فضاي سايبر (Cyberspace) عبارتي است که در دنياي اينترنت، رسانه و ارتباطات بسيار شنيده مي شود. به نظر مي رسد بکارگيري اين اصطلاح در اين زمينه و براي ارجاع به امور فني به آن رنگ و بويي صرفا فني و مکانيکي داده باشد. ملاحظه دقيق تر اين اصطلاح نشان مي دهد که اين واقعيت، وجوه و جنبه هاي متنوعي از جمله خصلت هاي روانشناختي قابل توجه نيز دارد. در منابع موجود آمده است که: واژه سايبر از لغت يوناني Kybernetes به معني سکاندار يا راهنما مشتق شده است. نخستين بار اين اصطلاح "سايبرنتيک" توسط رياضيداني به نام نوربرت وينر Norbert Wiener در کتابي با عنوان "سايبرنتيک و کنترل در ارتباط بين حيوان و ماشين" در سال 1948 بکار برده شده است. سايبرنتيک علم مطالعه و کنترل مکانيزم ها در سيستم هاي انساني، ماشيني (و کامپيوتر ها) است.
سايبر پيشوندي است براي توصيف يک شخص، يک شي، يک ايده و يا يک فضا که مربوط به دنياي کامپيوتر و اطلاعات است. در طي توسعه اينترنت واژه هاي ترکيبي بسياري از اين کلمه سايبر بوجود آمده است که به تعدادي از آنها اشاره مي کنيم:
فضاي سايبر (Cyberspace)، شهروند سايبر(Cybercitizen) ، پول سايبر ( Cybercash)، فرهنگ سايبر (Cyberculture)، راهنمايي فضاي سايبر (CyberCoach) ، تجارت سايبر (Cyberbussiness) ، کانال سايبر (Cyberchannel) و ....
واژه "فضاي سايبر" را نخستين بار ويليام گيبسون William Gibson نويسنده داستان علمي تخيلي در کتاب نورومنسر Neuromancer در سال 1984 به کار برده است.
فضاي سايبر در معنا به مجموعه هايي از ارتباطات دروني انسانها از طريق کامپيوتر و مسائل مخابراتي بدون در نظر گرفتن جغرافياي فيزيکي گفته مي شود.
يک سيستم آنلاين نمونه اي از فضاي سايبر است که کاربران آن مي توانند از طريق ايميل با يکديگر ارتباط بر قرارکنند. بر خلاف فضاي واقعي، در فضاي سايبر نياز به جابجايي هاي فيزيکي نيست و کليه اعمال فقط از طريق فشردن کليدها ياحرکات ماوس صورت مي گيرد.
اين عدم جابجايي فيزيکي، محققان را واداشت که به مطالعه برخي شباهت هاي فضاي سايبر با حالت هاي نا هشياري، بخصوص حالت هاي ذهني اي که در رويا ها ظاهر مي شوند، بپردازند.
آنان با الهام از گفته هاي يکي از رهبران بزرگ "ذن" به نام چانگ تزو (Chuang Tzu) براي تحقيقات خود در زمينه کشف شباهت هايي بين فضاي سايبر و رويا بهره جسته اند. گفته مي شود که:
"چانگ تزو شبي در خواب مي بيند که يک پروانه شده است. وقتي بيدار مي شود با خود مي انديشد: آيا من مردي هستم که خواب مي بيند پروانه شده است، يا اينکه پروانه اي هستم که اکنون خواب مي بيند يک"مرد" شده است."
روند کاري يک کاربر کامپيوتر در فضاي سايبر دقيقا نوعي يکي شدن يا محو شدن در درون واقعيتي متفاوت يعني واقعيتي مجازي که وراي قوانين و واقعيت هاي واقعي است. مانند يک رهبر ذن در هنگام مديتيشن که با محيط اطراف خود به وحدت مي رسد، کاربر کامپيوتر هم در هنگام کار در فضاي مجازي با آن يکي مي شود.
شما تقريبا بي حرکت و آرام مي نشينيد، چشمانتان روي پرده اي درخشان خيره مي شود، اتاق کاملا تاريک است، تنها منبع نور در درون شما است و در حاليکه همه توجه و ذهنتان بر کلمات و تصاوير اين پرده درخشان متمرکز است ، انگشتانتان کليدهاي کي بورد را مي نوازد. در اين لحظه دوست داريد با ذهنيات و تصورات خود يگانه شويد . مرز بين دنياي درون و بيرون تقريبا ناپديد مي شود و ديگر گذر زمان معنايي ندارد.
البته اين سناريوي هر روز کاربران کامپيوتر نيست. زيرا اغلب اوقات ما صرفا به جهت انجام کاري مشخص و بدون آنکه به درون جهان مجازي فرو رويم به صفحه کليد ضربه مي زنيم اما اگر از استفاده هاي دم دستي کامپيوتر صرف نظر کنيم و از کاربران حرفه ايي و پروپاقرص کامپيوتر پرس و جو کنيم درخواهيم يافت که بسياري از آن ها به راحتي لحظاتي را به ياد مي آورند که گويي هيچ حائل و فاصله اي بين خود و کامپيوتر شان احساس نمي کردند.
