هدف از نگارش اين راهنما چيست؟

اين نوشتار راهنماي اوليه پبرامون تست ايمن تجهيزات برقي را ارايه نموده و مورد استفاده افرادي قرار مي گيرد که در كارگاه تست وسايل برقي كار كرده و يا فرآيند تست را مديريت مي كنند. همچنين اين راهنما براي كساني كه مستقيماً با تست تجهيزات برقي سر و كار دارند، مفيد بوده و حاوي مطالب و اطلاعات تفصيلي در باره انواع خاص تست وسايل برقي نيز مي باشد. تست تجهيزات برقي به دلايل متعددي انجام مي شود که از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره کرد:
1. تست هاي تضمين كيفيت قطعات به کار رفته در تجهيزات برقي
2. تست هاي مربوط به تشخيص عيب وسايل برقي
3. تست شناسايي خطاي دستگاه هاي برقي
4. كنترل هاي روتين ايمني
اين راهنما همچنين حاوي توصيه هايي است كه مي توان به كمك آنها از خطرات الكتريكي جلوگيري به عمل آورده و يا ميزان خطرات را كاهش داد. برخي از روش هايي كه به كمك آنها مي توان به اين كار مبادرت نمود، عبارتند از:
1. به كار بردن سيستم هاي ايمني در كار، براي مثال:
الف) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراد با قسمت هاي برقدار تجهيزات به ويژه افرادي كه كار تست را انجام نمي دهند.
ب) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراده تست كننده تجهيزات با قسمت هاي برقدار دستگاه ها
پ) حفاظت و عايق كاري تجهيزات برقي كه اپراتورها بر روي آنها كار مي کنند و نيز عايق کاري و حفاظت دستگاه هايي که به کمک آنها، عمليات تست انجام مي شود.
2. استفاده از تجهيزات مناسب براي انجام عمليات تست
3. حصول اطمينان از به كار گماردن افرادي كه در زمينه تست تجهيزات آموزش هاي لازم را ديده و تجربه كافي دارند و نيز در زمينه عمليات ايمني كار با تجهيزات داراي آگاهي هاي لازم هستند.
به چه نوع تست هايي در اين راهنما اشاره شده است؟
اين راهنما دربردارنده تست تجهيزات برقي (عمدتاً تجهيزات فشار ضعيف تا سطح ولتاژ 1000 ولت AC يا 1500 ولت DC) بوده و مربوط به مواقعي است که تجهيزاتي نظير لوازم برقي خانگي مورد استفاده قرار مي گيرند. بيشتر اين تجهيزات به منابع تغذيه اصلي 230 ولت AC تکفاز و 400 ولت AC سه فاز وصل مي شوند که البته مي توان منابع تغذيه با ولتاژهاي بالاتر و در برخي موارد ولتاژهاي بيش از محدوده فشار ضعيف را نيز مورد استفاده قرار داد. در فرآيند تست تجهيزات برقي، برخي از ولتاژهاي اعمال شده به تجهيزات ممکن است بيش از ولتاژهاي محدوده فشار ضعيف باشد ولي در صورتي که ماکزيمم جريان خروجي دستگاه تست کننده بيش از 5 ميلي آمپر نباشد، اين ولتاژها خطرناک نخواهند بود (توجه داشته باشيد که قبلاً جريان 5 ميلي آمپر AC ملاک عمل قرار مي گرفت اما از ماه مي 2001، حداکثر جريان دستگاه هاي جديد تست کننده بايستي به 3 ميلي آمپر AC محدود شود).

منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چيست؟

حوادث و ضايعات زماني رخ مي دهند که قسمت هاي برقدار تجهيزات لخت بوده و افراد با اين قسمت ها تماس برقرار کنند و يا بدنه دستگاه ها که مي بايست به سيم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناکي برقدار شده باشند. در خلال تست تجهيزات برقي و هنگام يافتن خطاها به ويژه موقعي که هادي هاي بدون روکش حامل ولتاژهاي خطرناک باشند، احتمال تماس با قسمت هاي برقدار تجهيزات افزايش مي يابد. چنانچه تست در حالي انجام پذيرد که تجهيزات برقي از هر منبع تغذيه خطرناکي ايزوله شوند، مي توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممکن رساند. اگر چه ايزوله کردن تجهيزات برقي هميشه امکان پذير نيست، ولي بايستي مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ توليدي خطرناک جلوگيري به عمل آيد. خطرناک ترين صدمات در نتيجه حوادث ناشي از برق گرفتگي به وجود مي آيد و اين بدين خاطر است که اثرات برق گرفتگي عمدتاً غيرقابل پيش بيني بوده و به سادگي مي تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنين خطر صدمه و سوختگي ناشي از آرک زدگي که در اثر تماس هادي ها با يکديگر و در نتيجه اتصال کوتاه پديد مي آيد، نيز وجود دارد. از ديگر خطرات تهديد کننده، مي توان به خطر ناشي از واکنش بدن فرد در برابر حوادثي مانند سقوط يا وارد شدن شوک به بدن مصدوم در اثر برق گرفتگي اشاره کرد. برق گرفتگي زماني رخ مي دهد که تماس با هادي برقدار سبب عبور جريان کافي از طريق بدن انسان شده و منجر به آسيب و صدمه گردد. در حالت کلي، ولتاژهاي بيش از 50 ولت AC يا 120 ولت DC بدون ريپل در مکان هاي خشک و نيز فضاهاي باز و نارسانا را بايستي جزو ولتاژهاي خطرناک به شمار آورد. چنانچه محل کار نمناک، محدود و يا رسانا باشد، مقادير ولتاژهاي مزبور را بايد کاهش داد و بنابراين وقتي چنين محيط کار متفاوتي وجود داشته باشد، متصديان کار و نيز افرادي که مستقيماً عمليات تست را انجام مي دهند، بايد از افزايش احتمالي خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهي كامل داشته باشند. در برخي تجهيزات از قبيل مايکروفر، ولتاژهاي فشار قوي با پتانسيل چندين هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادي هاي حامل اين ولتاژها تماس ايجاد شود، خطر بسيار زيادي متوجه فرد شده و ممکن است منجر به صدمات مرگبار شود. جريان هاي در حد 5 ميلي آمپر و يا بارهاي ذخيره شده در تجهيزات برقي مي توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدني شوند. بنابراين بايد اقدامات مناسبي انجام شود تا از تماس فرد با بارهاي ذخيره شده بيش از 350 ميلي ژول جلوگيري به عمل آيد. اگر در نقطه تماس بدن با قسمت هاي خطرناک تجهيزات برقي، پوست بدن سوراخ شده و يا بريدگي در آن ايجاد شود، جريان شوک وارده به بدن و در نتيجه ميزان جديت خطر بيشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممکن است در زمان تماس با برق يا در اثر سوختگي ناشي از جريان و يا در نتيجه نفوذ هادي هاي لخت و نوک تيز به آن صدمه ببيند.

