پرورش ماهي توام با پرورش ماکيان، گوساله، گوسفند و يا بز مي تواند سبب افزايش درآمد خانواده ها شود. از آن جايي که فضولات حيواني، بارور کننده استخرهاي پرورش ماهي است و از آن جايي که 60 درصد هزينه هاي پرورش ماهي را غذا تشکيل مي دهد، بنابراين پرورش توأم ماهي و انواع ديگر دام ها بسيار اهميت دارد. سعي کنيد يک ترکيب مناسبي از دام و زراعت را که متناسب با نقطه شما است انتخاب کنيد. سبزي ها و انواع ديگر محصولات کشاورزي را در کنار استخرها و سدها کشت کنيد. از فضولات حيواني به عنوان باروز کننده آب در استخرهاي پرورش ماهي استفاده نماييد که هدف از اين نوع برنامه ريزي، افزايش کارايي و سوددهي بيشتر در فعاليت هاي زراعي و دامپروري است. انواع ترکيب پرورش ماهي و ديگر دام ها به شرح زير است:
• ماهي ـ دام
• ماهي ـ اردک
• ماهي ـ ماکيان
• ماهي ـ بز يا گوسفند
• ترکيب پرورش ماهي توام با بز يا گوسفند يا در ترکيب با دو يا سه گونه دامي (مانند پرورش توام ماهي ـ ماکيان ـ گوسفند)
پرورش توام ماهي ـ ماکيان
فضولات 500 الي 600 مرغ براي بارور کردن يک استخر پرورش ماهي يک هکتاري مي تواند کافي باشد. با استفاده از اين سيستم، سالانه ضمن توليد 4 الي 5 هزار کيلوگرم ماهي مي توان 60 هزار تخم مرغ و 1200 کيلوگرم جوجه کبابي توليد کرد.
• آشيانه ماکيان را در نزديک استخر ماهيان قرار دهيد.
• کف آشيانه ماکيان را با موادي مانند آجر، بتون و يا خاک فشرده بسازيد.
• کف آشيانه را به ضخامت 15 سانتي متر با کاه، برگ هاي خشک، علف خشک، بوته هاي بادام زميني، ساقه هاي شکسته ذرت و يا خاک اره بپوشانيد.
• براي هر مرغ 3/0 تا 4/0 مترمربع فضا در نظر بگيريد.
• ماکيان را در جايي که بتوانيد فضولات آنها را به راحتي جمع آوري کنيد نگهداري نماييد.
• بستر آشيانه را مرتباً بازسازي کنيد.
• موادآلي اضافي را طوري اضافه کنيدکه يک عمق15سانتي متري از مواد خشک هميشه باقي بماند.
• اگر بستر مرطوب شود با اضافه کردن سوپر فسفات و آهک نسبت به خشک کردن آن اقدام کنيد.
• پس از 12 ـ 10 ماه، آشيانه کاملا از کود پر شده و ميزان نيتروژن آن حدود 3 درصد شده است. در اين حالت محتويات آن را مي توانيد به عنوان بارور کننده براي استخر ماهي استفاده کنيد.
سيستم کف تخته اي
يک آشيانه مرغ را روي پايه هاي چوبي بر روي استخر بسازيد. کف آشيانه را با استفاده از ني يا تخته هاي باريک طوري بسازيد که فضولات مرغ ها به طور مستقيم به داخل استخر بيفتد. ماکيان مي توانند درقفس ها نگهداري شده و يا مي توانند آزادانه در داخل آشيانه حرکت نمايند.
پرورش توام ماهي
آماده سازي استخر
• براي احداث استخرهاي پرورش ماهي از خاک هاي رسي ـ آهکي استفاده کنيد. از ساختن استخر در زمين هاي شني خودداري کنيد.
• مديريت استخرهاي کم عرض و به شکل مستطيل آسان تر است.
• سطح استخرها را از 2/0 تا 4/0 هکتار و کف آنها را با شيب ملايم از عمق 5/1 تا 5/2 متر بسازيد.
• استخر را در جايي که بتواند از نورمستقيم خورشيد استفاده نمايد، بسازيد. وجود سايه در سطح استخر، توليدات استخر را کاهش خواهد داد.
• براي جلوگيري از ابتلاء ماهي ها به انواع بيماري ها و جلوگيري از رشد انگل ها از آهک استفاده کنيد. •
• بعد از تغيير رنگ سبز به رنگ قهوه اي به بارورسازي ادامه دهيد. اين رنگ نشان مي دهد که به اندازه کافي غذاي زنده جهت تغذيه ماهيان در آب وجود دارد.
بارورسازي
ار کود گاوي به صورت خام به ميزان 10 الي 15 تن در هکتار در سال استفاده نماييد. حدود 5/2 تن از آن را 15 روز قبل از به آب انداختن بچه ماهي ها استفاده کنيد و بقيه ان را در 10 الي 11 ماه بقيه دوره پرورش استفاده کنيد. از يک ظرف سبدي براي نگهداري کود گاوي استفاده نماييد. اين سبد پراز کود را دقيقاً در سطح آب نگهداريد. در صورت رشد جلبک و ايجاد رنگ سبز در آب، بارورسازي آب را براي مدت چند روز به عقب بياندازيد. توجه: بچه ماهيان بايد در هواي سرد منتقل شوند. در ايامي که هوا گرم است بچه ماهيان را صبح زود يا در هنگام شب منتقل کنيد.
درصد | نوع ماهي |
10 ـ 5/0 | آمور |
80% | فيتوفاگ (آزاد) |
15 ـ 10% | کپور |
مقدار آهک
2000 کيلوگرم در هکتار
500 کيلوگرم در هکتار
200 کيلوگرم در هکتار
بدون آهک خيلي اسيدي
تقريباً خنثي
تقريباً بازي
خيلي بازي
از کاغذ تورنسل براي آزمايش ميزان اسيديته آب استفاده کنيد.
