ها، چگونگي انديشيدن و نحوه بهره گيري از آنهاست.آتشفشانها پديده هاي جهاني هستند و در ساير کرات منظومه شمسي به ويژه سيارات مشابه زمين يک پديده عادي محسوب مي شود و آتشفشان بي شک در کيهان نيز رخ مي دهد . همچنين پوشش سطحي ماه اغلب با سنگ هاي آتشفشاني پوشيده شده است و بارزترين ارتفاعات مريخ توسط آتش فشانها ساخته شده است .
فوران هاي فومرولي در برخي کرات مانند قمر آيو در سياره مشتري يک پديده عادي مي باشد. زبانه هاي آتش و لکه هاي خورشيد ي را جدا از ماهيتشان، مي توان نوعي فوران آتش فشاني در خورشيد تلقي نمود .
علم آتشفشان شناسي به مباحث نحوه تشکيل و تحول ماگما، چگونگي جابجايي و حرکت انواع مواد، گدازه ها و ماگما ها و نيز تحولات آنها در اتاقک هاي ماگمايي، چگونگي فعاليت آتش فشان ها و گسترش مواد آتشفشاني در سطح زمين، چگونگي تحول مواد آتشفشاني و ... اشاره مي کند. علم آتشفشان شناسي از برخي علوم زمين چون پترولوژي ، تکتونيک جهاني، ژئوشيمي ، چينه شناسي ، رسوب شناسي ، ژئوفيزيک ، کيهان شناسي و برخي ديگر از علوم تجربي مانند شيمي ، فيزيک ، آمار و رياضي کمک مي گيرند .

کاربردهاي علم آتشفشان شناسي :

آگاهي از علم آتشفشان شناسي و شناخت آتشفشان ها در بسياري از موارد نظري و کاربردي اهميت شايان توجهي دارد که از آن جمله :
1- با کمک علم آتشفشان شناسي مي توان تا حدودي از ساختمان و ترکيب داخلي زمين (حداقل پوسته و گوشته فوقاني) اطلاعاتي را کسب نمود .
2- هر چند مواد آتشفشاني که به سطح زمين مي رسند، نماينده واقعي قسمت ذوب شده آن نيستند (به دليل ذوب درصدي، تفريق، آلايش و...) ولي بخشي از انکلا وهاي موجود در آنها که قطعاتي از سنگ هاي ذوب نشده قسمت هاي ژرف هستند و توسط آتشفشان ها به سطح زمين مي رسند، مي توانند نماينده قسمت ذوب شده باشند.بررسي اين سنگهاي بيگانه Olistolite و مواد آتشفشاني ما را در شناخت درون زمين ياري مي دهد .
3- امروز استفاده از انرژي ژئوترمال در بسياري از کشورها مرسوم است و جزء انرژي هاي ارزان محسوب مي شود .
سرزمين هاي نزديک به آتشفشان هاي فعال، نيمه فعال و جوان که به تازگي آرامش يافته اند، داراي منابع انرژي خوبي هستند. اين انرژي همچنين بعنوان يک منبع تجديدپذير و بدون آلودگي زيست محيطي در واقع يکي از اميدهاي بشري است. در کشور ما نيز منابع زمين گرمايي غيرعادي بسياري وجود دارد که توجه به شناخت و چگونگي استفاده از انرژي آنها راهي است که به تازگي آغاز شده است و با کمي حفاري و ايجاد تاسيسات نسبتا ارزان مي توان به منابع انرژي ارزشمندي دست يافت .
4- با عنايت به علم آتشفشان شناسي درباره فعاليت مجدد آتشفشان ها و خطرات احتمالي آنها آگاهي کافي در اختيار مجامع قرار مي گيرد .
5- شناخت مسائل وابسته به آتشفشان هاو سنگ هاي آتشفشاني نظير تفريق ماگمايي در آشيانه ماگمايي و محلول هاي گرمابي وابسته، جايگاه سنگ هاي آتشفشاني و خاستگاه آنها بسياري از مسائل ژنتيک ي کاني ها را حل مي کند زيرا بسياري از کانسارهاي فلزي و غير فلزي بطور مستقيم يا غيرمستقيم حاصل آتشفشان ها هستند .
6- يک کوه آتشفشان داراي مراحل تولد، کودکي – جواني (فعال)، پيري و مرگ (غيرفعال – نيمه فعال) است که مي تواند با ايجاد کانسارها و منابع انرژي و با فعاليت هاي انفجاري، ساختار اقتصادي و اجتماعي يک کشور را تحت الشعاع قرار دهد. فعاليت آتشفشاني در عصر حاضر مانند زلزله در گروه بالاياي طبيعي و ناگهاني محسوب مي شود .
بهترين راه براي مقابله با چنين پديده هاي طبيعي شناخت هر چه بيشتر آنها مي باشد.