ارزيابي ريسک و خطرات

افزون بر عواملي همچون سطح ولتاژ، ميزان بار ذخيره شده يا ميزان جريان برق و نيز طبيعت محيط، عوامل ديگري هم وجود دارند که براي ارزيابي خطرات ناشي از جراحات و صدمات ناشي از تست تجهيزات برقي مي بايست مد نظر قرار گيرند. ارزيابي خطر بايستي قبل از شروع تست انجام گيرد و اين کار به شما کمک مي کند تا اقدامات پيشگيرانه لازم را شناسايي نماييد. برخي از پرسش هايي که در حين انجام فرآيند ارزيابي خطرات مطرح مي شوند، عبارتند از:
1. آيا مي توان کار با تجهيزات بدون برق يا برقدار را در ولتاژ يا جريان ايمن انجام داد؟
2. آيا مطلقاً ضرورت دارد افراد بر روي تجهيزات برقدار و يا در نزديکي آنها در شرايطي کار کنند که جريان ها و ولتاژهاي خطرناک پيرامون تجهيزات وجود دارد؟
3. ماکزيمم ولتاژي که بر روي هادي ها در خلال فعاليت کاري دستگاه ها به وجود مي آيد، چقدر است؟
4. آيا افرادي که تست تجهيزات را انجام مي دهند، شايستگي هاي لازم براي اين کار را دارا هستند؟ آيا آموزش هاي لازم را فراگرفته و دانش کافي براي انجام کارهاي خاص را دارند و آيا اطمينان حاصل شده که ديگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟
5. چنانچه تست کنندگان صلاحيت کامل نداشته باشند، آيا بر کار آنها نظارت کافي صورت مي گيرد؟
6. چه نوع حفاظ ايمن فيزيکي (مانند استفاده از فنس هاي موقت يا دائمي) مي بايست براي تجهيزات تحت تست به کار رود تا از صدمه و جراحت پيشگري به عمل آيد؟
7. آيا دستگاه هاي مخصوص تست از طراحي ايمن برخوردارند؟ آيا اين دستگاه ها به خوبي نگهداري شده اند؟
8. آيا ضرورت دارد که محدوده اي دائمي براي تست تجهيزات جدا از محل استقرار آنها ساخته شود و يا ساخت محدوده تست موقت در پيرامون تجهيزات ضروري است؟
9. آيا تست کنندگان قادرند که حوزه کاري را به حد کفايت نظارت کرده و در هر زمان از بروز خطر براي ديگران جلوگيري کنند؟
10. در مواقعي که عمليات تست بخشي از "خدمات پس از فروش" باشد، چه ميزان از اين عمليات جزو تعهدات مشتري است؟ چنانچه تست در منزل مشتري انجام شود، چه اقدامات ويژه اي مورد نياز است تا بتوان از فرد تست کننده و سايرين حفاظت نمود؟
11. تا چه ميزان مي بايست تست کنندگان تحت نظارت قرار گرفته و يا در كار تست همراهي شوند؟
12. آيا اقدام تست کنندگان در خصوص طراحي، ساخت يا استفاده از هر گونه تجهيزات ويژه تست با استاندارد BS EN 61010-1 مطابقت دارد؟
13. اندازه دستگاه مورد نظر براي تست چقدر بوده و چه مقدار فضا پيرامون آن جهت انجام تست به صورت ايمن و بدون محدوديت وجود دارد؟
14. اگر نياز باشد که تمامي کارگران شاغل در کارگاه ها، به دستگاه هاي برقي نزديک شوند، آيا شايستگي لازم براي پرهيز از خطر را دارند؟ اگر کارگران فاقد صلاحيت لازم در اين زمينه باشند، چگونه از نزديک نشدن آنها به دستگاه ها اطمينان حاصل مي کنيد؟
15. آيا زماني که دستگاه به برق متصل بوده و درگير فرآيند تست مي باشد، به صورت برقدار رها مي شود؟
16. آيا ميز کار يا محدوده مجزاي مربوط به تست، نياز به وسيله هشدار دهنده مانند لامپ دارد تا نشان دهد که تست در حال انجام است؟
17. آيا نياز به تهيه منابع اضطراري و يا وسايل اضافي براي دستگاه هايي که ساير کارگران از آنها استفاده مي کنند، احساس مي شود تا بتوان با اتصال دستگاه هاي مذکور به اين منابع، ميزان صدمه به تست کنندگان را کاهش داد؟ آيا کليدهاي محافظ جان (RCD) را مي توان به عنوان وسايل تکميل کننده حفاظت مورد استفاده قرار داد؟ (توجه: اين راهنما و اطلاعات تکميلي ضميمه آن، توضيحاتي درباره کليدهاي RCD در حالت كلي و نيز کليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر را ارايه مي دهد. براي اخذ اطلاعات بيشتر، بخش مربوط به کليدهاي محافظ جان در صفحات آتي همين نوشتار را ملاحظه نماييد.)
18. آيا امکان کاستن از تعداد مسيرهاي مرتبط با زمين براي کاهش احتمال شوک ناشي از تماس فاز به زمين با استفاده از وسايلي مانند حصار فلزي، فنس و فيبر عايقي يا فرش لاستيکي وجود دارد؟
19. آيا امکان استفاده از ساير منابع تغذيه مانند ترانس ها يا باتري هاي ايزوله براي کاهش احتمال بروز خطر ناشي از شوک فاز به زمين وجود دارد؟

مديريت بر فرآيند تست تجهيزات برقي

فراهم نمودن محيطي ايمن براي کار و نيز استقرار يک سيستم ايمن کاري براي کارگران ضروري است. نتايج ناشي از ارزيابي ريسک و خطرات به شما کمک خواهد کرد تا مراحلي را که نياز به انجام اين ارزيابي داريد، شناسايي کنيد. کارگران نيز بايد همکاري کرده و در حين كار مراقبت هاي منطقي در خصوص ايمني خود و ساير افراد را به کار بندند. توصيه هاي زير را بايد در مورد تمامي فعاليت ها و از جمله عمليات تست تجهيزات به كار برد:

الف) ايمني پرسنل

تمامي پرسنل بايستي:
1. بدانند که حتي با انجام عمليات تست در منطقه ايزوله از زمين و يا استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله و حتي استفاده از كليدهاي محافظ جان (RCD) ، باز هم خطر برق گرفتگي وجود دارد.
2. به طور كامل از اتفاقات ناگواري که ممكن است در اثر برق گرفتگي و صدمات حاصل از آن در محيط كار رخ دهد، آگاهي داشته باشند.
3. آموزش هاي لازم در زمينه کمک هاي اوليه از جمله CPR را فرا گيرند (CPR مخفف Cardiac Pulmonary Resuscitation به معني برگرداندن قلب و شش مصدوم به حالت نرمال اوليه مي باشد).

ب) نواحي تست دائم

اين نواحي مي بايست:
1. تحت کنترل يک فرد مسئول باشند.
2. به وسيله فنس از ساير نقاط جدا شوند تا بدين وسيله از ورود افراد غيرمجاز به منطقه جلوگيري شود.
3. داراي علائم هشدار دهنده مناسب در ابتداي ورود به منطقه باشند.
4. در خلال عمليات تست و تنها براي پرسنل مجاز و نيز افرادي كه تحت نظارت مستقيم پرسنل واجد شرايط کار مي کنند، قابل دسترسي باشند.
5. داراي چراغ هاي هشدار دهنده مناسبي باشند که نشان دهنده انجام تست بوده و نيز مجهز به چراغ هاي ديگري باشند که نشان دهد ورود به منطقه مزبور ايمن است (غالباً از چراغ هاي سبز و قرمز استفاده مي شود).
6. داراي شستي هاي قطع اضطراري يا ساير وسايل كارآمد باشند تا قطع تمام منابع تست در مواقع اضطراري امكان پذير باشد. کنترل هاي اضطراري بايستي به دقت شناسايي شوند و بايد توجه كرد كه اين کنترل هاي اضطراري نبايد منابع تغذيه مربوط به روشنايي عمومي منطقه را از مدار خارج نمايند.
7. حاوي پوستري در باره برق گرفتگي باشد. اين پوستر مي تواند مثلاً نشان دهنده خطر برق گرفتگي و كمك هاي اوليه در اين زمينه باشد. همچنين پوستر مزبور بايد در نقاط حساس نصب شده و اقدامات مربوط به ايمني به ويژه شماره تلفن هاي مربوط به امداد رساني در آن درج گردد.
8. داراي نظم و آراستگي در چيدمان وسايل و دستگاه ها بوده و فواصل بين تجهيزات به طور مناسب رعايت گردد.