توجه: تغييرات اسيديته آب براي ماهيان مضر است . آهک را يک هفته قبل از کوددهي استفاده کنيد.
آزاد کردن بچه ماهيان در آب
بچه ماهيان را مي توان از مراکز پرورش ماهي دولتي يا خصوصي خريداري نمود. يک استخر به اندازه يک هکتار و به عمق 2 الي 3 متر ظرفيت پرورش 6000 الي 10000 قطعه بچه ماهي را دارد. بسته به قابليت دسترسي به انواع بچه ماهيان، سه، چهار يا شش گونه ماهي را به نسبت هاي مشخص در آب استخررها سازي کنيد. يک نمونه از ترکيب سه گونه ماهي با درصدهاي معين در جدول زير آمده است.
چگونگي آزاد کردن بچه ماهيان در استخر
روش غلط : بچه ماهيان نبايد به يک باره به داخل آب پاشيده شوند
روش صحيح: با کج کردن آرام ظرف حاوي ماهيان، بچه ماهي ها را به داخل آب تخليه کنيد.
تغذيه
ماهي از گياهان و جانوران ريز (زي شناوران گياهي و جانوري) که در آب شناورند تغذيه مي نمايند. هدف شما بايد توليد بيشتر غذاي طبيعي با مديريت صحيح باشد که با بارورسازي استخر ايجاد مي شود. علاوه بر آن، ماهيان به انواع مکمل هاي غذايي مانند کنجاله روغن بادام زميني يا خردل و سبوس برنج نياز دارند. ماهي علفخوار مانند کپور علفخوار، به طور منظم به علف هاي خوراکي نياز دارند. بخشي از ترکيب غذايي مي تواند در يک مکان ثابت توزيع شود. بقيه غذا مي تواند به صورت خميرهاي گرد در آمده و دقيقاً در زير سطح آب به صورت محلول سوسپانسيون در آيد. براي تغذيه کپور علفخوار، علف ها بر روي يک چهار چوب ساخته شده از ني يا چوب قرار داده شده و به وسيله طناب روي سطح آب آويزان مي شود.
از بين بردن علف هاي هرز
علف هاي هرز موجب حذف نور خورشيد، مصرف اکسيژن و تحليل رفتن مواد مغذي داخل آب مي شود. علاوه بر اين در موارد زيادي به عنوان پناهگاه حشرات مضر در مي آيد، لذا با يد استخر را از وجودعلف هاي هرز پاک نماييم.
• علف هاي شناور از جمله سنبل آبي را مي تواند به وسيله دست از آب جدا کرد.
• علف هاي کمتر شناور را مي توان با کشيدن يک طناب يا تورچشمه ريز در عرض استخر از آب جدا کرد.
• علف هاي ريز آبي را مي توان باکشيدن يک سيم خاردار زنجيره اي وزنه دار از کف استخر بيرون کشيد.
لايروبي کف استخر:
کف استخر را به طور دوره اي براي آزاد کردن مواد مغذي لايروبي کنيد. اين کار را مي توان از طريق کشيدن آجرهايي در کف استخر انجام داد.
§ به استخر آب اضافه کنيد | اگر به خاطر تبخير زياد سطح آب افت کند |
§ استفاده از کود و غذاي مکمل را متوقف کنيد
§ آب تازه به استخر بيفزايد
§ با استفاده از چوب هاي ني به سطح استخر ضرباتي وارد کنيد
§به منظور هوادهي استخر توري سنگين شده را چندين بار در طول استخر بکشيد
§ از پرمنگنات پتاسيم به ميزان يک تا دو ميلي گرم در ليتر استفاده کنيد
§ 300 تا 500 کيلوگرم آهک بازاء هر هکتار در سطح استخر بپاشيد | اگر ماهيان پوزههاي خود را از آب خارج نمايند و سعي در تنفس و بلغ هوا داشته باشند (که بيشتردر صبح ها اتفاق مي افتد) |
§ به ازاي هر هکتار تعداد 500 قطعه کپور نقره اي در استخر رها سازي کنيد. (وزن متوسط ماهيان 100 گرم باشد) | اگر جلبک هاي آب شروع به رشدنمايند |
§ از مترسک يا ساير ابزار براي ترساندن پرندگان استفاده کنيد. | اگرماهيان توسطپرندگان خورده مي شوند |
§ با دقت بيشتر استخر را نظاره کنيد
§شاخه هايي از درختان را در استخر شناور سازيد که از توراندازي جلوگيري خواهد شد | اگر ماهيانربوده ميشوند |
§ ماهيان بيمار را صيد کرده و در نزديک ترين اداره شيلات دولتي براي انجام آزمايش هاي درماني موردمعاينه قرار دهيد. | اگر ماهيان بيمار ميشوند |
پرورش ماهي در شاليزاز
انواع گونه هاي ماهي و ميزان رهاسازي
انواع ماهيان کپور و آراد و سفيد را به تعداد 4000 تا 6000 قطعه در هکتار در آب رها کنيد. در شرايط ناکافي بودن آب در شاليزار 1000 قطعه ماهي را مي توان در آب رها کرد. ميگوهاي آب شيرين نيز همواره با پرورش توام ماهي و برنج در شاليزار به خوبي رشد مي کنند. بچه ماهيان را مي توان از مراکز دولتي و خصوصي تامين نمود. ماهيان را مي توان زماني که سطح آب شالي را بالا آورده ايم، در آن رها سازيم. (ماه ارديبهشت) پروش ماهي در شاليزار يک فعاليت سودآور است. در اين سيستم توليدي به طور همزمان دو نوع محصول شامل برنج و ماهي توليد مي شود.
