به درستي که زيباترين و چشمگيرترين صورت فلکي زمستاني صورت فلکي جبار يا شکارچي با ستاره هاي برجسته کمر ?پا و شانه هايش مي باشد. افسانه هايي كه درباه اين صورت فلكي بزرگ آسمان بر سر زبانهاست ، آنقدر زيادند كه خود به تنهايي مي توانند كتابي را به وجود آورند .
نام اين صورت فلکي به ترکيب ستاره هايش بسيار نزديک است و از هزاران سال پيش شناخته شده بوده است.يک شکارچي که وسيله شکار در دست دارد و يک شمشير در کمر .. ستاره آلفاي آن يعني ستاره ابط الجوزا ابرغولي است که قطرش از مدار چرخش سياره مريخ بدور خورشيد بزرگتر است. ستاره بتاي آن هم ابرغولي است که رجل يا رجل الجوزا( رجل به معناي پا در زبان عربي) نام دارد. سحابي تاريک معروف کله اسبي هم در محدوده آن قراردارد.

چنين به نظر مي رسد كه هر گاه عقرب طلوع مي كند ، اين صورت فلكي در حال فرار است . برابر افسانه اي ديگر ، جبار ( شكارچي ) سرنوشتي به مراتب بدتر داشته است . مي گويند روزي او " آرتميس " الهه شكار را هنگام شنا در آب غافلگير كرد ، آرتميس از اين واقعه عصباني شد و شكارچي را به صورت گوزن در آورد . آنگاه سگهاي شكاري او نتوانستند شكارچي را باز شناسند و وي را تكه تكه كردند و از هم دريدند . پس از آن جبار به همراه سگها به شكل صورت فلكي به آسمان صعود كرد و به واقع در آسمان مي توانيد كلب اكبر و كلب اصغر را با ستارگان اصلي باشكوهشان شعراي يماني و شعراي شامي مشاهده كنيد و به تحسين زيبايي و شكوه آنها بپردازيد .

در داستان ديگر جبار ، معشوق آرتميس يا " آروارا " ( aurora ) ، الهه سرخ فام بامداد ، انگاشته مي شود . مي گويند الهه شكار آرتيميس ، كه وظيفه نور افشاني ماه را نيز بر عهده داشت ، به خاطر جبار فراموش كرد ، نور ماه را بتاباند . خداي خورشيد از اين موضوع چنان عصباني شد ، كه شكارچي را با تابش اشعه هاي نوراني خود نابينا كرد . بر اساس اين افسانه آرتميس خود از روي اشتباه جبار درمانده را مورد اصابت تير قرار داد . او براي آن لااقل بخشي از اين بي عدالتي را جبران كند ، از پدرش ، زئوس خواست كه شكارچي يا جبار را با سگهايش و شكاري كه كرده بود ، يعني خرگوش ( صورت فلكي ارنب ) ، به آسمان منتقل كند .
در بابل باستان مردم در صورت فلكي جبار نقش خدايي را مي ديدند ، كه سنگهاي قيمتي و جواهرات را خلق مي كرد . در واقع هم ستاره نوراني قرمز رنگ " يدالجوزا " و ستاره نوراني سفيد متمايل به آبي " رجل الجوزا " ياقوت و الماس را به خاطر انسان مي آورند .
انسان مي تواند در صورت فلكي جبار حتي با چشم معمولي و غير مسلح هم پديده هاي پيدايش و فنا را در كيهان مشاهده كند . زير ستارگان مشخص كمربند صورت فلكي جبار تحت شرايط ديد خوب مي توان سحابي كوچك (M42)را كه سحابي جبار نام دارد و يک سحابي نشري است تشخيص داد . در اين مكان امروزه هنوز هم خورشيدهاي جديدي به وجود مي آيند . " يدالجوزا " ، ستاره شانه چپ جبار ، برعكس ، خورشيدي در حال مرگ است ، كه در مبارزه با مرگ ، كاملا" بادكرده و متورم شده است . شايد اين ستاره ، بزودي با انفجاري بزرگ ، يعني با يك انفجار ابرنواختر ، نابود شود .