پ) نواحي تست موقت

در برخي مواقع ممکن است انتقال تجهيزات به محل دائمي انجام عمليات تست، عملي و يا منطقي نباشد، مثلاً موقعي که تجهيزات بسيار بزرگ هستند كه در اين صورت امكان استقرار آنها در منطقه دائمي ويژه عمليات تست وجود ندارد. همچنين زماني که تست تجهيزات برقي جزو تعهدات مشتري است، نمي توان اين گونه تجهيزات را به محل دائمي عمليات تست منتقل نمود. بنابراين چنانچه نياز به انجام تست در حالت برقداربودن تجهيزات باشد، يک منطقه تست موقت بايستي پيرامون تجهيزات ايجاد گردد. در هنگام ايجاد منطقه تست موقت، تمامي اقدامات پيشگيرانه اي كه در مورد مناطق تست دائم به آنها اشاره شد، بايستي مد نظر قرار گيرند و چنانچه اين كار مقدور نباشد، نياز به انجام ارزيابي است تا بتوان اقدامات لازم جهت كاهش خطرات را تا حد ممكن به عمل آورد. توجه داشته باشيد که تسترهاي كوچك مجهز به دوشاخه مخصوص تست (Plug-in Tester) كه داراي دو وضعيت “Go/No go” هستند، در حالت کلي فقط پلاريته منبع را کنترل كرده و حداكثر مي توانند وجود اتصال زمين را نشان دهند ولي قادر به تشخيص ميزان تأثير اتصال زمين نيستند.

ت) مناطق ايزوله از زمين

منطقه تست را به گونه اي ايجاد کنيد كه حتي الامكان از زمين ايزوله باشد و همچنين سعي كنيد از منابع تغذيه ايزوله استفاده نماييد. براي نيل بدين منظور، اقدامات زير را به انجام رسانيد:
1. ميز تست مورد استفاده بايد از مواد عايق ساخته شده و قاب و پايه هاي آن عايق باشد تا از امکان تماس با زمين در حين تست جلوگيري نمايد.
2. تمامي لوله ها، رادياتورها، سازه ها و قطعات فولادي ساختمان، لوله هاي فلزي، وسايل برقي ارت شده، سوکت هاي فلزي، و غيره را از دسترسي به ميز دور نماييد و يا آنها را به طور دائم با مواد عايقي بپوشانيد تا از تماس آنها با ميز تست جلوگيري شود.
3. در جايي که نياز به استفاده از هويه يا چراغ هاي مخصوص روشنايي ميز كار باشد، از نوع فشار ضعيف اين وسايل استفاده کنيد که برق آنها از ترانسفورماتور ايزوله مطابق استاندارد BS 61558 تأمين شود. در اين صورت نيازي به استفاده از ميله اتصال زمين در منطقه تست نخواهيد داشت.
4. اگر نياز به نصب پريز مربوط به آنتن تلويزيون و يا راديو در منطقه تست باشد، نصب اين پريز بايستي مطابق با استاندارد BS 415 صورت پذيرد.
5. فرش عايق لاستيکي بايستي با استاندارد BS 921 مطابقت داشته و نيز تميز و خشک باشد ضمن اين که فرش مزبور بايد به طور منظم تست گردد و همچنين بايستي براي عمليات تست به حد کافي بزرگ باشد تا زماني که فرد تست کننده در حالت ايستاده و يا نشسته قرار دارد، بتواند به راحتي بر روي آن قرار گيرد (توجه داشته باشيد كه پايه هاي صندلي هنگام نشستن فرد تست كننده، ممکن است به فرش مذكور آسيب برسانند).
6. اگر از نوارهاي مچي مخصوص تخليه الکتريسيته ساكن استفاده شود، اين نوارها بايستي داراي مقاومت مناسب باشند (مقامتي در حد 1 مگا اهم يا بيشتر). استفاده از نوارهاي مچي که سبب ارتباط مستقيم فرد با زمين مي شود، مجاز نمي باشد. براي کسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه، به استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 مراجعه نماييد.

ث) تغذيه تجهيزات تحت تست

هر قطعه اي از تجهيزات تحت تست بايستي از طريق منبع تغذيه خاص خود به برق متصل شود. اين منابع بايد از سوکت ها يا ترمينال هاي مربوطه تأمين شده و داراي پوشش هاي عايق مناسب باشند. منابع تغذيه بايستي داراي سيستم حفاظتي مناسبي در برابر اضافه بار و اضافه جريان در صورت بروز خطا در وسايلي مانند فيوزها باشند. توجه داشته باشيد كه:
1. در جايي كه از ترانسفورماتور ايزوله به عنوان منبع تغذيه براي تست تجهيزات استفاده مي كنيد، بايستي علاوه بر رعايت استاندارد BS 61558 ، از ترانسفورماتورهاي جداگانه براي هر ميز تست استفاده نماييد. چنانچه اين كار به طور منطقي عملي نباشد، از يك ترانسفورماتور ايزوله مي توان براي تغذيه ميزهاي ديگر استفاده نمود ضمن اين كه بايستي خطر اتصال اين منبع تغذيه به زمين را در هر ميز به درستي كنترل كرده و بدين وسيله از نبودن جريان نشتي به زمين مطمئن شد.
2. تأمين انر‍ژي از ترانسفورماتور ايزوله بايد از طريق يك سوكت مخصوص انجام گرفته و بر روي آن عبارت "فقط براي استفاده به منظور تست تجهيزات برقدار" به وضوح نوشته شود. هيچ سيمي نبايد به طور ثابت به ترمينال زمين سوكت وصل شود و نيز قاب سوكت بايستي از ماده عايق ساخته شده باشد. همچنين نبايد قسمت هاي برقدار تجهيزات در حال تست در معرض ديد قرار داشته باشند.
3. در شرايط خاص، تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I بايستي به طور كامل ارت شوند مگر اين كه براي تغذيه آنها از ترانسفورماتور ايزوله استفاده شود. ارت نمودن تجهيزات، خطر برق گرفتگي را افزايش مي دهد كه البته مي توان به كمك ساير اقدامات ايمني، اين خطرات را به حداقل ممكن كاهش داد.
4. وقتي تجهيزات تحت تست از نوع كلاس I باشند، هر گونه خطاي زميني كه از قبل در تجهيزات موجود بوده، بايستي آشكار شده و رفع خطا گردد. اين كار بايد پيش از اتصال تجهيزات به برق انجام شود. در صورت تأمين برق از ترانسفورماتور ايزوله، خطاي به وجود آمده بدين معني است كه تماس همزمان با محفظه دستگاه و يك قطب و يا هر دو قطب منبع تغذيه ايزوله ممكن است سبب برق گرفتگي خطرناكي شود.
5. كليه هادي هاي حفاظتي مدار (مسير ارت) در مجموعه تجهيزات كلاس I نوع پرتابل پس از تكميل شدن چيدمان ميزهاي ويژه تست، بايستي دوباره آزمايش شوند تا اطمينان حاصل شود كه هيچ خطاي زميني قبل از وصل دستگاه به برق وجود ندارد.

