مقدمه
آجرها گروهي از مصالح هستند كه به صورت صنعتي توليد و جايگزين سنگ شده اند و درحقيقت سنگي ساخته دست بشر هستند، سنگي دگرگون كه از تغيير وضعيت خشت پديد ميآيد. اين گروه از مصالح كه اولين توليد صنعتي و انبوه مصالح ساختماني به دست بشر به شمار مي‌آيند براساس نوع مواداوليه، روند توليد و محل مصرف به انواع متنوعي تقسيم مي شوند. آجرهاي رسي كه اولين و فراوان ترين آنها هستند قدمت چندهزار ساله دارند. با پيشرفت تكنولوژي و علم شيمي انواع بي شماري از آجرها با كيفيت هاي مختلف، ابعاد و شكل ظاهري متنوع راهي بازار مصرف شده اند.
تاريخچه
آجر از قديمي ترين مصالح ساختماني است که قدمت آن بنا به عقيده برخي از باستان شناسان به ده هزار سال پيش مي رسد.در ايران بقاياي کوره هاي سفال پزي و آجر پزي در شوش و سيلک کاشان که تاريخ آنها به هزاره چهارم پيش از ميلاد مي رسد پيدا شده است. همچنين نشانه هايي از توليد و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکي از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلي و نام خشت هايي بوده که بر روي آنها منشورها قوانين و نظاير آنها را مي نوشتند گمان مي رود نخستين بار از پخته شدن خاک ديواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پي برده اند .
به اعتقاد باستان شناسان، اولين بار آجر در سرزمين بين النهرين تهيه شده است. به هر صورت بايد آجر پس پيدايش آتش و در نواحي كه معادن سنگ وجود نداشته اند اختراع شده باشد. نمونه هاي زيبا و باعظمت كاربرد آجر در معماري ايران باستان نماينده پيشرفت درخشان ايرانيان در توليد و مهندسي كاربرد اين مصالح است. در اين ميان مي توان از زيگورات چغازنبيل، ايوان مدائن، كاخ هاي فيروزآباد و لرستان در قبل از اسلا م و همين طور مساجد جامع اصفهان و يزد، گنبد كاووس و ارگ تبريز مربوط به دوران بعد از اسلا م نام برد.
رمز توانايي آجر در خلق شگفت انگيزترين ساختمان هاي تاريخ در تناسبات آن نهفته است. اين ابعاد در طي زمان متحول شده و در حال حاضر با ساختار و توانايي بدن انسان هماهنگ شده است. ابعاد آجر به طريقي است كه به راحتي در يكديگر قفل و بست مي گردند. اين خاصيت، كيفيت هاي مهندسي بي شماري از جمله در محل اتصال دو ديوار به يكديگر به وجود ميآورد. آجرها به كمك ملا ت به يكديگر متصل مي شوند و سطح يكنواختي را به وجود ميآورند. اين ابعاد متناسب باعث شده است كه اين مصالح به منظور اجراي دهانه هاي وسيع به صورت قوس و طاق و گنبد كه از زمان قبل از ساسانيان در ايران رواج داشته است، كارآيي منحصر به فردي داشته باشد.
خواص آجر باعث شده است كه به عنوان مصالح پركننده ديوار و سقف از جمله پرمصرف ترين مصالح باشد. زيبايي آجر و الگوي حاصل از آجر چيني باعث شده است كه به صورت نما در داخل و خارج بنا مورد استفاده قرار گيرد و هويت خاصي به ساختمان ببخشد. استفاده از آجر به عنوان فرش كف و پلكان، فارغ از مقاومت مطلوب آن ويژگي هاي اقليمي اين مصالح كويري را بيشتر به نمايش مي گذارد.
کوره هاي آجر پزي ابتدايي بي گمان از مکان هايي تشکيل مي شده که در آن لايه هاي هيزم و خشت متناوبا روي هم چيده مي شده است.
فن استفاده از آجر ازآسياي غربي به سوي غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چين رفته است در سده چهارم اروپايي ها شروع به استفاده از آجر کردند ولي پس از مدتي از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 ميلادي بوده که ابتدا از ايتاليا شروع شد.