انتخاب محل
مناطق پست با بارندگي زياد (بيش از 800 ميلي متر) براي پرورش توام ماهي و برنج مناسب است.
نوع استخر مرکزي
در اين طرح شاليزار به داخل يک استخر مرکزي زهکشي مي شود.
نوع خاکريز جانبي
کانالي را در يک انتهاي شاليزار با شيب متوسط حفر کنيد و يا اينکه دو کانال در دو انتهاي مقابل هم از شاليزار حفر کنيد. کل منطقه آبي بايد در حدود يک سوم منطقه خشکي باشد. شکل دقيق زمين شالي مي تواند برحسب توپوگرافي و ترازهاي زمين فرق کند.
مديريت و تغذيه ماهي
براي رشد بهتر، ماهيان را با سبوس برنج و کنجاله روغن خردل (يک قسمت کنجاله و يک قسمت سبوس برنج) به ميزان 3 ـ 2 درصد وزن بدن ماهي تغذيه کنيد.
• غذاها را مي توان توسط سيني هايي که از ني ساخته شده در اختيار ماهي ها قرار داد.
• براي ميگوها نيز مي توان از گوشت صدف هاي دو کفه اي استفاده کرد.
• هر چند گاه يک بار تعدادي ماهي را براي معاينه از لحاظ رشد و سلامتي صيد کنيد.
• با کاغذ تورنسل اسيدتيه آب را کنترل کنيد. اگر آب اسيدي است به مقدار 100 کيلوگرم در هکتار آهک اضافه کنيد. (تنها به ازاي استخر ماهي نه سطح شاليزار)
• وزن ماهي در زمان رهاسازي 3 ـ 2 گرم است و زمان صيد 200 تا 500 گرم مي باشد.
گونه هاي مختلف برنج
در فصل مرطوب واريته هاي از شالي راکه در آبهاي با عمق زياد رشد مي نمايند،استفاده کنيد. در فصل خشک از واريته هاي با محصول بالا که در مدت کوتاه رشد مي کنند، استفاده کنيد.
آماده سازي شالي
• زمين را پاکسازي کنيد.
• کود گاوي اضافه کنيد (4 تا 5 تن در هکتار) در صورت امکان از فاضلاب استفاده کنيد.
• تمام زمين را شخم بزنيد.
• بعد از اولين بارش ارديبهشت ماه تعداد 3 ـ 2 نشا را در زمين جاي دهيد. بين نشاءها 30 ـ 20 سانتي متر فضا قراردهيد و بين هر رديف نيز 20 سانتي متر فاصله بگذاريد.
• با آب شيرين و يا آب فاضلاب استخرهاي متصل بهم يا گودال ماهي را آب گيري کنيد.
• عمق 7 ـ 5 سانتي متر آب در منطقه شالي کاري مناسب است.
توجه: رقم هاي پرمحصول نبايد در فصل بارندگي کشت شود. سطح آبي که براي رقم هاي پرمحصول نگه داشته مي شود، براي پرورش ماهي بسيار پايين است. (5/2 تا3 سانتي متر) براي حمايت و حفاظت از واريته هاي جديد برنج از تله هايي از ني براي حذف خرچنگ ها استفاده کنيد. در زماني که از تيلر جهت شخم استفاده مي کنيد علف هاي هرز را حذف کنيد. اگر نياز است شاليزار را آبياري کنيد.
برداشت ماهي
در زمان برداشت شالي با آب عميق، که زمين به تدريج خشک مي شود (تير ـ مرداد) ماهيان به استخرها پناه مي برند. برداشت ماهي بلافاصله پس از برداشت شالي انجام مي شود. ماهي هايي که به وزن 200 تا 500 گرم رسيده اند بايد هر دو هفته يک بار با استفاده از تور صيد شوند. در اين زمان آب کانال ها و استخرها براي آبياري کشت دوم به کار مي آيد. ماهيان باقي مانده را مي توان با دست صيد کرد.
توجه: يک ديواره خاکي بين استخر و شالي ها ايجاد نماييد که از ورود آفت کش ها به آب استخر جلوگيري کند.
پرورش توام ماهي و گاو
پرورش توام ماهي و گاو کاملا سودمند مي باشد. هر چند که فضولات حاصل ازگاو به اندازه فضولات ماکيان غني نمي باشند، اما دامداران (گاوداران) مي توانند براي حفظ يک استخر ماهي از فضولات گاو استفاده کنند.
دو براي يک
يک استخر يک هکتاري به حدود 15 ـ 10 تن مدفوع و ادرار در هر سال براي بارور کردن آن نياز دارد. استخرهاي تازه ساخته شده به کود بيشتري نياز دارند. به طور کل، کود و دوگاو براي يک استخر يک هکتاري کافي است.
فضولات گاو به عنوان بارور کننده استخر
اگر گاو پرورش مي دهيد يک سايه بان د رکنار استخر براي آنها بسازيد. سايه بان بايد داراي يک کف موزاييکي به سمت استخر باشد. با شستشوي فضولات حيواني، مستقيماً آنها وارد استخر مي شوند. مقدار مدفوع و ادرار توليد شده حيوان بستگي به وزن گاو، مقدار غذاي مصرف شده و نوع کاري که انجام مي دهد دارد. در واقع مدفوع خالص حيوان براي تغذيه ماهي يک غذاي فقير است. اما آنها رشد گياهان و جانوران ميکروسکوپي را تحريک مي کنند که آنها خود غذاي ماهي هستند.