ج) ارزيابي خطرات موجود در تجهيزات تست و منابع تغذيه برق

تمامي اقداماتي كه براي كنترل خطر برق گرفتگي به كار مي روند، بايد مطابق سلسله مراتب زير به انجام رسند:
1. اولين و مهمترين مورد اين است كه تا حد ممكن به كمك روش هاي سخت افزاري كنترل هاي لازم را انجام دهيد.
2. دوم اين كه تمام خطرهاي قابل پيش بيني را با استفاده از سيستم هاي ايمن كاري كنترل كنيد. اين موارد بايستي شناخته شده و تمامي پرسنل مربوط از آنها اطلاع كافي داشته باشند. همچنين بايد خطرات به پرسنل گوشزد شده و به طور مكتوب به ايشان ابلاغ شود (اين كار مرجع مناسبي است كه به كمك آن مي توان دستورالعمل هاي ايمني را در صورت نياز اصلاح نمود).
3. و نهايتاً استفاده از پرسنل مجرب (يا ساير پرسنلي كه زير نظر افراد مجرب كار مي كنند) به طوري كه اين افراد بايد داراي تجربه و دانش فني لازم باشند تا بتوانند از خطرات و صدمات تهديد كننده جلوگيري كنند.
اگر استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري لازم براي ارزيابي خطرات باشند، اين فرآيند بايد به طور نرمال انجام شده و ترانسفورماتور ايزوله بايستي جدا از تجهيزات زير تست بررسي شود. همچنين ضرورت دارد قفسه اي حاوي وسايل لازم براي تست هر يك از تجهيزات تعبيه گردد. با قرار دادن تمامي وسايل مورد نياز براي تست تجهيزات بر روي قفسه هاي عايق كه در بالاي ميز مخصوص تست تعبيه شده اند، مي توان برخي از خطرات مربوط به استفاده از تجهيزات تست را كاهش داد ولي بايد توجه داشت كه امكان حذف كامل خطرات وجود ندارد. همچنين اين كار امكان اتصال همزمان وسايل تست كننده با تجهيزات تحت تست را كاهش خواهد داد.
وقتي كه استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منابع تغذيه جهت تست تجهيزات، جزو اقدامات سخت افزاري مربوط به ارزيابي خطرات باشد، همه منابع متصل به تجهيزات تست بايد توسط كليدهاي محافظ جان (RCD) با جريان 30 ميلي آمپر حفاظت شوند. توجه داشته باشيد كه براي منابع تغذيه اي كه جرياني بيش از 16 آمپر را به تجهيزات تحت تست وارد مي كنند، و يا در جايي كه تجهيزات زير تست داراي جريان نشتي بالايي هستند، ممكن است استفاده از كليدهاي RCD بدليل ايجاد نويز در سيستم، عملي نباشد. به منظور مطالعه ساير توصيه هاي ايمني مربوط به اين قسمت، به بخش 607 استاندارد BS 7671 مراجعه نماييد.

ساخت مناطق ايمن براي تست

حصول اطمينان از اين كه افراد غير دخيل در تست بايد از خطرات دور نگهداشته شوند، حائز اهميت است. اين كار با منحصر كردن انجام امور تست در نواحي مشخص شده براي اين منظور، امكان پذير است. در برخي كارگاه ها امكان ساخت و ايجاد يك منطقه تست همراه با ميز كار ثابت وجود دارد كه تنها پرسنل تست كننده تجهيزات بتوانند به آن دسترسي داشته باشند. در غير اين صورت، با قرار دادن فنس و موانع فيزيكي و يا ساير روش هاي محصور كننده بايستي افراد غير مجاز را از نزديك شدن به تجهيزات زير تست دور نگهداشت. منطقه ويژه تست مي تواند به يكي از صورت هاي زير باشد:
1. اتاقي مخصوص كه به منظور عمليات تست ساخته شده و داراي وسايل حفاظتي وي‍ژه باشد. همچنين اين اتاق بايد مجهز به درهاي ايمن باشد تا از دسترسي افراد غيرمجاز جلوگيري شود (اين درها با توجه به ميزان و درجه خطر، بايد امكان قفل شدن هم داشته باشند).
2. منطقه اي مشخص شده در يك كارگاه مجهز به مانع فيزيكي و فنس دائمي.
3. يك ميز كار كه براي عمليات تست طراحي شده و براي تعمير تجهيزات و تست آنها مورد استفاده قرار گيرد.
4. يك محل كار مشخص شده در خلال فرآيند توليد و يا در انتهاي خط توليد.
5. يك منطقه موقت ساخته شده در اطراف تجهيزات با استفاده از فنس ها و موانع فيزيكي ايجاد شده به همين منظور.
6. يك منطقه ساخته شده در پيرامون تجهيزات ثابت مانند سوئيچ گيرها يا كليدهاي كنترل كننده مدار كه در اين منطقه افراد ماهر بتوانند كارهاي تعميراتي را انجام داده و عيب و نقص تجهيزات را رفع نمايند و يا در خلال روند نگهداري تجهيزات، بتوانند فرآيند تست را به انجام رسانند.
در كارگاه هايي كه تمام پرسنل آن به خوبي آموزش هاي لازم را فرا گرفته و از دستورالعمل هاي مربوط به ايمني آگاهي كامل دارند و از سوي ديگر هيچ فرد غيرمجازي را در جمع خود نپذيرفته اند، ايجاد فنس در درون كارگاه و در پيرامون ميز كار يا محدوده كاري ايشان ممكن است ضرورت نداشته باشد. علاوه بر اين، همه كارگران بايد آگاه باشند كه نبايستي تمركز افرادي كه به انجام عمليات تست مشغول هستند، توسط سايرين كه درگير فرآيند تست نيستند، بر هم زده شود.

چگونگي حفاظت از افرادي كه به انجام عمليات تست مبادرت مي نمايند

اقدامات انجام شده براي حفاظت افرادي كه مبادرت به انجام عمليات تست مي كنند، بايد مؤثر بوده و بتواند ايشان را از تماس با هادي هاي لخت برقدار كه منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ايجاد حادثه مي شود، برحذر دارد. اين تماس مي تواند به صورت برخورد يكي از دست ها با منبع انرژي باشد كه يكي از هادي هاي تغذيه اش به زمين وصل شده و يا تماس مزبور مي تواند از طريق قسمت ديگري از سطح بدن صورت گيرد. تجهيزات كلاس I در اين طبقه بندي قرار مي گيرند زيرا بيشترين خطر در منبع هنگام ارتباط آن با زمين به وجود مي آيد. بنابراين خطر مربوط به تجهيزات الكترونيكي در محلي است كه سطوح بزرگ فلزي (يا شاسي ها) به منبع تغذيه متصل مي شوند. همچنين خطر صدمه ناشي از منابع تغذيه در جايي كه اتصال زمين وجود نداشته و يا در محلي كه اتصال همزمان با قطب هاي منبع صورت مي گيرد، زياد است. روش هاي كاهش خطر برق گرفتگي ناشي از اتصال همزمان با هادي ها عبارتند از:
1. انجام تست در جريان ها و ولتاژهاي كم و بي خطر
2. استفاده از محفظه هاي تست مجهز به قفل كه بتوان تجهيزات تحت تست را در درون آنها قرار داد.
3. استفاده از عايق كاري موقت.
4. استفاده از پوشش هايي كه براي انجام عمليات تست نياز به برداشتن آنها نباشد كه عايق كاري اوليه سيم هاي متصل به منبع تغذيه، مثالي از اين مورد است.
5. ايجاد منطقه اي كه حتي الامكان ايزوله از زمين باشد.
6. استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منبع تغذيه اصلي
7. استفاده از كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر
مطالب مندرج در بخش هاي ذيل، اطلاعات تفصيلي بيشتري درباره هر يك از اقدامات حفاظتي ارايه مي نمايند:

جريان ها و ولتاژهاي ايمن

امکان تست تجهيزات از طريق برقدار کردن آنها با سطوح ولتاژ و جريان بدون خطر وجود دارد. اين موضوع بايستي قبل از تصميم به استفاده از سطوح ولتاژ و جريان خطرناک، همواره مد نظر قرار گيرد.