در ايران باستان ساختمان هاي بزرگ و زيبايي بنا شده اند که پاره اي از آنها هنوز پا بر جا هستند. نظير طاق کسري در غرب ايران قديم ، آرامگاه شاه اسماعيل ساماني در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنيني پلها و سد هاي قديمي مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهاي قديمي مي باشند.
انواع آجر در ايران قديم
در ايران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در دسترس بوده است آجر پزي و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ايلامي حدود 10×38×38 سانيتي متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانيان گسترش يافته و در ساختمان هاي بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر اين دوره جدود 44×44×7تا 8 بوده است و بعد هاي آن 20×20×3 تا4 سانتي متر کاهش يافت .
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتري به نام ختائي به ابعاد 5×25×25 سانتي متر و يا بزرگتر از آن به نام نظامي در ابعاد 40×4×5 سانتي متر استفاده مي شده است از انواع ديگر آجر در گذشته آجر قزاقي مي باشد که پيش از جنگ جهاني اول روسها آن را توليد مي کردند که ابعاد آن 5×10×20 بوده است آشنايي با آجر و مواد اوليه آن آجر نوعي سنگ مصنوعي است که از پختن خشت خام و دگرگوني آن بر اثر گرما به دست مي آيد خاک آجر مخلوطي است از خاک رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کاني هاي آهن منگنز منيزيم سديم پتاسيم مواد آلي و...
طبقه بندي آجرها
آجرها را مي توان بر اساس ويژگي هاي مختلف آنها طبقه بندي کرد مثلا مي توان آنها را بر اساس ترکيب شيميايي طبقه بندي کرد يا بر اساس کاربرد،روش ساخت وحتي گروهي از آنها را مي توان بر اساس رنگ شان طبقه بندي کرد.
روش نوين امروزي، وسايل فني زياد و امكانات فراواني را به دست معماران داده است كه با وجود مدرن بودن، وسيله اي براي شكفتن روح حساس و زيباشناس آنها است. البته تنها آجر وسيله شناخت اين زيبايي روحي نيست و عناصر بسياري نيز اين عمل را به خوبي انجام مي دهند ولي فرق بين آنها در اين است كه آجر قابليت ايفاي هر منظوري را دارد و باوجود گذشت قرون متمادي هنوز مدرن است. يك ساختمان آجري جزئي از طبيعت است و همآوايي آن را نه تنها به هم نمي زند بلكه رنگ و فرم بديعي نيز به آن مي بخشد و با اين وجود هيچ گاه كهنه نبوده و نيست و همراه با زمان پيش مي رود. به هر حال يك ساختمان آجري همانند يك فرش دستباف، تركيب بديعي از سليقه هاي بي انتهاي معماران هنرمند است.
آجر رسي
آجر رسي از قديمي ترين مصالح ساختماني كه به وسيله بشر توليد شده است، مي باشد. سنگ باوجود فراواني و استقامت به راحتي در دسترس قرار نمي‌گيرد، اين مصالح طبيعي فرم دلخواه را به آساني به خود نمي‌گيرد و با صرف هزينه بسيار قطعات آن يكسان مي گردند و در اين حالت نيز دورريز زيادي از خود به جا مي گذارد. در حالي كه گل حاصل از خاك رس كه منشا تهيه آجر است به راحتي شكل دلخواه را به خود مي گيرد و محصولي همگن به دست مي‌دهد.
از اين رو مي توان با قالب زدن گل و حرارت دادن آن مصالحي سخت، داراي مشخصات فيزيكي، مكانيكي و شيميايي يكسان، متناسب با كاربرد، منطبق با فيزيك بدن انسان، با فرآيند توليد ساده، سريع و حمل ونقل آسان توليد كرد.
انواع آجر غير رسي و اشکال آن
آجر جوش آجر خاص در صنعت سفال پزي است که در کشورهاي صنعتي داراي اهميت ويزه اي است از اين آجر براي نماسازي ساختمان ها فرش کف پياده روها پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهاي فاضلاب و تونل ها و ساختن دودکش ها فرش کف کارخانه ها انبارهاي کشاورزي و سالن هاي دامداري پرورش طيور استخر هاي صنعتي و جز اينها استفاده مي شود.