مخلوط ادرار و مدفوع
به عنوان يک جايگزين بهتر، مخلوط مدفوع و ادرار را با آب رقيق کرده و با استفاده از يک سطل آن را به طور يکنواخت به داخل استخر پخش کرده مقدار 80 تا 120 کيلوگرم مدفوع تازه در هکتار استخر در هر روز استفاده کنيد.
هشدار
آب استخر بايد قهوه اي باشد. اگر رنگ آب ناگهان سبز تيره شد به علت رشد جلبک ها بوده و مي بايست از ريختن کود تا ظهور مجدد رنگ قهوه اي خودداري کرد. زماني که هوا نيز ابري است (3 ـ 2 روز مداوم هوا ابري است) از ريختن کود به آب استخر خودداري نماييد. امادر طي بارندگي مجبور به توقف کامل ريختن کود به آب نيستند.
توليد
حدود 2500 تا 3000 کيلوگرم ماهي را مي توان در هر سال از يک هکتار استخر توليد کرد. دام هاتوليد کننده شير و نيروي کار هستند. همچنين مي توان به جاي گاو از گاوميش استفاده کرد.
پرورش توام اردک و ماهي
ماهي و اردک يک ترکيب بزرگي را به وجود مي آورند. فقط لازم است يک پناهگاه در کنار استخر ايجاد نماييد. ماهيان با استفاده از کود اردک ها رشد مي کنند. جانوران وگياهان ميکروسکوپي با حضور اردک ها در آب زياد مي شوند. با اين کار ماهي، تخم و گوشت اردک با هم بدست مي آيد. در حالي که از نظر کوددهي و نيز غذاهاي مکمل صرفه جويي مي شود.
مزاياي اردک ها
• اردک ها علاوه بر توليد تخم و گوشت موجب بالارفتن توليد گوشت ماهي مي شوند.
• اردک ها با آزادسازي مواد مغذي موجب افزايش توليدات استخر مي شوند.
• براي پرورش اردک نيازي به زمين اضافي نمي باشد.
• اردک ها 50 تا 75 درصد غذايشان را به صورت علف هاي آبزي، حشرات و نرمتنان از استخر مي گيرند.
• اردک ها در تمام استخر به طور يکنواخت کود مي ريزند و اين باعث کاهش نيروي انساني براي توزيع کود مي شود.
مديريت استخر
• اردک ها را براي 8 ـ 6 هفته بر روي استخرها نگهداري کنيد.
• قبل از ذخيره سازي آنها را واکسينه کنيد.
• اردک ها مي توانند بچه ماهيان ريز و کوچک را صيد نمايند. لذا مي بايد از ذخيره سازي ماهيان کوچک تر از 10 سانتي متر جلوگيري شود.
انتخاب اردک ها
اردک هاي اصلاح شده با توان تبديل بالا براي پرورش مناسبند.
ساخت پناهگاه اردک ها
خانه اي (کلبه اي ) در ساحل استخر جهت پناه دهي به اردک ها در شب و زمان تخم گذاري بنا کنيد. اردک ها را در طول روز به روي استخرها آزاد کنيد. ضرورتي به ايجاد نرده دور استخر نيست. براي هر اردک 3/0 تا 5/0 مترمربع فضا در نظر بگيريد.
فضولات اردک به عنوان کود
فضولات شبانه را از پناهگاه اردک ها جمع آوري کرده و هر صبح در استخرها بريزيد. تعداد 200 تا 300 اردک براي کوددهي يک هکتار استخر کافي است.
غذادهي تکميلي براي اردک ها
به عنوان غذايي تکميلي مي توان براي هر اردک به مقدار 100 گرم از ضايعات آشپزخانه و شلتوک برنج و خرده برنج استفاده کرد. اين غذاها را مي توان در پناهگاه اردک قرار داد. از استفاده از غذاهاي فاسد خودداري کنيد.
باغباني بر روي آب بندها
آب بندها سطح بزرگي را در بسياري از مزارع مي پوشانند. علي زغم پتانسيل آن براي توليد، سطح آب بند بسياري اوقات بي مصرف است. موارد زير پيشنهادهايي هستند براي استفاده از آب بندها:
درختان ميوه:
چاله هايي به قطر 50 سانتي متر و عمق 30 سانتي متر حفر کنيد و آنها را با خاک و لاشبرگ پر کنيد.نهال هاي درختان ميوه را که در منطقه مرسوم است بکاريد. به طور مرتب آبياري کنيد.
گياهان خزنده
چاله هايي کوچک حفر کرده (به قطر 25 سانتي متر و عمق 10 تا 15 سانتي متر) و لاشبرگ بيافزاييد. بذر گياهان موردعلاقه را بکاريد (2 تا 3 بذر در هر چاله). تکيه گاه يا قيمي از چوب براي گياهان خزنده بر روي استخرتان بسازيد.
سبزي هاي برگي
در طول تابستان گياهان برگي مانند باقلا، اسفناج و غيره را کشت کنيد.
پرورش ماهي با برگ هاي زايد
از برگ هاي زايد حاصل از باغباني براي تغذيه کپور علفخوار استفاده کنيد .
خشک کردن ماهي در مقابل آفتاب
آماده سازي
ماهيان را از نظر جثه به دو دسته ماهيان با جثه کوچک مانند ساردين، کپور و غيره و ماهيان با جثه متوسط و بزرگ مانند شيرماهي، گربه ماهي و.... تقسيم بندي مي کنند. روند خشک کردن ماهيان کوچک متفاوت از ماهيان متوسط و بزرگ است. به هر حال تمامي اندازه هاي ماهيان بايد تازه و بدون بو باشند. خشکاندن به روش آفتابي با متوسط 8 الي 10 ساعت آفتاب در روز و دماي حداکثر 38 درجه سانتي گراد، 2 تا 3 روز وقت لازم دارد. ماهي که به طور صحيح خشکانده شده است بايد محتوي 12 تا 15 درصد رطوبت باشد.