آلفاي جبار (ابط الجوزا) پرنورترين ستاره ي متغير آسمان نيمکره ي شمالي است. اين ستاره ي سرخ نشان دهنده ي بازوي راست جبار است و تقريبا 300 سال نوري از ما فاصله دارد. بتاي جبار (رجل الجبار) يا پاي شکارچي ، هفتمين ستاره ي پر نور آسمان است که در زانوي جبار به رنگ سفيد مايل به آبي مي درخشد و جرمش 50 برابر خورشيد است. بين ابط الجوزا و رجل الجبار، سه ستاره از قدر دوم و به فاصله ي مساوي از هم قرار دارند که کمربند جبار را مشخص مي کنند. طول کمربند شبان در آسمان سه درجه است. غربي ترين ستاره ي کمربند "المنطقه" (به معناي کمربند در عربي) نام دارد که نزديکترين ستاره ي پرنور به ما در صورت فلکي جبار و روي خط فرضي استواي سماوي است.
از کمربند شبان به طرف جنوب، توده اي از گاز و ستاره قرار دارد که شمشير شبان را مي سازد. اگر به اين محل با دوربين دوچشمي نگاه کنيد، لکه ي کم نوري را مشاهده مي کنيد که به سحابي جبار يا M42 معروف است. سحابي جبار يک سحابي نشري است که 1600 سال نوري با ما فاصله دارد. اين سحابي را به شکلي خيلي زيباتر در عکسهايي که با نوردهي گرفته مي شوند مشاهده کرد. اين سحابي با قدر 5 در آسمان شب خودنمايي مي کند. محدوده ي پيکر آسماني شبان پر شده است از اجرام غير ستاره اي خصوصا سحابيها و ابرهاي گازي. جلوه اي ديگر از اين صورت فلکي که البته با چشم غيرمسلح و دوربينهاي عادي قابل مشاهده نيست، سحابي "کله اسبي" نام دارد. اين سحابي از نوع سحابي هاي تاريک است. جاي اين سحابي زيبا در اطراف ستاره ي "النطاق" در شرق کمربند جبار است.

پيدا کردن جبار در آسمان

جبار حدود 90 درجه از جدي فاصله دارد اين صورت فلکي را مي توان به سهولت در آسمان پيدا کرد بايد رو به جنوب ايستاد و رو به بالا ,نيمه ي راه ميان افق و سمت الراس را نگاه کرد .

رجل جبار(شکارچي)
ستاره بتاي جبار Rigel

بتاي جبار يا پاي شکارچي ، هفتمين ستاره ي پر نور آسمان است که در زانوي چپ جبار به رنگ سفيد مايل به آبي مي درخشد و جرمش 50 برابر جرم خورشيد است.ابرغولي است در فاصله 775 سال نوري با درخشندگي 40000 برابر خورشيد ودماي 11000 درجه. اگر تابش ستاره در امواج ماوراء بنفش هم به نور ستاره اضافه شود درخشندگي آن به 66000 برابر خورشيد مي رسد. همدمي از قدر 7 درفاصله 2 ثانيه قوسي دارد که بدليل نور زياد ستاره رجل ديدن آن بسيار مشکل است.
اين ستاره گرچه ستاره بتاي اين صورت فلکي است(يعني بايد دومين ستاره باشد) ولي از ستاره آلفا پرنور تر است.

سيف الجبار

نام ششمين ستاره پرنور صورت فلکي جبار .در فاصله 720 سال نوري از زمين قرار دارد. اين ستاره از لحاظ فاصله از خورشيد و اندازه مانند ستاره رجل مي باشد. با دماي بيشتر از 40000 درجه مي درخشد و البته بيشترين تابش آن در ناحيه ماوراء بنفش است که چشم انسان به آن حساس نيست.
منابع :
کتاب صورتهاي فلکي دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بيضايي
پايگاه دانشنامه ستاره شناسي
سايت نجوم ايران