انواع خاص آجر توليدي در کشور هاي اروپايي
آجر هايي در کشورهاي صنعتي اروپاتوليد مي شوند که هنوز توليد آن در ايران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک هاي تو خالي آتش بند براي نصب دور ستون ها به منظور جلوگيري از نفوذ آتش قطعات ويزه به شکل منحني هاي کوز و کاس قطعات درپوش روي ديوار قطعاتي که از اجزا هستند مانند کلوک سرقد گوشه و جزاينها که هنوز در ايران توليد نمي شوند.
آجرهاي نسوز
از آجرهاي نسوز بدليل مقاومت حرارتي بالا ، در پوشش دروني کوره‌هاي صنعتي استفاده مي‌شود. آجرهاي نسوز انواع مختلفي دارد. باتوجه به نوع ماده استفاده شده در ترکيبات آنها ، گستره‌هاي مختلفي را تحمل مي‌کنند. تا دهه 1960 از کربن و خاک نسوز براي پوشش کوره‌ها استفاده مي‌شد، اما امروزه با ساخت انواع آجرهاي نسوز از آنها در پوشش داخلي کوره استفاده مي‌شود.
درزير برخي از انواع مختلف آجر دير گداز توضيح داده شده است
آجرهاي سيليسي
قسمت عمده اين آجرها را خاک‌هاي سيليسي که به کوارتزيت معروف است تشکيل مي‌دهد. کوارتزيت شامل 95% SiO2 و به مقدار جزئي Al2O3 ، Fe2O3 ، TiO2 ، K2O و Na2O مي‌باشد. از اين آجرها در گذشته براي پوشش جدار دروني کوره‌هاي فولادسازي استفاده مي‌شد.
ولي بدليل رسانايي گرمايي زياد در نفوذناپذيري در مقابل گازها ، امروزه بيشتر براي پوشش جدار دروني کوره‌هاي توليد خمير شيشه در کارخانه‌هاي شيشه سازي ، کوره‌هاي کک سازي گازسوز و کوره‌هاي سراميک سازي استفاده مي‌شود.
آجرهاي آلومينيومي
اين آجرها ، داراي درصد بالايي از آلومين ( Al2O3) مي‌باشند. آنها را از مخلوط کائولن ، بوکسيت و کروندوم که بيش ار 70% آلومين دارد، تهيه مي‌کنند دماي پخت اين آجرها در حدود 1200 تا 1800 درجه سانتي‌گراد مي‌باشد. آجرهاي نسوز آلومينيومي براي پوشش جداره دروني کوره‌هاي ذوب فولاد مصرف مي‌شوند.
در مقابل مواد قليايي مقاومند، بنابراين از آنها براي پوشش جداره دروني کوره‌هاي سيمان سازي و شيشه‌سازي هم استفاده مي‌شود.
آجرهاي نسوز قليايي
اين آجرها شامل اکسيد منيزيم (MgO) و SiO2 به فرمول 2MgO SiO2 مي‌باشند. براي تهيه اکسيد منيزيم ، کربنات منيزيم طبيعي (ماگنزيت يا دولوميت را در دماي بين 550 درجه سانتي‌گراد تا 1800درجه سانتي‌گراد حرارت مي‌دهند. اضافه کردن مقداري Cr2O3 ( اکسيد کروم III ) يا Fe2O3 ( اکسيد آهن III ) به مخلوط MgO و SiO2 باعث افزايش مقاومت گرمايي آجرهاي نسوز قليايي مي‌شود.
از اين آجرها براي پوشش جدار دروني کوره‌هاي باز در فولادسازي ، کوره‌هاي دوار در کارخانه‌هاي سيمان سازي و در قسمتهاي بالاي کوره‌هاي ذوب شيشه و صنايع فلزات غيرآهني ، استفاده مي‌شود.