ماهيان کوچک
1ـ براي از بين بردن آلودگي و ماسه آنها را در آب تميز بشوييد.
2ـ براي خروج آب اضافي از بدن، 30 دقيقه صبر کنيد.
3ـ ماهيان شسته شده را روي سفره اي از چوب يا پلاستيک پخش کنيد و سپس آنها را براي خشک کردن از طناب آويزان کنيد.
4ـ اجازه دهيد ماهي ها در آفتاب خشک شوند.
5ـ هر از چند گاه ماهيان را برگردانيد تا دو روي ماهيان آفتاب بخورد.
6ـ ماهيان خشک شده را در داخل کيسه هاي پلاستيکي سفيد قرار دهيد.
7ـ کيسه ها رادر مخازن چوبي يا پلاستيکي قرار دهيد.
8ـ ماهي ها خشک شده و بسته بندي شده را در محلي خشک و خنک نگهداريد.
با روش صحيح ماهي را مي توان با زحمت کم و هزينه پايين خشک کرد. ماهي خشک معمولاً داراي قيمت خوب در بازر است.
ماهيان متوسط و بزرگ
1ـ سرماهي را قطع کنيد.
2ـ شکم را بشکافيد و روده را خالي کنيد.
3ـ ماهيان را در آب شسته و خون زدايي کنيد.
4ـ مخلوطي از نمک طعام با استفاده از يک سوم نمک دانه ريز و دو سوم نمک دانه درشت تهيه کنيد.
5ـ ماهيان را نمک اندود کنيد يک قسمت نمک به چهار قسمت ماهي (4:1) براي ماهيان بزرگ و يک قسمت نمک به هشت قسمت ماهي (8:1) براي ماهيان متوسط.
6ـ ماهيان را براي جذب نمک براي مدت 20 ساعت رها کنيد.
7ـ ماهيان را در ميان صفحات چوبي يا بتوني قرار دهيد و به منظور سنگين شدن با سنگ روي صفحات را بپوشانيد.
8ـ بعد از يک روز ماهيان را برداريد.
9ـ ماهيان نمک اندود را در محلول 5/3 درصد آب نمک بشوييد.
10ـ ماهيان را در زيرآفتاب بهواسطه گستردن آنها روي سفره هايي خشک کنيد.
11ـ ماهيان خشک شده را در کيسه هاي پلاستيکي سفيد بسته بندي کرده و در جاي خشک و خنک نگهداريد.
رشد ماهيها : رشد ماهيان و عواملي که روند رشد تحت تأثير آنهاست براي پرورش دهنده ماهي ، در درجه اول اهميت قرار دارند ، زيرا حداکثر رشد ماهي در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلي اوست .ماهي جانوري خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژي نيست ، بدين لحاظ ، يک ماهي نسبت به يک جانور خونگرم ، از لحاظ تبديل مواد غذايي به پروتئين بدن ، از کارآيي و استعداد بيشتري برخوردار است .تغذيه ماهيان انرژي مورد نياز ماهي از غذا تأمين ميشود ، بهر حال اين انرژي در اصل از خورشيد توليد مي شود . انرژي خورشيد به وسيله گياهاني که براي ساختن کربوئيدرات ها، انرژي مصرف مي نمايند، به غذا تبديل مي گردد. جانوران اين گياهان را خورده و انرژي ذخيره شده را جهت انجام فعاليت هاي خود مورد استفاده قرار مي دهند ، بنابراين گياهان بعنوان توليدکنندگان اوليه مواد غذايي شناخته شده اند ، که اين مواد به صور ديگر تبديل مي گردد و سپس در اختيار ماهيان قرار مي گيرد. در زير بطور فشرده نيازهاي غذايي ماهيان مورد اشاره قرار مي گيرد.ترکيبات معدني ماهـيان از مـواد مـعدني بيشماري استفاده مي نمايند که عناصر ذيل ضرورت بيشتري براي آنان دارد که عبارتند از : کلسيم ، فسفر ، سديم ، موليبدن ، کلر، منيزيم، آهن، سلينيوم، يد، منگنز، مس، کبالت و روي که عوامل ياد شده از طريق محصولات جنبي کشتارگاهها همچون پودر ماهي در اختيار ماهيان قرار مي گيرد.