محفظه هاي تست مجهز به قفل

اين محفظه ها ممكن است از لحاظ اندازه با يكديگر تفاوت داشته باشند به طوري كه محفظه هاي مزبور مي تواند به صورت جعبه اي کوچک همراه با درپوش مجهز به قفل باشد كه بر روي ميز كار نصب مي شود و يا به صورت محفظه اي بزرگ همراه با درهاي مجهز به قفل باشد (بزرگي محفظه به گونه اي است که افراد مي توانند وارد آن شوند). حصول اطمينان از اين که عملكرد ايمني سيستم قفل مزبور همانند عملكرد عايق به كار رفته در تجهيزات مناسب است، حائز اهميت فراوان مي باشد كه بدين منظور استفاده از سيستم قفل و کليد مخصوص موسوم به trapped key يا key exchange با عايق مناسب مي تواند به اين اطمينان کمک کند. در حالت کلي قفل نمودن محفظه و استفاده از سيستم كنترلي براي بازرسي آن به تنهايي مورد قبول نبوده و منبع تغذيه هم بايستي از طريق سيستم قفل مذكور، ايزوله شود.
در شرايط معين مانند استفاده از خازن ها، ممکن است پتانسيل ناشي از بارهاي ذخيره شده خطرساز باشد. در چنين شرايطي منبع تغذيه مربوط به تجهيزات زير تست را بايد قبل از هر گونه اقدام براي تست ترجيحاً به صورت اتوماتيک به زمين ارت کرد. چنانچه امکان ارت اتوماتيک تجهيزات وجود نداشته باشد، بايستي با ابزار مناسب و مخصوص ارت نسبت به اتصال زمين دستي اقدام کرد. همچنين در زمان به کار بردن ارت اتوماتيک، استفاده از وسيله ارت دستي براي ارت کردن تجهيزاتي که قبلاٌ برقدار بوده اند، اهميت فراوان دارد. ضمناً توجه داشته باشيد كه وقتي محفظه هاي بزرگ مورد استفاده قرار مي گيرند، بايد اطمينان حاصل شود که هنگام بروز خطر در تجهيزات زير تست، افراد نتوانند به درون محفظه ها راه پيدا كنند.

عايق کاري موقت

وقتي که خطر تماس همزمان با هادي هاي خطرناک وجود دارد، نبايد فرض را بر اين بگذاريم که کارگران قادر به جلوگيري از چنين تماس هاي خطرناکي هستند. استفاده از عايق کاري موقت که مي تواند به كمك صفحات مخصوص و يا ورقه هاي عايقي (به صورت انعطاف پذير و يا غير قابل انعطاف) باشد، را مد نظر قرار دهيد. البته ممکن است يک محدوديت عملي در استفاده از صفحات مزبور در زمان تست و سوارکردن تجهيزات الکترونيکي کمپکت وجود داشته باشد.

مناطق ايزوله از زمين

دستيابي به يک منطقه کامل ايزوله از زمين بسيار دشوار است زيرا براي اين منظور ضرورت دارد اطمينان حاصل كنيم كه تمامي سقف ها و ديوارها جريان را از خود عبور نمي دهند چرا كه شوك حاصل از عبور جريان موجب آسيب و صدمه به افراد مي شود. بنابراين استفاده از مواد عايقي مناسب مانند فرش هاي عايق لازم است تا منطقه اي ايزوله از زمين ايجاد شود. سپس اين مناطق بايد در فواصل منظم تست شوند تا اطمينان حاصل شود كه خواص عايقي آنها ثابت مانده است. ايجاد منطقه ايزوله از زمين به آساني عملي و امكان پذير است اما ارزيابي کلي از خطرات ضرورت دارد تا اطمينان حاصل شود که افراد تست کننده با هيچ يک از هادي هاي ارت شده تماس خطرساز برقرار ننمايند. اقلامي همچون لوله هاي هدايت آب و گرما و نيز رادياتورها بايستي مجهز به حفاظ باشند و يا منطقه تست بايد به گونه اي باشد كه از تماس همزمان افراد تست کننده با تجهيزات زير تست و دستگاه هاي ارت شده جلوگيري نمايد. مناطق ايزوله از زمين بايد به گونه اي باشد كه امکان تماس با قسمت هاي هادي و رسانا به حداقل ممكن برسد. ضمناً مي توان از يک کليد RCD با جريان 30 ميلي آمپر به عنوان وسيله تکميلي حفاظت استفاده نمود. مناطق ايزوله از زمين اغلب همراه با ترانسفورماتورهاي ايزوله مورد استفاده قرار مي گيرند. وقتي که امکان ايجاد منطقه ايزوله از زمين به خاطر ضرورت ارت کردن تجهيزات زير تست وجود نداشته باشد، مي توانيد از ميزان قطعات فلزي غير ضروري تا حد ممكن بكاهيد.

ترانسفورماتورهاي ايزوله

در صورت تماس فرد با يک هادي برقدار در منبع تغذيه ايزوله شده و تماس قسمت ديگري از بدن وي به هادي ارت شده، ترانسفورماتور ايزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذيه در عمليات تست، مي تواند از خطر برق گرفتگي جلوگيري نمايد. اما بايد توجه داشت که اگر فردي به طور همزمان با هر دو هادي ثانويه ترانسفورماتور تماس برقرار کند، ترانسفورماتور ايزوله نمي تواند از برق گرفتگي وي جلوگيري نمايد مگر اين که ولتاژ خروجي كمتر از 50 ولت متناوب ( يا 120 ولت مستقيم) در محيط خشک بوده و يا ولتاژ مزبور كمتر از 16 ولت متناوب (يا 35 ولت مستقيم) در محيط نمناك باشد. شرايط ايزوله بودن از زمين بايستي به طور منظم تست شود و يا بايد اقدام به نصب وسايل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمينان حاصل شود که ارت فالت هاي خطرناک تشخيص داده شده و رفع عيب مي شوند.

کليدهاي محافظ جان (RCD)

اين کليدها وسايل تكميلي حفاظت هستند که از برق گرفتگي جلوگيري نمي کنند ولي مي توانند از مدت زمان وقوع برخي از شوك هاي الكتريكي جلوگيري کنند. اين كليدها توانايي قطع سريع منبع تغذيه برق را در صورت عبور جريان نسبتاً کم از طريق زمين (مانند زماني که برق گرفتگي رخ مي دهد) دارا هستند. بنابراين کليدهاي RCD قادر به ايجاد سطح حفاظتي بالاتري در برابر خطرات ناشي از برق گرفتگي شديد در هنگام استفاده از منابع تغذيه حفاظت نشده مي باشند. يک کليد RCD مورد نياز براي به حداقل رساندن خطرات و ضايعات انساني بايستي داراي حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر بوده و نبايد داراي زمان تأخير قابل تنظيم باشد. اگرچه اغلب از کليدهاي با جريان 30 ميلي آمپر استفاده مي شود، ولي کليدهاي با جريان قطع کمتر (10 ميلي آمپر يا کمتر) نيز موجودند كه مي توان از آنها براي حفاظت تكميلي در جايي كه ايجاد نويز مشكل خاصي محسوب نشود، استفاده کرد. هنگامي که حفاظت فردي تا اندازه اي بستگي به عملکرد کليد RCD داشته باشد، اين کليد بايستي با استفاده از تجهيزات تست مربوطه و در فواصل زماني مناسب تست گردد (براي نمونه کليدهاي RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده بايد به طور هفتگي مورد بررسي قرار گيرند). افزون بر اين، تمامي کليدهاي RCD بايستي حداقل سالي يکبار با استفاده از تست کننده مخصوص RCD تست شوند که اين دستگاه تست کننده، جريان قطع و سرعت عمل کليد را تست مي کند.

دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برقي

در صورت امکان، دستگاه هاي تست كننده بايد از يك طراحي ويژه برخوردار باشند. در اين حالت سازنده بايد عمليات ايمني لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحي خود مد نظر قرار دهد. در صورت امكان تجهيزات تست بايد مطابق استاندارد BS EN 61010 ساخته شوند. دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برقي بايد با همان استاندارد ايمني تجهيزات مربوطه طراحي و ساخته شوند. وقتي تجهيزات از طريق منبع تغذيه برق راه اندازي مي شوند، استفاده ايمن از آنها بايد به شيوه صحيح انجام پذيرد. علاوه بر اين، چگونگي اتصال دستگاه هاي ويژه تست به تجهيزات بايد با ايمني لازم صورت گيرد.
دستگاه هاي تست عايقي مي توانند ولتاژهاي زيادي در خروجي خود توليد کنند و برخي از آنها داراي قابليتي هستند كه مي توانند جريان خروجي را به سطح ايمن و بدون خطر كاهش دهند. عموماً جريان بدون خطر و ايمن برابر با 5 ميلي آمپر مي باشد (قبلاً جريان 5 ميلي آمپر متناوب به عنوان جريان ايمن در نظر گرفته مي شد ولي از ماه مي 2001 جريان خروجي تجهيزات جديد بايد به 3 ميلي آمپر محدود شود). اگر تماس خطرناکي با هادي هاي خروجي برقرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتي که اين سطوح جريان افزايش نيابند، به حداقل مي رسد. چنانچه سطوح جريان بالاتري مورد نياز باشد، اقدامات خاص نياز است تا از آسيب و ضايعات جلوگيري شود. اين اقدامات شامل استفاده از رابط هاي تست متصل به کليدهاي کنترل و يا استفاده از محفظه هاي مجهز به قفل براي جلوگيري از دسترسي به قسمت هاي خطرناک و ايجاد محدوديت در انجام تست توسط افراد غيرمجاز مي باشند. اکثر تست هاي عايقي را مي توان تحت جريان هاي ايمن مشخص شده در فوق به انجام رساند.
نحوه اتصال تجهيزات براي تست بايد به گونه اي باشد كه حفاظت مناسبي در برابر برق گرفتگي ايجاد نمايد. تنها استثناء در اين مورد هنگامي است که تجهيزات مورد نظر براي تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه هاي تست كننده وصل شده و يا رابط اتصال آنها قطع مي شود كه در اين گونه موارد منبع تغذيه بايستي ايزوله بوده و نيز مي بايست اطمينان حاصل شود که هر گونه انرژي ذخيره شده در منبع، از بين رفته باشد تا خطري براي افراد ايجاد ننمايد. در اين حالت، هادي هاي اتصال دهنده قسمتي از هادي هاي تحت تست را تشكيل داده و بنابراين داراي خطري مشابه همان هادي ها خواهند بود.

نمونه دستگاه هاي تست كننده

پاراگراف هاي زير عمدتاً مربوط به اسيلوسکوپ مي شود اما مي توان برخي اوقات آنها را براي دستگاه هاي ديگر نظير سيگنال ژنراتور نيز مورد استفاده قرار داد.
ولتاژهاي خطرناک ممکن است در قاب اسيلوسکوپ ارت شده کلاس I يا در برخي موارد در انواع معيني از اسيلوسکوپ هاي کلاس II با عايق دوبل پديد آيند. ولتاژهاي خطرناک ممکن است از ولتاژهاي اندازه گيري شده بر روي تجهيزات زير تست ناشي شوند و يا در بعضي موارد به خاطر شکست عايقي خود اسيلوسکوپ پديد آيند. مشکلات اندازه گيري از آنجا بوجود مي آيند كه بيشتر اسيلوسکوپ ها داراي ترمينال "سيگنال مشترک" متصل به شاسي اسيلوسکوپ و نيز قاب و اتصالات آن هستند. در يک اسيلوسکوپ کلاس I، اين قسمت ها به هادي حفاظتي منبع تغذيه وصل مي شود. اين بدين معني است که همه اندازه گيري ها بايد نسبت به زمين انجام شود که البته اين امر سبب محدود شدن اندازه گيري ها با اسيلوسکوپ مي شود. اخيراً تکنيکي به وجود آمده که به كمك آن مي توان اسيلوسکوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن اين است كه اتصال اسيلوسكوپ از طريق هادي حفاظتي منبع تغذيه حذف مي شود). در اين صورت قاب و محفظه اسيلوسکوپ در بالاي پتانسيل زمين شناور مي ماند که احتمالاً خطرات برق گرفتگي خاص خود را خواهد داشت (در اين حالت مي توان از اسيلوسكوپ براي ولتاژهاي بالا و نيز در برخي از انواع اندازه گيري ها استفاده نمود). راه اندازي يک اسيلوسکوپ با حذف هادي حفاظتي بدين معني است که دستگاه ديگر در برابر شكست عايق داخلي حفاظت نمي شود. عيب ديگر اين وضعيت از اين قرار است که نياز به ايجاد يک منطقه ايزوله از زمين وجود دارد. چنين استفاده اي نيز مفهوم حفاظت اوليه سازنده تجهيزات را در باره حفاظت کلاس I زير سؤال برده و بايستي از آن اجتناب نمود. تاكنون روش هايي به کار رفته اند تا به كمك آنها اندازه گيري ايمن در حالت شناور بودن اسيلوسكوپ امکان پذير گردد. يکي از اين روش ها تغذيه نمودن اسيلوسکوپ از طريق ترانسفورماتور ايزوله بوده که در اين حالت مرجع زمين در منبع تغذيه حذف گرديده و امکان اندازه گيري شناور فراهم مي شد. مزيت اين روش اين است که منطقه ايزوله از زمين نياز نبوده ولي عيب آن اين است که اسيلوسکوپ در برابر شکست عايقي نسبت به شاسي محل استقرار خود حفاظت نمي شود (همچنين در صورت انجام اندازه گيري فشار قوي، عايق داخلي اسيلوسکوپ مي تواند تحت فشار مضاعف قرار گيرد). روش دوم استفاده از مانيتور ايزوله مخصوص در تغذيه اسيلوسکوپ مي باشد (که البته به آن مانيتور ايزوله خط يا مانيتور ايزوله زمين هم مي گويند). اين روش به اسيلوسکوپ امکان مي دهد که بدون نياز به هادي حفاظتي، به كار خود ادامه دهد كه در اين صورت مانيتور به طور مدام ولتاژ بين محفظه اسيلوسکوپ و نقطه مرجع زمين را کنترل مي کند. اگر ولتاژ روي محفظه اسيلوسکوپ به حد خطرناکي برسد، مانيتور منبع تغذيه اصلي را حذف کرده و معمولاً دوباره هادي حفاظتي منبع تغذيه را وصل مي کند. ولتاژ نمونه براي عملكرد مانيتور بايد در حدود 30 ولت مؤثر باشد. در اين ولتاژ است كه اسيلوسکوپ در برابر شكست عايق داخلي حفاظت مي شود.
عيب اين روش در آن است که تنها براي اندازه گيري سيگنال هاي فشار ضعيف به کار مي رود زيرا در غير اين صورت، عايق داخلي اسيلوسکوپ تحت فشار فراوان قرار مي گيرد.
در سال هاي اخير، پيشرفت هاي تكنولوژي منجر به ساخت وسايل متنوعي شده است که مي توانند در سيم رابط اندازه گيري اسيلوسکوپ مورد استفاده قرار گيرند. همچنين در اين صورت، امکان ارت اسيلوسکوپ کلاس I نسبت به منبع تغذيه اصلي وجود داشته و مي توان ولتاژهاي اندازه گيري شده را ايزوله نمود تا از بروز پتانسيل در محفظه اسيلوسکوپ جلوگيري به عمل آيد. براي وسايل مدرن و مخصوص از تکنيک هاي گوناگوني استفاده مي کنند تا مشكل عايقي آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده ميلي ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گيري نمايند (عايق هاي اپتيكي موسوم به opto-isolators كه به آنها optical isolators هم مي گويند، از اين نمونه تكنيك هاي به كار رفته هستند). در ضمن به ياد داشته باشيد كه عايق هاي به كار رفته به عنوان حفاظ هاي عملي و منطقي، ممكن است خطراتي نيز داشته باشند. وسايل عايقي در اشکال متنوعي عرضه شده و ممکن است مطابق ميل سازنده نام هايي مختلف داشته باشند. برخي از نام هاي متداول براي اين وسايل عبارتند از: تقويت کننده هاي ايزوله، تقويت کننده هاي ديفرانسيل، و رابط هاي ايزوله. انتخاب درست وسيله عايقي مطابق نوع اندازه گيري مورد نظر حائز اهميت بوده و کاربر بايستي به توصيه سازنده نيز عمل نمايد. برخي سازندگان اينک اسيلوسکوپ هايي با ورودي هاي ايزوله (يعني جايي که ورودي هاي اندازه گيري شده از يکديگر و نيز از شاسي اسيلوسکوپ ايزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوي (به طور نمونه 850 ولت ماکزيمم متناوب و مستقيم) ارايه مي کنند. در مورد استفاده از اين تجهيزات و نيز همه اسيلوسکوپ هاي کلاس II تمام عايق بايستي ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسيلوسکوپ هايي که با باتري راه اندازي مي شوند را مي توان براي سطوح اندازه گيري فشار قوي موجود مورد استفاده قرار داد كه البته اين وسايل داراي نقطه مرجع صفر نيستند.
استفاده از کليد RCD با حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر همراه با وسايلي مانند منابع تغذيه دستگاه هاي کلاس I، هويه هاي مورد استفاده و يا ساير تجهيزات برقي مي تواند اقدام مناسبي باشد. برخي اوقات ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان بخشي از سيستم توزيع و تأمين كننده برق سوکت هاي ثابتي به كار مي روند كه اين سوكت ها در واقع منابع تغذيه جهت تست تجهيزات مي باشند. در اين صورت سوکت هاي فوق بايستي متفاوت از سوكت هاي معمولي و نيز استاندارد بوده و يا از نوع پولاريزه شده باشند تا اطمينان حاصل شود که فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند.