ساختمان آتشفشان :

ساختمان آتشفشان شامل 3 بخش است :
دودکش آتشفشاني مجرايي است که به وسيله آن مواد آتشفشاني از درون زمين به سطح آن راه مي يابند.
دهانه آتشفشان : پايانه بالايي مجراي آتشفشان که اغلب از قسمتهاي ديگر مجرا وسيع تر است، دهانه آتشفشان گفته مي شود که شامل انواع مختلف ذيل مي باشد :
دياترم (Diatreme) عبارت است از دهانه هاي انفجاري که براثر انفجار ناشي از وجود گازهاي آتشفشاني تشکيل گرديده است. اين گازها خاستگاه ماگمايي و غير ماگمايي دارند .
مآر (Maar) دهانه هاي نسبتا وسيع آتشفشاني که اغلب به وسيله بخار آب حاصل از گرماي ايجاد مي شوند. مآرها اغلب در مناطق مرطوب و دريايي رخ مي دهند .
کالدرا (Caldera) دهانه هاي خيلي وسيع آتشفشاني که قطر آنها به چندين کيلومتر مي رسد و شامل انواع ذيل مي باشد :
کالدراي انفجاري : اين نوع کالدرا بر اثر انفجار حجم عظيم از مواد آتشفشاني و پي سنگ در اثر گازهاي تحت فشار حاصل مي شود و دهانه هاي وسيعي را تشکيل مي دهد بالتدکالدراي آتشفشاني باندائي سان در ژاپن (فوران در سال 1888 . (
کالدراي ريزشي : متداولترين نوع کالدرا مي باشد که عمل فرونشست و يا ريزش1، 1 - Collap se را انجام مي دهد.

آتشفشان در زمين :

مراحل آتشفشاني از تظاهرات جالب فعاليت دروني سياره ما است که اثرات زيادي بر روي بسياري از فرآيند ژئوفيزيکي دارد. مي‌توان به کمک اين واقعيت که حدود 540 آتشفشان فعال در دنيا وجود دارد. يعني آتشفشانهايي که حداقل يک بار در طي تاريخ ثبت شده دستخوش انفجار شده‌اند. درباره ميزان آتشفشان زمين تصوري پيدا نمود. از اين تعداد 360 آتشفشان در «حلقه آتش» رشته کوههاي آتشفشاني که اقيانوس آرام را احاطه کرده‌اند، واقع شده‌اند و 68 آتشفشان در کامچاتکاپنينولا و جزاير کوريل قرار گرفته‌اند. در سالهاي اخير مشخص شده که تعداد بسيار زيادتري از آتشفشان در کف اقيانوس وجود دارند و فقط در ناحيه مرکزي اقيانوس آرام ، حداقل 200000 آتشفشان يافت مي‌شود .

انرژي انفجار آتشفشان :

مقدار انرژي که در ضمن يک انفجار عادي آزاد مي‌شود. با انرژي 400000 تن از سوخت معادل آن قابل قياس است. انرژي که در يک انفجار عظيم ايجاد مي گردد تقريبا معادل انرژي است که از سوختن 5000000 تن ذغال سنگ حاصل مي‌شود .

نگاه اجمالي :

بطور کلي تعداد تلفات آتشفشانها خيلي کمتر از حوادث طبيعي ديگر مانند زلزله ، تسونامي ، سيل و امراض خطرناک واگيردار است. شرط اين که آتشفشانها حادثه‌زا باشند، آن است که فعاليت انفجاري داشته و فوران آن در مناطق مسکوني باشد. مهمترين عواملي که سبب مرگ و مير مي‌شوند، عبارتند از : جريانهاي گدازه و جريانهاي گلي (لاهار) ، پرتاب خاکستر و ابرهاي سوزان . لازم است براي ايمني در برابر آتشفشان ابتدا در مورد پديده‌هاي همراه آتشفشان يادآوري مختصر شود .

