شايعه يا همان دروغ بزرگ اجتماعي يکي از معضل‌هاي اخلاقي جامعه ما است كه هر روز در لباسي جديد رخ‌نمايي مي‌کند . شايعه‌پردازي مي‌تواند بر اساس عوامل مختلفي بروز کند که از آن جمله مي‌توان به بي مبالاتي در نقل اخبار نامطمئن، تأمين منافع ، حب و بغض هاي شخصي، غلو نمايي در نقل اخبار، سوءاستفاده از اعتماد مردم و گمانه زني خواص اشاره کرد . در اين مقاله سعي شده است تا به تعاريف و انواع شايعه و كنترل و مديريت شايعه بپردازيم .
مقدمه :
واژه شايعه داراي ريشه‌اي عربي است و حروف اصلي آن «شيع» مي‌باشد که بر وزن « فاعل» به «شايع»، به معناي رواج دهنده، تبديل شده است. «ه» آخر شايعه به صورت « ? » بوده است که در زبان عربي علامت مؤنث است و براي نشان دادن وحدانيّت موضوع به کار رفته است مانند واژه واقعه که اشاره به يک حادثه واحد دارد، شايعه نيز اشاره به رواج يک موضوع واحد دارد . در زبان فارسي به مرور زمان کلمه «شايعه» به دليل راحتي در تلفظ به جاي واژه «شايعة» به کار گرفته شده است .
تعاريف شايعه: شايعه پيامي است كه به طور غير رسمي و معمولاً دهان به دهان منتقل مي‌شود و به موضوعي مربوط مي شود كه تحقيق در صحت و سقم آن مشكل است . شايعه شامل اطلاعاتي مي‌شود كه براي مردم اهميت دارد و در موقعيت‌هايي رواج مي‌يابد كه مردم مشتاق خبر باشند ولي نتواند آن را از منابع موثق دريافت كنند. شايعه مي‌تواند در زمينه‌هاي مختلفي مانند: تصميم‌گيري‌هاي كلان جامعه، انتخابات، انتصابات، استخدام، ارتقاء، مزايا، جابجايي‌ها، اخراج‌ها، پارتي بازي‌ها و غيره باشد.
شايعه، خبر تأييد نشده منتشرشده در مقياس وسيع مي‌باشد و متفاوت از بدگويي است. شايعات عنصر اضطرار را با خود همراه دارند (روسنو، 1988). شايعات وقتي رواج مي‌يابند که مردم فکر مي‌کنند موضوع خيلي مهم است. به نظر مي‌رسد شايعات توضيح و تفسير ماندگاري ارائه مي‌کنند (بورديا و ديفونترو). زماني که اخبار مناسب داده نمي‌شود، موجود نيست يا معتبر نمي‌باشد، شايعات افزايش مي‌يابند و مردم حتي مي‌توانند آن را واقعيت بخشند (ساعتچي، 1381، ص 50). شايعات اغلب در ارائه پيام خود کارايي و تأثير پخش راديويي دارند (شرابي، 1966) و اساساً پخش مي‌شوند، اما با پيشرفت فناوري، توانايي انتقال شايعات نيز تقويت شده است.
حضرت علي (عليه السلام) در خطبه 78 نهجالبلاغه در مورد شايعه مي‌فرمايند: فدع ما لا تعرف فان شرارالناس طائرون اليك باقاويل السوء. از نقل مطالبى كه درباره آن اطلاع كافى نداري پرهيز كن، زيرا اشرار، مطالب بىاساس (شايعه‌ها) را عليه من به گوش شما مىرسانند.
