گوگل برخلاف ظاهر ساده اي كه در صفحه نخست خود به كاربران اينترنتي نشان مي دهد از سيستم پيچيده اي براي تعامل با كاربران برخوردار است. اين پيچيدگي را ماه پيش «رابرت اپستين» مدير ارشد بررسي‌هاي روانشناسي مؤسسه تحقيق و فناوري رفتاري آمريكا اين طور افشاكرد؛ او از گوگل به عنوان بازيگر نامرئي انتخابات بعدي رياست جمهوري ايالات متحده نام برد!

اين تعبير براي كاربران گوگل تعجب برانگيز بود و براي آن ها سوالات بسياري را به وجود آورد كه چه طور موتور جستجوي گوگل مي تواند بر نتايج انتخابات رياست جمهوري تاثيرگذار باشد؟ «اپستين» اين طور توضيح داد كه اين موتور جستجو با بهره گيري از الگوريتم هاي پيچيده خود در پاسخ به جستجوي هاي اينترنتي كاربران (در واقع شركت كنندگان در انتخابات) پاسخ هاي هدفمندي را ارائه مي كند و از اين طريق يك سال مانده به انتخابات، ذهنيت آنان را نسبت به يك كانديدا يا موضوع شكل مي دهد. گوگل با اين كار نمي گذارد برخي موضوعات ديده شوند و براي برجسته شدن دسته ديگري از موضوعات تلاش مي كند.

اين رفتار گوگل با محتواي موجود در اينترنت تنها به همين زمينه خلاصه نمي شود. اين روزها كاربران ايراني رسانه هاي اجتماعي به مناسبت محرم از نتايج جستجوي واژه عاشورا به زبان هاي مختلف به خصوص انگليسي در اين موتور جستجو انتقادات زيادي كرده اند. ماجرا از اين قرار است كه اگر كاربران واژه Ashura را جستجو كنند تصاوير قمه زني و جراحت هاي ناشي از عزاداري به نمايش درمي آيد و از اين طريق ذهنيت كاربران نسبت به اين مفهوم و مفاهيم مشابه آن كه در جستجوي نتيجه چندان متفاوتي ندارد، ساخته مي شود. ذهنيتي كه چندان سنخيتي با اصل نهضت عاشورا ندارد.

اشكال كار كجاست؟
درباره انتشار اين تصاوير و اولويت بخشي به آنان در موتورهاي جستجو چند نكته حايز اهميت است. گذشته از اين كه اين اتفاق يك توطئه اينترنتي براي تحريف عاشورا و فرهنگ شيعي است يا نه، آن چه بيشتر قابل تامل است توليد محتواي مرتبط با اين واژه ها و مفاهيم در اينترنت است. آخرين مطالعاتي كه درباره توليد محتواي فارسي در وب انجام شده است چندان تازه نيست اما همين آمارها نشان مي دهد محتواي فارسي يك هزارم وب جهاني است. اين عدد تنها يك معنا دارد و آن هم اينكه كاربران فارسي بيشتر از آن كه توليد كننده محتوا در فضاي وب باشند، مصرف كننده هستند. از اين روست كه فقر توليد محتوا از سوي كاربر شيعه به زبان هاي مختلف زمينه چنين نتايجي را تسهيل مي كند.
روشن است كه فيلترينگ در فضاي وب به تنهايي پاسخگوي اين هدف نيست چرا كه اين محتوا در سطح جهاني انتشار پيدا مي كند. ايجاد محدوديت براي دسترسي به محتوا منطقي است كه اعتبار خود را از دست داده است؛ در منطق جديد وب، توليد محتوا است كه مي تواند باعث ديده شدن يا نشدن موضوعي شود و از اين طريق ذهنيت ها و افكار تحت تاثير قرار مي گيرد.
درجايي كه رغبت و امكان مشاركت در توليد محتوا در چنين زمينه هايي پايين باشد طبيعي است كه دست برتر از آن كساني است كه محتوا را با كليشه هاي ذهني خود توليد مي كنند. جدال هاي اينترنتي امروزه از اين طريق هدايت مي شوند و مفاهيمي عموميت پيدا مي كنند كه از توليد محتواي بيشتري در بستر وب برخوردار باشند.

«عاشورا» را كابران مي سازند
الگوريتم هاي گوگل براي پاسخ به جستجوهاي كاربران در طول زمان دچار تغييرات بسياري شده است. آن چه تحت عنوان «وب هوشمند» از آن ياد مي شود به بخشي از اين تغييرات اشاره دارد به نحوي كه موتورهاي جستجو با اطلاعاتي كه از هر كاربر ثبت مي كنند نتايج منحصر بفردي را براي او نمايش مي دهند.
در كنار اين، هميشه جدال پشت پرده اي ميان فعالان وب بر سر دست يافتن به ركوردهاي نخست در جستجوهاي كاربران وجود داشته است. از همين رو قواعد گوناگوني پيشنهاد شده كه هريك به تصاوير و متن هاي موجود در وب كمك مي كند تا خود را براي دسترسي مخاطبان به آن ها بهينه سازند.
از آن جا كه امروز با گذار از دوران «وب تعاملي»، اين كاربران هستند كه محتواي وب را از طريق رسانه هاي اجتماعي توليد و منتشر مي كنند بايد گفت كه نوع رفتار كاربران در اينترنت و دقت نظر آنان است كه مي تواند مفهوم يك واژه را در وب تعريف كند. به تعبير ديگر اين كاربران هستند كه با كليدواژه هايي كه براي تصاوير و متن ها مشخص مي كنند موتورهاي جستجو را به مقصد مورد نظرشان هدايت مي كنند. حتي كليك هاي كاربران اينترنتي روي كليد واژه ها و ركوردهاي ثبت شده در موتورهاي جستجو، اصلي و فرعي بودن تارنماها و محتواي نمايش داده شده را تعيين مي كند و در يك جمله بايد گفت، اين كاربران هستند كه سرنوشت واژه ها را در اينترنت مشخص مي كنند.

الف