آجرهاي نسوز ويژه
اين آجرها نوع خاصي از آجرهاي نسوز هستند و در صنعت براي منظورهاي ويژه‌اي کاربرد دارند. اين آجرها از ترکيبات فلزات واسطه مي‌شوند. متداولترين آجرهاي اين گروه عبارتند از:
آجر زيرکونيوم
اين آجر از سولفات زيرکونيوم طبيعي با افزودن مقدار کمي آلومين به کوارتز تهيه مي‌شود. بيشترين کاربرد آن در ساختن کوره ذوب آلومينيوم ، کوره مخزن شيشه مذاب و کوره‌هاي داراي دماي بالا مي‌باشد. همچنين از ذوب سولفات زيرکونيوم با آهک ناخالصي آن به همراه سيليکات کلسيم جدا مي‌شود و مي‌توان ) ZrO2 اکسيد زيرکونيوم) خالص بدست آورد. با افزودن مقدار 5 درصد وزني از MgO يا CaO ، بلورهاي مکعبي آن تشکيل مي‌شود.
ZrO2 مقاومت گرمايي بالايي دارد، بهمين دليل از آن در ساختن بوته‌هاي ذوب فلز در صنايع ذوب فولاد و در راکتورهاي اتمي به عنوان بازتاب دهتده نوترون استفاده مي‌شود.
آجر اکسيد کروم – کوروندوم
اين آجرها داراي 5 تا 10 درصد اکسيد کروم I , II و 90 تا 95 اکسيد آلومينيوم (Al2O3) هستند و در مقابل مواد قليايي مقاوم هستند. از اين نوع آجر براي ساختن بخش دروني کوره بلند ذوب آهن استفاده مي‌شود.
آجرهاي اکسيد کروم
داراي 95 درصد Cr2O3 مي‌باشد. براي تهيه آن از Cr2O3 سنتزي استفاده مي‌شود. اين نوع آجر در ساختن کوره ذوب خمير شيشه مخزن در صنعت شيشه‌سازي مصرف دارند.
در جدول 1 دماي ذوب انواع آجرهاي ديرگداز آورده شده است.
آجرها از لحاظ روش ساخت به دو نوع تبديل مي گردند. در واقع اين تقسيم بندي بر اساس نحوه ي توليد ايجاد گشته است. بر اساس روش ساخت آجرها به صورت زير طبقه بندي مي شوند:
1- آجرهاي فشاري :
دليل نامگذاري اين نوع آجر اينست که در ابتداي توليد اين نوع آجر، خشت آن با دست زده مي‌شد و با فشار دستي کارگران خشت زن گوشه‌هاي قالب به وسيله گل مخصوص پر مي‌گرديد. ابعاد اين نوع آجر 5×10×20 و يا 5/5×11×22 سانتيمتر است.
اين نوع آجر براي کليه کارهاي ساختماني مانند گره‌چيني، طاق ضربي، ديوارهاي حمال و تيغه چيني مناسب است.
2- آجرهاي ماشيني :
آجر ماشيني يا آجر سوراخ‌دار که بر روي سطح بزرگتر آن 8 يا 10 سوراخ به قطر 1/5 تا 2 سانتيمتر وجود دارد و در بازار ايران به آجرهاي هشت يا ده سوراخه ماشيني معروف است.
در استاندارد شماره 7 موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران اين سوراخ‌ها بايد تمام ضخامت آجر را طي نموده و سطح مقطع مجموع سوراخ‌ها نبايد بيشتر از 25 درصد سطح بزرگتر آجر باشد و فاصله سوراخ‌ها از لبه آجر و همچنين فاصله سوراخ‌ها از يکديگر در هر بعد آجر نبايد کمتر از 30 درصد طول همان بعد باشد.
علت وجود اين سوراخ‌ها اينست که در هنگام ديوارچيني ملات به طور عمودي نيز در آجر نفوذ کرده و باعث استحکام بيشتر ديوار شود.
در ساخت ديوارهاي حمال به دليل اينکه مي‌توان به وسيله سوراخ‌هاي موجود در سطح آجر آنرا با ميلگرد، مسلح کرد از اين نوع آجر استفاده مي‌شود. ديوار آجري مسلح براي مقابله با نيروي زلزله ساخته مي‌شود.