.jpg)
قانون شايعه :
براي ايجاد شايعه دو عامل ابهام و اهميت ضروري هستند. وجود شايعه بدون يکي از اين دو عنصر محال است؛ زيرا نسبت بين اين دو ضرب است، در نتيجه با نبود يکي از آنها جواب صفرخواهد بود. اگر اين دو عنصر ( اهميت و ابهام ) را به صورت کمي محاسبه کنيم، مي‌توان براي محاسبه فرمول شدت شايعه، رابطه R ~ I x A را مورد استفاده قرار داد بدين معني که شدت شايعه ( Rumor ) تقريباً برابر است با حاصلضرب اهميت ( Importance ) در ابهام ( Ambiguity ).
شكل‌گيري شايعه: در انتقال شايعه سه عمل ادراك، به حافظه سپردن و گزارش كردن از فردي به فرد ديگر طي مي‌شود. بدين ترتيب شايعه از مراحل اوليه شكل‌گيري تا تبديل آن به گزارش نسبتا ثابت، با سه روند اصلي زير ارتباط دارد:
1- تسطيح، يعني حذف برخي جزئيات كه به نظر ناقلان شايعه ، غير مهم و كم اهميت تلقي مي‌شود.
2- برجستگي، بدين معنا كه برخي جزئيات در طي جريان انتقال شايعه پايداري قابل ملاحظه دارد.
3- همانندسازي، بدين معنا كه ناقلان شايعه براساس منافع خويش موضوع شايعه را مفهوم و متناسب مي‌كنند.
انواع شايعه :
پژوهشگران براي تقسيم‌بندي شايعه تلاش‌هاي فراواني كرده‌اند، ولي نتوانستند تقسيمي فراگير به دست آورند كه در همه جا ماخذ و قابل انطباق باشد. حال به سه نوع آن كه در جامعه رواج دارد اشاره مي‌كنيم:
1- شايعه‌هاي خزنده: شايعه‌هايي كه به آرامي منتشر مي‌شود و مردم آن را به طور پنهاني و پچ‌پچ كنان و در گوشي به يكديگر منتقل مي‌كنند، نهايتاً در همه جا پخش مي‌گردد، مثلاً شايعاتي كه در مورد انتصاب مدير يك قسمت پخش مي‌شود.
2- شايعه‌هاي تند و سريع : شايعه‌هايي است كه چون آتش به خرمن مي‌افتد. اين نوع شايعه‌ها در زماني كوتاه، گروه وسيعي را تحت پوشش مي‌گيرد. براي مثال مي‌توان شايعاتي كه از طريق SMS ارسال مي‌شود را ذكر كرد.
3- شايعه‌هاي شناور: اينگونه شايعه‌ها هر گاه شرايط را مساعد بيايد قوّت مي‌گيرد و در غير اين‌صورت مخفي مي‌ماند تا موقعيت فراهم شود، مثلاً شايعات گران‌شدن مواد در هر شب عيد يا شايعات انتخابات.
مخاطبان شايعه: انديشمندان ارتباطات، مخاطبان شايعه را چند دسته عنوان مي‌کنند:
دسته اول به جاي آنکه پيام را پردازش کنند و در مورد صحت و سقم آن جستجو کنند، عين آنچه را که شنيده‌اند به سايرين منتقل مي‌کنند و طبيعي است که به علت دقت ناکافي، فراموشي، هيجان و ... تا حدي در آن دخل و تصرف نيز صورت مي‌گيرد،
دسته دوم توانايي پردازش شايعه را ندارند، اما از نظر صاحبنظران براي آگاهي از حقيقت موضوع استفاده مي‌كنند،
دسته سوم افرادي هستند که از شايعات به شدت استقبال مي‌کنند و خود را همرنگ افرادي که شايعه‌پراکن هستند، جلوه داده و خود نيز از شايعه‌سازي دريغ نمي‌ورزند،
دسته چهارم انسان‌هاي آگاهي هستند که نه تنها به سادگي هر مطلبي را نمي‌پذيرند، بلکه تلاش در مبارزه با شايعه‌پراکني و پيشگيري از آن دارند.