در واقع مي توان گفت که فضاي سايبر گستره ايي از ذهن است که مي تواند تمامي اشکال زندگي منطقي را بسط و معنا دهد. شما مي توانيد حالت هاي متنوع و متفاوت ذهني را از قبيل تخيلات(خيالپردازي ها) خيالپروري ها، توهمات، حالات هيپنوتيستيک و سطوح گوناگوني از هوشياري را در فضاي مجازي تجربه کنيد. تحت اين چنين شرايط است که فضاي سايبر همانند دنياي "رويا" مي شود. دنيايي که وقتي ما به خواب فرو مي رويم ، پديدار مي شود.
فضاي سايبر را نمي توان تنها يک"بزرگ شاهراه اطلاعاتي" ساده دانست. زيرا تجربه ذهني ما در فضاي مجازي با تجربه ذهني ما زماني که بي هيچ هدف و ارزشي خيالبافي مي کنيم، کاملا متفاوت است. در واقع همانگونه که علم روانشناسي خواب شبانه را براي حفظ سلامتي، توسعه عاطفي و رشد شخصيت يک فرد ضروري مي داند، اين فضاي مجازي هم بيش از هر چيز ديگري در خدمت روان انسان است. زيرا مرزهاي بين وا قعيت هاي آگاهانه و نا آگاهانه را به هم نزديک ساخته و مي تواند درباره معناي "واقعيت" چيز هايي به ما بگويد.
محيط "په ليس" (Palace) يک محيط چت گرافيکي است که ما براي اين تحقيق آن را انتخاب کرده ايم. کاربران در اين محيط مي توانند براي برقراري ارتباط با ديگران از بين صورتک هاي گرافيکي موجود در آن محيط، يک يا چند صورتک را براي باز نمايي شخص خود انتخاب کنند. اين صورتک ها هر يک موقعيت يا حالت رواني خاصي را بيان مي کند. بعضي از اين حالت هاي "روياگونه" در محيط "په ليس" را مي توان در ديگر فضاهاي مجازي هم پيدا کرد. ولي تعدادي از اين حالت هاي تنها در محيط "پلس" وجود دارند و کاملا بي نظير و خاص هستند.
مهم تر از همه اين است که محيط "په ليس" مانند رويا بسيار مجذوب کننده است. چرا که اين محيط يک "تجربه بصري" جدي است. يک مثل قديمي مي گويد : "يک تصوير با ارزش تر از هزاران کلمه است ." علم روانشناسي هم تجربه بصري را تجربه اي بسيار غني و تصاوير و نمادها را زبان ناآگاهانه مي نامند.
براي درک و آشنايي بيشتر با اين"تجربه بصري" بايد از ديدگاه روانشناسي خواب، رويا و رويا بيني را مورد توجه قرار داد.
برخي از ويژگي هاي رويا و رويا بيني از ديدگاه روانشناسي را مي توان به شرح زير فهرست کرد:
- در رويا قوانين مرسوم زمان، مکان و مسافت اجرا نمي شود
- فردي که خواب مي بيند مي تواند مکررا از يک ماجرا به ماجرايي ديگري منتقل شود، بي آنکه روي زمين سفر کند. ممکن است فرد در خواب خود درگير ماجرايي در تهران باشد اما بلافاصله درگير ماجرايي در هاوايي گردد....
- در رويا حسي از مسافت يا مکان وجود ندارد، مسافت و مکان به مفهوم مادي تنها روي زمين خاکي معنا دارد .
- همچنين کشش جاذبه زمين و آگاهي روزانه اغلب در رويا ناپديد مي شوند.
- فرد مي تواند چون جسمي شناور در فضا، در حال پريدن يا پرواز کردن باشد. دقيقا بر خلاف آنچه که به عنوان قوانين نيوتن به اثبات رسيد است.
حالت هاي فوق در فضاي سايبر در حد وسيع تري رخ مي دهد. زيرا کاربران در آن فضا از قوانين و آگاهي هاي زميني فرا تر مي روند: آن ها تنها با يک کليک ساده بر روي نگاره ايي مي توانند از مکاني به مکان ديگر انتقال يابند، بدون هيچ حرکتي در پاها يا چرخشي درچرخ ها و يا هيچ عاملي که براي اثبات حرکت فرد وجود داشته باشد.
اين تنها يک تغيير بصري و رواني است که انتقال را نشان مي دهد. در حالي که شما با وجودي مادي، درون اتاقي با انتخاب شخصي و کاملا بيدار نشسته ايد. و آنچه که اتفاق مي افتد مانند رويايي است که به شما احساسي از لذت و آسودگي مي بخشد.
شايد زماني نه چندان دور ما هم با اين گفته چانگ تزو (Chuang Tzu) هم کلام شويم ؛ آيا اين ما هستيم که در فضاي سايبر به عنوان کاربر سير مي کنيم يا اينکه اين فضاي سايبر است ، که به عنوان بخشي از برنامه هاي خود ما را تعريف مي کند ، کسي چه مي داند؟
منبع:بيتا سافت
/ن