ترکيبات آلي که خود شامل مواد زير هستند: پروتئين هاپروتئين ها ترکيبات آلي پيچيده اي هستند که از واحدهاي اسيد آمينه ساخته شده اند و از طريق اسيدهاي ديواره روده به داخل خون جذب و يا جهت توليد انرژي مي سوزند. منابع گياهي و غالباً حيواني در تأمين پروتئين مصرفي ، در جيره غذايي مصرفي ، تغذيه مصنوعي پرورش دهندگان گنجانده مي شود. چربيها اين مواد از واحدهاي اصلي به نام اسيدهاي چرب تشکيل مي شوند . اطلاعات در مورد جزئيات نياز ماهي به چربي در دست نيست، لذا در غذاهاي ويژه مصنوعي اهميتشان در درجه دوم قرار دارد. ئيدرات هاي کربناين مواد شامل گروه وسيعي از مواد شامل قندها، نشاسته ها و سلولز هستند، ساده ترين ئيدرات هاي کربن، قندها و پيچيده ترين آنها پلي ساکاريدها است . اين مواد غالباً در تغذيه مصنوعي ماهياني به کار مي رود که از طريق آنزيم آميلاز، قادر به بهره وري از محصولات گياهي هستند. ويتامينها : براي سلامت ماهي ضروري و شامل دو دسته اند محلول در آب که شامل موارد زير هستند:الف) تيامين که در غلات و حبوبات و سبزيجات و خميرترش (Yeast) و بافت حيواني يافت مي شود و کمبود آن باعث کمي رشد و تشنج ها است.ب) پيريدوکسين، که در خمير ترش، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خوني ماهي را به دنبال دارد.ج) اسيد اسکوربيک که در سبزيجات و بافت حيواني موجود و کمبود آن باعث خونريزي بافتها مي شود.محلـول در چربي که خود شامـل ويتامين هاي A-D- KوE مي باشد الف) ويتامين A در روغن ماهي موجود و از طريق گنجاندن پودر ماهي در جيره غذايي تأمين مي شود. ب) ويتامينD از طريـق تأثير نور ماوراء بنفـش در پوست ماهي ساخته مي شود و کمبود آن اختلال در فرآيند استخوان سازي را باعث مي شود. ج) ويتامين E و K در بافت گياهي و سبزيجات موجود و کمبود آنان باعث کم خوني و اختلال در انعقاد خون مي گردد.عوامل زير نيز در رشد ماهيان آب شيرين از اهميت برخوردارند :چه در آب شيرين و چه شور ماهي بدليل خونسرد بودن ، ميزان فعاليت بدنش با افزايش حرارت بسرعت زياد مي شود، لذا هرچه درجه حرارت بيشتر، انرژي بيشتري مورد نياز ماهي است . بطور معمول در نقاط گرمسير نسبت به نقاط سردسير رشد ماهيان آب شيرين بيشتر است.جريان آب :ماهيان آب شيرين در صورتيکه در آبي با جرياني سريع نگهداري شوند، نسبت به موقعيکه در يک استخر بسر مي برند، مجبور هستند که براي شنا کردن و موضعگيري در مقابل جريان آب ، انرژي بيشتري مصرف نمايند. اندازه بدن : ميزان سوخت و ساز يک ماهي کوچک بالاتر از ميزان مزبور در يک ماهي بزرگ است . بنابراين در عرصه تکثير و پرورش آبزيان، عملاً معلوم شده که ماهي کوچک ، برحسب واحد وزن بدن به غذاي بيشتر نياز دارد. ساير عوامل: افزايش مستمر و ممتد فعاليت بدني يا سوخت و ساز ، نياز به انـــرژي يک ماهي را ترقي مي¬دهد. اينگونه افزايش عمدتاً نتيجه عواملي هستند که به عوامل فشار مشهورند که شامل ازدحام ، سطوح پائين اکسيژن ، آلودگي ، ميزان هاي آمونياک ، همگي عوامل فشار موجود در عرصه تکثير و پرورش محسوب مي¬گردند که ميزان نياز به انرژي را افزايش داده و قادرند بطور نامطلوبي بر ميزان رشد تأثير بگذارند. استحصال تخم و بچه ماهي: در صنعت تکثير و پرورش آبزيان ، واژه تخم يا بچه ماهي به مراحل جواني حيوان مورد استفاده جهت ماهيدار نمودن استخرهاي پرورش ماهي اطلاق مي¬گردد. تهيه و تأمين بچه ماهي در زمينه پرورش ماهيان تحت تأثير وجود اختلافي مهم بين رفتار تخم ريزي گونه هاي مختلف ماهيان قرار دارد. به عبارت ديگر برخي از انواع ماهيان آب شيرين از روي ميل در استخرهاي پرورش ماهي تخم¬ريزي مي¬کنند و تأمين تخم به راحتي صورت مي¬گيرد و برخي در کارگاه تخم ريزي مي¬کنند.
بهترين نوع ماهي شناخته شده که به سهولت در استخر تخم¬ريزي مي¬نمايند ، ماهي تيلاپيا است. نوع ديگري از سيستم تکثير ماهياني که در آب شيرين استخرها به حد بلوغ و تخم¬ريزي و بهره¬برداري مي¬رسد ماهي قزل¬آلا است. البته وجه تمايز آن با ماهيان ديگر آب شيرين ، در استفاده از استخرهاي بتوني بوده که ويژه اينگونه ماهيان است. در صورت عدم استفاده از اين گونه استخرها لازم است در شرايط حوضچه تخم¬ريزي ماهيان قزل¬آلاي مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طريق وارد آوردن فشار بر روي بدن ماهي تخم کشي صورت و سپس تخمهاي بارور شده را به خارج از حوضچه ( استخرهاي غيربتوني ) هدايت کرد. آب:منـشاء آب شـيرين جـهت پرورش ماهيان، بارندگي است که با توجه به موقعيت جغرافيايي و آب و هوايي محل تغيير مي¬کند. چشمه¬ها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمين بوجود آمده¬اند که جهت پرورش و تکثير ماهيان مورد بهره¬برداري قرار مي¬گيرند. گاهي نيز از هرز آبهاي جمع شده در زمينهاي شيب¬دار با منشاء باران در تکثير و پرورش استفاده مي¬گردد. مردابها، درياچه¬ها و رودخانه¬ها منابع ذخيره هرز آبها هستند. براي يک استخر پرورش ماهي ، نيازمند يک مقدار آب اوليه جهت آبگيري متناسب با حجم مورد نياز استخر هستيم. مقدار آب مورد نياز براي پرورش ماهي در آبهاي شيرين از مجموع عوامل زير تعيين مي¬گردد:
الف) حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهي
ب ) تلفات نفوذي در طول دوره پرورش ماهي
ج ) تلفات تبخيري در طول دوره پرورش ماهي
در صورتيکه کل آب شيرين مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعي از سال براي تأمين آب استخر کافي نباشد، ساختن يک مخزن ذخيره آب، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبي ، آب را جهت زمان خشکسالي و کم آبي ذخيره و استفاده نمايند. اگر استخر به شکل مربع مستطيل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نياز برآورد مي¬شود. ارتـفاع × عــرض × طــول کــه تـعــيين ارتــفاع از طــريــق تـخـمين ميانگين عمق آب صورت مي¬گيرد که بصورت ارتفاعات مختلف سطح استخرقابل استحصال است .
