دستگاه عصبي به دو قسمت دستگاه عصبي مرکزي و دستگاه عصبي محيطي تقسيم مي‌شود. دستگاه عصبي مرکزي شامل مغز و نخاع و دستگاه عصبي محيطي شامل عقده‌ها يا گره‌هاي عصبي و اعصاب بيرون از دستگاه عصبي مرکزي است. مقدمه
دستگاه عصبي با داشتن نورونها ، هدايت تحريکات را به عهده دارد. تحريکات را حس مي‌کند به مغز مي‌فرستد در مقابل بخش تحريک شده که تحريک را حس کرده است واکنش نشان مي‌دهد. اين تحريکات اکثر اوقات از طريق نورونهاي واسط صورت مي‌گيرد. زيرا به ندرت يک نورون بسيار بلند در بدن يافت مي‌شود. تحريکات باعث توليد مواد شيميايي مي‌شوند، اين واسطه‌هاي شيميايي از راس انشعابات انتهايي اکسون و دندريت که غالب اندامکهاي جسم سلولي را دارا هستند، توليد مي‌شوند.

پرده‌هاي مغز و نخاع

سطح بيروني مغز و نخاع توسط سه پرده يا شامه پوشيده شده است پرده بيروني سخت شامه ، مياني عنکبوتيه و دروني نرم شامه ناميده مي‌شود. سطح بيروني پرده‌ها بوسيله مزوتليوم پوشيده شده است.

نخاع

نخاع رابط مغز و قسمتهاي ديگر بدن است اعصاب در فواصل معين به نخاع وارد و يا از آن خارج مي‌شوند. اعصاب حسي از طريق ريشه‌هاي پشتي وارد نخاع مي‌شوند اعصاب حرکتي ريشه‌هاي شکمي نخاع را ترک مي‌کنند. دو ريشه پشتي و شکمي به هم متصل شده و اعصاب نخاعي را مي‌سازند.

مقطع نخاع

مقطع نخاع داراي دو بخش خاکستري و سفيد است بخش خاکستري تقريبا به شکل H در وسط نخاع قرار دارد. اين بخش غالبا جسم سلولي و دندريت نورونهاي فاقد ميلين را در خود جاي داده است. بخش خاکستري توسط بخش سفيد با ستونهاي شکمي ، جانبي و پشتي احاطه شده است. اين ستونها داراي اعصاب ميلين‌دار هستند. رنگ سفيد اين بخش به خاطر وجود ميلين است ستونهاي بخش سفيد داراي رشته‌هاي بدون ميلين هستند. بازوهاي H به نام شاخهاي پشتي و شکمي نخاع خوانده مي‌شوند. شاخهاي پشتي را آوران يا حسي و شاخهاي شکمي را وابران يا حرکتي مي‌نامند.

اعمال حرکتي نخاع

در نخاع بين سلولهاي حسي و حرکتي تعداد زيادي ارتباطات چند نوروني وجود دارد که فعاليت آنها يا باعث آغاز حرکت و يا ممانعت از آن مي‌شود اين ارتباطات اساس رفلکسهاي نخاعي است.حرکت رفلکسي به عنوان پاسخي در قبال تحريک حسي است. از نخاع ، 31 جفت عصب خارج مي‌شود که بطور قرينه به اندامهاي مختلف چپ و راست بدن مي‌روند. محل خروج اين اعصاب از فاصله بين مهره‌ها است. هر عصب داراي دو ريشه پشتي و شکمي است در مسير ريشه پشتي يک گره عصبي هم وجود دارد که جسم سلولي نورونهاي حسي در آن واقع است. ريشه شکمي نخاعي ، حرکتي است و رشته‌هايي که در آن قرار دارند فرمانها را از نخاع به طرف ماهيچه‌ها يا غده‌هاي بدن مي برند. جسم سلولي مرتبط با اين رشته‌ها در ماده خاکستري نخاع واقع است.

مغز

مغز بخشي از دستگاه عصبي مرکزي است که در بالاي نخاع و درون جمجمه جاي دارد اين بخش از پايين به بالا شامل پياز نخاع ، پل مغزي و مخچه ، مغز مياني ، مغز واسطه‌اي و نيمکره‌هاي مخ است.