.jpg)
راهكارهاي كنترل شايعه در سازمان :
با مطالعه صحيح شايعه مي‌توان راهكارهاي عملي خوبي را براي مديريت و كنترل آن پيدا كرد . لذا به تناسب سمت و سو و هدف شايعه، مسؤولين :
1- ابتدا بايد در حد توان، به دنبال شناسايي و سپس جمع‌‌آوري و کنترل ابزار و سامانه‌هاي پخش شايعه باشند.
2- بايد ديد، آيا واقعاً شايعه‌اي وجود دارد يا خير؟ ممکن است خبر گستردگي شايعه، خودش يک شايعه باشد .
3- به هر نحو، مستقيم يا غير مستقيم، بين خود و مخاطبان شايعه يك پل ارتباطي ايجاد کنند، با حوصله کامل به حرف‌هاي گوناگون جامعه (سازمان، اداره يا كشور)، گوش فرا دهند، اطلاعات، نيازها و سوء تفاهم‌ها را به دست آورند، پيام‌هاي نهفته در آنها را درك كنند، و در نهايت متناسب با خواسته و هدف شايعه، اقدام مناسب و موثر را انجام دهند.
4- قسمتي از شايعه را كه احياناً درست است مشخص کرده و از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه تاييد کنند. اين كار به جلب اطمينان جامعه (سازمان يا كشور)، کمک خواهد كرد .
5- قسمت‌هاي غلط شايعه را به استناد منابع معتبر و از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه تکذيب کنند .
6- خبر صحيح و حقيقي را خيلي روشن، قاطع و طوري که به ياد افراد بماند، از طريق رسانه‌هاي مورد اعتماد جامعه اعلام کنند.
7- دانش و قدرت مديريتي و ارتباطاتي تمامي سطوح مديريتي و کارشناسي خود را، با هدايت در آموزش‌هاي گوناگون، تقويت نمايند، تا با فرايند شايعه به صورت علمي و سامانه‌اي برخورد نمايند.
8- اخبار و اطلاعاتي كه جامعه عطش دريافت آن را دارد، شناسايي و در اختيار عموم قرار دهند. چرا كه پنهان‌کاري، آثار مخربي دارد که شايد مسئولان، فکر آن را هم نکنند.
9- نظارت داشته باشند تا در استخدام و انتصاب کارکنان و مديران در سطوح مختلف سازمان و كشور، روابط کنار گذاشته شود و ضوابط را جاري کنند. هر چقدر به شايسته سالاري توجه شود، شيوع شايعه‌ها کمتر خواهد شد و اگر مسئولان در کار مديريت و رهبري عادل نباشند نمي‌توانند از بروز و شيوع شايعه جلوگيري کنند.
10- همه مسئوليت برخورد با شايعه هم به مسئولان و سازمان‌هاي اطلاعاتي و امنيتي باز نمي‌گردد و شنونده شايعه هم وظايفي دارد. او بايد از گوينده شايعه شهود يا سند طلب كند، وگرنه وى را بايد به عنوان دروغگويي شايعهپرداز قلمداد كند.
منابع :
[1] خالدي، سمانه، مقاله شايعه، روزنامه 19 دي قم، شماره 325، 3 شهريور، 1383، ص7.
[2] حسني‌مقدم، ابوالفضل، بررسي نقش شايعه در سازمان، به راهنمايي: قاسم انصاري‌رناني، مقدمه پايان نامه (كارشناسي ارشد)، دانشگاه امام صادق (عليه السلام) ، دانشكده معارف اسلامي و مديريت، 1379.
[3] مرادي، حجت اله، شايعه در سازمان؛ راهنماي کارامدي سازمان
[4 ] صيد، رضا، شايعه، از تولد تا مرگ
[5] www.verdinejhad.com
[6] www.antiwar.ir
[7] www.arnet.ir
[8] http://politicstudent.blogfa.com* ارسال مقاله توسط عضو محترم سايت با نام کاربري : mshojaeifar/خ