پديده‌هاي همراه آتشفشانها :

پديده‌هاي ويرانگر :

پديده‌هاي ويرانگر قدرت تخريب زيادي دارند و عموما خطرناک‌اند، مانند هنگامي که فورانها در زير پوششي از آب دريا يا يخ يخچالها صورت گرفته باشد. اگر فوران در اعماق دريا صورت گيرد، انفجار و مخصوصا فرونشستن آب دريا که پس از آن صورت مي‌گيرد، باعث پيدايش امواج بسيار شديد (تسونامي ) مي‌شود .

بهمن هاي سوزان :

بهمنهاي سوزان فقط در نتيجه قوه ثقل بر روي توده‌اي از گدازه که قسمتي از آن جامد گرديده، بوجود مي‌آيند. اگر گدازه ويسکوز که سطح آن جامد باشد و با فشار مواد مذاب زيرين از جا کنده شود و از دهانه لبريز و روي دامنه سرازير گردد، نيروي ثقل از يک طرف و خروج شديد گازهاي متراکم و محبوس از طرف ديگر ، سبب تحرک بيشتر قطعات ريزشي و سوزان در شيبهاي تند دامنه آتشفشان مي‌شود .

بارانهاي ناشي از فوران :

فوران آتشفشاني هميشه بخار آب زياد وارد اتمسفر مي‌نمايد که با فوران خاکستر هم همراه است. خاکسترهاي ريز آتشفشاني که در هوا معلق مي‌باشند، مانع رسيدن نور خورشيد به سطح زمين مي‌گردند و در نتيجه سبب کاهش دما مي‌شوند .

کمانهاي نوراني :

از پديده‌هاي ثانوي ديگر مي‌توان کمانهاي نوراني را ذکر کرد که در هنگام انفجار شديد کوه وزوو مشاهده و حتي عکسبرداري شد و بسيار جالب و استثنايي است. کمانهاي مزبور را بايد امواج صوتي دانست که بخشهاي متحدالمرکزي از انبساط و انقباض هوا در آنها پديد آمده است و اين بخشها باعث شکست نور مي‌شوند .

انواع گازهاي آتشفشاني :

اصولا با کاهش فشار ، حلاليت گازها در ماگما کم مي‌شود، يعني ابتدا گازها بيش از فشار خارج است، به سرعت انجام مي‌شود و رفته رفته مقدار آن به حدي زياد مي‌شود که ماگما منظره جوشان پيدا مي‌کند. (پديده وزيکولاسيون ) مقدار قابل ملاحظه‌اي از گازهاي آتشفشاني ، هنگام فعاليت آتشفشان با شدت هر چه تمامتر از آن خارج مي‌گردد که مشخص نمودن جنس آنها بسيار مشکل است، زيرا غالبا غير ممکن است اين گازها را که داراي دماي زياد بدست آورد. به علاوه با ورود گازهاي آتشفشاني به اتمسفر ، واکنشهاي شيميايي انجام مي‌شود و ترکيب اصلي آنها تغيير مي‌کند. جديدترين بررسيهايي که در مورد گازهاي آتشفشاني انجام شده است نشان مي‌دهد که بسياري از گازهاي آتشفشاني منشا ثانوي دارند، چون اتمسفر اکسيد کننده است در حالي که در اعماق زمين شرايط احيا غلبه دارد. از اينرو گازهاي آتشفشاني را از دو نظر مي‌توان تقسيم نمود .
1 ـ تقسيم بندي گازهاي آتشفشاني از نظر شيميايي :
بطور کلي گازهاي آتشفشاني يا فومرولها از نظر شيميايي به دو دسته تقسيم مي‌شوند .
1- فرمرولهاي قليايي
2- فومرولهاي اسيد
2 ـ تقسيم بندي گازهاي آتشفشاني از نظر دما :
اصولا انواع گازهاي آتشفشاني را بر حسب دما تقسيم بندي مي‌کنند. البته هر قدر از دهانه آتشفشان دور شويم دماي گازها کاسته مي‌شود و هر قدر زمان استراحت آتشفشان زيادتر باشد دماي آنها کمتر مي‌شود.
گازهاي خيلي گرم
گازهاي گرم
گازهاي سرد

چشمه‌هاي آب گرم و چشمه هاي معدني :