نيمکره‌هاي مخ

دو نيمکره مخ توسط پلي از ماده سفيد به نام جسم پينه‌اي بهم مربوطند. هر نيمکره با دو بخش سفيد در وسط و خاکستري در قشر مشخص شده است. بخش خاکستري به ضخامت 3 - 2 ميليمتر اين قسمت مخ را تشکيل مي‌دهد. انواع نورونهايي که در قشر مخ وجود دارند عبارتند از: سلولهاي افقي يا کانال ، هرمي ، ستاره‌اي يا دانه‌اي ، دوکي و چند شکلي. هر قسمت از قشر خاکستري مخ کار ويژه‌اي را برعهده دارد. مراکز مربوط به دريافت و تفسير اطلاعات رسيده از اندامهاي حسي مختلف مانند چشم و گوش و پوست در اين قسمت واقع است. بخشي از قشر خاکستري مخ هم مرکز حرکات ارادي است.

مخچه

مخچه که تعادل بدن را حفظ مي‌کند داراي بخش خاکستري در قشر و بخش سفيد در مرکز است. قشر مخچه داراي سه طبقه است: طبقه ذره‌اي در بيرون ، دانه‌اي در درون ، و پورکنژ در وسط. مخچه بوسيله سه جفت پايک که شامل دسته‌هايي از تارهاي عصبي مي‌باشند با مغز مياني ارتباط برقرار مي‌کند. در مرکز مخچه ، هسته‌هاي مرکزي مخچه قرار دارند. اين هسته‌ها از جنس بخش خاکستري هستند که بوسيله بخش سفيد احاطه شده است.
هسته‌هاي مرکزي مخچه از بيرون به درون عبارتند از: هسته دانه‌دار ، هسته سه گوش ، هسته مدور ، هسته فاسيتژيال که هر يک در درون ديگري قرار دارد. مخچه در کار کنترل فعاليتهاي ماهيچه‌اي به مخ کمک مي‌کنند. پيامهاي حرکتي که از مخ به اندامها مي‌رود. توسط مخچه ، تقويت و هماهنگ مي‌شوند. براي کار چشمها و گوش داخلي وضعيت بدن را به مخچه خبر مي‌دهند. در کل کارهاي که مخچه انجام مي‌دهد همگي غير ارادي هستند.

بصل‌النخاع

اين بخش را مي‌توان به عنوان ناحيه وسيعي از نخاع تلقي نمود که شکل آن در انسان شبيه پياز است. بصل‌النخاع بدون مرز مشخص با نخاع ارتباط حاصل مي‌کند در حالي که با بخشهاي فوقاني تر داراي مرزهاي مشخصتر است. بصل‌النخاع از ماده سفيد و رشته اعصابي تشکيل شده است و فعاليت اندامهاي داخلي بدن مانند قلب ، ششها و اندامهاي گوارشي را اداره مي‌کند به همن سبب يکي از مهمترين اجزاي مغز است و آسيب وارده به آن مرگ را به دنبال دارد.

عقده عصبي

يک عقده عصبي داراي تعداد زيادي نورون است که درون کپسولي از بافت پيوندي قرار گرفته‌اند. تعداد اين نورونها ممکن است به 50000 عدد برسد در نتيجه اندازه عقده‌ها متفاوت است هر نورون عقده يک سلول گانگليون خوانده مي‌شود.

دستگاه عصبي محيطي

رشته‌هاي عصبي عقده‌هاي نخاعي- جمجمه‌اي و خودکار جزء اعصاب محيطي به شمار مي‌روند و شامل سه گروه عصب است: اعصاب حسي که از اندامها به مغز و نخاع مي‌روند، اعصاب حرکتي که از مغز و نخاع به ماهيچه‌ها و غده‌ها مي‌روند و اعصاب مختلط که شامل رشته‌هاي حسي و حرکتي هستند.

اعصاب پيکري و خودمختار

اعصاب حرکتي که از دستگاه عصبي مرکزي به اندامها مي‌روند.
•بخش پيکري: که پيام انقباض را به سلولهاي ماهيچه‌اي مخطط مي‌برند و ارادي هستند.
•بخش خودمختار: که غير ارادي است اين اعصاب کار اندامهايي چون قلب ، کليه ، شش و ... را اداره مي‌کنند.
رشته اين اعصاب خود به دو صورت سمپاتيک و پاراسمپاتيک نامگذاري مي شوند. اعصاب سمپاتيک به دو رديف گره عصبي واقع در دو طرف ستون مهره ها مرتبط هستند اعصاب سمپاتيک بدن را براي فعاليت بيشتر آماده مي کنند. اعصاب پاراسمپاتيک برخلاف اعصاب سمپاتيک عمل مي‌کنند مهمترين عصب پاراسمپاتيک از بصل‌النخاع آغاز مي‌شود و پس از عبور از گردن به سينه و شکم مي‌رسد.
منبع:http://daneshnameh.roshd.ir
/خ