کارگاههاي پرورش ماهي:
مديريت اينگونه استخرها مستلزم تأمين آب کافي و هنر ايجاد شرايط مطلوب محيطي لازم براي حداکثر رشد و حداقل ميزان مرگ و مير جمعيت ماهيان موجود در استخر است. ورود آب به استخر از طريق يک ورودي تحت کنترل انجام مي¬گيرد که هدف از آن تأمين جريان مرتب و قابل تنظيم آب ممانعت از فرار ماهيان و جلوگيري از ورود گونه¬هاي نامطلوب به داخل استخر مي¬باشد. ايـن آب از طـريق يـک خروجي قابل کنترل به نام مانک (Monk) از استخر خارج مي¬گردد و به توليد کننده امکان مي¬دهد که هرگونه لايه آب موجود در کف استخر را که احتمالاً کيفيت آن پايين آمده و بايستي با آب تازه تعويض گردد را تخليه سازد. دستورالعمل¬هاي عمومي در رويه پرورش ماهيان آبهاي شيرين: در اين خصوص پرورش دهندگان ماهي مي¬توانند از محيطهاي آبي و تسهيلاتي استفاده کنند که براي پرورش کپور و ديگر گونه¬هاي ماهي آبهاي شيرين مناسب¬ترند ، تا براي ماهيان قزل¬آلا، و فنون اين کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رايج است. ايجاد استخرهاي ماهي در اصل رويه¬اي از آب¬زدايي و کنترل منظم مناطق باتلاقي با استفاده از سدهاي ساده که به تدريج استخرهايي مناسب توليد ماهي در کنار آن ايجادشد، ريشه گرفته است. از لحاظ فني کليه گونه¬هاي ماهي آب شيرين را ميتوان پرورش داد و اين بسته به انتخاب بازار است. در ذيل برخي از مسايلي که در رويه¬هاي پرورش و تکثير ماهيان آب شيرين بايد بدانها توجه داشت مد نظر قرار مي¬گيرد: ضد عفوني استخر : استخرها که در اندازه¬هاي متفاوتي هستند ( از 100 متر مربع براي تخم¬ريزي گرفته تا بيش از 10 هکتار براي پرورش ماهيان استخرهاي نمونه يا در زمين حفر ميشوند و يا بوسيله پشته¬هاي خاکي ساخته ميشوند که در هر حال بايد قابل زهکشي باشند و اين کار معمولاً بوسيله سيستم ( مانک ) صورت مي¬گيرد . بهترين و ارزانترين روش ضد عفوني استخرها خنگ گذاشتن و به آيش در آوردن آن است . تخم¬ريزي: بطور معمول ماهيان آب شيرين در دماي حدود 22 درجه سانتيگراد تخم ريزي ميکند و استخرهاي تخم¬ريزي در آغاز ماه مه ، هنگامي که حرارت آب به سرعت زياد ميشود ، آماده مي¬گردند . در استخرها بذر علف افشانده ميشود يا گياهان ديگر امکان رويش مي¬يابند ، بطوري که رستني¬هاي مناسب موجود باشد ، تا تخمها به آنها بچسبند. استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالي هستند امـا درست قـبل از تخم¬ريزي از آب پر مي¬شوند و فرصت گرم شدن مي¬يابند. آنها تنها وقتي مورد استفاده قرار مي¬گيرند که درجه حرارت آبشان بالاي 18 درجه سانتيگراد باقي بماند . ماهي¬هاي توليد مثل کننده آب شيرين در دسته¬هايي شامل 2 نر و يک ماده انتخاب ميشوند. نرها به سادگي شناسايي ميشوند. به اين ترتيب که وقتي که حفره شکمي آنها به آرامي فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج ميشود. ماده¬¬ها در اين زمان به واسطه حفره شکمي متورم و منفذهاي برجسته قابل تشخيص¬اند ماهي کپور معمولاً در 4 سالگي بالغ ميشود ، گر چه نرهاي آن ميتوانند زودتر بالغ شوند. دسته¬هاي ماهيان بلافاصله بعد از آب¬گيري استخر ، وارد آن ميشوند و تخم¬ريزي بعد از حدود 36 ساعت صورت ميگيرد. ماده¬ها روي گياهان مرکز استخر تخم مي¬ريزند و هر ماهي حدود 000ر100 تخم به ازاء هر کيلوگرم از وزن بدن توليد مي¬کند. ماهي¬هاي توليد مثل کننده را پس از تخم¬ريزي بلافاصله از استخر بيرون مي¬آورند تا تخمها را نخورند. مراحل لاروي : معمولاً تخم ماهيان آب شيرين از جمله کپور پس از گذشت 100 "درجه روز" (يعني 4 روز در دماي 25 درجه سانتيگراد) سرباز مي¬کند. لاروها به طول 5 ميليمتر هستند و تنها يک کيسه غذايي کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازي استخر تخم¬ريزي يا نزديک به اين زمان ، استخرهاي نوزاد پروري بزرگتر از استخرهاي تخم¬ريزي هستند و بايد حدود 2/1 متر عمق داشته باشند. اين استخرها اختصاصاً براي توليد لارو بکار مي¬روند و بايد تنها حاوي مواد غذايي در چنان اندازه و کيفيتي باشند کـه مـناسب تـغذيه لاروهـا بـاشند. بـراي پرورش پلانکتون¬هاي حيواني غذايي در استخرها کود آلي يا شيميايي مي¬پاشند. انتخاب بين کودهاي آلي و غير آلي صورت مي¬گيرد و کودهاي آلي طبيعي مورد استفاده معمولاً از کودهاي حيواني نظير کود گاو يا اسب هستند . اين مواد را ميتوان به ميزان 1 کيلوگرم در متر مربع بصورت جامد يا مايع ، ترجيحاً در حالت تجزيه کامل که سطح آمونيم به حداقل مي¬رسد بکار گرفت. ( سطح آمونيم بسته به طبيعت خاک استخر و سطح موجود مواد تغذيه¬اي در استخر کاملاً متغير است). هنگام کودپاشي دقت زيادي بايد مبذول داشت تا کود بيش از حد افزوده نشود و حالت بي¬اکسيژني رخ ندهد. به جاي کوددهي گسترده و يک جا، چه بهتر که اين کار طي چندين نوبت هر چند هفته يک بار در طول تابستان صورت گيرد.