چشمه‌هاي آب گرم غالبا در اطراف نواحي آتشفشاني و حتي در اطراف آتشفشانهاي خاموش ديده مي‌شوند. اين چشمه‌ها نشانه‌اي از آخرين مرحله سرد شدن مواد ذوب در درون زمين‌اند که از آن بخار آب و گازهاي کم و بيش گرم متصاعد مي‌گردد. ترکيب عمده مواد متصاعد بخار آب بسيار گرم و پرفشار و گاز کربنيک است که در هنگام بالا آمدن تدريجا از گرماي آن کاسته مي‌شود. اگر صعود همچنان ادامه يابد بخار آب تقطير مي‌شود و به صورت چشمه‌هاي آب گرم تظاهر مي‌کند. دماي چشمه‌هاي آب گرم عموما 5 تا 10 درجه سانتيگراد گرمتر از آب محيط اطراف است .

نواحي فعاليتهاي آتشفشاني :

کوههاي آتششفشاني مي توانند فعال، خاموش و يا منقرض باشند. فوران کوههاي آتشفشاني فعال در دوره هايي نسبتا اخير صورت گرفته است. بيش از 500 اتشفشان فعال در نواحي قاره اي و جزاير و هزاران آتشفشان نيز در زير اقيانوسها قرارواقع شده اند. بسياري از کوههاي آتشفشاني در زون Ring of Fire قرار گرفته اند که يک زون لرزه اي و آتشفشاني است که اطراف اقيانوس آرام را در بر گرفته است. به عنوان مثال کوه آتشفشاني ايزالکو در السالودور از سال 1770 در حال فوران است. ساير آتشفشانهاي فعال عبارت اند از Stromboli در جزاير Aeolian در نزديک سيسيلي و Cotopaxi در کوههاي آند اکوادور .
آتشفشانهاي خاموش آن دسته از آتشفشانهايي هستند که مدتهاي طولاني است فوران نکرده اند اما اين قابليت نهفته را دارند که دوباره فعال شونند و فوران کنند . فوران کوههاي آتشفشاني پس از يک دوره خاموشي طولاني مدت معمولا با شدت زيادي صورت مي گيرند ، مانند فوران انفجاري Mount Saint Helens در سال 1991 که در شمال غربي ايالات متحده واقع شده و پس از شش قرن خاموشي مجددا فعال شده است .
آتشفشانهاي منقرض کوههاي آتشفشاني است که هزاران سال است فعاليت آتشفشاني ندارند و به نظر هم نمي رسد در آينده فعال شونند. کوه کنيا دومين کوه مرتفع در آفريقا و نيز Edinburgh Castle ازدسته کوههاي آتشفشاني منقرض به شمار مي آيد .

مناطق آتشفشاني در ايران :

1- آتشفشان دماوند :