سيستم هاي ايمني کار

چنانچه از لحاظ منطقي امكان پذير باشد، بايد جزئيات سيستم هاي ايمني کار براي فعاليت هاي مربوط به تست تجهيزات به تفصيل نوشته شوند. براي ايجاد يک سيستم کاري مناسب، تمامي پرسنل بايد در فرآيند ايمن سازي محيط كار درگير باشند. اسناد تکميلي که گهگاهي نياز به مرور نيز دارند، بايد در دسترس کارگران قرار گيرند.
در جايي که فرآيند تست کردن محدود به تست تشخيص سيستم هاي توزيع برق و تجهيزاتي مانند سوئيچ گير بوده و اين كار توسط اشخاص متخصص صورت گيرد، محتويات اسناد مکتوب بايستي عمليات ضروري و کاري مربوط به ايمني را در بر گيرد. البته اسناد فوق ممکن است حاوي مطالبي نباشد كه افراد در اثر تجربه و دانش ذاتي خود كسب مي كنند زيرا دانش هر فرد ذيصلاح بستگي به تجربه وي دارد و اسناد مكتوب ياد شده، بيانگر موضوعات عمومي هستند. پرسنلي كه كار تست را مطابق تعهد سازمان خود براي مشتريان به انجام مي رسانند، بايد مطابق قوانيني متفاوت از دستورالعمل هاي مربوط به تست تجهيزات در كارخانه ها رفتار کنند. اين بدين معني است که ممکن است نياز به دو مجموعه قانون و دستورالعمل باشد كه اين موضوع بايستي در ايجاد سيستم ايمن کاري در نظر گرفته شود. محتويات سيستم هاي مكتوب جهت كار ايمن، حداقل بايد شامل جزئيات زير باشند:
1. افراد مجاز به انجام تست، مكان مناسب براي تست، و نيز چگونگي دسترسي به منطقه تست و همچنين شناسايي افرادي كه نبايد به اين مناطق وارد شوند.
2. مکاني كه مي توان در آن جا اقدام به ساخت مناطق موقت تست نمود و نيز چگونگي ساخت مناطق مزبور.
3. قوانين مربوط به عايق كاري تجهيزات و نحوه ايمن نگهداشتن عايق اين تجهيزات.
4. ساير اقدامات مناسب براي حفاظت، براي مثال چگونگي استفاده از عايق هاي قابل انعطاف براي برداشتن پوشش تجهيزات قبل از اقدام جهت تست آنها. ضمناً توجه داشته باشيد كه چنانچه استفاده از عايق هاي مذكور براي برداشتن پوشش تجهيزات در زمان برقدار بودن دستگاه ضروري باشد، خطر برق گرفتگي ناشي از اين کار بايستي مورد ارزيابي قرار گيرد.
5. منبع تغذيه مناسب براي تأمين انرژي تجهيزات زير تست و مخصوصاً بررسي مكان هايي كه در آنها استفاده از منبع تغذيه نامناسب به بحث ايمني لطمه نمي زند.
6. نحوه كنترل و بازرسي دستگاه هاي تست كننده قبل از استفاده از آنها براي فرآيند تست و نيز چگونگي گزارش نقايص موجود در دستگاه هاي مذكور.
7. نحوه درست استفاده از تمامي تجهيزات هشدار دهنده که بخشي از سيستم ايمني را در مناطق مورد نظر براي تست تشکيل مي دهند.
8. دستورالعمل هاي مربوط به اقدامات لازم در شرايط اضطراري.

آموزش

تمامي پرسنل درگير در فرايند تست بايستي آموزش هاي خاص ايمني را مطابق کاري که انجام مي دهند، فرا گيرند. در مورد افرادي كه ممکن است مبادرت به ورود به مناطق تست نموده و يا به ميزهاي مخصوص تست دسترسي داشته باشند، بايد آموزش هاي لازم داده شده و نيز دستورالعمل هاي مربوطه به آگاهي ايشان رسانده شود. در هنگام رويارويي با موارد زير، احتمالاً نياز به آموزش هاي جديد خواهد بود:
1. تغييرات در طراحي محصول توليدي و نيز تغيير در جانمايي و نصب تجهيزات
2. تغييرات در روش هاي توليد يا متدهاي کاري
3. تغييرات در دستگاه هاي تست و روش هاي انجام تست
4. تغييرات در پرسنل تست كننده تجهيزات و ساير افرادي که ممکن است اين تغييرات بر آنها اثرگذار باشد.