کودهاي غير آلي را ميتوان به جاي کود آلي بکار برد. کودهاي آلي مواد تغذيه¬اي جلبکي را در سطح قابل پيش¬بيني¬تري فراهم مي¬نمايند. در استخرهاي عادي که داراي مقدار مناسبي خاک در کف هستند ، احتمال دارد که فسفر ، مواد مغذي را محدود کند که براي جلوگيري از اين وضع ، از سوپر فسفات¬ها استفاده مي¬گردد. شکل رايج¬تر کودپاشي ، استفاده از ترکيب نيتروژن، فسفر و پتاسيم به نسبت 10÷10 ÷ 10 به ميزان 10 کيلوگرم در هکتار ، کمي ديرتر در سال ميتوان بکار گرفت. پس از آنکه کود آلي يا شيميايي افزوده شد و پلانکتون کافي در استخر بوجود آمد لاروهاي تازه سر از تخم درآورده به آن وارد مي¬شوند. رشد در اين زمان سريع است و لاروها را بايد به منظور جلوگيري از کاهش ميزان رشد که در اثر ازدحام بي¬رويه ايجاد مي¬شود ، پراکنده و کم جمعيت کرد. بطور معمول لاروها را براي بقيه فصل در استخر نگاه ميدارند. همچنين ممکن است در صورت کند بودن ميزان رشد ( که از طريق نمونه برداري با تور کنترل ميشود) ، از تغذيه کمکي استفاده گردد. در صورتيکه درجه حرارت مناسب باشد، ممکن است ماهيان کليه غذاهايي را که بطور طبيعي توليد شده مصرف کنند. غذاهاي گندله¬اي شکل که توسط کارخانجات تجارتي توليد ميشوند معمول ترين غذاي ماهيان آب شيرين از جمله کپور هستند. اين مواد از لحاظ غذايي متناسب با نيازهاي ماهي ساخته شده¬اند و ميتوان آن را با دست به آنها داد، يا به کمک ابزار اتوماتيک يا تغذيه کننده¬ها مورد استفاده قرار داد. در صورتيکه هوا به اندازه کافي گرم باشد ميتوان بطور واقع¬بينانه انتظار داشت که تا پايان تابستان وزن ماهيان 50 تا 100 گرم باشد. در اينجا بايد بر اهميت بالا بودن دماي محيط تأکيد کرد، زيرا پايين بودن درجه حرارت سبب ميشود که آهنگ رشد کند يا نابود گردد. حداقل دما براي رشد مناسب ، 18 درجه سانتيگراد است، در حالي که دماي 25-23 درجه سانتيگراد ايده¬آلي را براي تبديلات غذايي و رشد بوجود مي¬آورد. اهميت درجه حرارت به قدري است که استفاده از صفحات خورشيدي ، تونلهاي پلي تيني گلکاري شده يا ايجاد پوشش بر روي استخر ، به منظور افزايش درجه حرارت براي بالا بردن آهنگ رشد ، باز هم اقتصادي و بصرفه است. کنترل بيماري : کنترل بيماري تا حد زياد مسئله¬اي است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتي¬الامکان بايد در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالين يا سود سوزآور ضد عفوني گردند. ماهيان توليد مثل کننده هميشه بايد از بچه ماهيها و ماهيان در حال رشد بزرگ¬تر و جدا نگاه داشته شوند. ماهيان بايد بخاطر انگل¬ها يا ساير علائم بيماري بطور مکرر در فصل رشد و ترجيحاً حداقل ماهي يک بار بطور کامل معاينه شوند و اگر بيماري آنان محرز گرديد، سريع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهيان توليد مثل کننده اهميت فراواني دارد تا در درجه اول موجب انتقال بيماري به مزرعه نشوند.کنترل شکارچيان : کنترل شکارچيان ( عمدتاً پرندگان و حشرات آبزي) ، بيشتر با پيشگيري از ورود آنان تا نابود ساختن آنها بايد فراهم گردد. گرين هاوس¬ها واقعاً در مقابل شکارچي مقاوم هستند. مسئله عمده ديگر بويژه در اواخر فصل که گرماي آب بيشتر و محصول ماهي موجود در آب بالاست. آلودگي استخر بوسيله خود ماهيان مي¬باشد. در اين حالت اکسيژن مورد نياز ضايعات دفع شده از ماهي ، و همچنين مصرف اکسيژن توسط ماهيان در حال رشد ، سبب کاهش ميزان اکسيژن محيط مي¬گردد. براي مقابله با اين موضوع ميتوان آب را در طول شب که ميزان اکسيژن در پايين¬ترين حد خود است ، هوا داد ، يا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخير با اتلاف حرارت آب همراه است.
منبع :
www.agahinameh.com
royan.freeforums.org/الف