هر ياخته (يا سلول) براي ادامه‌ي حيات بايد تقسيم گردد در غير اين صورت در مدتي کم و بيش کوتاه محکوم به مرگ خواهد بود. تقسيم ياخته‌اي در ياخته‌هاي جانوري ابتدا به‌وسيله‌ي فلمينگ در سال 1882 مطالعه شد. در تقسيمِ ياخته‌اي، ياخته پس از آنکه رشد کرد و به حد معيني از رشد رسيد طي فرايند مخصوصي به دو ياخته تقسيم مي‌شود به‌طوري که ياخته‌هاي جديد داراي همه‌ي خصوصيات ياخته‌ي اوّلي هستند. پيدايش هر ياخته‌ي جديد داراي دو مرحله‌ي اصلي است: اول، مضاعف شدنِ همه‌ي موادِ ياخته‌اي، و دوم، تقسيم، يعني قسمت شدنِ اين مواد بين دو ياخته‌ي جديد که مشابه با هم و مشابه با ياخته‌ي مادرند.

از شروع تحقيقات مِندِل در سال 1900 ميلادي کروموزوم‌ها به‌عنوانِ جايگاه ماده‌ي وراثتي شناخته شدند و نامِ ميتوز (رشته) که به پديده‌ي تقسيمِ ياخته‌اي داده شد براي نشان دادنِ اهميتِ کروموزوم‌ها در انتقالِ پيام‌هاي وراثتي در ياخته است. کروموزوم‌ها در مرحله‌ي اولِ فوق‌الذکر (مضاعف شدن) به‌طور مشخص و قابلِ رؤيت وجود ندارند و تنها با استفاده از ميکروسکوپ الکتروني به‌صورت رشته‌هاي باريک (به‌قطرِ حدود 30 تا 300 آنگستروم) و دراز (به‌طول بيش از 2 سانتيمتر در هسته‌ي ياخته‌هاي انساني) قابل مشاهده‌اند. کروموزوم‌ها در ابتداي مرحله‌ي دوم (تقسيمِ ياخته‌اي) (توسط ميکروسکوپ‌هاي نوري) قابل رؤيت مي‌گردند.
اندازه‌ي کروموزوم‌ها بسيار متفاوت است ولي طول هر يک از آنها در مراحل مختلفِ تقسيم سلولي در هر گونه ثابت است. تعداد کروموزوم‌ها در گونه‌هاي مختلف بسيار متغير است، مثلاً در مگس ميوه 8، در زنبور عسل 32، در ميمونِ رزوس 42، و در انسان 46 عدد است. کروموزوم‌ها از نظرِ طول و محلِ قرار گرفتن دوبه‌دو با هم مشابه‌اند که به آنها کروموزوم‌هاي همتا (مشابه) گفته مي‌شود. بنابراين مثلاً در انسان 23 جفت کروموزوم وجود دارد و عددِ کروموزوميِ انسان 46=23×2 است. به‌طور خلاصه هر ياخته از ياخته‌ي قبلي به‌وجود مي‌آيد به‌گونه‌اي که هر ياخته تقسيم مي‌شود و دو ياخته‌ي جديد به‌وجود مي‌آورد که هر يک داراي n2 کروموزوم است. وقتي از ياخته‌ي تخم، که ترکيبي از دو ياخته‌ي جنسيِ نر و ماده است، صحبت مي‌شود و تأکيد مي‌شود که عددِ کروموزومي (n2) در آن پيوسته از نسلي به نسل ديگر ثابت مي‌مانَد اين فکر به‌وجود مي‌آيد که هر يک از ياخته‌هاي جنسي بايد به‌جاي n2 کروموزوم داراي n کروموزوم باشند تا از ترکيبِ آنها ياخته‌اي n2 کروموزومي به‌وجود آيد. مثلاً در انسان، ياخته‌ي تخم، که ترکيبي از دو ياخته‌ي نر و ماده است، 46=n2 کروموزوم دارد، بنابراين هريک از ياخته‌هاي جنسي او بايد داراي 23=n کروموزوم باشند. ياخته‌هاي جنسي که در بدن فرد نر (در غده‌هاي نر يا بيضه‌ها) ساخته مي‌شوند ياخته‌هاي جنسيِ نر يا اسپرماتوزوئيد، و ياخته‌هاي جنسي که در بدنِ فرد ماده (در غده‌ي جنسيِ ماده يا تخمدان) درست مي‌شوند ياخته‌هاي جنسيِ ماده يا اوول ناميده مي‌شوند. بدين‌ترتيب، از هر جفت کروموزوم که در ياخته‌هاي عادي وجود دارد فقط يک کروموزوم در اسپرماتوزوئيد موجود است. با توجه به اينکه جنس نر داراي دو کروموزومِ جنسيِ X و Y است درحالي‌که جنس ماده داراي دو کروموزوم جنسي X و X است نيمي از اسپرماتوزوئيدهاي تشکيل شده داراي کروموزوم Y و نيمي ديگر داراي کروموزوم X هستند و برحسبِ اين‌که کدام‌يک از اين دو نوع اسپرماتوزوئيد با تخمک ترکيب شود فرد جديد نر يا ماده خواهد بود. در هسته‌ي ياخته‌هاي اکثر جانوران دو نوع کروموزوم وجود دارد: يکي کروموزوم‌هاي معمولي که جفت‌جفت هستند، و ديگري کروموزوم‌هاي جنسي که در موجودات نر و ماده متفاوت‌اند. کروموزوم‌هاي جنسي در زنان همتا (XX) و در مردان ناهمتا (XY) هستند.

