ثور يكي از صورتهاي فلكي شناخته شده اوليه است كه چهره يك گاو نر را كه نمادي براي قدرت و باروري در اساطير بسياري از تمدن ها است، نشان ميدهد. اين مكان ، منزلگاه خوشه هاي ستاره پروين و قلايص در محدوده دايرةالبروج است و به همين لحاظ ثور ، براي علاقه مندان به ستاره شناسي مجموعه بسيار جالب است.

آلفاي ثور يعني "دبران" كه در عربي به مفهوم تعقيب كننده است، چشم گاو را نشان مي دهد و به نظر ميرسد كه متعلق به خوشه قلايص باشد ، اما در حقيقت چنين نيست و ارتباطي با آن ندارد . اين ستاره با قدر 0.9 به فاصله 60 سال نوري با زمين است. ستاره دبران به اندازه كافي روشن است كه بتواند رنگ نارنجي- قرمز خود را به ما نشان دهد.

گروه 200 ستارهاي قلايص در وسعتي به طول 6 درجه و فاصله 140 سال نوري از زمين قرار گرفته و به شكل حرف (v) ، صورت فلكي ثور را ميسازد كه با چشم غير مسلح قابل مشاهده است. خوشه پروين(M45) ، يا هفت خواهران اساطير يوناني ، در واقع يك خوشه باز نسبتا جوان متشكل از صدها ستاره در سطحي كه 2 درجه را ميپوشاند، در فاصله 4.5 سال نوري از ما قرار گرفته است. در يكي از شاخهاي گاو ، مشهورترين باقي مانده يك ابرنواختر ، معروف به "سحابي خرچنگي" قرار گرفته كه داراي قدر 8 ميباشد.

چشمگيرترين و زيباترين صورتهاي فلکي آسمان است . اين صورت در عهد بابليها هم شناخته شده بود . مي گويند ثور ( گاو يا گاوميش ) به خواهش " ايشتار " ( ishtar ) الهه عشق بابل ، به آسمان صعود کرد ، تا قهرمان افسانه اي " گيلگمش " ( gilgamesch ) را که به نداي عشق او پاسخ نداده بود ، نابود سازد .

مصريان باستان در اين صورت فلکي ، گاو مقدس " آپيس " (holly apis ) را مي ديدند ، که در آغاز سال ،صفحه خورشيد را ميان شاخهايش مي گرفت و آن را به بالاترين وضعيتش در آسمان بلند مي کرد ، وضعيتي که خورشيد در تابستان به خود مي گيرد .
اما بر اساس افسانه هاي يوناني زماني نيرومندترين خداي يونانيان ، زئوس ، خود را به صورت گاوي و دختر پادشاه را که " اروپا " (Europe ) نام داشت – و قاره اروپا نامش را مديون اوست – به جزيره کرت ( crete : جزيره اي يوناني در درياي مديترانه در سواحل جنوب شرقي يونان) ربوده بود . " اروپا " از زئوس صاحب پسري به نام " مينوس " ( minos ) شد ، که تمدن و فرهنگ ميتويي در اين جزيره زيباي درياي مديترانه امروزه هنوز به ياد او ، به همين نام خوانده مي شود . هنگامي که ميتوس بزرگ شد ، به پادشاهي رسيد . در کنار قصر او بنايي که " لابيرينت " ( labyrinth ) ناميده مي شد قرار داشت ، ساختماني با راهروهاي پيچ در پيچ گيچ کننده فراوان . در اين بنا هيولاي ترسناکي به نام " مينوتاروس " ( minotaurus ) مي زيست . اغلب اين هيولا در نقش انساني با سر گاوميش نشان داده مي شود . اين هيولا از گوشت انسانها تغذيه مي کرد و بالاخره به دست قهرمان افسانه اي بزرگ يونان " تزوس " ( theseus ) به قتل رسيد . " تزوس " پس از کشتن هيولا گلوله نخ باز شده اي " آريادنه " ( ariadne ) دختر پادشاه به او داده بود از راهروهاي پيچ در پيچ " لابيرينت " خارج شد .
صورت فلکي ثور تمام اين افسانه ها را به خاطر انسان مي آورد ، صورتي که سر v شکل آن در پاييز و زمستان به راحتي قابل تشخيص است . ستاره اصلي قرمز رنگ اين صورت فلکي " الدبران " ( aldebaran ) همان گونه که امروزه مي دانيم ، از گونه ستاره هاي غول قرمز است ، يا به عبارت ديگر خورشيدي در حال مرگ که در مبارزه با مرگ بشدت انبساط يافته است . اين ستاره حدود 70 سال نوري با ما فاصله دارد و 130 بار نوراني تر از خورشيد است . ستارگاني که شکل v را در سر صورت فلکي ثور مي سازند ، " هفت اختران " ( hyades : هفت ستاره اي که در راس صورت فلکي ثور قرار دارد و ستاره " الدبران " جزو آنهاست) نيز خوانده مي شوند .
زئوس خود را به گاوي تبديل کرد و اروپا ، دختر پادشاه را بر پشت خود به جزيره کرت برد . صورت فلکي با شکوه پاييزي و زمستاني ثور اين افسانه را به خاطر انسان مي آورد .
" خوشه پروين " Pleiades " يا هفت خواهران نيز جزو صورت فلکي ثور هستند . در افسانه ها آمده است که آنها هفت دختر اطلس ( atlas : نام يکي از خدايان اسطوره اي يونان که محکوم شده بود جهان و کائنات را بر دوش خود حمل کند) کبير بودند و جبار ( orion ) ، شکارچي شهوت پرست همواره در تعقيب آنها بود ، تا اينکه زئوس خداي خدايان همه آنها را به آسمان انتقال داد . جايي که جبار هنوز هم ظاهرا" در تعقيب آنهاست . همانطور که در نقشه آسمان مي توان ديد ، هفت خواهران به راستي در غرب صورت فلکي جبار واقعند . بنابراين در چرخش روزانه آسمان چنين به نظر مي آيد که جبار در پي آنان روان است .
ستارگان خوشه پروين ، و نيز علاوه بر آن ستارگان هفت اختران به استثناي ستاره الدبران ، يک خوشه ستاره اي باز ، يعني خانواده اي متشکل از بيش از صد ستاره جوان را تشکيل مي دهند ، که همگي از يک سحابي عظيم گاز و غباري ايجاد شده اند . با چشم غير مسلح حدود شش ستاره از گروه خوشه پروين را مي توان ديد . در افسانه ها گفته مي شود که يکي از هفت خواهر به نام " الکترا " ( electra ) مادر بنيانگذار شهر ترويا ( troja ) بوده است . او در سوگ نابودي اين شهر ، خواهرانش را ترک کرد و بالاخره در کنار ستاره محور مياني صورت فلکي دب اکبر آرام گرفت ؛ و به راستي هم صورت فلکي دب اکبر يک ستاره همراه کوچک قابل ديدن با چشم غير مسلح ، به نام سوارکار کوچک ( little rider ) ، دارد .
زمان رسيدن به نصف النهار : 25 دي
مساحت:797 درجه مربع
منابع :
کتاب صورتهاي فلکي دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بيضايي
پايگاه دانشنامه ستاره شناسي
انجمن ستاره شناسي ثاقب
منبع:www.ali-azadegan.com