جنس اين نوع آجرها نسبت به آجرهاي فشاري بسيار ترد و شکننده بوده و خاصيت مکندگي آن نسبت به آجر فشاري کمتر است. اين آجرها به علت ترد بودن قابل تيشه‌داري نيستند و همچنين به‌دليل اينکه خاصيت مکندگي زيادي ندارند و نمي‌توانند به خوبي به ملات بچسبند در طاق ضربي استفاده نمي‌شوند.
ابعاد اين نوع آجر 5/5×11×22 سانتيمتر مي‌باشد. اضلاع اين نوع آجر گونياتر بوده و داراي سطوح صافتري نسبت به آجرهاي فشاري مي‌باشند.
طبقه بندي از لحاظ رنگ
در صورت استفاده از آجر در نماچيني رنگ آجر اهميت پيدا مي‌کند. براي استفاده در نماچيني آجرهايي به رنگ‌هاي زرد کمرنگ که به آن آجر سفيد مي‌گويند و زرد پررنگ که به آن آجر بهي مي‌گويند و همچنين آجرهايي به رنگ قرمز روشن يا قرمز سير در بازار وجود دارند.
در حدود سالهاي 1320 تا 1340 يک نوع آجر ابلق به رنگ‌هاي قرمز و زرد بنام آجر بهمني به بازار عرضه مي‌شد که بوسيله کوره آجرپزي به همين نام تهيه مي‌گرديد.
ضخامت آجرهاي مورد استفاده در نما ممکن است 3 تا 4 يا 5 سانتيمتر باشد ولي دو بعد ديگر اين آجرها مانند آجرهاي فشاري يا ماشيني 10×20 مي‌باشد.
علت رنگي بودن اين آجرها مربوط به طريقه چيدن آجر در کوره و نحوه آتش دادن به آن و کنترل سطوحي که با آتش در تماس مستقيم مي‌باشد است و يا مربوط به اکسيد فلزاتي است که در مواد اوليه آجر موجود مي‌باشد. مانند اکسيدهاي مختلف آهن.
براي تهيه مصالح اوليه و همچنين مراحل خشت‌زني و خشت‌خشک‌کني آجرهاي رنگي دقت و هزينه بيشتري به عمل ميآيد.
بر طبق استاندارد شماره 7 ايران آجرهاي مصرفي در نما بايد داراي مشخصات زير باشند:
1) معايب ظاهري :
آجرنما بايد عاري از معايب ظاهري مانند ترك خوردگي، شوره زدگي، آلوئك و نظاير آن باشد.
2) لبه هاي آجر :
خط فصل مشترك سطوح آجرها بايد مستقيم و زواياي تلا قي آنها قائمه و سطوح شان صاف باشد.
3) در آجرهاي سوراخ دار :
سوراخ ها بايد عمود بر سطح بزرگ آجر و به طور يكنواخت در سطح آن توزيع شده باشند و جمع مساحت آنها بايد بين 25 تا 40 درصد سطح آجرها باشد. بعد سوراخ هاي مربع و قطر سوراخ هاي دايره اي بايد حداكثر به 26 ميليمتر محدود شود و در ضخامت ديواره بين سوراخ و لبه آجر بيش از 15 ميليمتر و فاصله بين دو سوراخ بيش از 10 ميليمتر باشد.
4) مقاومت در برابر يخبندان :
آجرهاي مصرفي در نما بايد در برابر يخبندان پايدار باشند و در آزمايش يخ زدگي دچار خرابي ظاهر مانند ورقه ورقه شدن، ترك خوردن و خوردگي نشوند.
قطعات نازك آجري (آجر دوغايي) مورد مصرف در نماسازي به ابعاد 20* (40 يا 30) * 200 ميليمتر با قطعات موزائيكي نازك آجري نما به ضخامت 20 يا 30 ميليمتر با نقش چند آجر بندكشي شده (آجر موزاييكي) ساخته مي شوند حداقل بايد داراي مشخصات آجرهاي ماشيني با مقاومت متوسط مندرج در استاندارد شماره 7 ايران باشند.
5) ترك در سطح آجر :
وجود يك ترك عميق در سطح متوسط آجر حداكثر تا عمق 40 ميليمتر در آجر پشت كار بلا اشكال است ولي به طور كلي درصد آجرهاي ترك دار نبايد بيشتر از 25 باشد.