مخروط آتشفشاني دماوند در شرق تهران و 60 کيلومتري ( فاصله هوايي ) آن با مختصات “24 ‘06 520 طول شرقي و “05 ‘57 350 عرض شمالي واقع شده است. نزديکترين شهرها به اين آتشفشان به ترتيب عبارتند از : رينه ( در دامنه جنوبي ) ، پلور، دماوند و فيروزکوه ( در شرق ). گسترش گدازه ها و مواد آذر آواري در دماوند در حدود 400 کيلومتر مربع و در محدوده اي به طول ‘18 520 تا ‘59 510 و عرض “30 ‘04 360 تا “38 ‘48 350 را شامل مي شود . ارتفاع قله آتشفشاني دماوند از سطح دريا 5610 متر مي باشد .
در ترکيب سنگ شناسي آتشفشان دماوند بر اساس ميزان Sio2 و ترکيب کاني شناختي آن 4 گروه سنگي قابل تفکيک هستند :
الف – سنگ هاي بازيک : که اين سنگ ها در محدوده پلور و رينه و پل ورکوه ديده مي شوند. اين سنگ ها نسبت به ديگر سنگ هاي دماوند قديمي تر مي باشند. زيرا بر روي سنگ هاي بازيک منطقه پلور مقدار کمي گدازه هاي حدواسط (تراکي آندزيت) مشاهده مي شود. اين گدازه ها تنها در دامنه هاي کم شيب دماوند مشاهده مي شوند و مقدار آنها از ساير سنگ ها کمتر است. اين گدازه ها به علت درصد Sio2 پائين و سياليت بالا داراي وسعت بيشتري است .
ب – سنگ هاي حد واسط : که حجم اصلي سنگ هاي آتشفشاني منطقه را دارا است شامل گدازه ها و سنگ هاي آذرآواري مي باشد و ترکيب کاني شناختي تراکي آندزيت و تراکيت دارند. تغييرات سنگ شناسي و ژئوشيمي ايي تراکي آندزيت ها و تراکيت ها تدريجي بوده و انواع حدواسط بين اين دو فراوانند .
ج – سنگ هاي اسيدي: که مرز بين سنگ هاي اسيدي و حدواسط در سنگ هاي آتشفشاني دماوند تدريجي است. اين سنگ ها در دامنه قله شمالي کوه هاره و با ضخامت حدود 100 متر بر روي آهک هاي لار قرار گرفته اند .
اين گدازه ها به طور متناوب همراه با مواد توفي به شدت دگرسان شده مي باشند .
اين گدازه ها متراکم و قرمز رنگ بوده و فنوکريست هاي پلاژيوکلاز و هورنبلند در آنها قابل تشخيص است .
د- سنگ هاي ولکاني کلاستيک که در بخشهاي جنوبي، شرقي و غربي دماوند بيشتر ديده مي شود و در بخشهاي شمالي کاهش مي يابد . سنگ هاي ولکانو کلاستيک به 2 دسته پيروکلاستيک و اپي کلاستيک تقسيم مي شوند.
در ارتباط با نحوه تشکيل آتشفشان دماوند نظريات مختلفي ارائه شده است که در ذيل به آنها اشاره خواهد شد :
اوسينيکو ( 1930 ) معتقد است که منطقه گسلها دار اسک و آبگرم باعث بالا زدن گدازه ها شده است .
کريستا ( 1940 )، يک خمش در کمان البرز را مسبب تشکيل آتشفشان دماوند دانسته است .
آلن باخ ( 1966 )، معتقد است که گسلها هاي تشکيلات رسوبي موجب صعود گدازه ها به سطح زمين گشته اند .
علي درويش زاده (1364) عقيده دارد که آخرين حرکت کمپرسيوني ( فشارشي) که فلات ايران را تحت الشعاع قرار داده و سبب چين خوردگي، بالا زدگي و جمع شدن پوسته قاره اي ايران گرديده، محل تاشدگي البرز را هم تحت فشار قرار داده است و اين فشار موجب فعال شدن شکستگي هاي عميق و خروج مواد مذاب گرديده است .
نوگل سادات (1985) معتقد بود که حرکت گسلها هايي که داراي خميدگي هستند، باعث ايجاد يک منطقه کشش در محل خميدگي گشته و آتشفشان دماوند نيز اثر چنين پديده اي است .

2 - آتشفشان سهند :

اين آتشفشان در 40 کيلومتري جنوب تبريز با ارتفاع حداکثر 3710 متر واقع شده است. تعيين سن مطلق گدازه هاي مختلف آن سن 12 تا 140 هزار سال را نشان مي دهد (1356). به عقيده معين وزيري فعاليت هاي آتشفشاني سهند در چندين مرحله صورت گرفته اند و در بين اين مراحل آرامش نسبي وجود داشته است. وفور خاکستر به همراه قطعات يوميسي تا فواصل دور پراکنده شده اند که نشان گر انفجارات شديد آتشفشان سهند است .
توده آتشفشاني سهند در واقع يک استراتوولکان شامل پيروکلاست ايگنمبريت و گدازه است که توسط دودکش هاي مختلف و پراکنده در يک منطقه وسيع بيرون ريخته شده اند. در فاصله دوره هاي آتشفشاني سهند، رسوبات سيلابي – رودخانه اي و يخچالي تشکيل شده اند که غالبا تا شعاع چندين ده کيلومتري اطراف مراکز آتشفشان گسترش يافته اند. توده آتشفشاني سهند به وسعت بيش از 3000 کيلومتر مربع، رسوبات دوره ميوسن و قديمي تر را پوشانده است . تشکيلات ولکانو سديمنت آن به شعاع چند ده کيلومتر از دامنه هاي سهند به طرف جلگه هاي اطراف گسترش يافته اند .