صلاحيت تست کنندگان

در شرکت هاي کوچک، برخي اوقات برق کاران و تکنسين هاي ماهر عملکرد سيستم هاي برقي را به طور روزانه کنترل مي کنند. اگر اين افراد درگير تنظيم كردن دستگاه هاي تست كننده به منظور آماده نمودن آنها جهت انجام فرآيند تست باشند، بايستي اطمينان حاصل شود كه اين افراد از تمامي جنبه هاي ايمني مربوط به تست آگاهي دارند. در اين گونه موارد، توصيه افراد متخصص و ذيصلاح ممکن است ضروري باشد تا به ما اطمينان دهد که روش تست به صورت ايمن انجام مي شود.
وقتي اقدام به ساخت منطقه تست مي شود، در امان نگهداشتن افراد غيرماهر يا بي تجربه از رويارويي با خطرات برقي، حائز اهميت فراوان است. همچنين اقدامات مناسبي بايد به انجام رسد تا از صدمه زدن به افراد ماهر و داراي دانش فني برق جلوگيري شود. به ياد داشته باشيد که در صورت عدم حفاظت، حتي ممكن است افراد ماهر نيز در تماس حادثه ساز با هادي هاي برقدار و خطرناک قرار گيرند. بنابراين بدون ايجاد محيطي ايمن و حفاظت شده نبايد تنها بر صلاحيت فني افراد براي انجام كارهاي برقي تكيه كرد.
اقدامات انجام شده را بايد به طور منظم مرور کرد تا اطمينان حاصل شود که اين اقدامات به خوبي انجام شده و نيز براي کار مورد نظر مناسب هستند. از جمله موضوعات مهم در مرور اقدامات ايمني، اين است كه کارگران بايد آموزش هاي کافي را فراگرفته و از نحوه اصلاح روش هاي کاري ايمن آگاهي يابند. اين مورد مخصوصاً در زمان بروز تغيير در طراحي محصول توليدي و انجام تست هاي مربوطه و نيز لحاظ نمودن موارد مربوط به حفاظت، اهميت ويژه اي دارد. وظيفه مرور اقدامات مربوط به طراحي محصول توليدي و انجام تغييرات مورد نظر در باره روش هاي ايمني را مي توان به فردي ذيصلاح محول كرد تا از طريق مذاكره با پرسنل تست كننده بتواند در زمينه مسايل ايمني اقدام مناسبي به انجام رساند. مرور اقدامات ايمني را بايستي هنگامي به انجام رساند که تغييراتي به وقوع پيوسته و اين تغييرات بر کار تست اثر گذار باشند، مانند تغيير در روش هاي توليد، تغيير در نحوه عرضه محصول، تغيير در دستگاه هاي تست كننده و روش هاي تست و يا تغيير در پرسنل تست كننده تجهيزات.
وقتي که کار تست توسط پيمانکاران دعوت شده به سايت انجام مي شود، ترتيب کار ايمن بايستي مورد بحث و بررسي قرار گرفته و پيش از شروع کار ترجيحاً در مرحله مذاکره براي قرارداد مورد توافق قرار گيرد. اين کار سبب مي شود که هر فرد درگير در فرآيند تست، بداند که چه کسي در حال انجام تست بوده و چه کسي مسئول انجام کار است و بدينسان کار با ايمني و بدون بروز خطر براي کارگران پيمانکار، کارگران سايت و ساير افرادي که ممکن است به نحوي در معرض خطر باشند، انجام خواهد شد. در حالت خاص فردي که مسئول ايمن سازي محيط و تجهيزات مربوطه است، بايستي شناسايي شده و صلاحيت وي مورد توافق طرفين قرار گيرد.

نيازمندي هاي قانوني

دستور العمل هاي مربوط به کار با وسايل برقي مربوط به سال 1989، قوانين اصولي مربوط به فعاليت هاي تست برق را تشكيل مي دهند. به موجب دستورالعمل شماره (3)4 ضرورت دارد که: "کار در نزديکي و يا بر روي سيستم برق بايد به گونه اي انجام شود که حتي الامكان سبب برورز خطر نشود". دستورالعمل شماره 14 بيانگر ممنوعيت جدي کار در نزديکي و يا بر روي هادي هاي برقدار بوده و تنها در حالت هاي زير مي توان به اين كار مبادرت نمود:
الف) قطع برق تجهيزات غيرمنطقي باشد.
ب) کار در نزديکي و يا بر روي هادي برقدار منطقي باشد.
پ) اقدامات مناسبي براي جلوگيري از صدمات و ضايعات به انجام رسد.
افزون بر اين، مطابق دستورالعمل شماره 3 مديريت ايمني و بهداشت کار مصوب سال 1999، کارفرمايان ضرورت دارد که خطرات مربوط به ايمني و بهداشت کارگران را در حين کار ارزيابي کنند تا بدين وسيله اقدامات لازم براي ايمني شناسايي شده و به كار بسته شود.

منابع

1. ايمني در تست تجهيزات برقي: سرويس و تعمير وسايل برقي خانگي، قسمت اطلاعات مهندسي EIS35 HSE Books 2002
2. ايمني در تست تجهيزات برقي: سرويس و تعمير تجهيزات صوتي، تلويزيون و کامپيوتر، بخش اطلاعات مهندسي EIS36 HSE Books 2002
3. ايمني در تست تجهيزات برقي: سوئيچ گير و كليدهاي کنترل، قسمت اطلاعات مهندسي EIS37 HSE Books 2002
4. ايمني در تست تجهيزات برقي: محصولات نهايي خطوط توليد، بخش اطلاعات مهندسي EIS38 HSE Books 2002
5. استاندارد BS EN 50191: 2001 مربوط به نصب و بهره برداري از دستگاه هاي تست كننده تجهيزات برقي
6. استاندارد BS EN 61010-1: 1993 كه مربوط به نيازمندي هاي ايمني براي تجهيزات برقي به منظور اندازه گيري، کنترل و استفاده هاي آزمايشگاهي بوده و کل سند در 11 قسمت ارايه شده است.
7. برق گرفتگي: روش هاي انجام کمک هاي اوليه از سري HSE Books 2002 با شابک ISBN 0 7176 2264 9
8. استاندارد BS EN 61558-1, -2-1, -2-2, -2-4, -2-6: 1998 كه مربوط به ايمني ترانسفورماتورهاي قدرت، منابع تغذيه و موارد مشابه بوده و نيز حاوي نيازمندي هاي خاص براي ايمني ترانسفورماتورهاي ايزوله و استفاده عمومي از آنها مي باشد.
9. استاندارد BS 415: 1990 كه مربوط به نيازمندي هاي ايمني براي دستگاه هاي برقي الکترونيکي و تجهيزات مورد استفاده در وسايل خانگي و عمومي است.
10. استاندارد BS 921: 1976 كه مربوط به مشخصات فرش لاستيکي مورد نياز براي كارهاي برقي است.
11. استاندارد BS IEC 61340-5-1: 1998 كه مربوط به الکتريسيته ساكن بوده و شامل موارد كلي مربوط به حفاظت وسايل الکترونيکي در برابر پديده الکترواستاتيک است.
12. استاندارد BS 7671: 2001 كه مربوط به نيازمندي هاي تأسيسات برقي (دستورالعمل هاي سيم كشي IEE، ويرايش شانزدهم) است.
13. استاندارد BS PD 6536: 1992 كه مربوط به محدوده افزايش ولتاژ فشار ضعيف (ELV) مي باشد.
منابع : انتشارات HSE يا Health & Safety Executive
www.hse.gov.uk/pubns/indg354.pdf

منبع: www.articles.ir /س