تشكيل جبهه ملي به رهبري دكتر "محمد مصدق" (1328 ش)

در 18 مهر 1328ش، نوزده تن از رجال سياسي از جمله دكتر محمد مصدق، به عنوان اعتراض به انتخابات دوره شانزدهم مجلس شوراي ملي به دربار رفته و در آنجا متحصن شدند. همان افراد در روز اول آبان در منزل دكتر مصدق گرد آمده و جبهه ملي ايران را به رهبري وي تشكيل دادند. در نتيجه تلاش‏هاي اين جبهه، انتخابات تهران و حومه، باطل اعلام شد. از آنجا كه جبهه ملي يك حزب نبود، رهبرانِ گروه‏ها و احزاب مختلف در آن عضويت يافتند. از اين رو، اين جبهه از گرايش‏ها و افراد مختلف العقيده و ماهيتاً متفاوت و حتي متعارض تشكيل شده بود. وقتي كه جبهه ملي به مجلس راه يافت، رهبري ضد استعماري ملت ايران را با حمايت علما و مردم بر عهده گرفت و كوشيد از رقابت آمريكا و انگليس، به نفع مبارزه استفاده كند. مهمترين كاري كه در آن مقطع به پيشگامي جبهه صورت گرفت، ملي شدن صنعت نفت ايران و خلع يد از شركت نفت ايران و انگليس بود. اين جبهه پس از قيام 30 تير 1331، دچار اختلاف دروني شد و گروهي از اعضاي آن به ويژه بخشي از جناح مذهبي به رهبري آيت‏اللَّه كاشاني كه رهبري با نفوذ در نهضت بود، از دكتر مصدق فاصله گرفت و همين امر، جبهه ملي را دچار سستي نمود. پيامدهاي اين اختلاف در جبهه ملي و نهضت، وقوع كودتاي 28 مرداد 1332 عليه دولت مصدق بود. پس از آن، با دستگيري و زنداني شدن رهبر و سركوب اعضا، جبهه ملي عملاً از هم پاشيد و در سال‏هاي بعد جبهه ملي دوم و سوم و چهارم به وجود آمدند.