نکاتي قرآني در رابطه با کروموزوم
 

ياخته‌ي تناسلي مرد، يعني اسپرماتوزوئيد، حاوي 23 کروموزوم است. ياخته‌ي تناسلي زن نيز حاوي 23 کروموزوم است. از ترکيب و تکثير اين دو، ياخته‌هاي انسانِ نوزاد که هر کدام حاوي 23 جفت کروموزوم است حاصل مي‌شود. جالب است که در قرآن با شکلهاي مختلفِ کلمه‌ي امرأه تنها 23 بار به زنانِ مشخص و خاص (نه کلمه‌ي زن به صورتِ عام) اشاره شده است و با کلمه‌ي امرأ و شکلهاي مختلف کلمه‌ي رجل تنها 23 بار به مردان مشخص و خاص (نه کلمه‌ي مرد به صورتِ عام) اشاره شده است:
براي زنان خاص در 3:35 با امرآت به 1 نفر، در 3:40 با امرآتي به 1 نفر، در 7:83 با امرآته به 1 نفر، در 11:71 با امرآته به 1 نفر، در 11:81 با امرآته به 1 نفر، در 12:21 با لامرآته به 1 نفر، در 12:30 با امرآت به 1 نفر، در 12:51 با امرأت به 1 نفر، در 15:60 با امرأته به 1 نفر، در 19:5 با امرأتي به 1 نفر، در 19:8 با امرآتي به 1 نفر، در 27:23 با امرأة به 1 نفر، در 27:57 با امرأته به 1 نفر، در 28:9 با امرأت به 1 نفر، در 28:23 با امرأتين به 2 نفر، در 29:32 با امرأته به 1 نفر، در 29:33 با امرآتک به 1 نفر، در 51:29 با امرأته به 1 نفر، در 66:10 با امرأت به 1 نفر، در 66:10 مجدداً با امرآت به 1 نفر، در 66:11 با امرأت به 1 نفر، و در 111:4 با امرأته به 1 نفر، مجموعاً به 23 نفر زن اشاره شده است.
براي مردان خاص در 5:23 با رجلان به 2 نفر، در 7:63 با رجل به 1 نفر، در 7:69 با رجل به 1 نفر، در 10:2 با رجل به 1 نفر، در 17:47 با رجلا به 1 نفر، در 18:32 با رجلين به 2 نفر، در 18:37 با رجلا به 1 نفر، در 19:28 با امرأ به 1 نفر، در 23:25 با رجل به 1 نفر، در 23:38 با رجل به 1 نفر، در 25:8 با رجلا به 1 نفر، در 28:15 با رجلين به 2 نفر، در 28:20 با رجل به 1 نفر، در 34:7 با رجل به 1 نفر، در 34:43 با رجل به 1 نفر، در 36:20 با رجل به 1 نفر، در 40:28 با رجل به 1 نفر، در 40:28 با رجلا به 1 نفر، و در 43:31 با رجل به 2 نفر (از مکه و مدينه)، مجموعاً به 23 مرد اشاره شده است.
ياخته‌ي تناسلي زنبورِ عسل نر حاوي 16 کروموزوم است، و ياخته‌ي تناسلي زنبور عسل ماده نيز حاوي 16 کروموزوم است. از ترکيب و تکثير اين دو، زنبور عسل ماده که سلولهايش حاوي 16 جفت کروموزوم است به‌وجود مي‌آيد، و در صورتِ عدمِ ترکيب، ياخته‌ي تناسلي زنبور عسل ماده که حاوي 16 کروموزوم است به‌تنهايي زنبور عسل نر را که سلولهايش حاوي 16 تک‌کروموزوم است به‌وجود مي‌آوَرَد. سوره‌ي 16 قرآن، نحل، زنبورِ عسل، نام دارد.
هر سلول الاغ داراي 31 جفت، يعني 62 عدد، کروموزوم است. کلمه‌ي الاغ به صورتِ مفرد يا جمع در قرآن تنها در آيات 2:259(حمارک)، 6:8(الحمير)، 31:19(الحمير)، 62:5(الحمار)، و 74:50(حُمُر) آمده است که جمعِ شماره آيه‌هاي آنها مضربي از 31 است:11×31=341=50+5+19+8+259.
/ن