3- آتشفشان سبلان :

اين آتشفشان در باختر شهر اردبيل به ارتفاع 4811 متر قرار دارد که در واقع خط تقسيم حوضه هاي آبريز اروميه و رودخانه ارس به شمار مي رود. رشته کوه آتشفشاني خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبيل شروع و در جهت شرقي – غربي به طول 60 کيلومتر و عرض تقريبي 48 کيلومتر تا کوه قوشاداغ در جنوب اهر ادامه مي يابد. مخروط آتشفشاني سبلان از نوع چينه اي است که گدازه هاي آن سطحي معادل 1200 کيلومتر مربع را اشغال کرده اند . مخروط سبلان ساختمان مرکزي عظيمي است که بر روي يک سيستم هورست با روند شرقي – غربي قرار گرفته است .

4- آتشفشان تفتان :

تفتان يک آتشفشان جوان و نيمه فعال به سن پليوسن – کواترنر در بلوچستان و 50 کيلومتري شهر خاش قرار دارد. ارتفاع اين آتشفشان از سطح دريا 4050 متر و از دشت هاي اطراف 2000 متر است. اين آتشفشان در روي فيليش هاي کرتاسه بالايي و ايوسن بنا شده است. اولين فوران تفتان شامل گدازه ها و سنگ هاي پيروکلاستيک با ترکيب داسيت و ريوداسيت در 20 کيلومتري غرب – شمال غرب قله فعلي شروع شده است ( گانسر 1966 ).
فعاليت مجدد تفتان شامل: گدازه هاي داسيتي و آندزيتي متعلق به اواخر پليوسن در 10 کيلومتري شمال غرب پس از يک آرامش منجر به تشکيل طبقات اگلومرا، يک انفجار مهم در 2 کيلومتري جنوب قله امروزي به وقوع پيوسته که اثر آن امروزه به صورت گودال فرسايشي ديده مي شود .
يکي از ويژگي هاي جالب در تفتان، ناهماهنگي کاني شناسي و تحول معکوس کاني ها در آندزيت هاي کواترنر اين آتشفشان ديده مي شود. در گدازه هاي تفتان سنگ هاي بازيک مشاهده نمي شود. سنگ هاي آذرآواري و توف هاي پوميسي بخش وسيعي از شرق و جنوب غرب آتشفشان تفتان را مي پوشانند که اين سنگها عمدتا از پوميس و پرميسيت تشکيل شده اند .

5- آتشفشان بزمان :

سنگ هاي آتشفشاني – نفوذي شمال گودال جازموريان مجموعه سنگ هاي ماگمايي بزمان را شکل مي دهند. اين کمپلکس ماگمايي جزء زون ماگمايي اروميه – دختر محسوب مي شوند . سنگ هاي نفوذي منطقه بزمان از گرانيت آلکالن پورفيري با فلدسپات هاي پتاسيم دانه درشت، گرانيت هاي دورنيلنددار، گرانوديوريت تا کوارتز ديوريت تشکيل شده اند که داراي 64 تا 74 ميليون سال سن مي باشند .
سنگ هاي خروجي اين منطقه شامل سنگ هاي داسيتي، آندزيت – داسيتي و بندرت ريوليت، ايگنمبريت و توف هاي شيشه اي متبلور تشکيل مي دهند که در جنوب شرق آتشفشان بزمان رخنمون دارند. سنگ هاي آتشفشاني بزمان عمدتا آندزيت، بازالت و کمي اليوسن بازالت مي باشند. آتشفشان داراي ساختمان استراتوولکان پيچده اي مي باشد و انواع گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي در دامنه شرقي آن زيادتر است. مخروط اصلي اين آتشفشان از اجتماع برش هاي ايگنمبريتي، پرميس و گدازه تشکيل شده که به طور متناوب قرار گرفته اند .

6- آتشفشان آرارات :

آرارات يک آتشفشان استراتوولکان است که وسعتي در حدود يک هزار کيلومتر مربع را اشغال کرده است. اين آتشفشان در محل تلاقي شکستگي هاي بزرگ با جهت شرقي – غربي و غربي – جنوب شرقي قرار گرفته است. در منطقه آرارات، بر روي رسوبات کواترنر، توف هاي قرمز تحتاني و سپس گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي ريخته شده اند و در پايان نيز روانه هاي بازالتي منطقه را مي پوشانند .
سنگ هاي آتشفشاني آرارات (به غير از بازالت ها) به دو سري غني از ايتريم و فقير از ايتريم تقسيم مي شوند که هر دو سري شامل آندزيت، داسيت و ريوداسيت است.
* ارسال مقاله توسط عضو محترم سايت با نام کاربري : mobe205