6) پيچيدگي ، انحنا و فرورفتگي :
پيچيدگي در امتداد سطح بزرگ آجر حداكثر 4 ميليمتر و در امتداد سطح متوسط آجر تا 5 ميليمتر مجاز است. آجر نبايد انحنا و فرورفتگي بيش از 5 ميليمتر داشته باشد و اين مقدار در صورتي قابل قبول است كه ميزان آن از 20 درصد كل آجرها افزايش پيدا نكند.
7) ساير موارد :
آجر بايد كاملا ً پخته و يكنواخت و سخت باشد و در برخورد با آجر ديگر صداي زنگ دار ايجاد كند. به علت عدم چسبندگي آجرهاي كهنه به ملا ت حتي المقدور از آنها استفاده نمي شود و تنها در صورت انجام پيش بيني هاي لازم به صورت ساييدن يا برس سيمي استفاده از آن مجاز خواهد بود.
آجرهاي ساختماني مقاومت خوبي در برابر آتش دارند به طوري كه يك ديوار 22 سانتي متري از آجر در حدود شش ساعت در برابر آتش سوزي مقاومت از خود نشان مي دهد.
انواع آجرها از نظر نوع مصرف
آجر معمولي :
آجرهائي هستند که براي کارهاي عمومي ساختمان مناسب هستند و به روش دستي يا ماشيني توليد مي شوند.
آجرنما :
بطريق خاصي ساخته مي شود تا هنگام مصرف بدون نياز به اندودکاري يا روکش هاي ديگر خود، داراي ظاهر مناسبي باشد، اين نوع آجر هم مي تواند به روش دستي (قزاقي) يا ماشيني توليد شود.
آجر مهندسي مرغوب :
اين آجر داراي جسمي متراکم، پرقدرت و نيمه شيشه اي است و عمدتاً در سازه هاي با قدرت تحمل بار زياد بکار برده مي شود. اين آجر منحصراً به روش ماشيني توليد مي شود.
انواع آجرها از نظر کيفيت
آجر با کيفيت مناسب براي مصارف داخلي (توکار) :
اين آجر براي مصارف معمولي در داخل ساختمان بکار مي رود.
آجر با کيفيت معمولي:
اين نوع آجرها داراي دوامي کمتر از آجرهاي با کيفيت ويژه وليکن معمولاً در نماهاي خارجي ساختمان دوام کافي را خواهد داشت.
آجر با کيفيت ويژه :
اين نوع آجر در شرايط سخت و ويژه کاربرد دارد نظير مناطقي که از آب اشباع شده يا يخ زدگي ممکن است رخ دهد نظير : ديوارهاي حائل، کانال هاي فاضلاب، فرش پياده روها و غيره
درجه حرارت لازم براي پخت آجر بستگي به نوع خاک و تعداد عناصر معدني موجود در خاک دارد. درجه حرارت مناسب بين 900 تا 1200 درجه مي باشد.
انواع آجرها از نظر شکل
آجر توپر :
که در آن حجم سوراخ ها از 25 درصد حجم آجر (يا در حالت آجرهاي پرسي، حجم فرورفتگي از 20 درصد آجر) تجاوز نمي کند. در اين نوع آجر سوراخ ها کاملاً يا تقريباً از ميان آجر عبور مي کنند
آجر سوراخ دار :
که در آن حجم سوراخ هائيکه از ميان آجر مي گذرد از 25% حجم آجر بيشتر باشد.
آجر توخالي :
که در آن حجم سوراخ هائيکه از ميان آجر عبور مي کنند از 25% حجم آن بيشتر است و هيچگونه محدوديتي در ابعاد سوراخ ها وجود ندارد.
آجر متخلخل :
که در آن حجم منافذ (سوراخ هاي بسته شده در يک انتها) بيش از 20% حجم آجر باشد. نکته مورد توجه اين است که آجرهاي متخلخل معمولاً با روش هاي پرسي توليد مي شوند و آجرهاي سوراخ دار و توخالي با استفاده از روش دکسترودر (برون رونده) ساخته مي شوند.
آجر با شکل مخصوص :
که داراي شکل هندسي بغير از مکعب مستطيل معمولي هستند.
/ن